142. löggjafarþing 2013.
Þingskjal 7 — 7. mál.
Frumvarp til laga
um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
Flm.: Guðbjartur Hannesson, Árni Páll Árnason, Helgi Hjörvar, Katrín Júlíusdóttir, Kristján L. Möller, Oddný G. Harðardóttir, Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,
Valgerður Bjarnadóttir, Össur Skarphéðinsson.
I. KAFLI
Markmið, skilgreiningar og gildissvið.
A. Markmið og orðskýringar.
1. gr.
Markmið.
Með bótum og stuðningi skv. 1. mgr. skal stuðlað að því að einstaklingum sem lögin taka til sé gert kleift að framfleyta sér og lifa sjálfstæðu lífi.
2. gr.
Orðskýringar.
1. Lífeyrisþegi: Einstaklingur sem fær greiddan lífeyri sem hann hefur sjálfur áunnið sér samkvæmt lögum þessum.
2. Greiðsluþegi: Einstaklingur sem fær aðrar greiðslur en lífeyri samkvæmt lögum þessum.
3. Bætur: Bætur greiddar í peningum.
4. Tekjutengdar bætur: Bætur þar sem tekjur hafa áhrif á fjárhæð greiðslna.
5. Ár: Almanaksár nema annað sé tekið fram.
6. Búseta: Lögheimili í skilningi lögheimilislaga nema sérstakar ástæður leiði til annars.
7. Einhleypur: Einstaklingur sem er hvorki í hjúskap eða staðfestri samvist skv. 8. tölul. né óvígðri sambúð skv. 9. tölul.
8. Hjón: Einstaklingar í hjúskap samkvæmt hjúskaparlögum eða í staðfestri samvist sem stofnað var til samkvæmt lögum um staðfesta samvist.
9. Óvígð sambúð: Sambúð tveggja einstaklinga, sem skráð er í þjóðskrá, enda eigi þeir barn saman, eigi von á barni saman eða hafi verið í sambúð samfleytt lengur en eitt ár.
10. Tekjur: Tekjur skv. II. kafla laga um tekjuskatt, að teknu tilliti til ákvæða 28. gr. sömu laga um hvað ekki telst til tekna og frádráttarliða skv. 1., 3., 4. og 5. tölul. A-liðar 1. mgr. 30. gr. og 31. gr. sömu laga eða undantekninga og takmarkana samkvæmt öðrum sérlögum. Einnig sams konar tekjur sem aflað er erlendis og ekki eru taldar fram hér á landi.
11. Atvinnutekjur: Endurgjald fyrir hvers konar vinnu, starf eða þjónustu skv. 1. tölul. A- liðar og B-lið 7. gr. laga um tekjuskatt sem og greiðslur eða bætur sem koma í stað slíks endurgjalds.
12. Lífeyrissjóðstekjur: Greiðslur úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum, sbr. lög um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða.
13. Fjármagnstekjur: Tekjur skv. C-lið 7. gr. laga um tekjuskatt.
B. Gildissvið.
3. gr.
Efnislegt gildissvið.
4. gr.
Persónulegt gildissvið.
Tryggingavernd fellur niður þegar búseta er flutt frá Íslandi nema annað leiði af milliríkjasamningum eða ákvæðum þessa kafla.
Tryggingastofnun ákvarðar hvort einstaklingur telst tryggður hér á landi samkvæmt lögunum. Um málskot fer skv. 100.–106. gr.
5. gr.
Sérákvæði um tryggingavernd.
Einstaklingur sem tryggður er samkvæmt lögunum telst áfram tryggður í allt að fimm ár þótt hann uppfylli ekki skilyrði 4. gr. meðan hann stundar viðurkennt nám erlendis, enda njóti hann ekki tryggingaverndar í almannatryggingum námslandsins. Sama gildir um maka námsmanns sem var tryggður hér á landi við upphaf námsins og börn undir 18 ára aldri sem með honum dveljast.
Einstaklingur, sem tryggður er samkvæmt lögunum, getur óskað eftir að vera áfram tryggður í allt að eitt ár frá brottför af landinu þótt hann uppfylli ekki skilyrði 4. gr., enda leiði milliríkjasamningar ekki til annars. Skilyrði þessa er að viðkomandi hafi haft samfellda fasta búsetu hér á landi eigi skemur en fimm ár fyrir brottför og að það sé ekki tilgangur farar að leita læknismeðferðar.
Þegar einstaklingur fellur undir milliríkjasamning um almannatryggingar gilda ákvæði hans um það hvaða löggjöf skuli beitt, sbr. 118. gr.
Sækja skal um áframhaldandi tryggingavernd samkvæmt þessari grein til Tryggingastofnunar. Um málsmeðferð fer skv. VIII. kafla.
6. gr.
Flóttamenn.
7. gr.
Dánarbú.
C. Almenn ákvæði.
8. gr.
Reglugerðir.
II. KAFLI
Greiðslur til aldraðra.
A. Ávinnsla réttinda og skilyrði fyrir greiðslum.
9. gr.
Ellilífeyrir.
Heimilt er að miða lífeyri hjóna, sem hvort um sig hafa uppfyllt skilyrði 1. mgr., við búsetutíma þess sem á lengri réttindatíma enda hafi það hjóna sem hefur skemmri búsetutíma ekki áunnið sér rétt til lífeyris í öðru landi fyrir sama tímabil.
Hver sem stundað hefur sjómennsku í 25 ár eða lengur skal eiga rétt á töku ellilífeyris frá og með 60 ára aldri, enda njóti viðkomandi hvorki örorkulífeyris né örorkustyrks og skilyrðum þessarar greinar er að öðru leyti fullnægt. Starfsár sjómanna skal í þessu sambandi miðast við að sjómaður hafi verið lögskráður á íslenskt skip eða skip gert út af íslenskum aðilum eigi færri en 180 daga að meðaltali á ári í 25 ár.
Hafi sjómaður stundað sjómennsku í 25 ár eða lengur að hluta eða öllu leyti á opnum báti eða þilfarsbáti undir 12 brl. eða honum hafi af öðrum ástæðum ekki borið skylda til lögskráningar er heimilt að ákvarða honum ellilífeyri frá og með 60 ára aldri, enda sé sannað að sú sjómennska hafi verið aðalstarf viðkomandi meðan á henni stóð.
B. Fjárhæðir greiðslna og tekjur.
10. gr.
Fjárhæðir.
11. gr.
Tekjur.
Þrátt fyrir ákvæði 1. mgr. skulu ekki teljast til tekna bætur samkvæmt lögum þessum, fjárhagsaðstoð sveitarfélaga og greiðslur úr séreignarlífeyrissparnaði og viðbótartryggingavernd, sbr. lög um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða, og sambærilegar bætur frá ríkjum sem gerðir hafa verið samningar við skv. 118. gr.
Við útreikning á fjárhæð bóta samkvæmt þessum kafla laganna skal ekki reikna með tekjum maka. Fjármagnstekjur, eins og þær eru skilgreindar í 13. tölul. 2. gr., skiptast þó ávallt til helminga milli hjóna og skiptir ekki máli hvort hjónanna er eigandi þeirra eigna sem mynda tekjurnar eða hvort um séreign eða hjúskapareign er að ræða. Sama gildir um fjármagnstekjur sambýlisfólks sem uppfyllir skilyrði fyrir samsköttun skv. 3. mgr. 62. gr. laga um tekjuskatt.
C. Ýmis ákvæði.
12. gr.
Hækkun vegna frestunar á töku ellilífeyris.
Eftir að bótaréttur hefur verið reiknaður út skal hækka ellilífeyri um 0,5% fyrir hvern frestunarmánuð fram til 72 ára aldurs eða að hámarki 30%.
13. gr.
Stuðningur vegna sérstakra aðstæðna.
14. gr.
Reglugerðir.
III. KAFLI
Greiðslur vegna skertrar starfsgetu.
A. Ávinnsla réttinda, skilyrði fyrir greiðslum og fjárhæðir.
15. gr.
Örorkulífeyrir.
a. hafa verið búsettir hér á landi a.m.k. þrjú síðustu árin samfleytt áður en umsókn er lögð fram eða samfleytt í eitt ár hafi umsækjandi annaðhvort áður verið búsettur hér á landi í a.m.k. 20 ár eftir 18 ára aldur eða að lágmarki í fimm ár eftir 18 ára aldur enda hafi búseta erlendis eftir 18 ára aldur ekki staðið lengur en fimm ár og
b. eru metnir til a.m.k. 75% örorku til langframa vegna afleiðinga læknisfræðilega viðurkenndra sjúkdóma eða fötlunar.
Tryggingastofnun metur örorku þeirra sem sækja um örorkulífeyri samkvæmt sérstökum örorkustaðli. Heimilt er að setja það skilyrði að umsækjandi gangist undir sérhæft mat á möguleikum til endurhæfingar og viðeigandi endurhæfingu áður en til örorkumats kemur, sbr. 16. gr.
Fullur örorkulífeyrir greiðist þeim sem hafa verið búsettir hér á landi a.m.k. 40 almanaksár frá 18 ára aldri. Sé um skemmri tíma að ræða greiðist örorkulífeyrir í hlutfalli við búsetutímann. Við ákvörðun búsetutíma skal reikna með tímann frá þeim tíma sem örorka skv. b-lið 1. mgr. var metin fram til 67 ára aldurs umsækjanda.
Fullur örorkulífeyrir skal vera 408.639 kr. á ári og reiknast í hlutfalli við búsetu hér á landi skv. 1. og 3. mgr. Örorkulífeyri skal lækka skv. 22. gr.
16. gr.
Endurhæfingargreiðslur.
Heimilt er að framlengja greiðslutímabil skv. 1. mgr. um allt að 18 mánuði ef sérstakar ástæður eru fyrir hendi.
Um fjárhæð og útreikning endurhæfingargreiðslna fer skv. 3. og 4. mgr. 15. gr. Um greiðslur vegna barna og stuðning vegna sérstakra aðstæðna fer eftir sömu reglum og gilda um örorkulífeyri, sbr. þó 1. mgr. 63. gr. Sjúkrahúsvist í endurhæfingarskyni skemur en eitt ár samfellt hefur ekki áhrif á greiðslur.
Tryggingastofnun hefur eftirlit með því að endurhæfingaráætlun sé framfylgt og að skilyrði fyrir greiðslum séu að öðru leyti uppfyllt.
17. gr.
Aldurstengd örorkuuppbót.
Fjárhæð uppbótar, sbr. 3. mgr., miðast við þann aldur sem einstaklingur var í fyrsta sinn metinn 75% öryrki skv. 1. mgr. 15. gr. og lögum um slysatryggingar almannatrygginga eða uppfyllir skilyrði 16. gr.
Fjárhæð mánaðarlegrar aldurstengdrar örorkuuppbótar, sbr. 1. mgr., skal vera hlutfall af fullum mánaðarlegum örorkulífeyri skv. 15. gr. og miðast við fæðingardag, sbr. eftirfarandi:
18 til og með 24 ára | 100% |
25 ára | 95% |
26 ára | 90% |
27 ára | 85% |
28 og 29 ára | 75% |
30 og 31 árs | 65% |
32 og 33 ára | 55% |
34 og 35 ára | 45% |
36 og 37 ára | 35% |
38 og 39 ára | 25% |
40 til og með 45 ára | 15% |
46 til og með 50 ára | 10% |
51 til og með 55 ára | 7,5% |
56 til og með 60 ára | 5% |
61 til og með 66 ára | 2,5% |
18. gr.
Tekjutrygging.
Full tekjutrygging skal vera 1.308.604 á ári. Tekjutryggingu skal lækka skv. 22. gr.
19. gr.
Heimilisuppbót.
Full heimilisuppbót skal vera 380.025 kr. á ári. Heimilisuppbót skal lækka eftir sömu reglum og tekjutrygging skv. 18. gr.
20. gr.
Örorkustyrkur.
Greiða skal einstaklingi sem náð hefur 62 ára aldri, uppfyllir búsetuskilyrði 1. mgr. 15. gr. og er metinn a.m.k. 50% öryrki, örorkustyrk sem skal svara til fulls örorkulífeyris skv. 15. gr.
Fullur örorkustyrkur skal vera 302.100 kr. á ári. Örorkustyrkur lækkar eftir sömu reglum og örorkulífeyrir skv. 15. gr.
B. Tekjur og útreikningur greiðslna.
21. gr.
Tekjur.
a. Atvinnutekjur, sbr. 11. tölul. 2. gr., umfram 328.800 kr. á ári skulu teljast til tekna við útreikning á fjárhæð tekjutryggingar.
b. Lífeyrissjóðstekjur, sbr. 12. tölul. 2. gr., umfram 328.800 kr. á ári skulu teljast til tekna við útreikning á fjárhæð tekjutryggingar.
c. Fjármagnstekjur, sbr. 13. tölul. 2. gr., umfram 98.640 kr. á ári skulu teljast til tekna við útreikning lífeyris, tekjutryggingar, heimilisuppbótar og uppbóta samkvæmt þessum kafla laganna. Ef um hjón er að ræða skiptast tekjur skv. 1. málsl. til helminga milli hjóna við útreikning bótanna. Skiptir ekki máli hvort hjónanna er eigandi þeirra eigna sem mynda tekjurnar eða hvort um séreign eða hjúskapareign er að ræða. Sama gildir um fjármagnstekjur sambýlisfólks sem uppfyllir skilyrði fyrir samsköttun skv. 3. mgr. 62. gr. laga um tekjuskatt.
Þegar um er að ræða bætur samkvæmt þessum kafla teljast ekki til tekna, þrátt fyrir ákvæði 1. mgr., bætur samkvæmt lögum þessum og lögum um félagslega aðstoð, fjárhagsaðstoð sveitarfélaga og greiðslur úr séreignarlífeyrissparnaði og viðbótartryggingavernd, sbr. lög um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða. Sama gildir um sambærilegar bætur frá ríkjum sem gerðir hafa verið samningar við skv. 118. gr.
22. gr.
Útreikningur greiðslna.
Hafi lífeyrisþegi tekjur skv. 21. gr. skal lækka tekjutryggingu um 38,35% þeirra tekna uns hún fellur niður.
Við útreikning á fjárhæð bóta samkvæmt þessum kafla laganna skal ekki reikna með tekjum maka, sbr. þó 2. mgr. 21. gr.
Samanlögð lækkun örorkulífeyris og tekjutryggingar skal aldrei fara umfram 38,35% af tekjum. Komi samtímis til lækkunar þessara bóta skal lífeyrir fyrst lækkaður og samsvarandi dregið úr lækkun tekjutryggingar. Ákvæði þessarar málsgreinar um lækkun gilda ekki um heimilisuppbót skv. 19. gr.
23. gr.
Tekjuviðmiðun lífeyrisþega sem fengið hafa eingreiðslu skaðabóta.
C. Ýmis ákvæði.
24. gr.
Stuðningur vegna sérstakra aðstæðna.
25. gr.
Örorkumat þegar örorka vegna slyss hefur áður verið metin.
26. gr.
Útreikningur greiðslna þegar lífeyrisþegi hefur fengið greiddan slysalífeyri.
27. gr.
Stöðvun greiðslna.
28. gr.
Örorkuskírteini.
29. gr.
Mat á endurhæfingarmöguleikum og örorku.
30. gr.
Reglugerðir.
IV. KAFLI
Greiðslur vegna heimilismanna á dvalar- og hjúkrunarheimilum.
A. Stöðvun lífeyrisgreiðslna vegna dvalar á stofnun.
31. gr.
Dvöl á stofnun fyrir aldraða.
32. gr.
Dvöl á sjúkrahúsi, hjúkrunarheimili og í hjúkrunarrýmum.
33. gr.
Upplýsingaskylda sjúkrahúsa og stofnana.
B. Daggjöld og dvalarframlag.
34. gr.
Daggjöld.
Tryggingastofnun er heimilt að greiða daggjöld fyrir hjúkrunarrými vegna einstaklinga sem eru sjúkratryggðir hér á landi frá upphafi dvalar en um greiðslur vegna andláts, brottflutnings og sjúkrahúsvistar fer samkvæmt reglugerð.
35. gr.
Dvalarframlag.
Dvalarframlag er heimilt að greiða frá upphafi dvalar. Við andlát heimilismanns eða þegar heimilismaður flytur af dvalarheimili falla greiðslur dvalarframlags niður frá fyrsta degi næsta mánaðar eftir lok dvalar.
Fari heimilismaður á sjúkrahús til skammtímainnlagnar er heimilt að greiða áframhaldandi dvalarframlag út næsta mánuð eftir að innlögnin á sér stað.
36. gr.
Flutningur heimilismanns.
C. Greiðsla dvalarkostnaðar.
37. gr.
Greiðsluþátttaka í dvalarkostnaði.
Eftirfarandi gildir um greiðslu heimilismanns á dvalarkostnaði á dvalarheimili og hjúkrunarheimili eða hjúkrunarrými öldrunarstofnunar sem ekki er á föstum fjárlögum og hjúkrunarrými sem er á föstum fjárlögum þegar heimilismaður greiðir dvalarkostnað með tekjum sínum að hluta eða öllu leyti:
1. Hafi heimilismaður tekjur, sbr. 38. gr., sem eru hærri en 75.566 kr. á mánuði skal hann með þeim tekjum sem umfram eru taka þátt í dvalarkostnaði, sbr. 1. mgr., frá þeim tíma þegar greiðslur bóta frá Tryggingastofnun falla niður.
2. Nái tekjur heimilismanns á dvalarheimili skv. 1. tölul. 1. mgr. 14. gr. laga um málefni aldraðra ekki 75.566 kr. á mánuði greiðir Tryggingastofnun dvalarkostnað hans með dvalarframlagi.
38. gr.
Tekjur.
Þrátt fyrir ákvæði 1. mgr. skulu ekki teljast til tekna bætur samkvæmt lögum þessum, fjárhagsaðstoð sveitarfélaga og greiðslur úr séreignarlífeyrissparnaði og viðbótartryggingavernd, sbr. lög um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða, og sambærilegar bætur frá ríkjum sem gerðir hafa verið samningar við skv. 118. gr.
Við útreikning á greiðsluþátttöku samkvæmt þessum kafla laganna skal ekki reikna með tekjum maka.
Tekjumörk samkvæmt þessari grein breytast í samræmi við breytingar á tekjumörkum ellilífeyris skv. II. kafla.
39. gr.
Innheimta dvalarkostnaðar.
Stofnun sem er á föstum fjárlögum skal innheimta hjá heimilismanni sjálfum í byrjun hvers mánaðar hlut hans í dvalarkostnaði, sbr. 3. mgr., nýliðins mánaðar þegar hann tekur þátt í greiðslu dvalarkostnaðar skv. 37. gr. Tekjur þessar skulu færast í bókhald stofnunar sem sértekjur. Því ráðuneyti sem fer með fjárreiður ríkisins er heimilt samkvæmt upplýsingum frá því ráðuneyti sem fer með velferðarmál að halda eftir af beinum fjárframlögum samkvæmt fjárlögum fjárhæð sem svarar til þessara sértekna.
Ráðherra skal ákveða hámark greiðsluþátttöku heimilismanns í dvalarkostnaði á stofnun sem er á föstum fjárlögum. Við ákvörðun skal höfð hliðsjón af ákvörðun daggjalda eins og þau eru ákveðin skv. 34. gr.
40. gr.
Útreikningur, endurreikningur og uppgjör greiðsluþátttöku heimilismanna.
Til grundvallar útreikningi á greiðsluþátttöku heimilismanns hvers mánaðar skal leggja 1/ 12af áætluðum tekjum greiðsluársins. Greiðsluár er almanaksár. Áætlun um tekjuupplýsingar skal byggjast á nýjustu upplýsingum frá skattyfirvöldum, umsækjanda, heimilismanni eða öðrum þeim aðilum sem getið er um í 92. gr. Ef um nýjan útreikning á greiðsluþátttöku heimilismanns er að ræða skulu tekjur áætlaðar á grundvelli upplýsinga frá framangreindum aðilum og greiðsluþátttaka reiknuð út frá þeim tekjum heimilismanns og eftir atvikum maka hans sem aflað er frá upphafi dvalar.
Tryggingastofnun hefur eftirlit með því að áætlaðar tekjur séu í samræmi við upplýsingar sem stofnunin aflar úr staðgreiðsluskrá skattyfirvalda eða frá öðrum þeim aðilum sem getið er um í 92. gr.
Eftir að endanlegar upplýsingar um tekjur greiðsluársins liggja fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum skal Tryggingastofnun endurreikna fjárhæð greiðsluþátttöku á grundvelli tekna samkvæmt þessari grein. Við þann endurreikning er Tryggingastofnun heimilt að taka tillit til almennra breytinga á launum frá þeim tíma sem ætlaðar tekjur heimilismanns tilheyra til þess tíma sem endanlegar tekjur varða.
Komi í ljós við endurreikning að greiðsluþátttaka heimilismanns hafi verið ofáætluð af Tryggingastofnun skal stofnunin greiða heimili það sem upp á vantar. Hafi greiðsluþátttaka verið vanáætluð skal um endurheimtu fara skv. 78.–80. gr. Stofnun skal leiðrétta greiðslur til heimilismanns í framhaldi af endurreikningi Tryggingastofnunar.
Tryggingastofnun skal upplýsa heimilismann um forsendur útreiknings og gefa kost á að koma að athugasemdum. Um upplýsingaskyldu varðandi tekjur fer skv. 91. og 92. gr.
Tryggingastofnun er heimilt, að ósk heimilismanns, að dreifa eigin tekjum heimilismannsins, sem stafa af fjármagnstekjum sem leystar hafa verið út í einu lagi, á allt að tíu ár. Ekki er heimilt að dreifa slíkum tekjum oftar en einu sinni á hverju tímabili. Sá sem nýtur greiðsludreifingar við upphaf dvalar skal njóta hennar áfram.
Þegar nýr heimilismaður kemur til dvalar á stofnun, sbr. 1. og 2. tölul. 1. mgr. 14. gr. laga um málefni aldraðra, skulu stjórnendur stofnunarinnar óska eftir því við Tryggingastofnun að hún kanni hvort viðkomandi skuli taka þátt í greiðslu dvalarkostnaðar.
Um útreikning, endurreikning og uppgjör greiðsluþátttöku heimilismanna gilda að öðru leyti ákvæði reglugerðar, m.a. um áætlun tekna heimilismanna, breytingar á aðstæðum þeirra og endurreikning við álagningu opinberra gjalda og dvöl hluta úr mánuði.
Ekki skulu greiddir vextir á vangreitt dvalarframlag eða daggjöld til stofnana.
D. Ráðstöfunarfé og dagpeningar utan stofnana.
41. gr.
Ráðstöfunarfé.
42. gr.
Dagpeningar utan stofnana.
E. Ýmis ákvæði.
43. gr.
Greiðslur fyrir dagdvöl aldraðra.
44. gr.
Reglugerðir.
V. KAFLI
Greiðslur vegna barna.
A. Ávinnsla réttinda, skilyrði fyrir greiðslum og fjárhæðir greiðslna.
45. gr.
Barnalífeyrir vegna örorku og andláts.
Barnalífeyrir greiðist foreldrum barnanna, enda séu þau á framfæri þeirra, eða þeim öðrum er annast framfærslu þeirra að fullu, sbr. þó 55. gr.
46. gr.
Viðbót við örorkustyrk.
47. gr.
Greiðsla með barni ellilífeyrisþega.
48. gr.
Greiðsla með barni fanga.
49. gr.
Greiðsla vegna ófeðraðra barna.
50. gr.
Fjárhæð barnalífeyris.
51. gr.
Stuðningur vegna náms.
Verði úrskurði skv. 1. mgr. 62. gr. barnalaga eigi við komið vegna efnaleysis foreldris eða ekki tekst að hafa uppi á því er heimilt að greiða stuðning skv. 1. mgr. til ungmennis sem stundar sannanlegt nám í samræmi við þessa málsgrein. Sama gildir ef úrskurður á grundvelli 1. mgr. 62. gr. barnalaga liggur fyrir en ungmenninu er ókleift að innheimta greiðslur samkvæmt honum.
Tryggingastofnun metur sönnun um skólavist og starfsþjálfun. Skilyrði er að námið og þjálfunin taki a.m.k. fimm mánuði hvert ár.
Við ákvörðun um hvort veita skuli stuðning samkvæmt þessu ákvæði skal líta til efnahags og tekna ungmennis.
Fjárhæð stuðnings samkvæmt þessu ákvæði skal nema sömu fjárhæð og fjárhæð barnalífeyris skv. 50. gr.
52. gr.
Styrkir til einstæðra framfærenda.
Árlegir styrkir til einstæðra framfærenda skulu vera 84.180 kr. með tveimur börnum og 227.379 kr. með þremur börnum eða fleiri.
Þegar lífeyrir fellur niður skv. IV. kafla er heimilt að greiða maka lífeyrisþegans styrk skv. 1. mgr. að uppfylltum öðrum skilyrðum. Sama á við um greiðslur til maka einstaklings sem dæmdur hefur verið til vistunar, sbr. 71. gr., enda hafi vistunin varað samfellt a.m.k. fjóra mánuði.
Styrkur skv. 1. mgr. fellur niður einu ári eftir að greiðsluþegi hefur óvígða sambúð með öðrum en foreldri barnsins eða barnanna, sbr. 9. tölul. 2. gr. og 73. gr. Nú hefur viðtakandi greiðslnanna óvígða sambúð með hinu foreldri barnsins eða barnanna, fyrrverandi sambýlisaðila eða gengur í hjúskap og falla þá greiðslurnar strax niður.
53. gr.
Fyrirframgreiðsla meðlags og aðrar greiðslur samkvæmt barnalögum.
Á sama hátt skal barnsmóðir fá samkvæmt stjórnvaldsúrskurði eða staðfestu samkomulagi greitt hjá Tryggingastofnun:
a. Framfærslulífeyri í allt að þrjá mánuði skv. 1. mgr. 25. gr. barnalaga.
b. Hjúkrunar- og framfærslustyrk í allt að níu mánuði skv. 2. mgr. 25. gr. barnalaga.
c. Kostnað vegna meðgöngu og fæðingar skv. 1. mgr. 26. gr. barnalaga.
Þegar eftir að sýslumaður hefur veitt viðtöku ósk frá móður um að aflað verði faðernisviðurkenningar hjá lýstum barnsföður getur hún fengið meðlag greitt með barninu innan þeirra marka er 45. og 50. gr. setja.
Þeir sem annast framfærslu barns að foreldri látnu eða af öðrum lögmætum ástæðum, þ.m.t. sveitarstjórn í framfærslusveit barnsins hafi hún greitt fé til framfærslu þess, eiga sama rétt og foreldri eftir því sem við getur átt.
54. gr.
Afturvirkar meðlagsgreiðslur.
Hafi meira en tveir mánuðir liðið frá útgáfu meðlagsákvörðunar, sbr. 1. mgr., þegar sótt er um greiðslu meðlags aftur í tímann, skal Tryggingastofnun greiða meðlag frá byrjun þess mánaðar sem umsókn og nauðsynleg fylgigögn berast. Þó er stofnuninni heimilt að greiða meðlag allt að tólf mánuði aftur í tímann enda liggi fyrir að umsækjandi hafi ekki fengið greitt fyrir sama tímabil.
B. Ýmis ákvæði.
55. gr.
Samskipti við Innheimtustofnun sveitarfélaga og skil vegna óinnheimtra skulda.
Innheimtustofnun sveitarfélaga endurgreiðir Tryggingastofnun greiðslur skv. 1.–3. mgr. 53. gr. mánaðarlega eftir því sem innheimtist. Um skil vegna óinnheimtra skulda fer eftir ákvæðum laga um Innheimtustofnun sveitarfélaga.
Ríkissjóður endurgreiðir Tryggingastofnun meðlög vegna meðlagsgreiðenda sem framfærslurétt eiga erlendis og innheimtast ekki, svo og meðlög greidd skv. 54. gr. þar til meðlagsúrskurður liggur fyrir.
Þegar svo háttar til að Tryggingastofnun hefur milligöngu um meðlagsgreiðslur með barni skv. 1. mgr. 53. gr. og hið meðlagsskylda foreldri öðlast rétt til barnalífeyris vegna barnsins er stofnuninni þó heimilt að láta greiðslu barnalífeyris ganga til fyrirframgreiðslu meðlags vegna sama tímabils. Verður þá ekki um kröfu á hendur meðlagsskyldum aðila að ræða fyrir það tímabil.
56. gr.
Reglugerðir.
VI. KAFLI
Stuðningur vegna sérstakra aðstæðna.
A. Markmið og gildissvið.
57. gr.
Markmið.
Stuðningur samkvæmt þessum kafla tekur mið af félagslegum og efnahagslegum aðstæðum hér á landi og skal við mat á þörf og ákvörðun greiðslna litið heildstætt til allra fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna hlutaðeigandi, eins og nánar er kveðið á um í kaflanum.
58. gr.
Efnislegt gildissvið.
59. gr.
Persónulegt gildissvið.
B. Uppbætur á lífeyri.
60. gr.
Uppbót vegna framfærslu.
Við mat á því hvort einhleypur lífeyrisþegi sem býr einn geti framfleytt sér án sérstakrar uppbótar skal miða við að heildartekjur séu undir 210.922 kr. á mánuði. Í öðrum tilfellum skal miða við að heildartekjur séu undir 181.769 kr. á mánuði.
Til heildartekna samkvæmt ákvæði þessu teljast 45% af tekjum, sbr. 10. tölul. 2. gr. Skattskyldar greiðslur samkvæmt lögum þessum teljast með að fullu við útreikning uppbótarinnar, en þó skal ekki taka tillit til hækkunar vegna frestunar á töku ellilífeyris skv. 12. gr. og uppbóta skv. 61. gr. og 2. mgr. 62. gr. við útreikninginn. Sama gildir um fjárhagsaðstoð sveitarfélaga.
Hámark uppbótar samkvæmt þessu ákvæði skal aldrei nema hærri fjárhæð en 50.000 kr. á mánuði.
Við mat á þörf samkvæmt þessu ákvæði skal litið heildstætt til allra félagslegra og fjárhagslegra aðstæðna umsækjanda.
61. gr.
Uppbót vegna kostnaðar.
62. gr.
Uppbætur vegna hreyfihömlunar.
Einnig er heimilt að greiða þeim sem uppfylla skilyrði 1. mgr. uppbót vegna reksturs bifreiðar. Sama gildir um þá sem fá endurhæfingargreiðslur. Fjárhæð uppbótarinnar er 151.050 kr. á ári.
Skilyrði fyrir greiðslum skv. 1. og 2. mgr. er að lífeyrisþega sé nauðsyn að hafa bifreið vegna hreyfihömlunar og að sýnt sé fram á að hann geti ekki komist af án uppbótarinnar.
Með hreyfihömlun samkvæmt þessu ákvæði er átt við verulega skerðingu á færni til að komast ferða sinna þannig að göngugeta sé að jafnaði minni en 400 metrar á jafnsléttu vegna afleiðinga sjúkdóms eða fötlunar.
C. Aðrar greiðslur.
63. gr.
Styrkir til bifreiðakaupa.
Heimilt er að veita verulega hreyfihömluðum einstaklingi, sem uppfyllir skilyrði 1. mgr. og ekki kemst af án sérútbúinnar og dýrrar bifreiðar vegna mikillar fötlunar, styrk til að kaupa bifreið sem nemur allt að 60% af kaupverði hennar, þ.e. grunnverði án aukabúnaðar, þó að hámarki 5.000.000 kr. Skilyrði er að hinn hreyfihamlaði sé skráður eigandi bifreiðarinnar.
Heimilt er að greiða styrk til framfæranda hreyfihamlaðs barns sem nýtur umönnunargreiðslna skv. 65. gr. sem nemur 300.000 kr. vegna kaupa á bifreið sem ætluð er til daglegra nota. Þá er heimilt að greiða framfæranda hreyfihamlaðs barns sem nýtur umönnunargreiðslna styrk skv. 1. mgr. ef sýnt er fram á þörf fyrir að koma barninu í reglubundna þjálfun, meðferð eða í skóla. Í sérstökum undantekningartilfellum er heimilt að greiða framfæranda hreyfihamlaðs barns, sem nýtur umönnunargreiðslna, styrk skv. 2. mgr. að uppfylltum sömu skilyrðum.
Styrki vegna bifreiðakaupa samkvæmt þessu ákvæði er heimilt að veita á fimm ára fresti.
64. gr.
Endurgreiðsla umtalsverðs kostnaðar vegna læknishjálpar og lyfja.
65. gr.
Umönnunargreiðslur vegna barna.
Almenn leikskóla- og skólaþjónusta skerðir ekki umönnunargreiðslur. Önnur dagleg, sértæk þjónusta og vistun utan heimilis, þ.m.t. umtalsverð skammtímavistun, skerðir umönnunargreiðslur.
66. gr.
Umönnunarbætur vegna lífeyrisþega.
Með sérstaklega erfiðum fjárhagslegum aðstæðum er átt við að maki eða annar aðili sem heldur heimili með lífeyrisþega búi við verulega skerta afkomumöguleika vegna umönnunar lífeyrisþegans og hafi takmarkaða getu til tekjuöflunar.
Fullar umönnunarbætur skulu vera 1.373.799 kr. á ári.
67. gr.
Dánarbætur.
Ef sérstaklega erfiðar fjárhagslegar aðstæður eru fyrir hendi eða hlutaðeigandi er með barn yngra en 18 ára á framfæri er heimilt að greiða bætur í a.m.k. tólf mánuði til viðbótar en þó aldrei lengur en í 48 mánuði.
Með sérstaklega erfiðum fjárhagslegum aðstæðum er átt við að eftirlifandi maki búi við verulega skerta afkomumöguleika og hafi takmarkaða getu til tekjuöflunar.
Fullar dánarbætur skv. 1. mgr. skulu vera 37.498 kr. á mánuði. Framlengdar dánarbætur skv. 2. mgr. skulu vera 28.090 kr. á mánuði.
D. Ýmis ákvæði.
68. gr.
Almennt ákvæði.
Ákvæði annarra kafla gilda eftir því sem við á um greiðslur samkvæmt þessum kafla.
69. gr.
Reglugerðir.
VII. KAFLI
Framkvæmd.
A. Almenn ákvæði.
70. gr.
Ósamrýmanleg réttindi.
Eigi greiðsluþegi rétt á fleiri tegundum bóta en einni samkvæmt lögum þessum sem ekki geta farið saman skal greiða honum hærri eða hæstu bæturnar.
Njóti einstaklingur bóta samkvæmt öðrum lögum fyrir sama tímabil og bætur eru greiddar samkvæmt þessum lögum, skulu þær teljast til tekna við útreikning tekjutengdra bóta samkvæmt nánari ákvæðum laga þessara.
71. gr.
Fangelsisvist og vistun á stofnun samkvæmt úrskurði.
Tryggingastofnunin getur þó ákveðið að greiða bæturnar, eða hluta þeirra, til maka greiðsluþega, barna eða einhvers þriðja aðila sem sér um að greiðslurnar komi þeim að sem mestu gagni.
72. gr.
Greiðslur til þriðja aðila.
73. gr.
Réttarstaða sambýlisfólks.
Sameiginlegt lögheimili eða sambúð eftir öðrum ótvíræðum gögnum lengur en eitt ár skal lagt að jöfnu við skráningu sambúðar í þjóðskrá.
B. Útreikningur, endurreikningur og uppgjör bóta.
74. gr.
Tekjuáætlun og útreikningur greiðslna.
Tryggingastofnun skal upplýsa umsækjanda eða lífeyrisþega um forsendur bótaútreiknings og gefa honum kost á að koma að athugasemdum.
Bætur reiknast eingöngu á grundvelli þeirra tekna sem aflað er frá þeim tíma sem réttur til bóta stofnaðist í hverjum bótaflokki.
75. gr.
Nýjar upplýsingar um tekjur.
Komi fram upplýsingar við samanburð skv. 1. mgr. eða frá þeim aðilum sem getið er um í 92. gr., sem leiða til breytinga á tekjuáætlun og breytingin hefur áhrif á rétt til bóta eða fjárhæð greiðslna, skal gefa lífeyrisþega kost á að leggja fram skýringar eða breyta tekjuáætlun. Berist nýjar upplýsingar frá lífeyrisþega skal breyta útreikningi bóta frá og með næsta mánuði á eftir til samræmis við þær enda séu þær ekki bersýnilega í ósamræmi við upplýsingar frá þeim aðilum sem getið er um í 92. gr. Berist ekki nýjar upplýsingar eða skýringar frá lífeyrisþega og sýnt er að um er að ræða varanlega breytingu á tekjum er Tryggingastofnun heimilt að breyta útreikningi bóta til samræmis við fyrirliggjandi upplýsingar.
Þegar nýr útreikningur bóta skv. 2. mgr. liggur fyrir er áætluðum heildargreiðslum ársins jafnað á alla mánuði þess og bætur greiddar samkvæmt því þá mánuði sem eftir eru af árinu.
76. gr.
Endurreikningur tekjutengdra bóta.
Við endurreikning skv. 1. mgr. skulu lagðar til grundvallar þær aðstæður lífeyrisþega á hverjum tíma innan ársins sem geta haft áhrif á greiðslurétt, svo sem hjúskaparstaða, heimilisaðstæður og búseta viðkomandi. Hafi útreikningur farið fram skv. 3. mgr. 74. gr. skal endurreikningur bóta ársins taka mið af sömu forsendum og þar eru lagðar til grundvallar.
Komi í ljós við endurreikning bóta að bætur hafa verið vangreiddar eða ofgreiddar fer um það skv. 77.–80. gr.
Ákvæði 3. mgr. 87. gr. á við um endurreikning bóta eftir því sem við á.
77. gr.
Vangreiðsla tekjutengdra bóta.
Þegar bætur eru vangreiddar, sbr. 1. mgr., skal greiða vexti af þeirri fjárhæð sem vangreidd var og reiknast þeir frá þeim degi þegar skilyrði til bótanna eru uppfyllt, þó aldrei lengra aftur í tímann en tvö ár. Skulu vextir þessir vera jafnháir vöxtum sem Seðlabanki Íslands ákveður og birtir samkvæmt lögum um vexti og verðtryggingu.
Hafi bætur verið vangreiddar vegna skorts á upplýsingum eða umsókn hefur ekki borist, falla vextir niður.
78. gr.
Ofgreiðsla tekjutengdra bóta og almennar reglur um endurkröfur.
Hafi lífeyrisþegi fengið hærri greiðslur en hann átti rétt á samkvæmt lögum þessum ber honum eða dánarbúi hans að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd var, að jafnaði innan tólf mánaða frá því að krafa stofnast. Ávallt er heimilt að semja við lífeyrisþega eða dánarbú hans um tilhögun endurgreiðslu.
Berist ekki greiðsla og takist ekki að gera samning um fyrirkomulag endurgreiðslu skal skorað á lífeyrisþega eða dánarbú hans að endurgreiða ofgreiðsluna.
Ef sýnt þykir að lífeyrisþegi muni ekki geta endurgreitt ofgreiðslu á tólf mánuðum skal meta hvernig staðið verði að innheimtu. Við það mat skal höfð hliðsjón af heildartekjum lífeyrisþega, eignastöðu og upplýsingum um aðrar aðstæður hans.
Ákvarðanir Tryggingastofnunar um endurkröfu ofgreiddra bóta samkvæmt lögum þessum eru aðfararhæfar, sbr. þó 104. gr.
Um endurkröfurétt Tryggingastofnunar vegna ofgreiðslna fer að öðru leyti samkvæmt almennum reglum.
79. gr.
Framkvæmd endurgreiðslu á ofgreiddum bótum.
Ofgreiddar tekjutengdar bætur dragast frá öðrum tekjutengdum bótum sem lífeyrisþegi kann síðar að öðlast rétt til. Þetta á eingöngu við ef tekjur á ársgrundvelli eru hærri en lagt var til grundvallar við útreikning bóta og ofgreiðsla stafar af því að lífeyrisþegi hefur ekki tilkynnt Tryggingastofnun um tekjuaukninguna eða aðrar breyttar aðstæður, sbr. 91. gr.
Ofgreiddar bætur dragast að jafnaði frá greiðslum til lífeyrisþega á næstu tólf mánuðum eftir að krafa stofnast. Ekki er heimilt að draga frá bótum meira en 10% af mánaðarlegum heildartekjum lífeyrisþega, þó aldrei lægri fjárhæð en 3.000 kr., uns ofgreiðsla er endurgreidd að fullu nema samið sé sérstaklega um annað. Með mánaðarlegum heildartekjum er átt við 1/ 12 af árstekjum skv. 10. tölul. 2. gr.
Hafi endurkrafa vegna ofgreiddra bóta ekki verið greidd á tólf mánuðum frá því að krafa stofnaðist skal greiða vexti af eftirstöðvum kröfunnar. Skulu vextirnir vera jafnháir vöxtum sem Seðlabanki Íslands ákveður og birtir samkvæmt lögum um vexti og verðtryggingu.
80. gr.
Undanþágur frá endurkröfu og heimild til lækkunar kröfu.
Heimilt er að falla frá kröfu um vexti ef sérstakar ástæður eru fyrir hendi eða ef samningur um endurgreiðslu ofgreiddra bóta liggur fyrir og viðkomandi stendur við greiðsluskyldu sína samkvæmt samningnum.
Ofgreiðslur sem nema lægri fjárhæð en 1.000 kr. á ári skulu felldar niður.
C. Ýmis ákvæði.
81. gr.
Heimild til dreifingar fjármagnstekna.
82. gr.
Dánarbú.
83. gr.
Reglugerðir.
VIII. KAFLI
Málsmeðferð og stjórnsýslureglur.
A. Almennt.
84. gr.
Umsóknir og málshraði.
Umsóknir skulu vera á eyðublöðum Tryggingastofnunar eða sendar með rafrænum hætti til stofnunarinnar. Með umsókn skulu fylgja öll nauðsynleg gögn, sbr. 91. gr.
Allar umsóknir skulu ákvarðaðar svo fljótt sem kostur er.
B. Málsmeðferð.
85. gr.
Gildi stjórnsýslulaga.
86. gr.
Upphaf og lok bótaréttar.
87. gr.
Greiðslufyrirkomulag og greiðslur aftur í tímann.
Heimilt er að ósk umsækjanda eða greiðsluþega að fresta greiðslu bóta og greiða bætur í einu lagi eftir að endanlegar upplýsingar um tekjur umsækjanda eða greiðsluþega á árinu liggja fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum.
Þegar sérstaklega stendur á er heimilt að greiða bætur allt að tvö ár aftur í tímann frá því að umsókn og önnur gögn sem nauðsynleg eru til að unnt sé að taka ákvörðun um bótarétt og fjárhæð greiðslna berast Tryggingastofnun. Þó skal heimild þessari ekki beitt ef rekja má tafir til umsækjanda sjálfs og atvik eru að öllu leyti ljós.
88. gr.
Tilkynning ákvörðunar og endurskoðun réttinda.
89. gr.
Leiðbeiningarskylda.
Nú varðar erindi ekki starfssvið stofnunarinnar og skal það þá framsent á réttan stað svo fljótt sem auðið er og viðkomandi leiðbeint eftir því sem unnt er.
90. gr.
Rannsóknarskylda.
C. Upplýsingaskylda og eftirlitsheimildir.
91. gr.
Upplýsingaskylda umsækjenda og greiðsluþega.
Ákvæði 1. mgr. eiga einnig við um maka umsækjanda eða greiðsluþega eftir því sem við getur átt.
92. gr.
Upplýsingar um tekjur.
Þegar um hjón er að ræða er Tryggingastofnun heimilt, að fengnu skriflegu samþykki beggja, að afla upplýsinga um tekjur maka og greiðslur til hans hjá framangreindum aðilum ef þær gætu haft áhrif á fjárhæð bóta. Sama gildir um tekjur sambýlisfólks sem uppfyllir skilyrði fyrir samsköttun skv. 3. mgr. 62. gr. laga um tekjuskatt.
Telji umsækjandi, greiðsluþegi eða maki upplýsingar frá þessum aðilum ekki réttar skal hann leggja fram gögn því til staðfestingar.
93. gr.
Skortur á upplýsingum.
94. gr.
Upplýsingaskylda heilbrigðisstarfsmanna.
95. gr.
Upplýsingaskylda stofnana og fyrirtækja.
Þá skulu Tryggingastofnun og sjúkratryggingastofnunin skiptast á upplýsingum um mat á örorku og öðrum upplýsingum að því marki sem þær teljast nauðsynlegar við framkvæmd laga þessara.
96. gr.
Upplýsingaskylda án endurgjalds.
97. gr.
Eftirlit og viðurlög.
Grundvöll bótaréttar má endurskoða hvenær sem er og samræma bætur þeim breytingum sem orðið hafa á aðstæðum greiðsluþega. Leiki rökstuddur grunur á að bótaréttur sé ekki fyrir hendi er heimilt að fresta greiðslum tímabundið meðan mál er rannsakað frekar og stöðva greiðslur komi í ljós að bótaréttur sé ekki fyrir hendi. Fylgja ber ákvæðum stjórnsýslulaga, sbr. og 85. og 93. gr. Um ofgreiðslur og vangreiðslur fer skv. 77.–80. gr.
Leiki grunur á að bætur séu greiddar á grundvelli rangra eða villandi upplýsinga frá greiðsluþega er heimilt að afla upplýsinga frá öðrum aðilum sem ætla má að geti veitt upplýsingar er máli skipta í því skyni að leiðrétta bótagreiðslur.
Komi í ljós að rangar, villandi eða ófullnægjandi upplýsingar hafi vísvitandi verið veittar eða einstaklingur hafi látið hjá líða að veita nauðsynlegar upplýsingar í því skyni að njóta tryggingar eða fá óréttmætar greiðslur, skal greiðsluþegi endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd var að viðbættu 15% álagi. Um innheimtu ofgreiðslna fer að öðru leyti samkvæmt ákvæðum VII. kafla.
D. Þagnarskylda og meðferð persónuupplýsinga.
98. gr.
Þagnarskylda.
Þagnarskyldan gildir einnig um stjórn Tryggingastofnunar og þá sem sinna verkefnum fyrir stofnunina en eru ekki starfsmenn hennar.
99. gr.
Meðferð persónuupplýsinga.
E. Stjórnsýslukærur.
100. gr.
Ágreiningur.
101. gr.
Form kæru.
102. gr.
Öflun gagna.
103. gr.
Málsmeðferð og úrlausn.
Formaður stýrir störfum nefndarinnar. Þegar nefndarmenn eru ekki sammála ræður meiri hluti niðurstöðu máls.
Um málsmeðferð nefndarinnar fer samkvæmt þessum kafla og ákvæðum stjórnsýslulaga.
104. gr.
Réttaráhrif kæru.
105. gr.
Réttaráhrif úrskurða.
Úrskurðir nefndarinnar um endurkröfur ofgreiðslna skv. 100. gr. eru aðfararhæfir.
Nefndin getur ákveðið að fresta réttaráhrifum úrskurðar telji hún ástæðu til þess. Krafa þess efnis skal gerð eigi síðar en tíu dögum frá birtingu úrskurðar. Skal frestun á réttaráhrifum úrskurðar vera bundin því skilyrði að málsaðili beri málið undir dómstóla innan 30 daga frá frestunarúrskurði og óski þá eftir að það hljóti flýtimeðferð. Frestun réttaráhrifa úrskurðar fellur úr gildi ef mál er ekki höfðað innan 30 daga. Sé mál höfðað vegna úrskurðar nefndarinnar er henni heimilt að fresta afgreiðslu sambærilegra mála, sem eru til meðferðar hjá henni, þar til dómur gengur í málinu.
106. gr.
Heimild Tryggingastofnunar til málshöfðunar.
107. gr.
Reglugerðir.
IX. KAFLI
Stjórnsýsla.
108. gr.
Yfirstjórn.
109. gr.
Tryggingastofnun ríkisins.
Kostnaður af rekstri Tryggingastofnunar greiðist úr ríkissjóði samkvæmt fjárlögum hverju sinni.
Reikningar Tryggingastofnunar fyrir síðastliðið ár skulu jafnan fullgerðir eigi síðar en 1. júlí ár hvert. Skulu þeir endurskoðaðir á sama hátt og reikningar annarra ríkisstofnana.
110. gr.
Hlutverk Tryggingastofnunar.
Tryggingastofnun annast einnig aðra stjórnsýslu lífeyristrygginga almannatrygginga, m.a. að:
a. vera ráðherra og öðrum stjórnvöldum til ráðgjafar og upplýsingar um málefni sem heyra undir stofnunina,
b. veita almenningi þjónustu og ráðgjöf um réttindi og skyldur samkvæmt lögunum,
c. kynna almenningi rétt sinn með upplýsingastarfsemi,
d. birta upplýsingar um starfsemina með reglubundnum hætti,
e. gera árlega starfs- og fjárhagsáætlun og
f. gera árlega áætlun um bótagreiðslur hvers árs.
Við framkvæmdina skal þess gætt að nýta fjármuni stofnunarinnar á sem hagkvæmastan hátt.
111. gr.
Stjórn.
Stjórn Tryggingastofnunar staðfestir skipulag stofnunarinnar, árlega starfsáætlun og fjárhagsáætlun og markar stofnuninni langtímastefnu. Skal stjórnin hafa eftirlit með starfsemi Tryggingastofnunar og að rekstur hennar sé í samræmi við stefnuna og innan ramma fjárlaga á hverjum tíma.
Formaður stjórnar skal reglulega gera ráðherra grein fyrir starfsemi stofnunarinnar, sbr. 2. mgr. Þá skal formaður stjórnar einnig gera ráðherra viðvart ef starfsemi, þjónusta eða rekstur stofnunarinnar er ekki í samræmi við lög eða stjórnvaldsfyrirmæli.
Formaður stjórnar boðar til stjórnarfunda og stýrir þeim. Forstjóri situr fundi stjórnarinnar með málfrelsi og tillögurétt.
Ráðherra setur stjórninni starfsreglur og ákveður þóknun til stjórnarmanna sem skal greidd af rekstrarfé stofnunarinnar.
112. gr.
Forstjóri.
Ráðherra setur forstjóra erindisbréf þar sem tilgreind skulu helstu markmið í rekstri stofnunarinnar og verkefni hennar bæði til lengri og skemmri tíma litið. Í erindisbréfi skal enn fremur kveðið á um samskipti forstjóra og stjórnar stofnunarinnar.
Forstjóri ræður starfsmenn stofnunarinnar og annast daglegan rekstur hennar. Forstjóri ber ábyrgð á starfsemi stofnunarinnar og að hún starfi í samræmi við lög, stjórnvaldsfyrirmæli og erindisbréf skv. 2. mgr., sbr. og 110. gr. Forstjóri skal sjá til þess að rekstrarútgjöld og rekstrarafkoma séu í samræmi við fjárlög og að fjármunir séu nýttir á árangursríkan hátt.
113. gr.
Úrskurðarnefnd.
Heimilt er að endurskipa nefndarmenn.
Nefndinni er heimilt að ráða sér starfsmenn til undirbúnings úrlausnum mála og til almennra skrifstofustarfa eftir nánari ákvörðun Alþingis á fjárlögum hverju sinni.
Nefndinni er heimilt að kveðja sér til ráðgjafar og aðstoðar sérfróða menn ef hún telur þörf á. Skulu þeir starfa með nefndinni við undirbúning og meðferð máls eftir ákvörðun formanns.
Um þagnarskyldu nefndarmanna, starfsmanna og ráðgjafa nefndarinnar fer skv. 98. gr.
Nefndin skal birta úrskurði með aðgengilegum og skipulegum hætti. Úrskurðirnir skulu birtir án persónugreinanlegra upplýsinga.
Ráðherra ákveður þóknun nefndarmanna. Kostnaður vegna nefndarinnar greiðist úr ríkissjóði.
114. gr.
Reglugerðir.
X. KAFLI
Almenn ákvæði og gildistaka.
115. gr.
Ákvörðun fjárhæða.
Ráðherra er enn fremur heimilt að ákveða í reglugerð, að fengnu samþykki ríkisstjórnarinnar, að greiddar séu sérstakar orlofs- og desemberuppbætur til lífeyrisþega að uppfylltum nánar tilteknum skilyrðum.
116. gr.
Fjármögnun.
Kostnaður vegna lífeyristrygginga almannatrygginga greiðist úr ríkissjóði, m.a. af tekjum ríkissjóðs af tryggingagjaldi.
Kostnaður við greiðslur skv. VI. kafla greiðist úr ríkissjóði samkvæmt ákvörðun fjárlaga og fjáraukalaga hverju sinni.
Tryggingastofnun skal ár hvert haga áætlanagerð sinni vegna útgjalda samkvæmt lögum þessum fyrir næsta almanaksár í samræmi við reglur fjárlagagerðar og senda ráðherra til frekari meðferðar.
Framlag ríkissjóðs til bóta og annarra greiðslna samkvæmt lögum þessum skal greitt Tryggingastofnun með jöfnum greiðslum í byrjun hvers mánaðar.
117. gr.
Bann við framsali og veðsetningu bótakrafna.
118. gr.
Milliríkjasamningar.
Í samningum skv. 1. mgr. má m.a. kveða á um að búsetu-, atvinnu- eða tryggingatímabil í öðru samningsríki skuli talin jafngilda búsetutíma á Íslandi. Enn fremur er heimilt að kveða þar á um rétt til bótagreiðslna við búsetu í öðru samningsríki, jafnræði við málsmeðferð, skörun bóta og hvaða löggjöf skuli beita. Í samningum skv. 1. mgr. er enn fremur heimilt að semja um fyrirframgreiðslu meðlags milli samningsríkja, sbr. 53. gr., eins og um bætur almannatrygginga væri að ræða.
Við framkvæmd laga þessara skal tekið tillit til milliríkjasamninga á sviði almannatrygginga og félagsmála sem Ísland er aðili að.
119. gr.
Útflutningur og skörun bóta.
Heimilt er að ákveða með reglugerð að frá bótum sem greiðsluþegi á rétt á hér á landi, dragist bætur sem hann fær samkvæmt erlendri löggjöf fyrir sama tímabil og bætur eru greiddar fyrir hér á landi.
120. gr.
Reglugerðarheimild.
121. gr.
Innleiðing EES-reglugerða.
122. gr.
Gildistaka og lagaskil.
Reglugerðir og öll önnur fyrirmæli, sem sett hafa verið samkvæmt lögum um almannatryggingar, nr. 100/2007, og lögum um félagslega aðstoð, nr. 99/2007, skulu halda gildi sínu að svo miklu leyti sem þau brjóta ekki í bága við ákvæði laga þessara, uns nýjar reglugerðir hafa verið gefnar út.
123. gr.
Breytingar á öðrum lögum.
1. Lög um málefni aldraðra, nr. 125/1999, með síðari breytingum:
a. 19., 21.–24. og 26. gr. laganna falla brott.
b. Ákvæði til bráðabirgða I–VI falla brott.
2. Lög um vinnumarkaðsaðgerðir, nr. 55/2006, með síðari breytingum: Á eftir 2. mgr. 12. gr. laganna kemur ný málsgrein, svohljóðandi:
Ráðherra er heimilt að fela Vinnumálastofnun að semja við fyrirtæki eða stofnanir um að þau ráði til vinnu öryrkja sem fá greiddan örorkulífeyri, örorkustyrk, endurhæfingarlífeyri eða slysaörorkubætur undir 50% og hafa vinnugetu sem ekki hefur nýst á vinnumarkaði og ekki verulegar aðrar tekjur til lífsviðurværis en lífeyri almannatrygginga. Lækkun lífeyrisgreiðslna á starfstímabilinu fer eftir almennum reglum um lækkun á hverjum tíma.
3. Lög um tekjuskatt, nr. 90/2003, með síðari breytingum:
a. Í stað orðanna „skv. 14. og 30. gr. laga um almannatryggingar og 3. gr. laga um félagslega aðstoð“ í 2. tölul. A-liðar 7. gr. laganna kemur: skv. 45., 47.–49. og 51. gr. laga um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning og 12. gr. laga um slysatryggingar almannatrygginga.
b. Í stað orðanna „skv. 14. gr. laga um almannatryggingar“ tvívegis í 2. tölul. A-liðar 7. gr. laganna kemur: skv. 50. gr. laga um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
c. Í stað orðanna „lögum um almannatryggingar“ í 2. tölul. A-liðar 7. gr. laganna kemur: lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
d. Í stað orðanna „lögum um almannatryggingar“ í 4. mgr. 66. gr. laganna kemur: lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
e. Í stað orðanna „tryggður á grundvelli 12., 13. eða 14. gr. laga nr. 100/2007, um almannatryggingar“ í 7. mgr. A-liðar 68. gr. laganna kemur: 4. og 5. gr. laga um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
f. Í stað orðanna „bætur samkvæmt lögum um almannatryggingar og lögum um félagslega aðstoð“ í ákvæði til bráðabirgða XL í lögunum kemur: bætur samkvæmt lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
4. Lög um tryggingagjald, nr. 113/1990, með síðari breytingum:
a. Í stað orðanna „skv. 9. gr. b laga nr. 117/1993, um almannatryggingar“ í 4. mgr. 4. gr. laganna kemur: skv. 1. mgr. 5. gr. laga um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
b. Í stað orðsins „almannatryggingalaga“ í 4. mgr. 4. gr. laganna kemur: laga um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
c. Orðin „þar með talið fæðingarorlof“ í 2. tölul. 9. gr. laganna falla brott.
5. Lög um starfsendurhæfingarsjóði, nr. 60/2012: Í stað orðanna „greiddan endurhæfingarlífeyri á grundvelli laga um félagslega aðstoð, örorkulífeyri á grundvelli laga um almannatryggingar“ í 9. gr. laganna kemur: endurhæfingargreiðslur og örorkulífeyri á grundvelli laga um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
6. Lög um bifreiðagjald, nr. 39/1988, með síðari breytingum: Í stað „43. gr. laga nr. 117/1993, um almannatryggingar“ í a-lið 1. mgr. 4. gr. laganna kemur: 31. eða 32. gr. laga um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
7. Lög um fæðingar- og foreldraorlof, nr. 95/2000, með síðari breytingum: Í stað orðanna „endurhæfingarlífeyris samkvæmt lögum um félagslega aðstoð“ í 2. mgr. 33. gr. laganna kemur: endurhæfingargreiðslna samkvæmt lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
8. Lög um sjúklingatryggingu, nr. 111/2000, með síðari breytingum: Í stað orðanna „lögum um almannatryggingar“ í 16. gr. laganna kemur: lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
9. Barnalög, nr. 76/2003, með síðari breytingum:
a. Í stað orðanna „lögum um almannatryggingar“ í 2. mgr. 55. gr. laganna kemur: lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
b. Í stað orðanna „lög um almannatryggingar“ í 67. gr. laganna kemur: lög um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
10. Lög um atvinnuleysistryggingar, nr. 54/2006, með síðari breytingum:
a. Ístað orðanna „samkvæmt lögum um almannatryggingar“ í 1. mgr. 36. gr. laganna kemur: samkvæmt lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
b. Í stað orðanna „endurhæfingarlífeyris samkvæmt lögum um félagslega aðstoð“ í 1. mgr. 51. gr. laganna kemur: endurhæfingargreiðslna samkvæmt lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
11. Lög um sjúkratryggingar, nr. 112/2008, með síðari breytingum: Í stað orðanna „samkvæmt lögum um almannatryggingar“ í 1. mgr. 36. gr. laganna kemur: samkvæmt lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
12. Lög um þjóðskrá og almannaskráningu, nr. 54/1962, með síðari breytingum: Í stað orðanna „samkvæmt lögum um almannatryggingar, nr. 117/1993, með síðari breytingum“ í 17. gr. laganna kemur: samkvæmt lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
13. Lög um jöfnun og lækkun hitunarkostnaðar, nr. 53/1980, með síðari breytingum: Í stað orðanna „samkvæmt 19. gr. laga um almannatryggingar“ í 4. gr. laganna kemur: samkvæmt lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
14. Lög um tekjustofna sveitarfélaga, nr. 4/1995, með síðari breytingum: Í stað orðanna „samkvæmt II. og III. kafla laga um almannatryggingar“ í 25. gr. laganna kemur: skv. II. og III. kafla laga um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
15. Lög um sanngirnisbætur fyrir misgjörðir á stofnunum eða heimilum sem falla undir lög nr. 26/2007, nr. 47/2010, með síðari breytingum: Í stað orðanna „laga um almannatryggingar nr. 100/2007“ í 2. mgr. 12. gr. laganna kemur: laga um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
16. Skaðabótalög, nr. 50/1993, með síðari breytingum: Í stað orðanna „lögum um almannatryggingar“ í 1. mgr. 14. gr. og 1. mgr. 17. gr. laganna kemur: lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
17. Lög um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða, nr. 129/1997, með síðari breytingum: Í stað orðanna „samkvæmt lögum um almannatryggingar og lögum um félagslega aðstoð“ í 9. mgr. ákvæðis til bráðabirgða VIII og í stað orðanna „samkvæmt lögum nr. 100/2007 um almannatryggingar, og lögum nr. 99/2007, um félagslega aðstoð“ í ákvæði til bráðabirgða XI í lögunum kemur: samkvæmt lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning.
Ákvæði til bráðabirgða.
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.
VIII.
IX.
X.
Greinargerð.
I. Inngangur.
Frumvarp þetta var samið í velferðarráðuneytinu og áður félags- og tryggingamálaráðuneytinu. Það var lagt fram sem stjórnarfrumvarp af velferðarráðherra á vorþingi 2013 (636. mál á 141. löggjafarþingi). Gerðar hafa verið nokkrar minni háttar breytingar á upphaflega frumvarpinu en frumvarpið er nú flutt af þingflokki Samfylkingarinnar, enda er það afstaða flokksins að óhjákvæmilegt sé að leggja nýjan grunn að sanngjörnu almannatryggingakerfi og að ekki sé lengur hægt að skjóta á frest löngu tímabærum endurbótum á almannatryggingakerfinu.
Meginmarkmið með frumvarpinu er að styrkja stöðu aldraðra og þeirra sem búa við skerta starfsgetu, m.a. með því að gera lög um lífeyrisréttindi almannatrygginga og tengdar greiðslur einfaldari og skýrari heldur en búið er við í dag.
Við samningu frumvarpsins var höfð hliðsjón af tillögum sem fram komu í skýrslu verkefnisstjórnar um endurskoðun almannatrygginga frá því í október 2009 um nýskipan almannatrygginga og byggt á tillögum starfshóps um endurskoðun almannatryggingalaga sem starfað hefur frá því í apríl 2011 að lokaáfanga heildarendurskoðunar almannatryggingalöggjafarinnar.
Endurskoðun almannatryggingakerfisins var þó ekki að fullu lokið með framlagningu þessa frumvarps. Flutningsmenn leggja áherslu á að sá þverfaglegi- og þverpólitíski starfshópur sem unnið hefur að gerð þessa frumvarps sem og frumvarps um slysatryggingar almannatrygginga vinni áfram. Verði hlutverk starfshópsins að halda áfram vinnu við málaflokka sem enn eru ókláraðir og má þar m.a. nefna bætur til foreldra langveikra- og fatlaðra barna, barnatryggingar, starfsgetumat, lífeyrisgreiðslur og tryggingabætur til þeirra sem dvelja langdvölum á hjúkrunarheimilum, dvalarheimilum eða öðrum stofnunum, sökum öldrunar eða fötlunar og reglur um styrki og uppbætur til hreyfihamlaðra vegna bifreiðakaupa og/eða reksturs bifreiða. Eðlilegt er að leita eftir aðkomu Sambands íslenskra sveitarfélaga við þessa vinnu og tryggja að Öryrkjabandalagið komi að vinnunni að nýju.
Mikilvægt er að árétta að endurskoðun á málefnum öryrkja var að mestu látin bíða við gerð þessa frumvarps en því þarf að halda áfram vinnunni varðandi þann þátt. Öryrkjabandalag Íslands hefur komið að mörgum ábendingum og athugasemdum við frumvarpið sem fjalla þarf um og mæta að því marki sem unnt er. Mikilvægt er að þeirri vinnu verði haldið áfram í góðu samstarfi við Öryrkjabandalagið og vinnunni lokið sem fyrst.
Loks ber að geta að í meðförum Alþingis þarf að uppfæra upphæðir lífeyrisgreiðslna í samræmi við launa- og neysluvísitölu og stefnu stjórnvalda og Alþingis.
II. Ferill endurskoðunar almannatryggingalaga.
Hinn 1. október 2007 var skipuð verkefnisstjórn um endurskoðun almannatrygginga. Í erindisbréfi verkefnisstjórnarinnar kemur fram að í ljósi þess að málefni aldraðra og almannatrygginga muni flytjast frá heilbrigðisráðuneyti til félagsmálaráðuneytis þann 1. janúar 2008 skuli vinna heildstæðar tillögur um eðlilegar fyrstu aðgerðir, langtímastefnumótun og nauðsynlegar lagabreytingar þar að lútandi. Skuli verkefnisstjórnin skila félagsmálaráðherra samræmdum tillögum annars vegar varðandi eðlilegar fyrstu aðgerðir og hins vegar varðandi þá heildarendurskoðun almannatryggingalöggjafarinnar sem framundan var.
Verkefnisstjórnin lagði fram tillögur til skemmri tíma í lok nóvember 2007 sem var flestum hrundið í framkvæmd með lagabreytingum árið 2008. Hér má nefna afnám skerðingar lífeyris vegna tekna maka, innleiðingu frítekjumarks vegna atvinnutekna ellilífeyrisþega og að úttekt séreignarsparnaðar hafi ekki áhrif á greiðslur almannatrygginga. Þá var frítekjumark vegna fjármagnstekna og frítekjumark vegna atvinnu- og lífeyrissjóðstekna öryrkja hækkað. Aldurstengd örorkuuppbót var einnig hækkuð og hinn 1. september 2008 var sett reglugerð um sérstaka uppbót til framfærslu lífeyrisþega en sú uppbót var síðar lögfest.
Í kjölfarið hóf verkefnisstjórnin endurskoðun á almannatryggingakerfinu með það að leiðarljósi að einfalda kerfið og að bæta hag lakast settu lífeyrisþeganna.
Verkefnisstjórnin útfærði starfið sitt í samræmi við eftirfarandi markmið:
– Athuga breytingar á lífeyriskerfi almannatrygginga í þeim tilgangi að bæta hag þeirra sem lægri tekjur og lakari stöðu hafa.
– Leggja til róttæka tillögu um einföldun kerfisins sem næði bæði til lífeyrisflokka og framkvæmdar.
– Ná fram meiri sanngirni á samspili tryggingabóta, lífeyrissjóðstekna og atvinnutekna.
– Ná fram meiri hvata til öflunar atvinnutekna og sparnaðar hjá bótaþegum en áður.
– Draga úr tekjutengingum einkum með hækkun frítekjumarks vegna atvinnutekna, lífeyrissjóðstekna og fjármagnstekna.
– Afnema skerðingu vegna tekna maka lífeyrisþega.
– Endurskoða skerðingarhlutföll í tengslum við breytingar á frítekjumörkum.
– Koma á lágmarksframfærslutryggingu fyrir lífeyrisþega og skilgreina betur réttindi sambúðarfólks og einhleypra auk eðlismunar ellilífeyriskerfisins og endurhæfingar- og örorkulífeyriskerfisins.
– Færa örorku- og endurhæfingarlífeyriskerfið í átt að virkari velferðarstefnu með nýju starfsgetumati og virkari þátttöku í endurhæfingu ásamt aukinni eftirfylgni og að lagðar verði línur fyrir framtíðarþróun opinbera lífeyriskerfisins og stofnanaskipan á sviði þess.
Verkefnisstjórnin lagði fram nokkrar tillögur árið 2009 um einföldun á almannatryggingakerfinu. Þær fólu í sér sameiningu bótaflokkanna grunnlífeyris, tekjutryggingar og heimilisuppbótar í einn lífeyrisflokk með lágmarksframfærslutryggingu. Einhleypir ættu að fá hámarksfjárhæð hins nýja bótaflokks en fólk í sambúð 84% hámarksfjárhæðarinnar. Einföldun framkvæmdar yrði falin í því að bæði greiðslur almannatrygginga og allir þættir lágmarksframfærslu yrðu greiddir af Tryggingastofnun ríkisins. Lögð var til aukin notkun frítekjumarka og að innleitt yrði frítekjumark á lífeyrissjóðstekjur ellilífeyrisþega í áföngum, sem og hækkun frítekjumarka á fjármagnstekjur og atvinnutekjur ellilífeyrisþega. Einnig voru lagðar til breytingar á skerðingarhlutfalli vegna tekna yfir frítekjumarkinu og lagt til að bætur lækkuðu alveg að núlli vegna lífeyrissjóðstekna. Í skýrslu verkefnisstjórnarinnar frá október 2009 „Nýskipan almannatrygginga. Tillögur um breytingar á lífeyriskerfinu.“ 1 kemur fram sú framtíðarsýn að kerfisbreyting þessi geti átt sér stað sem fyrst án umtalsverðra útgjalda. Meiri kjarabætur komi til síðar þegar dragi úr áhrifum fjármálakreppunnar.
Verkefnisstjórninni var einnig falið að gera tillögu um skipan lágmarksframfærslutryggingar fyrir lífeyrisþega og var það gert með reglugerð um sérstaka uppbót til framfærslu lífeyrisþega sem kom til framkvæmda hinn 1. september 2008 eins og nefnt er hér að framan. Heimild til greiðslu sérstakrar uppbótar á lífeyri vegna framfærslu var síðan innleidd í lög um félagslega aðstoð, nr. 99/2007, með lögum nr. 120/2009, er tóku gildi hinn 1. janúar 2010, sbr. nú 2. mgr. 9. gr. laga um félagslega aðstoð. Hefur sú fjárhæð sem uppbótin miðast við verið hækkuð jafnt og þétt síðan.
Frá því að efnahagshrunið skall á haustið 2008 hafa flestar breytingar sem gerðar hafa verið á lífeyristryggingakerfi almannatrygginga miðað að því að ná fram markmiðum fjárlaga hverju sinni. Eðli máls samkvæmt hefur ekki gefist mikið svigrúm til hækkunar bóta eða annarra aðgerða sem eru til þess fallnar að bæta kjör lífeyrisþega. Aðgerðir stjórnvalda hafa einkum falist í því að verja hag tekjulægstu lífeyrisþeganna og vinna gegn aukinni fátækt meðal þeirra. Þó hafa náðst fram einstaka breytingar til hagsbóta fyrir lífeyrisþega á þessu tímabili, t.d. tímabundin lausn á víxlverkunum milli örorkubóta almannatrygginga og örorkulífeyris lífeyrissjóðanna, sbr. lög nr. 106/2011. Í úttektum Þjóðmálastofnunar Háskóla Íslands hefur komið fram að leiðir stjórnvalda til að milda áhrif kreppunnar hjá fólki með lágar tekjur og millitekjur hafa reynst árangursríkar og að kaupmáttur lífeyrisþega hefur dregist minna saman en annarra hópa í þjóðfélaginu frá haustinu 2008. Skiptir þar einnig máli að lífeyrisþegar njóta enn þeirra miklu og jákvæðu breytinga sem gerðar voru á lífeyriskerfinu á árunum 2007 og 2008.
Í framhaldi af starfi verkefnisstjórnarinnar var skipaður starfshópur hinn 4. apríl 2011 til að vinna að lokaáfanga heildarendurskoðunar almannatryggingalöggjafarinnar og ljúka við drög að nýju frumvarpi til laga um lífeyristryggingar. Í erindisbréfi velferðarráðherra til starfshópsins kemur fram að meginhlutverk hans sé að gera tillögur um leiðir og ljúka við drög að nýju frumvarpi til laga um lífeyristryggingar sem unnið hafi verið að í ráðuneytinu. Þá kom það fram í erindisbréfinu að hópurinn skuli gera tillögur að einfaldari og skýrari löggjöf með það að leiðarljósi að almannatryggingar veiti áfram lágmarkstryggingavernd vegna elli og örorku. Endurskoðunin fari fram á grundvelli núverandi tryggingakerfis á Íslandi, þ.e. tveggja stoða kerfis, þar sem einstaklingar á vinnumarkaði greiða í og safna upp réttindum í lífeyrissjóðskerfi en almannatryggingar veiti til viðbótar lágmarkstryggingavernd þeim sem á þurfa að halda.
Í starfshópnum eiga sæti tveir fulltrúar tilnefndir af þingflokki Samfylkingarinnar, tveir frá þingflokki Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs, einn frá þingflokki Sjálfstæðisflokksins, einn frá þingflokki Framsóknarflokks, einn frá þingflokki Hreyfingarinnar, einn frá Landssambandi eldri borgara (LEB), tveir frá Öryrkjabandalagi Íslands (ÖBÍ), einn frá Landssamtökunum Þroskahjálp, tveir frá Alþýðusambandi Íslands (ASÍ), einn frá Samtökum atvinnulífsins (SA) og tveir sameiginlega frá Bandalagi háskólamanna (BHM), Bandalagi starfsmanna ríkis og bæja (BSRB) og Kennarasambandi Íslands (KÍ). Formaður starfshópsins er skipaður af velferðarráðherra.
Þegar starfshópurinn var upphaflega skipaður í apríl 2011 áttu sæti í honum fulltrúar stjórnmálaflokkanna, LEB, ÖBÍ og Þroskahjálpar. Fulltrúar ÖBÍ sögðu sig frá starfi hópsins í janúar 2012, en vildu ekki segja sig formlega úr hópnum. Velferðarráðherra ákvað að fjölga í starfshópnum og 1. mars 2012 tóku þar sæti fulltrúar ASÍ, SA, BHM, BSRB og KÍ. Með hópnum starfa lögfræðingar í velferðarráðuneytinu og sérfræðingur hjá Tryggingastofnun ríkisins (TR).
Starfshópurinn samþykkti tillögu um einföldun bótakerfis vegna ellilífeyris í júní 2012 og í október 2012 samþykkti starfshópurinn eina breytingu á tillögunni. Er í frumvarpi þessu byggt á tillögu starfshópsins hvað varðar bætur vegna ellilífeyris en þó er gert ráð fyrir að gildistaka laganna verði ári síðar en þar er lagt til eða 1. janúar 2014. Starfshópurinn vinnur nú að endurskoðun þess kafla almannatryggingalaganna er fjallar um bótakerfi almannatrygginga vegna örorku, auk þess sem sérstakir hópar skoða tiltekna þætti, þ.e. fyrirkomulag bóta til foreldra langveikra og fatlaðra barna, fjölskyldubætur (barnatryggingar), bifreiðamál hreyfihamlaðra og starfsgetumat. Gert er ráð fyrir að samið verði frumvarp til breytinga á lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga þegar tillögur starfshópsins um bótakerfi almannatrygginga vegna örorku og aðra framangreinda þætti liggja fyrir.
Lokatillaga starfshópsins um einföldun bótakerfis almannatrygginga vegna ellilífeyris er svohljóðandi:
„Í erindisbréfi starfshópsins er honum falið að endurskoða almannatryggingakerfið með það að markmiði að gera það einfaldara og réttlátara og koma í veg fyrir víxlverkanir. Núverandi bótakerfi ellilífeyrisþega stendur saman af fjórum bótaflokkum sem hver um sig er með mismunandi skerðingarhlutföll gagnvart tekjum og mishá frítekjumörk. Réttindin sem bótaflokkarnir mynda eru afar ógagnsæ og einungis á færi sérfræðinga að skilja þau til fulls. Einföldun og aukið gagnsæi felst því í fækkun bótaflokka og skerðingarhlutfalla gagnvart tekjum. Mesta einföldunin og gagnsæið næst með því að sameina alla bótaflokka í einn, hafa eitt skerðingarhlutfall gagnvart tekjum og ekkert frítekjumark. Starfshópurinn gerir tillögu um að sú leið verði farin og hún komi til framkvæmda í áföngum á nokkrum árum með tilteknum sólarlagsákvæðum fyrir réttindi samkvæmt eldra bótakerfi í ákveðnum tilvikum.
Bótaflokkurinn framfærsluuppbót, að hámarki 36.323 kr. á mánuði fyrir einstakling sem býr einn, skerðist krónu fyrir krónu gagnvart öllum tekjum. Svo hátt skerðingarhlutfall hefur í för með sér óæskileg áhrif, sérstaklega gagnvart greiðslum úr lífeyrissjóðum og veldur því að lífeyrisþegar sjá lítinn sem engan ávinning af þeim réttindum sem þeir hafa áunnið sér með áratuga greiðslu iðgjalda í lífeyrissjóði. Bótaflokkurinn, að viðbættum tekjuskerðingum annarra bótaflokka, vegur þannig að stoðum lífeyrissjóðakerfisins. Eins og nú háttar til hefur einhleypur ellilífeyrisþegi engan ávinning af greiðslu 73.000 kr. á mánuði úr lífeyrissjóði og fái hann 100.000 kr. greiðslu heldur hann einungis 11.000 kr. eftir. Af þessum ástæðum telur starfshópurinn brýnt að framfærsluuppbótin sameinist nýjum bótaflokki ellilífeyris, en vegna mikils kostnaðar fyrir ríkissjóð verði það gert í áföngum.
Starfshópurinn leggur því til eftirfarandi:
Í fyrsta áfanga verði bótaflokkarnir ellilífeyrir, tekjutrygging og heimilisuppbót sameinaðir í einn; ellilífeyrir. Fjárhæð ellilífeyris verði 155.000 kr. á mánuði miðað við gildandi bótafjárhæðir og 45% tekna lífeyrisþega hafi áhrif á fjárhæð hans.
Nú er ellilífeyrisþegum sem búa einir tryggðar að lágmarki 203.000 kr. á mánuði og þeim sem búa með öðrum 175.000 kr. á mánuði með framfærsluuppbótinni. Í fyrsta áfanga mun skerðing framfærsluuppbótar vegna tekna lækka úr 100% í 80%. Skerðingarhlutfallið verði síðan lækkað í áföngum uns 45% markinu verði náð og þá standi einn bótaflokkur efti; ellilífeyrir.
Samkvæmt framansögðu munu fyrstu breytingarnar taka gildi 1. janúar 2013. Starfshópurinn gerir þá tillögu að skerðing vegna tekna við útreikning framfærsluuppbótar lækki í 70% 1. janúar 2014, í 60% 1. janúar 2015, í 50% 1. janúar 2016 og sameinist ellilífeyri 1. janúar 2017.
Með þessari sameiningu munu allar tegundir tekna hafa sömu áhrif á útreikning ellilífeyris almannatrygginga og engin frítekjumörk verða í gildi. Sú regla verður þó óbreytt fyrst um sinn að séreignarsparnaður hefur ekki áhrif á útreikning ellilífeyris en stefnt er að því að viðbótarlífeyrissparnaður verði gerður jafnsettur öðrum sparnaði þannig að stofn til skerðingar bóta verði aðeins fjármagnstekjur af sparnaðinum, ekki úttekt hans.
Vegna ófyrirséðra áhrifa þessara breytinga á hag einstakra ellilífeyrisþega leggur starfshópurinn til að á tímabilinu 1. janúar 2013–31. desember 2015 verði gerður samanburður á útreikningi ellilífeyris, tekjutryggingar og heimilisuppbótar fyrir gildistöku nýrra laga og hins sameinaða ellilífeyris eftir gildistöku laganna. Ef samanburður leiðir til hærri bóta einstaklings samkvæmt eldri lögum greiðast hærri bæturnar á tímabilinu.
Í eftirfarandi töflu er útgjaldaauki ríkissjóðs af fyrrgreindum breytingum áætlaður. Mestur útgjaldaauki verður við sameiningu framfærsluuppbótar við ellilífeyrinn og leggur nefndin því til að hún verði framkvæmd í fimm áföngum. Í fyrsta áfanga er áætlað að útgjaldaauki ríkisins verði 2.500 m.kr. árlega, en útgjaldaauki næstu áfanga verði á bilinu 750–2.000 m.kr.
Árlegur kostnaður við afnám framfærsluuppbótar í áföngum í m.kr.
Miðað er við núverandi fjölda og tekjur núverandi lífeyrisþega (stöðumynd) 2 .
2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | |
Skerðingarhlutfall við útreikning framfærsluuppbótar | 80% |
70% |
60% |
50% |
45% |
Sameinaður bótaflokkur | 1.489 | 1.489 | 1.489 | 1.489 | 1.489 |
Framfærsluuppbót | 824 | 1.625 | 3.051 | 5.747 | 7.719 |
Samanburður við eldri reglur | 185 | 136 | 90 | 20 | 6 |
Samtals | 2.498 | 3.250 | 4.630 | 7.256 | 9.600 |
Þegar áformaður útgjaldaauki til málaflokksins | 698 |
3.550 |
4.130 |
4.130 |
4.130 |
Samtals að frádregnum þegar áformuðum útgjaldaauka | 1.800 |
-300 |
500 |
3.126 |
5.470 |
Í töflunni kemur einnig fram þegar áformuð útgjaldaaukning til málaflokksins. Samkvæmt gildandi lögum mun skerðingarhlutfall vegna tekjutryggingar lækka úr 45% í 38,35% og skerðingarhlutfall heimilisuppbótar lækka með sambærilegum hætti frá 1. janúar 2014. Áætlað er að þær breytingar auki útgjöld ríkissjóðs um 2.100 m.kr. á ári. Jafnframt mun samkomulag stjórnvalda við lífeyrissjóðina frá desember 2010, sem m.a. felur í sér hækkun frítekjumarks á tekjutryggingu ellilífeyrisþega vegna lífeyrissjóðstekna, koma til framkvæmda í þremur áföngum á árunum 2013–2015. Áætlað er að sú breyting auki útgjöld ríkissjóðs um 2.300 m.kr.
Það hefur einnig þýðingu í þessu samhengi að samkvæmt yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar í tengslum við kjarasamninga í maí 2011 skyldu bætur almannatrygginga „endurskoðaðar með hliðsjón af niðurstöðum kjarasamninga milli ASÍ og SA, þannig að lífeyrisþegar og atvinnulausir njóti hliðstæðra kjarabóta og um verður samið í kjarasamningum.“ Það var skilningur aðila vinnumarkaðarins að í þessu fælist fyrirheit um hækkun bóta almannatrygginga til samræmis við hækkun lægstu launataxta um 11.000 kr. árin 2012 og 2013, en ekki samkvæmt almennum launahækkunum (3,5% árið 2012 og 3,25% árið 2013), enda hækkuðu bæturnar til samræmis við 12.000 kr. hækkun launataxta árið 2011. Ef bætur almannatrygginga hefðu hækkað til samræmis við skilning aðila vinnumarkaðarins á yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar hefðu útgjöld almannatrygginga vegna ellilífeyrisþega aukist um 1.000 m.kr. aukalega hvort árið 2012 og 2013.“
Formaður starfshópsins afhenti velferðarráðherra greinargerð með tillögu starfshópsins í október 2012 þar sem farið er yfir niðurstöðu hópsins, helstu verkefni í nánustu framtíð, áhrif tillögunnar á samspil lífeyrissjóða og almannatrygginga og áhrif tillögunnar fyrir ólíka hópa ellilífeyrisþega. Einnig er í greinargerðinni fjallað um kostnað við tillöguna og hvað vegi upp á móti, sem og nauðsyn lagabreytinga og afleiðingar þess að haldið verði áfram með óbreytt kerfi.
Starfshópurinn ákvað einnig að leita eftir því við Talnakönnun hf. að skoða hver væru langtímaáhrif hugmynda starfshópsins á greiðslustreymi frá Tryggingastofnun ríkisins. Skyldi þar taka tillit til samspils lífeyrisgreiðslna frá lífeyrissjóðum og lífeyrisgreiðslna frá Tryggingastofnun ríkisins þar sem horft er bæði á fjölgun eftirlaunaþega og aukinn rétt þeirra í lífeyrissjóðum. Var skýrslu um kostnaðaráhrif tillögu starfshópsins til lengri tíma, eða til ársins 2048, skilað í nóvember 2012. Samkvæmt skýrslunni er helsta breytan til kostnaðarauka við lokaáfangann árið 2017 og fram til 2048 áhrif aukins fjölda einstaklinga eldri en 67 ára á tímabilinu.
Í kostnaðarmati fjármála- og efnahagsráðuneytisins kemur skýrt fram að verði frumvarpið að lögum muni það fela í sér umtalsverð áhrif á útgjöld hins opinbera. Er því lagt til að í meðförum þingsins verði skoðað hvort ástæða sé til og þá með hvaða hætti rétt sé að aðlaga þær breytingar sem lagðar eru til í frumvarpinu betur að langtímaáætlun ríkisstjórnarinnar um jöfnuð í ríkisfjármálum til að unnt verði að standa undir þeim auknu framlögum til almannatryggingakerfisins sem ætlað er að leiði af ákvæðum frumvarpsins.
III. Tilefni lagasetningarinnar.
Lög um almannatryggingar, nr. 100/2007, tóku gildi hinn 30. maí 2007, en þá voru endurútgefin lög frá árinu 1993 með áorðnum breytingum, sem aftur voru að stofni til frá árinu 1971. Frá því lög nr. 100/2007 tóku gildi hafa verið gerðar margvíslegar breytingar á lögunum, nokkrar þeirra mjög umfangsmiklar.
Segja má að þróunin hafi verið sú á undanförnum árum og áratugum að í stað heildarlagabálks um almannatryggingar, þ.e. um réttindi tryggðra einstaklinga þegar að höndum bera veikindi, slys eða örorka, vegna fæðingar eða atvinnuleysis, eða þegar lífeyrisaldri er náð, hafa smám saman verið sett sérlög um einstaka þætti almannatrygginga, t.d. lög um atvinnuleysistryggingar, lög um fæðingar- og foreldraorlof, lög um greiðslur til foreldra langveikra og fatlaðra barna og lög um sjúkratryggingar. Nú er lagt til að sett verði sérstök lög um lífeyrisréttindi almannatrygginga og að sá kafli gildandi almannatryggingalaga sem fjallar um slysatryggingar verði fluttur í sérstök lög um slysatryggingar almannatrygginga líkt og gert var þegar sérstök lög voru sett um sjúkratryggingar, sbr. lög nr. 112/2008. Verður því samhliða frumvarpi þessu lagt fram annað frumvarp til laga um slysatryggingar almannatrygginga.
Með frumvarpi þessu er lögð til sameining laga um almannatryggingar, nr. 100/2007, og laga um félagslega aðstoð, nr. 99/2007, og að í nýjum lögum verði bæði ákvæði um áunnin lífeyrisréttindi og einnig um félagslegan stuðning vegna sérstakra aðstæðna. Er því lagt til að heiti laganna verði „Lög um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning“.
Frumvarpið byggist að mörgu leyti á ákvæðum gildandi laga auk þess sem höfð er hliðsjón af tillögum verkefnisstjórnar um endurskoðun almannatrygginga frá 2009 og starfshóps um endurskoðun almannatryggingalaganna frá 2012 hvað varðar ellilífeyri. Talið er nauðsynlegt að setja ný heildarlög um lífeyristryggingar almannatrygginga þar sem þær breytingar sem felast í frumvarpinu eru nokkuð umfangsmiklar. Þar sem ekki liggja fyrir tillögur frá starfshópi um endurskoðun almannatryggingalaganna varðandi einföldun bótakerfis vegna örorku og upptöku mats á starfsgetu og fleiri atriði, sem starfshópurinn vinnur nú að, eru ekki lagðar til viðamiklar breytingar á þeim köflum laganna í þessu frumvarpi. Með breyttri og skýrari framsetningu laganna er þó með frumvarpinu lagður grundvöllur að næstu skrefum í heildarendurskoðuninni.
Í frumvarpinu er lögð áhersla á að kveða skýrt á um réttindi og skyldur hinna tryggðu, sem og málsmeðferð og stjórnsýslu og að ný lög verði einfaldari, skýrari og gagnsærri en gildandi lög hvað þetta varðar. Með einföldun löggjafarinnar er þannig stefnt að því að lífeyristryggingakerfi almannatrygginga verði gagnsærra fyrir notendur. Þá er markmið lífeyristrygginga almannatrygginga skýrt nánar og uppbygging og framsetning laganna breytt í sama tilgangi. Ber að geta þess að umboðsmaður Alþingis hefur m.a. bent á að vegna misjafnrar heilsufarslegrar og félagslegrar stöðu lífeyrisþega sé sérstaklega brýnt að ákvæði laga um réttindi þeirra séu skýr. Þá hefur hann einnig bent á að það sé skylda löggjafans að sjá til þess að fyrir hendi séu almennar, aðgengilegar og skýrar reglur um inntak þeirrar aðstoðar sem einstaklingar eiga rétt á vegna elli og annarra atriða, hvort sem sú aðstoð væri í formi þjónustu og umönnunar eða fjárframlaga.
Enn fremur er lagt til að lög nr. 99/2007, um félagslega aðstoð, verði felld úr gildi og ákvæði þeirra laga um greiðslur sem teljast til félagslegrar aðstoðar eða bera einkenni hvors tveggja, almannatrygginga og félagslegrar aðstoðar, verði færð í sérstakan kafla í nýjum lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga, með nauðsynlegum breytingum eftir atvikum. Með þessu móti er gert ráð fyrir heildarlöggjöf um lífeyrisréttindi almannatrygginga og um stuðning vegna sérstakra aðstæðna sem komi til viðbótar lífeyrisgreiðslum í sérstökum tilvikum. Komi sú löggjöf í stað tveggja laga um þessar bætur og greiðslur eins og nú er og að þannig megi enn frekar ná markmiðinu um einfaldari og skýrari löggjöf.
Meginregla gildandi laga er sú að bætur almannatrygginga eru ekki greiddar einstaklingum sem búsettir eru erlendis. Þó er heimilt að greiða slíkar bætur þeim sem búsettir eru í ríkjum sem gerður hefur verið samningur við um gagnkvæm réttindi til almannatrygginga, að því tilskildu að samningurinn taki til viðkomandi einstaklings, tilviks og bóta. Greiðslur samkvæmt gildandi lögum um félagslega aðstoð hafa verið bundnar við lögheimili hér á landi og greiðast ekki úr landi. Gildir það einnig þótt flutt sé til ríkis sem gerður hefur verið samningur við um gagnkvæm réttindi til almannatrygginga. Er áfram gert ráð fyrir því að þær greiðslur, sem telja má til félagslegrar aðstoðar og sem færðar verða í sérstakan kafla í nýjum lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga, verði ekki greiddar úr landi. Greiðslur samkvæmt kaflanum eru greiðslur félagslegs eðlis sem taka mið af efnahagslegum og félagslegum aðstæðum hér á landi og eru þær bundnar við að viðkomandi sé í raun búsettur hér á landi.
Gildandi milliríkjasamningar um almannatryggingar eru aðallega ákvæði EES-samningsins um almannatryggingar og Norðurlandasamningurinn um almannatryggingar. Í viðauka VI (félagslegt öryggi) við EES-samninginn er reglugerð um samræmingu almannatryggingakerfa sem ætlað er að vernda áunnin réttindi þeirra einstaklinga sem fara á milli EES-ríkjanna. Tekur reglugerðin efnislega aðeins til þess sem hefðbundið er að telja til almannatrygginga, en það samsvarar í grófum dráttum sömu áhættuþáttum og tilgreindir eru í samþykkt Alþjóðavinnumálastofnunarinnar nr. 102. Þeir flokkar almannatrygginga sem almannatryggingareglugerð EES-samningsins tekur til eru tæmandi taldir í reglugerðinni. Bætur vegna annarra áhættuþátta falla að meginreglu til ekki undir reglugerðina. Þó geta blandaðar greiðslur sem bera einkenni hvors tveggja, almannatrygginga og félagslegrar aðstoðar, fallið þar undir. Greiðslur félagslegrar aðstoðar falla aftur á móti ekki undir reglugerðina og eru ekki greiddar úr landi og að uppfylltum tilteknum skilyrðum eru blandaðar greiðslur sem bera einkenni hvors tveggja, almannatrygginga og félagslegrar aðstoðar, ekki heldur greiddar úr landi.
Við gildistöku EES-samningsins árið 1994 þótti því rétt að skipta lögunum og greina á milli greiðslna almannatrygginga og greiðslna félagslegrar aðstoðar og ákvæði um þær greiðslur flutt í lög um félagslega aðstoð, nú lög nr. 99/2007.
Á þeim árum sem liðin eru frá gildistöku EES-samningsins hafa íslensk lög á þessu sviði breyst mikið, nýir bótaflokkar og greiðslur komið til sögunnar og skilyrði breyst. Einnig hefur almannatryggingareglugerð EES-samningsins tekið breytingum. Í tengslum við yfirstandandi endurskoðun laganna var því talið tímabært og nauðsynlegt að fara að nýju yfir alla greiðslu- og bótaflokka í gildandi lögum um almannatryggingar og lögum um félagslega aðstoð og meta á ný hvort um væri að ræða greiðslur sem flokka mætti sem greiðslur félagslegrar aðstoðar, greiðslur almannatrygginga eða sem greiðslur er beri einkenni hvors tveggja. Er í frumvarpinu lagt til að ákvæði um greiðslur sem flokka megi sem félagslega aðstoð og ákvæði um greiðslur sem bera einkenni hvors tveggja, almannatrygginga og félagslegrar aðstoðar, verði færð í sérstakan kafla í nýjum lögum. Á þann hátt verði komið til móts við óskir um einfaldari og skýrari löggjöf sem veiti betri heildarsýn yfir réttindi og stuðning vegna sérstakra aðstæðna.
Við þessa greiningu og flokkun greiðslna samkvæmt gildandi lögum um almannatryggingar og um félagslega aðstoð hefur verið litið til þess að bætur sem tengjast almennri hættu á fátækt, eins og t.d. ákvæði um tiltekna lágmarksfjárhæð bóta, eru almennt taldar vera félagsleg aðstoð. Hugtakið er almennt skilið svo að þar sé átt við bætur sem ætlað er að stuðla að tiltekinni lágmarksframfærslu einstaklinga í vanda, en vandasamt getur þó verið að greina mun á slíkum greiðslum og greiðslum sem hefðbundið er að telja til almannatrygginga og tengjast áðurnefndum áhættuþáttum. Hefðbundin viðmið eru t.d. að greiðslur félagslegrar aðstoðar tengist ekki greiðslu iðgjalda eða tryggingagjalda heldur séu fjármagnaðar af skatttekjum, að félagsleg aðstoð sé ekki skilyrt við starfstímabil og að hún sé háð mati á þörf. Þótt greiðsla sé ekki skilyrt við greiðslu tryggingagjalda eða sé háð mati á þörf þarf það þó ekki að þýða að greiðslan teljist vera félagsleg aðstoð, en ef veiting aðstoðarinnar er einnig háð einstaklingsbundnu mati á þörfum og aðstæðum viðkomandi einstaklings er almennt talið að svo sé. Hafi stjórnvöld hins vegar ekkert vald til að meta persónulega þörf eða aðstæður einstaklingsins við mat á því hvort veita skuli aðstoðina og ef hlutverk stjórnvalda er eingöngu að staðreyna að hlutlæg skilyrði séu uppfyllt, þá er yfirleitt talið að um bætur almannatrygginga sé að ræða. Þetta á við svo fremi sem bæturnar tengjast einum af hinum áðurnefndu hefðbundnu áhættuflokkum.
IV. Uppbygging frumvarpsins.
Frumvarpið skiptist í tíu kafla og eru heiti kaflanna þessi:
I. Markmið, skilgreiningar og gildissvið, 1.–8. gr.
A. Markmið og orðskýringar.
B. Gildissvið.
C. Almenn ákvæði.
II. Greiðslur til aldraðra, 9.–14. gr.
A. Ávinnsla réttinda og skilyrði fyrir greiðslum.
B. Fjárhæðir greiðslna og tekjur.
C. Ýmis ákvæði.
III. Greiðslur vegna skertrar starfsgetu, 15.–30. gr.
A. Ávinnsla réttinda, skilyrði fyrir greiðslum og fjárhæðir.
B. Tekjur og útreikningur greiðslna.
C. Ýmis ákvæði.
IV. Greiðslur vegna heimilismanna á dvalar- og hjúkrunarheimilum, 31.–44. gr.
A. Stöðvun lífeyrisgreiðslna vegna dvalar á stofnun.
B. Daggjöld og dvalarframlag.
C. Greiðsla dvalarkostnaðar.
D. Ráðstöfunarfé og dagpeningar utan stofnana.
E. Ýmis ákvæði.
V. Greiðslur vegna barna, 45.–56. gr.
A. Ávinnsla réttinda, skilyrði fyrir greiðslum og fjárhæðir greiðslna.
B. Ýmis ákvæði.
VI. Stuðningur vegna sérstakra aðstæðna, 57.–69. gr.
A. Markmið og gildissvið.
B. Uppbætur á lífeyri.
C. Aðrar greiðslur.
D. Ýmis ákvæði.
VII. Framkvæmd, 70.–83. gr.
A. Almenn ákvæði.
B. Útreikningur, endurreikningur og uppgjör bóta.
C. Ýmis ákvæði.
VIII. Málsmeðferð og stjórnsýslureglur, 84.–107. gr.
A. Almennt.
B. Málsmeðferð.
C. Upplýsingaskylda og eftirlitsheimildir.
D. Þagnarskylda og meðferð persónuupplýsinga.
E. Stjórnsýslukærur.
IX. Stjórnsýsla, 108.–114. gr.
X. Almenn ákvæði og gildistaka, 115.–122. gr.
Breytingar á öðrum lögum, 123. gr.
Ákvæði til bráðabirgða, I–IX.
V. Samráð og mat á áhrifum frumvarpsins.
Við gerð frumvarpsins var haft samráð við Tryggingastofnun ríkisins og Innheimtustofnun sveitarfélaga. Ragnhildur Helgadóttir, prófessor við lagadeild Háskólans í Reykjavík, vann að einstaka köflum frumvarpsins með starfsmönnum ráðuneytisins og Brynhildur Flóvenz, dósent við lagadeild Háskóla Íslands, las frumvarpið yfir og veitti ráðgjöf. Þá var höfð hliðsjón af tillögum sem fram koma í skýrslu verkefnisstjórnar um endurskoðun almannatrygginga frá því í október 2009 og byggt á tillögu starfshóps um endurskoðun almannatryggingalaga sem starfað hefur frá því í apríl 2011. Í starfshópnum eiga sæti fulltrúar hagsmunasamtaka eldri borgara og öryrkja, fulltrúar aðila vinnumarkaðarins, auk fulltrúa fimm stjórnmálaflokka. Ítarlega er fjallað um skipan og störf hópsins og tillögur hans í kafla II hér að framan og í athugasemdum við II. kafla frumvarpsins. Einnig var leitað til Talnakönnunar hf. varðandi kostnaðaráhrif af tillögum starfshópsins til lengri tíma.
Frumvarpið var metið með hliðsjón af stöðu kynjanna og hvort það væri öðru kyninu frekar til íþyngingar eða ívilnunar. Ekki verður séð að frumvarpið sem slíkt hafi áhrif á stöðu kynjanna. Réttur kynjanna til þeirra réttinda og greiðslna sem kveðið er á um í frumvarpinu er jafn, t.d. er lífeyrisaldur hér á landi hinn sami hjá báðum kynjum, ólíkt því sem gildir í sumum ríkjum Evrópu. Verði frumvarpið að lögum er aftur á móti, eins og á öðrum sviðum, nauðsynlegt að hafa kynjasjónarmið í huga við framkvæmd laganna.
VI. Helstu breytingar í frumvarpinu frá gildandi lögum um almannatryggingar.
Helstu stefnumið frumvarpsins og meginbreytingar frá gildandi almannatryggingalögum eru eftirfarandi:
1. Markmiðsákvæði er sett í lögin, gildissvið lífeyristrygginga er afmarkað og helstu hugtök skilgreind í I. kafla.
2. Í II. kafla er gert ráð fyrir gjörbreyttri framsetningu varðandi réttindi aldraða til greiðslna og skilyrði fyrir greiðslum. Með þessu móti er leitast við að gera löggjöfina einfaldari í sniðum svo að unnt sé að fá yfirsýn yfir öll helstu réttindi og greiðslur til aldraðra í þessum kafla, en að ekki sé nauðsynlegt að lesa lög í heild í þeim tilgangi. Einnig er gert ráð fyrir mikilli einföldun bótakerfisins með sameiningu bótaflokka, einföldun reglna varðandi áhrif tekna á útreikning greiðslufjárhæðar og afnámi frítekjumarka.
3. Í III. kafla er fjallað um réttindi einstaklinga með skerta starfsgetu til greiðslna og skilyrði fyrir greiðslum. Í kaflanum eru einnig ákvæði um útreikning greiðslna og önnur ákvæði er lúta að réttindum og skyldum þeirra sem hafa skerta starfsgetu hvað varðar lífeyrisréttindi hjá almannatryggingum. Öll ákvæði um réttindi einstaklinga með skerta starfsgetu verða því í einum kafla í því skyni að löggjöfin sé skýr og framsetning einföld. Þá eru lagðar til tilteknar breytingar sem talið er nauðsynlegt að gera nú þegar. Starfshópur um endurskoðun almannatryggingalaga vinnur áfram að heildarendurskoðun almannatrygginga og tillögum um breytt bótakerfi vegna örorku og að innleiðingu starfsgetumats sem komi í stað núgildandi örorkumats. Þegar tillögur starfshópsins liggja fyrir er gert ráð fyrir að lagt verði fram sérstakt frumvarp um breytingu á þessum kafla.
4. Allar gildandi reglur um dvalar- og hjúkrunarheimili, svo sem um stöðvun lífeyrisgreiðslna vegna dvalar á stofnun, greiðsluþátttöku heimilismanna í dvalarkostnaði, útreikning, endurreikning og uppgjör dvalarframlags, ráðstöfunarfé og greiðslur fyrir dagvist aldraðra, hafa verið færðar í IV. kafla frumvarpsins og veitir það heildaryfirsýn í þessum málaflokki. Einnig er gert ráð fyrir að nýju fyrirkomulagi um greiðslur ellilífeyris, sem gert er ráð fyrir í þessu frumvarpi, verði beitt tímabundið við útreikning á kostnaðarþátttöku heimilismanna, en unnið er að breytingum á greiðslufyrirkomulagi heimilismanna á dvalar- og hjúkrunarheimilum í tengslum við fyrirhugaðan flutning málefna aldraðra frá ríki til sveitarfélaga.
5. Öll helstu ákvæði gildandi laga um almannatryggingar og laga um félagslega aðstoð sem varða framfærslu barna eru flutt í V. kafla. Áfram er unnið að undirbúningi tillagna um nýtt kerfi fjölskyldubóta (barnatrygginga) sem ætlunin er að komi í stað t.d. barnalífeyris og styrkja til einstæðra foreldra.
6. Flest ákvæði gildandi laga nr. 99/2007, um félagslega aðstoð, eru færð í VI. kafla. Í kaflanum eru sett fram markmið og gildissvið og kveðið skýrt á um þau skilyrði sem umsækjendur þurfa að uppfylla til að heimilt sé að veita þeim slíkan stuðning. Um er að ræða greiðslur sem flokka má sem félagslega aðstoð eða sem greiðslur er bera einkenni hvors tveggja, almannatrygginga og félagslegrar aðstoðar. Almennt miðast greiðslur samkvæmt kaflanum við að viðkomandi eigi lögheimili og sé einnig búsettur hér á landi líkt og á við varðandi greiðslur samkvæmt gildandi lögum um félagslega aðstoð. Með sérstöku markmiðsákvæði er lögð áhersla á að hér sé um félagslegan stuðning ríkisins að ræða sem taki mið af félagslegum og efnahagslegum aðstæðum hér á landi.
7. Í VII. kafla er fjallað um framkvæmd laganna og lúta þau ákvæði einkum að starfsemi Tryggingastofnunar ríkisins sem annast framkvæmdina. Er þar kveðið heildstætt á um allar reglur varðandi útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta, m.a. hvernig skuli farið með of- og vangreiðslur. Ýmis veigamikil atriði sem nú eru í reglugerðum eru færð í kaflann og þannig gert ráð fyrir lögfestingu þeirra.
8. Í VIII. kafla er gert ráð fyrir að setja ákvæði um málsmeðferð og stjórnsýslureglur, en talið er mikilvægt að kveða skýrt á um réttindi borgaranna og skyldur þeirra í samskiptum við stjórnvöld í lögum, m.a. hvað varðar leiðbeiningar- og upplýsingaskyldu, eftirlit, meðferð persónuupplýsinga og stjórnsýslukærur. Þá er gert ráð fyrir því að mánaðarlegar greiðslur verði inntar af hendi eftir á í stað fyrir fram.
9. Kveðið er á um yfirstjórn lífeyristrygginga, hlutverk Tryggingastofnunar, stjórn hennar og forstjóra í IX. kafla, auk þess sem formreglur er varða úrskurðarnefnd almannatrygginga eru færðar í sama kafla.
10. Í X. kafla frumvarpsins er enn fremur kveðið á um fjármögnun, heimild til að gera milliríkjasamninga, útflutning og skörun bóta auk almennrar reglugerðarheimildar ráðherra. Í einstökum köflum er einnig gert ráð fyrir heimild ráðherra til að setja reglugerðir um einstaka málaflokka.
11. Þar sem lagt er til að sett verði sérlög um slysatryggingar almannatrygginga er IV. kafli laga nr. 100/2007, um almannatryggingar, sem fjallar um slysatryggingar, ekki hluti af frumvarpi þessu.
12. Gert er ráð fyrir að gildandi reglugerðir og reglur, sem settar hafa verið samkvæmt gildandi og eldri lögum um almannatryggingar og félagslega aðstoð, gildi áfram, að svo miklu leyti sem þau brjóta ekki í bága við ákvæði nýrra laga, þar til þær verða sérstaklega felldar úr gildi með setningu reglugerða á grundvelli nýrra laga.
13. Gert er ráð fyrir að lögin öðlist gildi 1. júlí 2013 þar sem innleiðing þeirra krefst töluverðs undirbúnings og kynningar. Allar fjárhæðir í frumvarpinu miðast við árið 2013.
14. Ýmsar breytingar þarf að gera á öðrum lögum komi ný lög um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning í stað gildandi laga um almannatryggingar og laga um félagslega aðstoð. Í frumvarpi til laga um slysatryggingar almannatrygginga er kveðið á um þær breytingar á öðrum lögum sem gera þarf í tengslum setningu sérlaga um slysatryggingar almannatrygginga og brottfall viðkomandi kafla gildandi almannatryggingalaga.
Athugasemdir við einstaka kafla og greinar frumvarpsins.
Um I. kafla.
Í gildandi lögum er afar lítið um orðskýringar eða skilgreiningar á helstu hugtökum laganna en í frumvarpinu er lagt til að helstu hugtök verði skilgreind.
Gildissviði frumvarpsins er skipt í efnislegt og persónulegt gildissvið. Efnislegt gildissvið er rýmra en í gildandi lögum þar sem frumvarpið gerir ráð fyrir því að ákvæði laga um félagslega aðstoð, nr. 99/2007, verði felld inn í ný lög um lífeyrisréttindi almannatrygginga og er vísað til umfjöllunar um þetta atriði í almennum athugasemdum við frumvarpið. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að ákvæði um slysatryggingar verði færð í sérlög um slysatryggingar almannatrygginga og er af þeim sökum ekki kveðið á um hverjir teljist slysatryggðir í ákvæði frumvarpsins um efnislegt gildissvið.
Í ákvæðum um persónulegt gildissvið er kveðið á um það hvaða einstaklingar teljast tryggðir samkvæmt lögunum og ýmis sérákvæði um tryggingavernd.
Um 1. gr.
Markmið laganna er margþætt en meginmarkmiðið er að finna í 1. mgr. 1. gr. frumvarpsins. Þar kemur fram að markmið laganna sé að tryggja þeim sem þess þurfa bætur og aðstoð vegna elli, skertrar starfsgetu, andláts og framfærslu barna, svo sem nánar er kveðið á um í lögunum, og í samræmi við önnur lög sem fjalla um málefni lífeyrisþega. Við samningu ákvæðisins var tekið mið af 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, nr. 33/1944, þar sem kveðið er á um að öllum, sem þess þurfa, skuli tryggður réttur í lögum til aðstoðar vegna sjúkleika, örorku, elli, atvinnuleysis, örbirgðar og sambærilegra atvika. Í frumvarpinu eru þó notuð orðin „skert starfsgeta“ í stað orðsins „örorka“ en það er í samræmi við nútíma orðnotkun. Þá var litið til ákvæða norskra laga um almannatryggingar og sambærilegra ákvæða í öðrum íslenskum lögum, svo sem lögum um sjúkratryggingar, nr. 112/2008, lögum um málefni aldraðra, nr. 125/1999, og lögum um málefni fatlaðs fólks, nr. 59/1992, en þau lög ásamt lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða, nr. 129/1997, og frumvarpi þessu, verði það að lögum, veita öldruðum og fötluðum heildstæða vernd íslenska velferðarkerfisins. Þar sem hér er í fyrsta sinn gerð tillaga að markmiðsákvæði þykir rétt að byggja fyrst og fremst á stjórnarskránni og efnislegu innihaldi laganna eins og áður sagði og ganga ekki lengra í skilgreiningu á markmiði en þörf krefur. Tíminn mun síðan leiða í ljós hvort þörf sé á ítarlegra markmiðsákvæði sérstaklega í ljósi frekari efnislegra breytinga á lögunum sjálfum sem vænta má að líti dagsins ljós á næstu árum og áratugum. Áfram er gert ráð fyrir þeirri meginreglu að tilgangur lífeyristrygginga almannatrygginga sé fyrst og fremst sá að veita þeim bætur og stuðning sem á þurfi að halda sökum tekjutaps eða tekjulækkunar og sérstakra útgjalda einhvern tímann á æviskeiðinu, svo sem vegna elli eða skertrar starfsgetu. Í lögum um lífeyrisréttindi almannatrygginga er aðallega fjallað um fjárhagslegar greiðslur en ekki þjónustu. Einnig er tekið mið af efni gildandi almannatryggingalaga.
Í 2. mgr. kemur fram að með bótum og aðstoð, sbr. 1. mgr., sé þannig stuðlað að því að einstaklingar sem lögin taka til geti framfleytt sér sjálfir með þeim greiðslum og þeirri aðstoð sem kveðið er á um í lögunum og lifað sjálfstæðu lífi. Í þessu felst það meginmarkmið laganna að sérhver einstaklingur geti eftir atvikum lifað sjálfstæðu lífi með þeirri samfélagslegu aðstoð sem aðstæður hvers einstaklings kalla á hverju sinni. Í þessu sambandi ber sérstaklega að benda á nýja uppbyggingu laganna, þar sem annars vegar er í II.–V. kafla þeirra kveðið á um rétt til greiðslna vegna elli, skertrar starfsgetu o.fl., en hins vegar er í VI. kafla kveðið á um stuðning, sem tekur mið af þörfum og/eða aðstæðum hvers og eins, vegna útgjalda eða lágra tekna sem ekki duga til framfærslu. Við ákvörðun á því fyrirkomulagi stuðnings fyrir tiltekna hópa sem útfært er í VI. kafla er litið til efnahagslegra og félagslegra aðstæðna hér á landi á hverjum tíma og höfð hliðsjón af öðrum stuðningskerfum, svo sem sjúkratryggingum og félagsþjónustu sveitarfélaga.
Um 2. gr.
Í 1. tölul. er hugtakið lífeyrisþegi skilgreint sem einstaklingur sem fær greiddan lífeyri sem hann hefur sjálfur áunnið sér samkvæmt lögum þessum. Hér er átt við einstaklingsbundin réttindi sem einstaklingur hefur sjálfur áunnið sér eða á sjálfur rétt á. Hugtakið kemur í stað hugtaksins bótaþegi og tekur til þeirra sem þiggja lífeyrisgreiðslur samkvæmt lögunum sem ætlaðar eru þeim sjálfum. Því eru undanskildir þeir aðilar sem eingöngu fá greiðslur sem ætlaðar eru til framfærslu barna, t.d. barnalífeyri.
Í 2. tölul. er hugtakið greiðsluþegi skilgreint sem einstaklingur sem fær aðrar greiðslur en lífeyri samkvæmt lögunum. Hugtakið er nýtt og tekur til þeirra sem þiggja einhverjar aðrar greiðslur en lífeyri og tengdar bætur samkvæmt lögunum, en hér er einkum um að ræða greiðslur skv. IV.–VI. kafla. Ástæðan fyrir því að greint er á milli hugtakanna lífeyrisþegi og greiðsluþegi er sú að í einstaka tilfellum getur það skipt máli varðandi útreikning bóta sem miðast við almanaksár og ávinnslu réttinda tengdra aðila, t.d. maka eða barna.
Í 3. tölul. er hugtakið bætur skilgreint að hluta til eins og það er í ákvæði 1. mgr. 48. gr. gildandi laga, þ.e. sem bætur greiddar í peningum. Ellilífeyrir skv. 17. gr. laganna er dæmi um bætur greiddar í peningum. Samkvæmt lögunum teljast bætur ekki aðeins greiddar í peningum heldur einnig hjálp til sjúkra og slasaðra sem veitt er á annan hátt, þ.e. bætur geta hvort heldur sem er verið greiðsla eða þjónusta, sbr. 4. tölul. Meðlagsgreiðslur og önnur framfærsluframlög skv. V. kafla laganna eru undanskildar þar sem þær teljast ekki bætur samkvæmt lögunum.
Í 4. tölul. er hugtakið tekjutengdar bætur skilgreint samhljóða skilgreiningu á hugtakinu í 2. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags.
Í 5. tölul. er hugtakið ár skilgreint en í frumvarpinu er tekið sérstaklega fram að með ári sé átt við almanaksár. Samkvæmt gildandi lögum er hugtakið bótagreiðsluár látið ná yfir almanaksár, en hér er lögð til sú breyting að í stað orðsins „bótagreiðsluár“ sé kveðið á um ár eða almanaksár, t.d. að árstekjur séu þær tekjur sem aflað er á almanaksári.
Í 6. tölul. er hugtakið búseta skilgreint sem lögheimili í skilningi lögheimilislaga, og er sú skilgreining sú sama og í ákvæði 2. mgr. 12. gr. gildandi laga. Í 1. gr. laga um lögheimili, nr. 21/1990, er hugtakið lögheimili skilgreint. Ástæða þykir þó til að gera ráð fyrir að sérstakar ástæður geti leitt til þess að einstaklingur sé ekki raunverulega búsettur á sama stað og skráð lögheimili hans segir til um og eigi því ekki að ávinna sér lífeyrisréttindi hér á landi. Þar getur verið um að ræða erlenda fanga, erlenda námsmenn sem ekki hafa tengsl við landið, hælisleitendur sem ekki hafa fengið hæli hér á landi eða ef lögheimili er ranglega skráð hér á landi samkvæmt fyrirliggjandi gögnum hjá Tryggingastofnun. Í þessum tilfellum skráir Tryggingastofnun grunnupplýsingar í sérstaka tryggingaskrá um tryggingaréttindi einstaklinga sem er til viðbótar við Þjóðskrá Íslands.
Í 7. tölul. er hugtakið einhleypur skilgreint sem einstaklingur sem er hvorki í hjúskap, staðfestri samvist né óvígðri sambúð, sbr. 8. og 9. tölul. þessa ákvæðis. Skilgreiningin er í samræmi við íslenskan málskilning en umboðsmaður Alþingis hefur m.a. komist að þeirri niðurstöðu að hugtakið sé hvergi skilgreint í lögum og lagði til að við endurskoðun laga um almannatryggingar og félagslega aðstoð yrði bætt úr því, sem nú er lagt til að gert verði með þessum hætti.
Í 8. tölul. er hugtakið hjón skilgreint sem einstaklingar í hjúskap samkvæmt hjúskaparlögum, nr. 31/1993, en einnig einstaklingar sem eru í staðfestri samvist sem stofnað var til í gildistíð laga nr. 87/1996, um staðfesta samvist, og ekki hefur verið slitið, án þess að hafa fengið samvist sína viðurkennda sem hjúskap. Lög nr. 87/1996 voru felld úr gildi með lögum nr. 65/2010, um breytingar á hjúskaparlögum og fleiri lögum og um brottfall laga um staðfesta samvist (ein hjúskaparlög).
Í 9. tölul. er hugtakið óvígð sambúð skilgreint sem sambúð tveggja einstaklinga, sem skráð er í þjóðskrá, enda eigi þeir barn saman eða von á barni saman eða hafi verið í sambúð samfleytt lengur en eitt ár. Þessi skilgreining er í samræmi við núgildandi skilgreiningu á sambúð í 49. gr. almannatryggingalaga. Í 73. gr. er kveðið á um að sömu réttindi og skyldur eigi við um sambýlisfólk og hjón, sbr. þó umfjöllun um 11. og 21. gr. varðandi fjármagnstekjur sambýlisfólks.
Í 10. tölul. er hugtakið tekjur skilgreint. Ákvæðið er efnislega samhljóða 2. mgr. 16. gr. gildandi laga. Þá er lagt til að bætt verði við ákvæðið að sem tekjur samkvæmt lögum þessum teljist einnig sams konar tekjur sem aflað er erlendis og ekki eru taldar fram hér á landi. Hvað varðar fjármagnstekjur sambýlisfólks vísast til skýringa með 11. og 21. gr.
Í 11. tölul. er hugtakið atvinnutekjur skilgreint sem endurgjald fyrir hvers konar vinnu, starf eða þjónustu. Þá nær hugtakið einnig yfir allar tekjur af atvinnurekstri og sjálfstæðri starfsemi og enn fremur þær tekjur sem koma í stað atvinnutekna, t.d. atvinnuleysisbætur og greiðslur frá Fæðingarorlofssjóði. Er talið bæði eðlilegt og sanngjarnt að hugtakið nái einnig yfir tekjur sem eru ígildi atvinnutekna og falla því undir það frítekjumark sem öryrkjar njóta vegna atvinnutekna. Er það einnig í samræmi við framkvæmd Tryggingastofnunar ríkisins um meðhöndlun atvinnutekna við útreikning tekjutengdra bóta.
Í 12. tölul. er hugtakið lífeyrissjóðstekjur skilgreint með sama hætti og í gildandi lögum, þ.e. greiðslur úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum, sbr. lög nr. 129/1997, um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða.
Í 13. tölul. er hugtakið fjármagnstekjur einnig skilgreint með sama hætti og í gildandi lögum, þ.e. tekjur skv. C-lið 7. gr. laga nr. 90/2003, um tekjuskatt.
Um 3. gr.
Um 4. gr.
Í 1. mgr. kemur fram sú meginregla að þeir sem lögin taka til og eru tryggðir samkvæmt lögunum eru þeir sem eru búsettir hér á landi, en búsetuhugtakið er skilgreint í 6. tölul. 1. gr. frumvarpsins og kemur í stað 2. mgr. 12. gr. gildandi laga. Ákvæðið er efnislega samhljóða 1. mgr. 12. gr. en þó er lagt til að felld verði út tilvísun í gildandi lögum um hverjir séu slysatryggðir samkvæmt lögunum þar sem gert er ráð fyrir að sérlög verði sett um slysatryggingar. Í 1. mgr. er að finna undanþágu vegna skuldbindinga íslenska ríkisins samkvæmt milliríkjasamningum. Um efni milliríkjasamninga er fjallað í X. kafla frumvarpsins.
Í 2. mgr. er nýtt ákvæði um að tryggingavernd falli niður þegar búseta er flutt frá Íslandi, en það ákvæði er sams konar og ákvæði 3. mgr. 10. gr. laga um sjúkratryggingar, nr. 112/ 2008. Annað getur þó leitt af milliríkjasamningum, sbr. 118. gr. Nauðsynlegt þykir að fjalla um lok réttinda í lögunum en þó ber að athuga að áunnin réttindi á grundvelli búsetu til lífeyristrygginga falla ekki niður við brottflutning, heldur geymast þar til atburður sem leiðir til lífeyris kemur fram. Bætur eru þó ekki greiddar úr landi nema á grundvelli gildandi milliríkjasamnings, sbr. 118. gr.
3. mgr. er samhljóða 3. mgr. 12. gr. gildandi laga, en þó er lagt til að orðin „eða eftir atvikum sjúkratryggingastofnunin“ falli brott, sbr. lög nr. 112/2008, um sjúkratryggingar. Yfirleitt eru einstaklingar með skráð lögheimili samkvæmt lögheimilislögum búsettir hér á landi og falla þar með undir lögin. Þess eru þó mörg dæmi að einstaklingar sem búsettir eru erlendis séu enn skráðir með lögheimili á Íslandi. Í slíkum tilvikum kann Tryggingastofnun að ákvarða að einstaklingur uppfylli ekki skilyrði um búsetu í skilningi laganna, t.d. ef stofnunin hefur yfir að ráða nýrri og ítarlegri upplýsingum en Þjóðskrá Íslands. Gert er ráð fyrir að Tryggingastofnun tilkynni Þjóðskrá Íslands um þau tilvik þegar stofnunin hefur ástæðu til að ætla að lögheimili sé ranglega skráð. Í VIII. kafla frumvarpsins er fjallað um eftirlit Tryggingastofnunar með réttmæti bótaréttar, bóta, greiðslna og upplýsinga sem og hvernig skuli staðið að ákvörðunum um frestun eða stöðvun greiðslna.
Um 5. gr.
1. mgr. er byggð á 1. mgr. 13. gr. gildandi laga en um er að ræða undantekningu frá þeirri meginreglu að um tryggingavernd fólks á vinnumarkaði fari eftir löggjöf starfslandsins. Lagt er til að hámarkstími tryggingar, sem er fimm ár, verði lögfestur en nú er eingöngu kveðið á um þann tíma í reglugerð.
2. mgr. er byggð á 1. mgr. 14. gr. gildandi laga. Lagt er til að orðin „eða eftir atvikum sjúkratryggingastofnunin“ falli brott, sbr. lög nr. 112/2008, um sjúkratryggingar. Einnig er lagt til að í stað þess að heimilt sé að sækja um áframhaldandi tryggingavernd í þeim tilvikum að lögheimili og búseta hafi verið skráð í námslandi, verður aðalreglan sú að námsmenn njóti áframhaldandi tryggingaverndar og falli undir lögin meðan á viðurkenndu námi erlendis stendur. Það eigi þó ekki við njóti námsmaðurinn tryggingaverndar í námslandinu enda meginregla að ekki sé hægt að ávinna sér réttindi í tveimur löndum á sama tímabili. Gert er ráð fyrir að sett verði reglugerð þar sem nánar er skýrt hvað teljist vera viðurkennt nám en almennt er litið svo á að nám þurfi að vera lánshæft hjá Lánasjóði íslenskra námsmanna til að teljast viðurkennt nám.
3. mgr. er efnislega samhljóða 2. mgr. 14. gr. gildandi laga en lagt er til að orðin „eða eftir atvikum sjúkratryggingastofnunin“ falli brott, sbr. lög nr. 112/2008, um sjúkratryggingar.
Í 4. mgr. er tekið fram að þegar einstaklingur fellur undir milliríkjasamning ganga ákvæði samningsins framar, en það er í samræmi við ákvæði 118. gr.
Í 5. mgr. er gert ráð fyrir að áfram verði sótt um áframhaldandi tryggingavernd til Tryggingastofnunar og að um málsmeðferð fari skv. VIII. kafla laganna.
Um 6. gr.
Útlendingastofnun ákveður hverjum skuli veitt hæli og hverjir fái réttarstöðu flóttamanns hér á landi samkvæmt lögum um útlendinga. Hingað til hefur aðallega verið um að ræða flóttamenn sem tilheyra hópum flóttamanna sem ríkisstjórnin hefur ákveðið að taka við en árið 2010 voru gerðar breytingar á lögum um útlendinga, nr. 96/2002, sem fela í sér ákveðna rýmkun á flóttamannahugtakinu og þar með hverjir geti öðlast hæli og fengið réttarstöðu flóttamanna hér á landi.
Um 7. gr.
Um 8. gr.
Um II. kafla.
Áfram er gert er ráð fyrir að hinn félagslegi lífeyrir almannatrygginga komi til viðbótar öðrum þeim tekjum sem viðkomandi einstaklingur kann að hafa sér til framfærslu og þá sérstaklega hjá þeim sem hafa lægstu tekjurnar og þurfa á viðbót að halda. Hér er einnig átt við að félagslegi lífeyririnn komi til viðbótar þeim lífeyrisréttindum sem lífeyrisþegi hefur aflað sér með atvinnuþátttöku eða greiðslu iðgjalda.
Um 9. gr.
Í 2. mgr. er kveðið sérstaklega á um að heimild til að miða lífeyri hjóna, sem bæði hafa uppfyllt skilyrði ellilífeyris, við búsetutíma þess sem á lengri réttindatíma, einskorðist við ellilífeyri og það skilyrði jafnframt sett að það hjóna sem hefur skemmri búsetutíma hafi ekki áunnið sér rétt til lífeyris í öðru landi fyrir sama tímabil. Um er að ræða rýmkun frá gildandi ákvæði laganna þar sem það skilyrði er sett að báðir aðilar fái greiðslur, en hafa ber í huga að hér er um heimildarákvæði að ræða og því t.d. ekki gert ráð fyrir beitingu heimildarinnar hafi hjúskap verið slitið áður en það hjóna sem á skemmri réttindatíma öðlast rétt skv. 1. mgr.
3. og 4. mgr. eru byggðar á 3. og 4. mgr. 17. gr. gildandi laga en hér er þó lagt til að því skilyrði fyrir greiðslu ellilífeyris sjómanna verði bætt við að viðkomandi njóti ekki greiðslu örorkulífeyris, sem greiddur er til 67 ára aldurs, en eðli málsins samkvæmt geta þær greiðslur ekki farið saman. Þá er lagt til að heimild til setningar reglugerðar um ellilífeyri sjómanna verði færð í lokamálsgrein kaflans.
Um 10. gr.
Um 11. gr.
Gildandi reglur þykja afar flóknar og mörgum hefur reynst erfitt að skilja þær, enda eru í gildi mismunandi skerðingarhlutföll og frítekjumörk vegna einstakra bótaflokka og tekjutegunda. Í þessu ákvæði er lagt til að litið verði heildstætt á allar tekjur lífeyrisþega, burtséð frá því um hvers konar tekjur er að ræða með örfáum ívilnandi undantekningum, og að frítekjumörk vegna einstakra tekjutegunda verði afnumin. Með sameiningu bótaflokka og afnámi frítekjumarka er talið að gengið hafi verið eins langt og frekast er unnt í því skyni að einfalda reglurnar án þess að það bitni á sanngirni í kerfinu. Ekkju- og ekkilsbætur teljast þó ekki til tekna við útreikning tekjutengdra bóta, sbr. 70. gr. frumvarpsins.
1. mgr. er samhljóða 1. málsl. 2. mgr. 16. gr. gildandi laga. Aftur á móti er ekki þörf á því að kveða sérstaklega á um þær sérreglur sem nú gilda við ákvörðun tekjugrundvallar, svokölluð frítekjumörk, sem fram koma í 2. málsl. 2. mgr. 16. gr. gildandi laga, þar sem lagt er til að þær reglur verði afnumdar.
2. mgr. er byggð á 3. og 4. mgr. 16. gr. gildandi laga og kveður hún á um hvaða tekjur skuli ekki teljast til tekna við útreikning bóta samkvæmt lögunum. Lagt er til að áfram hafi séreignarsparnaður ekki áhrif á útreikning ellilífeyris en stefnt verði að því að þessi sparnaður verði gerður jafnsettur öðrum sparnaði, þannig að greint verði á milli höfuðstóls sparnaðar og ávöxtunar hans. Þannig verði stofn til lækkunar ellilífeyris vegna tekna aðeins fjármagnstekjur af sparnaði, en ekki einnig úttekt höfuðstóls. Til að það sé mögulegt verður hins vegar fyrst að breyta framsetningu tekna í skattframtali. Þá þarf einnig að horfa til annarra þátta er tengjast séreignarsparnaði, t.d. að skilgreina nákvæmlega hvað telst séreignalífeyrissparnaður auk þess sem horfa þarf einnig til þess að ýtt sé með eðlilegum hætti undir söfnun séreignarsparnaðar frekar en að dregið sé úr honum.
3. mgr. er efnislega samhljóða 2. og 3. málsl. a-liðar 2. mgr. 16. gr. gildandi laga þar sem kveðið er á um að ekki skuli reikna með tekjum maka. Fjármagnstekjur, eins og þær eru skilgreindar í 13. tölul. 2. gr., skiptast ávallt til helminga milli hjóna og skiptir ekki máli hvort hjónanna er eigandi þeirra eigna sem mynda tekjurnar eða hvort um séreign eða hjúskapareign er að ræða. Lagt er til að bætt verði við ákvæðið nýjum málslið þar sem fram komi að sama gildi um fjármagnstekjur sambýlisfólks sem uppfyllir skilyrði fyrir samsköttun skv. 3. mgr. 62. gr. laga nr. 90/2003, um tekjuskatt. Almennt gildir sú regla að einstaklingar sem eru í óvígðri sambúð njóti sömu réttinda og beri sömu skyldur og hjón en þó er í lögum um tekjuskatt gert ráð fyrir að einstaklingar í óvígðri sambúð óski þess báðir skriflega við skattyfirvöld að vera skattlagðir sem hjón. Hafi þeir aftur á móti ekki sótt um samsköttun eða uppfylli ekki skilyrði fyrir samsköttun er ekki talið heimilt að líta á fjármagnstekjur þeirra sameiginlega og skipta þeim til helminga, líkt og gildir um hjón og samskattað sambýlisfólk, heldur verði í þeim tilfellum eingöngu horft til fjármagnstekna umsækjandans eða lífeyrisþegans sjálfs.
Um 12. gr.
Lagt er til að heimild ráðherra til að setja reglugerð um nánari framkvæmd ákvæðisins verði færð í 14. gr.
Um 13. gr.
Gildandi ákvæði eru í lögum um félagslega aðstoð en lagt er til að kveðið verði á um þessar greiðslur í sérstökum kafla en að vísað verði til þeirra ákvæða hér til að gefa heildarmynd af lífeyrisréttindum ellilífeyrisþega og auðvelda lestur laganna.
Um 14. gr.
Um III. kafla.
Um 15. gr.
Í 1. mgr. er lagt til að áfram verði byggt á þeirri meginreglu gildandi laga að krafist sé þriggja ára samfelldrar búsetu fyrir umsókn. Hins vegar falli niður heimild í gildandi lögum til að veita örorkulífeyri eftir aðeins sex mánaða búsetu hér á landi hafi starfsorka verið óskert við flutning til landsins. Ástæða þessa er mikil aukning fólksflutninga milli landa og þar sem engin skilyrði eru fyrir ávinnslu réttar til örorkulífeyris almannatrygginga hér á landi önnur en búseta þykir ákvæðið of opið í dag. Á móti kemur að lagt er til að heimilt verði að veita rétt eftir eins árs samfellda búsetu hér á landi fyrir umsókn hafi umsækjandi annaðhvort áður verið búsettur hér á landi að lágmarki í fimm ár eftir 18 ára aldur og ekki verið búsettur erlendis í meira en fimm ár, eða verið áður búsettur hér á landi í a.m.k. 20 ár eftir 18 ára aldur. Þykir eðlilegt að þeir sem áður hafa búið hér á landi í langan tíma og áunnið sér lífeyrisrétt samkvæmt lögunum á grundvelli búsetu njóti þess í einhverjum mæli og öðlist réttindi fyrr við endurkomu til landsins en þeir sem ekki hafa búið hér á landi áður. Þannig verði gerður skýrari greinarmunur á því að ávinna sér réttindi hér á landi og því að öðlast rétt á ný eftir tímabundna fjarveru og með því gert ráð fyrir auknum sveigjanleika frá gildandi lögum. Aukinn flutningur fólks milli landa hefur kallað á þörf fyrir þessa breytingu. Einnig mælir það með breytingunni að íslenskur ríkisborgararéttur er ekki skilyrði fyrir rétti til örorkulífeyris almannatrygginga hér á landi eins og víða annars staðar og að ekki er krafist atvinnuþátttöku, iðgjaldagreiðslu eða annars samkvæmt gildandi lögum.
2. mgr. er óbreytt frá 2. mgr. gildandi laga en lagt er til að heimild ráðherra til að setja reglugerð um örorkustaðal verði færð í 30. gr. Einnig er vísað í 16. gr. frumvarps þessa um endurhæfingargreiðslur í stað 7. gr. laga um félagslega aðstoð, nr. 99/2007, þar sem lagt er til í frumvarpinu að ákvæði laga um félagslega aðstoð verði færð inn í ný lög um lífeyrisréttindi almannatrygginga, sbr. VI. kafla frumvarpsins.
Í 3. mgr. er lögð til breyting á orðalagi 4. mgr. 18. gr. gildandi laga en án efnislegra breytinga. Í stað þess að vísa til reglna sem gilda um ellilífeyri varðandi útreikning á búsetu sem grundvöll örorku þykir réttara og gagnsærra að reglur um það komi fram í ákvæðinu sjálfu. Ekki er gert ráð fyrir breytingu á reglum um rétt á grundvelli ætlaðra tímabila (framtíðartímabil) að sinni en ljóst er að það atriði þarf að koma til ítarlegrar skoðunar í starfshópi um endurskoðun almannatryggingalaga, enda ákvæðið á margan hátt úrelt og t.d. óljóst hvernig með skuli fara þegar einstaklingar flytjast aftur frá Íslandi eftir að hafa áunnið sér rétt til lífeyris á grundvelli a.m.k. þriggja ára búsetu.
Í 4. mgr. er lagt til að kveðið verði skýrt á um framkvæmd útreiknings örorkulífeyris annars vegar vegna búsetu, sbr. 1. og 3. mgr. og hins vegar vegna tekna, sbr. 22. gr. Er það í samræmi við útreikning bóta hjá Tryggingastofnun, þ.e. að fyrst eru reiknuð út áunnin réttindi umsækjanda samkvæmt búsetu og síðan er reiknuð út fjárhæð greiðslna samkvæmt henni og loks áhrif tekna á fjárhæð greiðslna. Er því lagt til að tekið verði út orðalag 4. mgr. 18. gr. gildandi laga um að örorkulífeyrir skuli greiddur eftir sömu reglum og ellilífeyrir.
Um 16. gr.
Ákvæðið er byggt á 7. gr. laga um félagslega aðstoð, nr. 99/2007. Í 1. mgr. er lagt til að sömu skilyrði gildi um endurhæfingargreiðslur og um örorkulífeyri hvað varðar áunnin réttindi, sbr. umfjöllun um 15. gr. Nokkur gagnrýni hefur komið fram í tengslum við skilyrði gildandi laga eftir að lögum um félagslega aðstoð var breytt með lögum nr. 120/2009 en þá var gerð sú breyting að umsækjendur um endurhæfingarlífeyri skyldu fullnægja skilyrði 18. gr. laga um almannatryggingar um örorkulífeyri, sem kveður á um þriggja ára búsetutíma, án þess þó að greiðslur endurhæfingarlífeyris væru skilgreindar sem bætur almannatrygginga. Nú er aftur á móti lagt til að það verði formlega gert og þar sem allar sömu reglur um áunnin réttindi og greiðslur munu þá gilda um endurhæfingargreiðslur og um örorkulífeyri hefur það þau áhrif að einstaklingar, sem EES-samningurinn tekur til og áunnið hafa sér lífeyrisréttindi í öðru EES-landi, geta nýtt sér þau réttindi til að fullnægja skilyrðum ákvæðisins. Þó verður að hafa í huga að þeir einstaklingar sem eru nýfluttir til landsins og hafa starfað í síðasta búsetulandi geta átt rétt á greiðslum, sem þeir hafa áunnið sér á grundvelli starfsins, frá því landi.
Einnig er lögð til sú orðalagsbreyting að í stað þess að kveða á um heimild til greiðslnanna verði tekið fram að þær séu inntar af hendi þegar ákveðin skilyrði eru uppfyllt, en þau eru háð mati og óbreytt frá gildandi lögum. Er það í samræmi við framkvæmd laganna þar sem allir sem uppfylla skilyrðin fá greiðslurnar inntar af hendi. Þá er lögð til sú breyting frá gildandi lögum að í stað þess að kveða á um að um tengdar bætur fari eftir sömu reglum og gilda um örorkulífeyri komi fram að um greiðslur vegna barna og stuðning vegna sérstakra aðstæðna fari samkvæmt sömu reglum og gilda um örorkulífeyri. Er það í samræmi við 2. málsl. 3. mgr. 7. gr. laga um félagslega aðstoð en engin efnisleg breyting felst í því. Í ákvæðinu er enn fremur lagt til að kveðið verði á um að um fjárhæð og útreikning endurhæfingargreiðslna fari skv. 15. gr. sem er efnislega óbreytt frá gildandi lögum.
Gert er ráð fyrir að lokamálsgrein 7. gr. gildandi laga um félagslega aðstoð falli brott og að heimild ráðherra til að setja reglugerð færist aftast í kaflann í 30. gr.
Um 17. gr.
Um 18. gr.
Í 2. mgr. er tilgreind árleg fjárhæð tekjutryggingar og að tekjutrygging lækki vegna tekna í samræmi við 22. gr., sbr. og 21. gr.
Um 19. gr.
Í 2. mgr. er kveðið á um árlega fjárhæð heimilisuppbótar og að hún lækki vegna tekna eftir sömu reglum og gilda um tekjutryggingu.
Um 20. gr.
Um 21. gr.
2. mgr. er byggð á 3. og 4. mgr. 16. gr. gildandi laga en lagt er til að tekið verði fram að sama gildi um fjármagnstekjur sambýlisfólks sem uppfyllir skilyrði fyrir samsköttun skv. 3. mgr. 62. gr. laga um tekjuskatt, nr. 90/2003 og vísast nánar til athugasemda við 3. mgr. 11. gr.
Um 22. gr.
Í 1. mgr. er kveðið á um útreikning örorkulífeyris, þ.e. lækkunarhlutfall og frítekjumark vegna tekna.
Í 2. mgr. er kveðið á um útreikning tekjutryggingar, bæði lækkunarhlutfall og frítekjumörk, sbr. 21. gr. Gert er ráð fyrir að lækkunarhlutfall tekjutryggingar sé 38,35% en það er 45% út árið 2013 skv. 13. tölul. ákvæðis til bráðabirgða í gildandi lögum. Hlutfallið mun samkvæmt því að óbreyttu lækka í 38,35% hinn 1. janúar 2014.
Í 3. mgr. er áfram gert ráð fyrir að ekki skuli reikna með tekjum maka við útreikning bóta samkvæmt lögunum, með þeirri undantekningu þó að fjármagnstekjur, eins og þær eru skilgreindar í 13. tölul. 1. gr., skuli skiptast til helminga milli hjóna.
4. mgr. er samhljóða 4. mgr. 22. gr. núgildandi laga en þar er kveðið á um að samanlögð lækkun lífeyris og tekjutryggingar skuli aldrei fara umfram 38,35% af tekjum. Vísað er til umfjöllunar um 2. mgr. varðandi breytingu lækkunarhlutfalls úr 45% í 38,35% hinn 1. janúar 2014.
Um 23. gr.
Um 24. gr.
Um 25. gr.
Um 26. gr.
Um 27. gr.
Um 28. gr.
Um 29. gr.
Um 30. gr.
Um IV. kafla.
Um 31. gr.
2. málsl. er samhljóða 1. mgr. 15. gr. reglugerðar nr. 598/2009, um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og dvalarframlags.
3. málsl. er efnislega samhljóða 3. málsl. 5. mgr. 48. gr. laga um almannatryggingar.
Um 32. gr.
Um 33. gr.
Um 34. gr.
Í 2. mgr. er lagt til að lögfest verði heimild til að greiða daggjöld vegna hjúkrunarrýma og tekið fram að það eigi við um einstaklinga sem eru sjúkratryggðir hér á landi. Er það í samræmi við framkvæmd Tryggingastofnunar. Einnig er lagt til að við ákvæðið bætist ný málsgrein þess efnis að um greiðslur vegna andláts, brottflutnings og sjúkrahúsvistar heimilismanns í hjúkrunarrými fari samkvæmt reglugerð um daggjöld.
Um 35. gr.
Í 2. mgr. er lögð til sú breyting að dvalarframlag greiðist frá innlagnardegi í stað þess að miða við þann dag sem lífeyrisgreiðslur falla niður eða frá fyrsta degi næsta mánaðar eftir upphaf dvalar. Er það í samræmi við framkvæmd Tryggingastofnunar og þykir eðlileg regla með hliðsjón af betri nýtingu dvalarheimilisrýma.
Um 36. gr.
Um 37. gr.
Um 38. gr.
4. mgr. er efnislega samhljóða 4. mgr. 26. gr. gildandi laga um málefni aldraðra.
Um 39. gr.
Um 40. gr.
Í 7. mgr. ákvæðisins er gert ráð fyrir að njóti heimilismaður, sem áður var lífeyrisþegi og nýtur greiðsludreifingar fjármagnstekna við upphaf dvalar, skuli njóta hennar áfram.
Þá er lagt til að bætt verði við tveimur nýjum málsgreinum, annars vegar að um útreikning, endurreikning og uppgjör greiðsluþátttöku heimilismanna gildi að öðru leyti ákvæði reglugerðar nr. 598/2009 og hins vegar að ekki skuli greiddir vextir á vangreitt dvalarframlag eða daggjöld til stofnana. Þykir rétt að lögfesta þessi ákvæði. Loks er lagt til að heimild ráðherra til að setja reglugerð um nánari framkvæmd kaflans verði færð í 44. gr. frumvarpsins í samræmi við uppbyggingu þess.
Um 41. gr.
Um 42. gr.
Um 43. gr.
Um 44. gr.
Um V. kafla.
Um 45. gr.
2. mgr. er samhljóða 5. mgr. 20. gr. gildandi laga.
Lagt er til að 2. mgr. 20. gr. gildandi laga verði felld brott þar sem greinin er talin óþörf. Kjörbörn hafa í dag sömu réttarstöðu og eigin börn foreldra auk þess sem sömu reglur gilda um greiðslur vegna fráfalls eða örorku stjúpforeldra ef aðstæður eru að öðru leyti þær sömu og lýst er í ákvæðinu.
Um 46. gr.
Um 47. gr.
Um 48. gr.
Um 49. gr.
Um 50. gr.
Um 51. gr.
1. mgr. er efnislega samhljóða 1. málsl. 3. gr. gildandi laga. Einnig er lagt til að tekið verði fram í ákvæðinu að ungmenni þurfi að vera búsett hér á landi í skilningi 6. tölul. 2. gr. og 4. gr. en í 2. mgr. 1. gr. gildandi laga um félagslega aðstoð kemur fram að bætur samkvæmt þeim lögum séu eingöngu greiddar þeim sem eiga lögheimili hér á landi.
2. mgr. er efnislega samhljóða 8. og 10. málsl. 1. mgr. 3. gr. gildandi laga.
Í 3. mgr. er lagt til að lágmarkstími náms verði styttur í fimm mánuði til að tryggja að ákvæðið nái einnig til ungmenna sem eru að hefja nám eða ljúka námi. Að öðru leyti er ákvæðið samhljóða 2. og 3. málsl. 1. mgr. 3. gr. gildandi laga.
4. mgr. er efnislega samhljóða 11. málsl. 1. mgr. 3. gr. gildandi laga. Þó er sú breyting lögð til að skylt sé að líta til aðstæðna og tekna ungmennisins þar sem um félagslegan stuðning er að ræða en ekki lögbundinn rétt.
Í 5. mgr. er kveðið á um fjárhæð stuðnings samkvæmt ákvæðinu og er ekki um efnislega breytingu að ræða frá 3. gr. gildandi laga um félagslega aðstoð.
Um 52. gr.
Lagt er til að bótaflokkurinn fái nýtt heiti, Styrkir til einstæðra framfærenda, í stað mæðra- og feðralauna. Tilgangur ákvæðisins er að veita barnafjölskyldum, þar sem aðeins er um einn framfæranda barns að ræða, fjárhagslegan stuðning. Er því lagt til að stuðningurinn nái ekki eingöngu til einstæðra foreldra heldur til allra þeirra sem eru einir um framfærslu barna og fara varanlega með forsjá þeirra. Er það einnig í samræmi við niðurstöðu úrskurðarnefndar almannatrygginga í máli nr. 426/2010.
Í 1. mgr. er lagt til að í stað þess að kveða á um að heimilt sé að greiða mæðra- og feðralauna til einstæðra foreldra, að ákveðnum skilyrðum uppfylltum eins og nú er, verði kveðið á um að heimilt verði að greiða styrki þessa einstæðum framfærendum að þessum sömu skilyrðum uppfylltum. Er það í samræmi við framkvæmd Tryggingastofnunar þar sem ekkert einstaklingsbundið mat á þörf fer fram heldur er nægjanlegt að sýna fram á að viðkomandi foreldri sé einstætt með börn yngri en 18 ára á framfæri. Einnig er lagt til að við framkvæmd ákvæðisins teljist þeir sem eru meðlagsskyldir gagnvart barni ekki vera framfærendur og eigi því ekki tilkall til styrkja. Er það í samræmi við 1. mgr. 68. gr. tekjuskattslaga sem kveður á um greiðslu barnabóta.
Fjárhæðir í 2. mgr. hafa verið uppfærðar en að öðru leyti er ákvæðið efnislega óbreytt.
3. mgr. frumvarpsins er efnislega samhljóða 3. og 4. mgr. 2. gr. gildandi laga en orðalag er gert skýrara. Þó er lagt til að upphaf greiðslu styrks til maka einstaklings sem vistaður hefur verið í fangelsi eða á stofnun miðist við a.m.k. fjögurra mánaða samfellda dvöl til samræmis við 71. gr. frumvarpsins um brottfall lífeyrisgreiðslna til fanga.
4. mgr. er efnislega samhljóða 4. mgr. 2. gr. gildandi laga.
Um 53. gr.
Um 54. gr.
2. mgr. er nýmæli. Þar er lagt til að lögfest verði sú regla sem fram kemur í 2. og 3. mgr. 7. gr. reglugerðar nr. 945/2009, um framkvæmd meðlagsgreiðslna og annarra framfærsluframlaga, að hafi meira en tveir mánuðir liðið frá útgáfu meðlagsákvörðunar þegar sótt er um greiðslu meðlags aftur í tímann, skuli Tryggingastofnun greiða meðlag frá byrjun þess mánaðar sem umsókn og nauðsynleg fylgigögn berast. Þá er tekið fram að stofnuninni sé heimilt að greiða meðlag allt að 12 mánuði aftur í tímann enda liggi fyrir að umsækjandi hafi ekki fengið greitt fyrir sama tímabil. Hér er um mikilvægt ákvæði að ræða sem ætlað er að koma í veg fyrir tvígreiðslu meðlags fyrir sama tímabil. Tryggingastofnun hefur milligöngu um meðlagsgreiðslur ef þess er óskað af hálfu meðlagsmóttakanda en aðilar geta ávallt haft annan hátt á án aðkomu stofnunarinnar.
Um 55. gr.
Um 56. gr.
Um VI. kafla.
Lagt er til að heiti kaflans verði „Stuðningur vegna sérstakra aðstæðna“ þar sem þeim greiðslum sem þar er kveðið á um er einkum ætlað að koma til móts við aðstæður sem hafa í för með sér aukin fjárútgjöld og tekjuleysi. Í kaflanum er því að finna þau ákvæði gildandi laga um félagslega aðstoð, nr. 99/2007, sem ekki hafa verið færð inn í aðra kafla þessara laga. Um er að ræða uppbót á lífeyri vegna framfærslu, uppbót á lífeyri vegna kostnaðar, uppbætur vegna hreyfihömlunar, styrki til bifreiðakaupa, endurgreiðslu umtalsverðs kostnaðar við læknishjálp og lyf, umönnunargreiðslur, umönnunarbætur og dánarbætur.
Eins og ítarlega er fjallað um í almennum athugasemdum við frumvarpið var almannatryggingalögunum skipt árið 1993 í annars vegar lög um almannatryggingar, nr. 117/1993, og hins vegar í lög um félagslega aðstoð, nr. 118/1993, í tengslum við gildistöku EES-samningsins þar sem greiðslur félagslegrar aðstoðar falla ekki undir samninginn. Vegna endurskoðunar almannatryggingalaganna og í ljósi breytinga sem átt hafa sér stað frá þeim tíma, var talið tímabært og nauðsynlegt að fara að nýju yfir alla greiðslu- og bótaflokka gildandi laga um almannatryggingar og laga um félagslega aðstoð og meta á ný, hvort um væri að ræða greiðslur sem flokka megi sem greiðslur félagslegrar aðstoðar, greiðslur almannatrygginga eða sem blandaðar greiðslur er beri einkenni hvors tveggja. Lagt er til að færa ákvæði um þær greiðslur, sem flokka má sem félagslega aðstoð og greiðslur sem bera einkenni hvors tveggja, almannatrygginga og félagslegrar aðstoðar, í þennan kafla. Með sérstöku markmiðsákvæði er svo undirstrikað að hér sé um félagslegan stuðning ríkisins að ræða sem taki mið af félagslegum og efnahagslegum aðstæðum hér á landi og sem eingöngu er heimilt að veita þeim sem bæði eiga lögheimili og eru búsettir hér á landi.
Um 57. gr.
Um 58. gr.
Um 59. gr.
Um 60. gr.
Í 1. mgr. kemur fram heimild til að greiða lífeyrisþega sérstaka uppbót á lífeyri vegna framfærslu ef sýnt þykir að hann geti ekki framfleytt sér án þess. Er þetta samhljóða gildandi lögum en hér er um að ræða sérstakan stuðning við tekjulausa eða mjög tekjulága lífeyrisþega og þá sem ekki hafa áunnið sér full réttindi hér á landi.
Í 2. mgr. er lagt til að í stað þess að miða fjárhæð viðmiðunartekna við það hvort einstaklingur fái greidda heimilisuppbót verði miðað við að viðkomandi sé einhleypur og jafnframt tekið fram að hann þurfi að búa einn. Er sú breyting lögð til vegna ábendingar umboðsmanns Alþingis í máli nr. 6250/2010.
Í 3. mgr. kemur fram að til heildartekna samkvæmt ákvæðinu teljist 45% af tekjum lífeyrisþega sem er í samræmi við tillögur starfshóps um endurskoðun almannatryggingalaga, en hlutfall þetta er nú 100%. Í ákvæði til bráðabirgða III er aftur á móti tekið fram að þessu hlutfalli skuli náð í áföngum þannig að í fyrsta áfanga, við gildistöku laganna, er gert ráð fyrir að hlutfallið verði 80% og fari síðan lækkandi þar til markmiðinu um 45% tekjutengingu gagnvart heildartekjum verði náð árið 2018. Þó er tekið fram að greiðslur samkvæmt lögunum teljist með að fullu við útreikning uppbótarinnar, en jafnframt að ekki skuli taka tillit til hækkunar vegna frestunar á töku ellilífeyris skv. 12. gr. né uppbóta vegna kostnaðar skv. 61. gr. og uppbótar vegna reksturs bifreiðar skv. 2. mgr. 62. gr. við útreikninginn. Er það í samræmi við 5. gr. reglugerðar nr. 1052/2009, um heimilisuppbót og uppbætur á lífeyri. Þá er lagt til að sama gildi um fjárhagsaðstoð sveitarfélaga, enda er slík aðstoð neðsta lag þess öryggisnets sem ætlað er að tryggja framfærslu fólks og því óeðlilegt að slíkar greiðslur hafi áhrif á sértækan stuðning ríkisins auk þess sem framfærsluuppbótin er talin til tekna við mat sveitarfélaga á þörf fyrir fjárhagsaðstoð.
Í 4. mgr. er lagt til að sett verði sérstakt hámark á fjárhæð framfærsluuppbótar sem verði svipuð fjárhæð og mismunur milli fullra bóta til ellilífeyrisþega og framfærsluviðmiðs, þ.e. 50.000 kr. Er þetta talið nauðsynlegt þar sem gert er ráð fyrir að felld verði úr gildi sú regla í 15. gr. reglugerðar nr. 1052/2009, um heimilisuppbót og uppbætur á lífeyri, sem kveður á um að fjárhæð uppbótar vegna framfærslu reiknist í samræmi við réttindaávinnslu lífeyris, þ.e. greiðist í hlutfalli við búsetutímabil hér á landi. Munu þá sömu reglur gilda um þá lífeyrisþega sem búa hér á landi, óháð lengd búsetu. Hafi einstaklingur heildartekjur sem nema lægri fjárhæð en framfærsluviðmið laganna, þrátt fyrir að fá greidda hámarksfjárhæð samkvæmt þessu ákvæði, kemur til kasta grunnöryggisnets þjóðfélagsins, sem er félagsþjónusta sveitarfélaga. Gert er ráð fyrir að reglur um hámark á greiðslu framfærsluuppbótar verði áfram til endurskoðunar í tengslum við umfjöllun um starfsgetumat og bótakerfi tengt því, einkum hvað varðar rétt sem veittur er á grundvelli ætlaðra tímabila (framtíðarútreikningur).
Í 5. mgr. kemur fram að við mat á þörf samkvæmt þessu ákvæði skuli litið heildstætt til allra félagslegra og fjárhagslegra aðstæðna umsækjanda. Er það einnig í samræmi við 2. mgr. 57. gr. frumvarpsins. Þetta felur það í sér að við mat á því hvort lífeyrisþegi geti ekki talist geta framfleytt sér án uppbótar vegna framfærslu og uppfylli skilyrði fyrir greiðslu uppbótarinnar skuli ekki eingöngu litið til tekna hans, eins og gera skal skv. 2. mgr. 9. gr. gildandi laga um félagslega aðstoð, heldur skuli einnig litið heildstætt á allar hans aðstæður, fjárhagslegar sem félagslegar. Inn í þetta mat geta því komið t.d. eigna- og skuldastaða lífeyrisþega sem og félagslegar aðstæður, t.d. fjölskylduhagir. Hér er enda ekki einvörðungu um að ræða tekjutengda greiðslu heldur félagslega aðstoð sem háð er einstaklingsbundnu mati á þörfum og aðstæðum viðkomandi einstaklings. Er gert ráð fyrir því að sett verði reglugerð þar sem nánar verði kveðið á um tekju- og eignamörk og helstu viðmið sem litið skuli til við mat á þörf, sbr. 69. gr. laganna.
Um 61. gr.
Í gildandi lögum um félagslega aðstoð er kveðið á um að við mat á því hvort lífeyrisþegi geti framfleytt sér án uppbótar skuli tekið tillit til eigna og tekna. Í 2. mgr. frumvarpsins er lagt til að kveðið verði á um að við mat á þörf samkvæmt ákvæðinu skuli litið heildstætt til allra félagslegra og fjárhagslegra aðstæðna umsækjanda. Vísast nánar til athugasemda við 5. mgr. 60. gr. frumvarpsins hvað varðar mat á fjárhagslegum og félagslegum aðstæðum lífeyrisþega og setningu reglugerðar þar að lútandi.
Um 62. gr.
Í 2. mgr. er sérstaklega tekið fram að heimild til greiðslu uppbótar vegna reksturs bifreiðar nái einnig til þeirra sem þiggja endurhæfingargreiðslur. Þeir geta aftur á móti ekki fengið uppbót vegna kaupa á bifreið skv. 1. mgr., sem er í samræmi við ákvæði núgildandi laga um félagslega aðstoð. Gert er ráð fyrir að árleg fjárhæð uppbótarinnar verði tilgreind í lagaákvæðinu.
Skilyrði fyrir greiðslum samkvæmt ákvæðinu eru samræmd í 3. mgr. og þar lögð áhersla á þörf bifreiðar fyrir hinn hreyfihamlaða.
Í 4. mgr. er skilgreiningu á hreyfihömlun bætt inn í lögin en þá skilgreiningu er einnig að finna í sömu reglugerð en með breyttu orðalagi.
Heimild til að greiða uppbætur vegna bifreiðakaupa foreldra langveikra og fatlaðra barna er flutt í ákvæði um styrki til bifreiðakaupa þannig að í þessu ákvæði er einungis kveðið á um uppbætur til þeirra sem fá greiddan lífeyri eða örorkustyrk og eru hreyfihamlaðir. Þá ber að þess að geta að ákveðið hefur verið að stofna vinnuhóp sem fari yfir bifreiðamál hreyfihamlaðra heildstætt og meti hvort ástæða sé að leggja til enn frekari breytingar í málaflokknum.
Um 63. gr.
1. mgr. er byggð á 3. mgr. 10. gr. laga um félagslega aðstoð en lagt er til að orðalagi verði breytt þar sem áréttað er það skilyrði 3. málsl. gildandi laga að einstaklingur þurfi að vera sjúkratryggður hér á landi. Þá er lagt til að fjárhæð styrksins verði tilgreind í ákvæðinu.
Í 2. mgr. er lagt til að kveðið verði á um heimild til greiðslu styrkja sem nema allt að 60% af kaupverði bifreiða. Í dag er þessi heimild fyrir hendi samkvæmt reglugerð nr. 170/2009 en það þykir skýrara að kveða sérstaklega í lögum á um þessa hæstu styrki til kaupa á sérútbúnum og dýrum bifreiðum. Gert er ráð fyrir að fjárhæð styrkjanna geti numið allt að 60% af kaupverði bifreiðar sem miðast við grunnverð án alls aukabúnaðar. Lagt er til að hámarksfjárhæð styrkjanna verði óbreytt, þ.e. 5.000.000 kr. Þá er lagt til að fellt verði brott skilyrði áðurnefndrar reglugerðar um að eigandi bifreiðarinnar þurfi að aka henni sjálfur eða annar heimilismaður, enda er það ekki í samræmi við þau eðlilegu sjónarmið að fatlað fólk ráði sínu lífi sjálft að svo miklu leyti sem mögulegt er.
Í 3. mgr. er gert ráð fyrir að framfærendur sem njóta umönnunargreiðslna vegna langveikra eða alvarlega fatlaðra barna skv. 65. gr. geti fengið greidda styrki vegna bifreiðakaupa. Er lagt til að fjárhæðir þeirra styrkja verði þær sömu og uppbætur vegna bifreiðakaupa skv. 62. gr., þ.e. 300.000 kr. á fimm ára fresti. Er það í samræmi við 1. mgr. 10. gr. núgildandi laga um félagslega aðstoð en samkvæmt því ákvæði geta þeir sem þiggja umönnunargreiðslur fengið greidda uppbót vegna kaupa á bifreið. Hér er því ekki lögð til efnisleg breyting heldur einungis að framfærendur langveikra eða alvarlega fatlaðra barna geti nú fengið greidda styrki í stað uppbóta eins og nú er. Þá er lagt til að heimilt verði að greiða framfæranda, sem nýtur umönnunargreiðslna vegna verulega hreyfihamlaðs barns, styrk skv. 1. mgr. sem nemur 1.200.000 kr., ef sýnt er fram á þörf fyrir að koma barninu til reglubundinnar þjálfunar, meðferðar eða í skóla. Loks er í 3. mgr. lagt til að framfærendur langveikra eða alvarlega fatlaðra barna, sem njóta umönnunargreiðslna, geti í sérstökum undantekningartilfellum fengið greidda styrki skv. 2. mgr. sem geta numið allt að 5.000.000 kr. Á þetta t.d. við þegar um er að ræða stór/þung börn eða ef um er að ræða fleiri en eitt verulega hreyfihamlað barn í fjölskyldu sem gerir þörfina fyrir sérútbúna bifreið enn augljósari svo flytja megi barnið eða börnin til reglubundinnar þjálfunar, meðferðar eða í skóla. Er hér einkum litið til úrskurðar úrskurðarnefndar almannatrygginga í máli nr. 262/2010.
Í 4. mgr. er gert ráð fyrir að heimilt verði að veita styrki vegna bifreiðakaupa á fimm ára fresti, sem er í samræmi við núgildandi reglur.
Um 64. gr.
Lagt er til að 2. mgr. 11. gr. gildandi laga falli brott en ráðherra er heimilt að setja reglugerð um nánari framkvæmd þessa ákvæðis eins og önnur ákvæði kaflans, sbr. 69. gr.
Um 65. gr.
Um 66. gr.
Í 2. mgr. er skilgreint hvað átt sé við með sérstaklega erfiðum fjárhagslegum aðstæðum, þ.e. að maki eða sá sem heldur heimili með lífeyrisþega búi við verulega skerta afkomumöguleika vegna umönnunar lífeyrisþegans og hafi takmarkaða getu til tekjuöflunar. Er það til samræmis við skilyrði 67. gr. frumvarpsins um dánarbætur og horft til takmarkana sem fram koma í reglugerð nr. 179/2003, um dánarbætur frá Tryggingastofnun. Þá er af lagatæknilegum ástæðum nauðsynlegt að í lagaákvæðinu sjálfu komi fram þau viðmið sem byggt skal á við mat á þörf samkvæmt þessu ákvæði.
Í 3. mgr. er lagt til að tilgreind verði árleg fjárhæð fullra umönnunarbóta, en hún jafngildir nú 80% af fjárhæð grunnlífeyris örorkulífeyrisþega og tekjutryggingar, sbr. 5. gr. gildandi laga.
Lagt er til að síðasti málsliður núgildandi 5. gr. laga um félagslega aðstoð verði felldur brott en ráðherra er heimilt að setja reglugerð um nánari framkvæmd þessa ákvæðis eins og önnur ákvæði kaflans, sbr. 69. gr.
Um 67. gr.
Í 2. mgr. er heimild til að greiða framlengdar dánarbætur í allt að 48 mánuði til viðbótar bundin því skilyrði að um sérstaklega erfiðar fjárhagslegar aðstæður sé að ræða.
Í 3. mgr. er skilgreint hvað átt sé við með sérstaklega erfiðum fjárhagslegum aðstæðum, þ.e. að eftirlifandi maki búi við verulega skerta afkomumöguleika og hafi takmarkaða getu til tekjuöflunar. Er það í samræmi við ákvæði reglugerðar nr. 179/2003 um dánarbætur frá Tryggingastofnun og vísast til umfjöllunar um 66. gr. frumvarpsins.
Um 68. gr.
2. mgr. byggist á 1. mgr. 14. gr. gildandi laga um félagslega aðstoð, nr. 99/2007.
Um 69. gr.
Um VII. kafla.
Um 70. gr.
Í 3. mgr. 48. gr. gildandi laga um almannatryggingar segir að ef einstaklingur á rétt á fleiri tegundum bóta en einni, sem ekki geta farið saman, megi hann taka hærri eða hæstu bæturnar. Í 2. mgr. ákvæðisins er lagt til að þessu ákvæði verði haldið inni í lögunum.
Í 3. mgr. er lagt til að sett verði sérstök málsgrein sem varðar skörun bóta samkvæmt öðrum lögum. Meginreglan er sú að allar skattskyldar tekjur og greiðslur eru taldar til tekna við útreikning tekjutengdra bóta almannatrygginga. Til dæmis getur örorkulífeyrisþegi sem er í atvinnuleit fengið greiddar atvinnuleysisbætur á sama tíma. Atvinnuleysisbæturnar hafa aftur á móti þau áhrif að örorkubætur viðkomandi lækka þar sem atvinnuleysisbæturnar teljast honum til tekna við útreikning örorkubótanna. Njóti einstaklingur bótagreiðslna samkvæmt öðrum lögum en fyrir sama tímabil og bætur eru veittar samkvæmt þessum lögum, skulu slíkar greiðslur teljast til tekna við útreikning tekjutengdra bóta samkvæmt nánari ákvæðum frumvarpsins.
Um 71. gr.
Um 72. gr.
Í 71. gr. er kveðið á um greiðslur til annarra í þeim tilfellum þegar greiðsluþegi hefur verið dæmdur til fangelsisvistar eða á annan hátt úrskurðaður til vistunar á stofnun. Hér er aftur á móti um að ræða heimild til að greiða bætur, eða hluta þeirra, öðrum en greiðsluþega eða framfæranda, t.d. ef um er að ræða lögræðissviptan aðila eða einstakling sem á rétt á lífeyrisgreiðslum en hafnar slíkum bótum eða nýtir þær ekki sér eða fjölskyldu sinni til framfærslu.
Um 73. gr.
Í 2. mgr. er lagt til að sameiginlegt lögheimili eða sambúð eftir öðrum ótvíræðum gögnum og sem varað hefur lengur en eitt ár, skuli lagt að jöfnu við skráningu sambúðar í þjóðskrá. Með 37. gr. laga nr. 65/2010 var 49. gr. laga um almannatryggingar breytt. Við þær breytingar voru 2. og 3. mgr. 49. gr. laganna felldar brott en sú síðarnefnda, sem kveður á um að sameiginlegt lögheimili eða sambúð eftir öðrum ótvíræðum gögnum og sem varað hefur lengur en eitt ár, skuli lagt að jöfnu við skráningu sambúðar í þjóðskrá, felld brott fyrir mistök. Því er hér lagt til að ákvæðið verði aftur sett inn í lögin sem 2. mgr. 73. gr.
Um 74. gr.
2. mgr. er samhljóða 1. málsl. 9. mgr. 16. gr. gildandi laga.
Í 3. mgr. er lagt til að sú regla gildi áfram að bætur skuli eingöngu reiknast á grundvelli þeirra tekna sem aflað er frá þeim tíma sem bótaréttur hófst og er nú einnig sérstaklega tekið fram að það eigi við um hvern bótaflokk fyrir sig. Er það til að taka af vafa um að tekjur sem aflað er t.d. áður en taka lífeyris hefst skuli ekki hafa áhrif á útreikning bóta. Samsvarandi reglu er nú að finna í 4. mgr. 4. gr. reglugerðar nr. 598/2009, um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, þar sem fram kemur að við útreikning bóta skuli eingöngu miða við þær tekjur sem áætlað er að aflað verði eftir að bótaréttur stofnast. Er það einnig í samræmi við 5. mgr. 16. gr. núgildandi laga þar sem fram kemur að ef um nýja umsókn um bætur er að ræða skuli bótaréttur reiknaður út frá þeim tekjum umsækjanda og eftir atvikum maka hans sem aflað er frá þeim tíma sem bótaréttur hófst. Geti umsækjandi eða lífeyrisþegi þannig sýnt fram á hvaða tekjur hann hafði fyrir og eftir upphaf lífeyrisgreiðslna er rétt að miða útreikning bótanna við þær upplýsingar en að öðrum kosti sé miðað við upplýsingar úr staðgreiðsluskrá skattyfirvalda. Ef um er að ræða tekjur sem ekki eru staðgreiðsluskyldar, svo sem fjármagnstekjur, hafa þær tekjur áhrif á endurreikning í hlutfalli við fjölda þeirra mánaða sem réttur til bóta var fyrir hendi í, eins og gert er ráð fyrir í 7. gr. reglugerðarinnar.
Um 75. gr.
Í 2. og 3. mgr. er kveðið á um framkvæmd Tryggingastofnunar ef nýjar upplýsingar sem leiða til breytinga á tekjuáætlun koma fram og breytingin hefur áhrif á rétt til bóta eða fjárhæð greiðslna. Er stofnuninni þá heimilt að breyta útreikningi bóta frá og með næsta mánuði á eftir til samræmis við hinar nýju upplýsingar, enda séu þær ekki bersýnilega í ósamræmi við þær upplýsingar sem fyrir liggja t.d. frá skattyfirvöldum. Sams konar reglur koma nú fram í 1. og 2. mgr. 5. gr. reglugerðar nr. 598/2009, um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags. Er orðalag þó einfaldað og í samræmi við framkvæmd stofnunarinnar.
Um 76. gr.
Í 2. mgr. er kveðið á um að við endurreikning skuli leggja til grundvallar þær aðstæður bótaþega á hverjum tíma sem geta haft áhrif á greiðslurétt. Er samsvarandi ákvæði nú að finna í 2. mgr. 6. gr. reglugerðar nr. 598/2009, um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, en hér er lagt til að ákvæðið verði fært í lög.
3. mgr. er samhljóða 8. mgr. 16. gr. gildandi laga.
Í 4. mgr. er áréttað að endurreikningur bóta skuli ekki ná lengra aftur í tímann en gildir almennt um greiðslur bóta.
Um 77. gr.
Í 2. mgr. er lögð til breyting varðandi útreikning vaxta og er það til samræmis við lög um atvinnuleysistryggingar. Í stað þess að vextir séu ákveðnir 5,5% er lagt til að þeir skuli vera jafnháir vöxtum sem Seðlabanki Íslands ákveður og birtir á hverjum tíma skv. 1. mgr. 8. gr. laga nr. 38/2001, um vexti og verðtryggingu.
Í 3. mgr. er lagt til að sú regla gildi áfram að það teljist ekki vera vangreiðsla hafi einstaklingur ekki sótt um bætur eða veitt nauðsynlegar upplýsingar líkt og áskilið er samkvæmt lögunum.
Um 78. gr.
Í 2. mgr. er skýrt kveðið á um að hafi bótaþegi fengið hærri greiðslur en hann átti rétt á beri honum eða dánarbúi hans að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd var. Tryggingastofnun krefur nær undantekningarlaust um endurgreiðslu ofgreiddra bóta, en undanþágur eru þó heimilaðar, sbr. 80. gr. frumvarpsins. Aftur á móti er ekki skýrt kveðið á um þetta í núgildandi lögum en nauðsynlegt þykir að gera það, sbr. t.d. 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006, um atvinnuleysistryggingar. Þá er lögfest sú meginregla að ofgreiddar bætur skuli að jafnaði endurgreiða innan 12 mánaða frá því að krafa stofnast. Þó ber að hafa í huga við innheimtu ofgreiddra bóta að ávallt er heimilt að semja við bótaþega eða dánarbú hans um tilhögun endurgreiðslu, eins og kveðið er á um í 2. málsl., sbr. nú 4. mgr. 10. gr. reglugerðar nr. 598/2009, um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags.
Í 3. mgr. er lagt til að lögfest verði sú regla sem nú er í 12. gr. reglugerðar nr. 598/2009, um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, um að berist ekki greiðsla og takist ekki að gera samning um fyrirkomulag endurgreiðslu skuli skorað á bótaþega eða dánarbú hans að endurgreiða ofgreiðsluna
Í 4. mgr. er lagt til að lögfest verði ákvæði reglugerðar nr. 598/2009, um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, um að ef sýnt þyki að bótaþegi muni ekki geta endurgreitt ofgreiðslu á 12 mánuðum skuli meta hvernig staðið verði að innheimtu og að við það mat verði höfð hliðsjón af heildartekjum bótaþega og eignastöðu og upplýsingum um aðrar aðstæður hans.
5. mgr. er efnislega samhljóða 6. mgr. 55. gr. gildandi laga.
Í 6. mgr. er áréttuð sú regla sem nú er í 1. mgr. 55. gr. laganna að um endurkröfurétt Tryggingastofnunar vegna ofgreiðslna fari að öðru leyti samkvæmt almennum reglum, en þar er m.a. átt við að kröfur þurfi að vera af sömu rót. Ofgreiðslur geta t.d. annars vegar myndast vegna tekjutengdra bóta og innheimtu ofgreiddra krafna vegna þeirra, en svo er í langflestum tilvikum. Hins vegar er um að ræða ofgreiðslur vegna ótekjutengdra bóta, en þar gilda sérreglur um skuldajöfnuð. Hér þarf því að greina vel á milli.
Um 79. gr.
Í 2.–4. mgr. er fjallað nánar um tilhögun endurgreiðslu ofgreiddra bóta. Er hér að mestu byggt á 2. og 3. mgr. 55. gr. núgildandi laga. Sú breyting er þó lögð til í 3. mgr. frumvarpsins að í stað þess að miða við að ekki sé heimilt að draga frá bótum meira en 20% af mánaðarlegum greiðslum til bótaþega verði miðað við 10% af heildartekjum hans. Þykir sú regla sanngjarnari auk þess sem hún leiðir til meiri skilvirkni í innheimtu. Heimild til að draga frá bótum allt að 20% af mánaðarlegum greiðslum, án þess að litið sé til heildartekna viðkomandi, hefur þau áhrif að í raun getur Tryggingastofnunin skuldajafnað mest hjá tekjulægstu lífeyrisþegunum. Tekjutengingar lífeyristrygginga hafa þau áhrif að því hærri tekjur sem lífeyrisþegi hefur annars staðar frá því lægri verða bætur hans frá Tryggingastofnun. Ef aðeins er litið til bótagreiðslnanna sjálfra hafa tekjur annars staðar frá þau áhrif að stofnunin getur skuldajafnað lægri fjárhæð en ef litið væri til heildartekna viðkomandi. Á sama hátt hefði sú regla sem lögð er til í þessu ákvæði þau áhrif að minna verður hægt að draga frá bótum þeirra sem ekki hafa aðrar tekjur sér til framfærslu eða aðeins mjög lágar tekjur. Til skýringar er kveðið á um að með mánaðarlegum heildartekjum sé átt við 1/ 12 af árstekjum eins og þær eru skilgreindar í 10. tölul. 2. gr.
Í 4. mgr. er lögð til sú breyting að vextir á eftirstöðvar þeirra krafna sem ekki hefur náðst að innheimta á 12 mánuðum skuli vera jafnháir vöxtum sem Seðlabanki Íslands ákveður og birtir á hverjum tíma skv. 1. mgr. 8. gr. laga nr. 38/2001, um vexti og verðtryggingu. Er það í samræmi við 39. gr. laga nr. 54/2006, um atvinnuleysistryggingar, og kemur í stað fastra 5,5% vaxta samkvæmt gildandi lögum um almannatryggingar.
Um 80. gr.
Samkvæmt 2. mgr. er heimilt að falla frá kröfu um vexti ef sérstakar ástæður eru fyrir hendi eða ef samningur um endurgreiðslu ofgreiddra bóta liggur fyrir og viðkomandi stendur við greiðsluskyldu sína samkvæmt samningnum, sbr. 3. mgr. 55. gr. gildandi laga.
Í 3. mgr. er lagt til að lögfest verði ákvæði um að ofgreiðslur sem nemi lægri fjárhæð en 1000 kr. á bótagreiðsluári skuli felldar niður. Er það m.a. vegna þess að það er varla talið svara kostnaði að innheimta svo lágar kröfur. Samsvarandi ákvæði er nú að finna í 1. mgr. 10. gr. reglugerðar nr. 598/2009, um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, en þar kemur fram að svo lágar kröfur skuli ekki innheimtar.
Um 81. gr.
Um 82. gr.
Um 83. gr.
Um VIII. kafla.
Um 84. gr.
Í 2. mgr. ákvæðisins er kveðið á um að umsóknir skuli vera á eyðublöðum Tryggingastofnunar eða sendar með rafrænum hætti til stofnunarinnar. Ákvæðið er því efnislega samhljóða 1. mgr. 52. gr. núgildandi laga en síðari málsliður ákvæðisins, þar sem mælt er fyrir um að umsókn skuli fylgja öll nauðsynleg gögn, er nýmæli til frekari áréttingar þess að aðeins er hægt að afgreiða umsóknir ef öll nauðsynleg gögn liggja fyrir.
Í 3. mgr. ákvæðisins er kveðið á um að allar umsóknir skuli ákvarða svo fljótt sem kostur er. Ákvæðið er nú í 1. málsl. 1. mgr. 53. gr. núgildandi laga um almannatryggingar og er í samræmi við 1. mgr. 9. gr. stjórnsýslulaga um að ákvarðanir í málum skuli teknar svo fljótt sem unnt er.
Um 85. gr.
Í síðari málslið ákvæðisins er það áréttað að jafnræðisregla skuli gilda við ákvörðun sambærilegra mála, en það er í samræmi við 1. mgr. 11. gr. stjórnsýslulaga um að stjórnvöld skuli við úrlausn mála gæta samræmis og jafnræðis í lagalegu tilliti.
Um 86. gr.
Um 87. gr.
2. mgr. er samhljóða 2. málsl. 1. mgr. 54. gr. gildandi laga.
3. mgr. er byggð á 2. mgr. 53. gr. gildandi laga. Lagt er til að metið verði hverju sinni hvort heimildinni verði beitt og að beiting hennar takmarkist við þau tilvik þegar sérstaklega stendur á. Þó er gert ráð fyrir að heimildinni verði ekki beitt ef tafir verða raktar til umsækjanda sjálfs og atvik eru að öllu leyti ljós. Er það talið sanngjarnt að umsækjandi bíði ekki tjón af því ef afgreiðsla mála tefst vegna atvika sem ekki verða raktar til hans. Einnig er mikilvægt að upplýsingagjöf Tryggingastofnunar sé fullnægjandi til að koma í veg fyrir að fólk uppgötvi síðar að það hafi átt rétt til greiðslna frá stofnuninni og þurfi að sækja um bætur aftur í tímann. Þá hafa orðin „aðrar en slysalífeyrir“ verið felld brott þar sem gert er ráð fyrir að sett verði sérstök lög um slysatryggingar almannatrygginga.
Um 88. gr.
Um 89. gr.
2. og 3. málsl. ákvæðisins eru nýmæli. Í 2. málsl. er kveðið á um að stofnuninni sé skylt að skoða stöðu og réttindi umsækjanda eða bótaþega í heild. Er þetta m.a. gert til að koma í veg fyrir að umsækjandi eða bótaþegi fari á mis við réttindi sem hann gæti átt tilkall til. Þá er kveðið á um að stofnunin skuli leiðbeina umsækjanda um réttarstöðu hans, þau gögn sem þurfa að fylgja umsókn sem og framhald málsins.
2. mgr. er einnig nýmæli en þar er kveðið á um að berist erindi, sem ekki varðar starfssvið Tryggingastofnunar, skuli það framsent á réttan stað svo fljótt sem unnt er og viðkomandi leiðbeint eftir því sem unnt er. Slík leiðbeining getur m.a. falið í sér ráðgjöf um hvert umsækjandi eða annar aðili geti leitað með erindi sitt, en getur að sjálfsögðu ekki falið í sér ráðgjöf varðandi réttindi sem heyra undir önnur stjórnvöld eða aðrar stofnanir. Er það talið vera í samræmi við 7. gr. stjórnsýslulaga um að stjórnvald skuli veita þeim sem til þess leita nauðsynlega aðstoð og leiðbeiningar varðandi þau mál sem snerta starfssvið þess.
Um 90. gr.
Um 91. gr.
Í 2. málsl. 2. mgr. 52. gr. gildandi laga er kveðið á um að maka umsækjanda og bótaþega sé skylt að veita upplýsingar um sig ef þær kunna að hafa áhrif á fjárhæð bóta. Hér er lagt til í 2. mgr. ákvæðisins að ákvæði um upplýsingaskyldu skuli gilda um maka bótaþega og umsækjanda eftir því sem við getur átt, en þörf fyrir slíkar upplýsingar frá maka hefur þó minnkað umtalsvert þar sem tekjur maka hafa nú mun minna vægi en áður.
Um 92. gr.
Fyrri málsliður 2. mgr. er efnislega samhljóða 5. málsl. 2. mgr. 52. gr. gildandi laga. Í síðari málslið ákvæðisins er gert ráð fyrir að upplýsingaskyldan gildi einnig um tekjur sambýlisfólks ef skilyrði í 3. mgr. 62. gr. laga um tekjuskatt fyrir samsköttun eru uppfyllt. Að öðrum kosti á upplýsingaskylda um tekjur sambýlisaðila ekki við enda ekki gert ráð fyrir að tekjur sambýlisaðila hafi nein áhrif á útreikning bóta þegar svo háttar til.
3. mgr. er samhljóða 7. málsl. 2. mgr. 52. gr. gildandi laga. Ákvæðið er í samræmi við framkvæmd Tryggingastofnunar, en stofnuninni er nauðsynlegt, eðli málsins samkvæmt, að hafa tiltækar upplýsingar um tekjur umsækjenda og bótaþega þegar um er að ræða tekjutengdar bætur. Í upphafi þarf að afla samþykkis umsækjanda og er það gert á umsóknareyðublaði þar sem umsækjandi heimilar stofnuninni að afla upplýsinga um tekjur sínar. Hjá þeim sem þegar þiggja tekjutengdar bætur frá stofnuninni liggur samþykkið fyrir þannig að ekki þarf að leita þess nema einu sinni. Stofnunin fær upplýsingar yfirleitt sendar með rafrænum hætti þótt upplýsingar berist einnig t.d. á pappír frá umsækjendum.
Um 93. gr.
Um 94. gr.
Um 95. gr.
2. mgr. er efnislega samhljóða 4. málsl. 2. mgr. 52. gr. gildandi laga en þó er gert ráð fyrir þeirri breytingu að stofnanirnar skuli skiptast á þeim upplýsingum sem taldar eru nauðsynlegar við framkvæmd laganna.
Um 96. gr.
Um 97. gr.
1. mgr. er nýmæli þar sem fjallað er um reglubundið eftirlit af hálfu Tryggingastofnunar og lagt til að kveðið verði á um skyldu Tryggingastofnunar til að sannreyna reglubundið réttmæti bóta og greiðslna og upplýsinga sem ákvörðun um réttindi byggjast á. Segir jafnframt að stofnuninni sé heimilt í þágu eftirlits að óska eftir öllum gögnum sem talin eru nauðsynleg til að sannreyna réttmæti ákvarðana og greiðslna. Hvað varðar upplýsingar sem ákvörðun um réttindi byggist á, má hér nefna t.d. búsetu, en Tryggingastofnun greiðir bætur á grundvelli lögheimilisskráningar og því er afar mikilvægt að stofnunin hafi réttar upplýsingar um búsetu til þess að geta greitt réttar bætur. Mikilvægt er að stofnunin geti sannreynt að upplýsingar, m.a. um búsetu bótaþega/umsækjanda eða þeirra sem safna réttindum til töku lífeyris á grundvelli búsetu, séu réttar. Er þá bæði átt við búsetu á Íslandi og í öðrum löndum.
Í 2. mgr. er fjallað um endurskoðun á grundvelli bótaréttar og samræmingu bóta við áorðnar breytingar. 1. málsl. 2. mgr. er samhljóða 3. mgr. 53. gr. gildandi laga. Því er bætt við ákvæðið að heimilt sé, þegar rökstuddur grunur leiki á því að bótaréttur sé ekki fyrir hendi, að fresta greiðslum tímabundið meðan mál er rannsakað frekar. Í þessum tilvikum ber að flýta málsmeðferð svo sem kostur er og ávallt skal gætt meginreglna stjórnsýslulaga, svo sem um meðalhóf, sbr. einnig 93. gr., þar sem m.a. er kveðið á um tafarlausa tilkynningu til bótaþega og áskorun um að bregðast við eftir atvikum. Þá er bætt við ákvæði um að komi í ljós að bótaréttur sé ekki fyrir hendi skuli stöðva greiðslur og að um ofgreiðslur og vangreiðslur fari skv. 77.–80. gr.
Ákvæði 3. mgr. er nýmæli. Þar er fjallað um þau tilvik þegar grunur leikur á að bætur séu greiddar á grundvelli rangra eða villandi upplýsinga. Er átt við allar þær aðstæður sem haft geta áhrif á rétt til bóta eða fjárhæðir bóta, t.d. hjúskaparstöðu, búsetu eða búsetutíma, tekjur o.fl. Kveðið er á um heimild Tryggingastofnunar til að afla upplýsinga ef grunur leikur á að verið sé að greiða út bætur á grundvelli rangra upplýsinga. Í því skyni getur reynst nauðsynlegt að afla upplýsinga frá öðrum aðilum um aðstæður bótaþega, en hér er sérstaklega átt við aðra aðila en þá sem skyldugir eru til að veita upplýsingar.
Í 4. mgr. er fjallað um þau tilvik þegar greiðslur hafa átt sér stað vegna vísvitandi rangra eða ófullnægjandi upplýsingagjafar eða upplýsingaskorts. Í þeim tilvikum er lagt til að hin ofgreidda fjárhæð skuli endurgreidd að viðbættu 15% álagi. Kemur það í stað 5. mgr. 55. gr. gildandi laga þar sem kveðið er á um greiðslu dráttarvaxta ef um sviksamlegt atferli er að ræða og er sú breyting í samræmi við 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006, um atvinnuleysistryggingar, og 17. gr. laga nr. 138/1997, um húsaleigubætur. Hér er þó aðeins gert ráð fyrir álagi á hina ofgreiddu fjárhæð ef um sviksamlegt atferli móttakanda greiðslnanna er að ræða. Tryggingastofnun er eftir sem áður heimilt að kæra mál til lögreglu.
Um 98. gr.
2. mgr. er nýmæli þar sem fram kemur að þagnarskyldan eigi einnig við um stjórn stofnunarinnar og þá sem sinna verkefnum fyrir stofnunina. Hér geta t.d. átt í hlut verktakar sem vinna að upplýsingatækniverkefnum fyrir stofnunina.
Um 99. gr.
Um 100. gr.
Um 101. gr.
Um 102. gr.
Um 103. gr.
Um 104. gr.
Um 105. gr.
2. mgr. er samhljóða 2. mgr. 9. gr. gildandi laga.
Í 3. mgr. er lagt til að í stað þess að takmarka heimild nefndarinnar til að fresta réttaráhrifum úrskurðar við að málsaðili hafi gert kröfu um það verði nefndinni heimilað að fresta réttaráhrifum úrskurðar ex officio.
Um 106. gr.
Um 107. gr.
Um IX. kafla.
Um 108. gr.
Um 109. gr.
2. mgr. er ný en þar kemur fram að kostnaður af rekstri Tryggingastofnunar greiðist úr ríkissjóði samkvæmt fjárlögum hverju sinni. Er það í samræmi við gildandi framkvæmd.
3. mgr. er samhljóða 1. mgr. 11. gr. gildandi laga.
Um 110. gr.
Um 111. gr.
2. og 3. mgr. ákvæðisins eru nánast samhljóða 1. og 2. mgr. 4. gr. gildandi laga. Enn fremur er lagt til að formaður stjórnar skuli upplýsa ráðherra ef starfsemi, þjónusta eða rekstur stofnunarinnar er ekki í samræmi við lög eða stjórnvaldsfyrirmæli, en í gildandi lögum er einungis kveðið á um að upplýsa skuli ef þessi atriði eru ekki í samræmi við fjárlög. Er þetta gert til að taka af allan vafa um eftirlitsskyldu stjórnar og upplýsingaskyldu formanns gagnvart ráðherra.
Um 112. gr.
2. mgr. er samhljóða 2. mgr. 6. gr. gildandi laga en með örlítið breyttu orðalagi. Gert er ráð fyrir að ráðherra setji forstjóra erindisbréf í hvert sinn er nýr forstjóri er skipaður, svo og hvenær sem talin er þörf á að breyta erindisbréfinu, t.d. þegar markmiðum er breytt eða ný verkefni koma til.
3. mgr. er að mestu óbreytt en þar er lagt til að kveðið verði á um að forstjóri Tryggingastofnunar beri lagalega og rekstrarlega ábyrgð á stofnuninni. Einnig er lagt til að bætt verði við ákvæðið nýjum málslið þess efnis að forstjóri beri ábyrgð á starfsemi stofnunarinnar og er það m.a. í samræmi við 3. mgr. 7. gr. laga um sjúkratryggingar.
Um 113. gr.
2. mgr. er samhljóða 3. mgr. 7. gr. gildandi laga.
3. og 4. mgr. eru samhljóða 3. og 4. mgr. 8. gr. gildandi laga.
Í 5. mgr. er kveðið á um að þagnarskylda nefndarmanna, starfsmanna og ráðgjafa nefndarinnar fari eftir 98. gr. en þar er að finna almennt þagnarskylduákvæði. Hér er því lagt til að sömu reglur gildi um þagnarskyldu þessara aðila og um starfsmenn Tryggingastofnunar, stjórn hennar, starfsfólk þjónustuskrifstofa hennar og allra annarra sem sinna verkefnum fyrir stofnunina. Í gildandi lögum um almannatryggingar eru tvenns konar ákvæði um þagnarskyldu; annars vegar um starfsfólk Tryggingastofnunar og umboðsskrifstofa hennar, sbr. 4. mgr. 52. gr. laganna, og hins vegar ákvæði um þagnarskyldu nefndarmanna, starfsmanna og ráðgjafa úrskurðarnefndar almannatrygginga, sbr. 5. mgr. 8. gr. Ákvæði 98. gr. er nánast samhljóða 5. mgr. 8. gr. gildandi laga en það ákvæði er öllu strangara en þagnarskylduákvæði 4. mgr. 52. gr. laganna. Nánar er fjallað um þagnarskylduna í athugasemdum um 98. gr. í frumvarpinu.
6. mgr. er efnislega samhljóða 5. mgr. 9. gr. gildandi laga en hér er þó lagt til að í stað orðanna „Úrskurðirnir skulu birtir án nafna, kennitalna eða annarra persónugreinanlegra auðkenna“ komi orðin „Úrskurðirnir skulu birtir án persónugreinanlegra upplýsinga“ í 2. málsl. Enn fremur er lagt til að kveðið verði á um að nefndin birti úrskurði sína með aðgengilegum og skipulegum hætti en ekki eingöngu helstu úrskurði sína. Er það mat lagt í hendur nefndarinnar hvers konar skipulag skuli haft á birtingu úrskurða, t.d. eftir fordæmisgildi, mikilvægi eða öðru.
7. mgr. er samhljóða 6. mgr. 9. gr. gildandi laga og þarfnast því ekki skýringa.
Um 114. gr.
Um X. kafla.
Um 115. gr.
1. málsl. 1. mgr. er efnislega óbreyttur frá gildandi lögum. Í 2.–4. málsl. er tekið mið af 33. gr. laga um atvinnuleysistryggingar, nr. 54/2006, og 15. tölul. ákvæðis til bráðabirgða við gildandi lög um almannatryggingar. Er lagt til að bætur, greiðslur og aðrar fjárhæðir samkvæmt lögunum komi til endurskoðunar við afgreiðslu fjárlaga ár hvert og skuli við þá endurskoðun taka mið af þróun launa, verðlags og efnahagsmála. Er talið eðlilegt að Alþingi ákveði breytingar á fjárhæðum lífeyristrygginga og öðrum greiðslum samkvæmt lögunum. Jafnframt er lagt til að ráðherra sé heimilt, að fengnu samþykki ríkisstjórnar, að breyta fjárhæðum með reglugerð ef verulegar breytingar verða á launaþróun og þjóðhagsforsendum frá afgreiðslu fjárlaga.
Í 2. mgr. er lagt til að lögfest verði heimild ráðherra til að ákveða í reglugerð, að fengnu samþykki ríkisstjórnarinnar, að greiddar séu sérstakar orlofs- og desemberuppbætur til lífeyrisþega að uppfylltum nánar tilteknum skilyrðum. Slíkar uppbætur hafa lengi verið greiddar til lífeyrisþega með stoð í reglugerðum, en rétt þykir í þessari grein að lögfesta heimild ráðherra til setningar slíkra reglugerða.
Um 116. gr.
Einnig er lagt til að bætt verði við málsgrein um fjármögnun bóta skv. VI. kafla frumvarps þessa sem nú eru í lögum nr. 99/2007, um félagslega aðstoð, en þær greiðslur eru að fullu fjármagnaðar af ríkissjóði og er málsgreinin efnislega samhljóða 4. mgr. 1. gr. laganna. Þá er lagt til í 5. mgr. að framlag ríkissjóðs til allra greiðslna samkvæmt lögunum skuli greitt Tryggingastofnun með jöfnum greiðslum í byrjun hvers mánaðar sem er í samræmi við 26. gr. gildandi laga.
Um 117. gr.
Um 118. gr.
Í gagnkvæmum samningum um almannatryggingar er að finna sérstök ákvæði um það hvaða löggjöf skuli gilda og hvað teljist búseta samkvæmt samningunum. Helstu gildandi milliríkjasamningar sem taka til almannatrygginga eru samningurinn um Evrópska efnahagssvæðið, sbr. lög um Evrópska efnahagssvæðið, nr. 2/1993, með síðari breytingum og Norðurlandasamningurinn um almannatryggingar, sbr. lög nr. 66/2004 um lögfestingu hans. Þegar einstaklingur fellur undir slíkan samning gilda ákvæði hans um það hvaða löggjöf skuli beitt.
Í 1. mgr. er orðalaginu breytt þannig að í stað orðalags núgildandi 1. mgr. 68. gr. „gagnkvæmra samninga til hlunninda sem almannatryggingar veita“ er kveðið á um gagnkvæm réttindi og skyldur samkvæmt lögunum. Orðalag í gildandi lögum þykir gamaldags og nýtt orðalag lýsir betur efnislegu innihaldi tvíhliða- eða fjölþjóðlegra samninga á sviði almannatrygginga, sem bæði geta kveðið á um réttindi og skyldur. Þá er í 2. málsl. 1. gr. tekið fram að með samningum megi veita undanþágur frá ákvæðum laganna eða takmarka beitingu þeirra sem er efnislega samhljóða 3. mgr. 10. gr. laga nr. 112/2008, um sjúkratryggingar, og á þetta orðalag sér einnig fyrirmynd í norsku lögunum.
Í 2. mgr. er lögð til sú breyting að í 2. málsl. 1. mgr. 68. gr. gildandi laga falli brott orðin „hvort sem um er að ræða íslenska þegna eða þegna annarra samningsríkja“, en ekki þykir rétt að binda lengur í lög þá takmörkun að gagnkvæmir samningar um almannatryggingar við önnur ríki geti eingöngu tekið til ríkisborgara samningsríkjanna. Tilvísun í jafnræðisreglur, reglur um skörun bóta og lagaskil er bætt við upptalningu á hugsanlegu efni samninga sem er í samræmi við efni tvíhliða- eða fjölþjóðlegra samninga á sviði almannatrygginga. Þá er lagt til að felld verði brott tilvísun í 17. og 58. gr. gildandi laga og tekin út orðin „samkvæmt almannatryggingalögum“, en réttur til bótagreiðslna í öðru samningsríki er eitt þeirra atriða sem þegar eru talin upp í 1. málsl. 2. mgr. og leiðir það af efni samninganna til hvaða gagnkvæmu bótagreiðslna þeir taka.
Ákvæði 3. mgr. sem er ný málsgrein, á sér fyrirmynd í 63. gr. a laga nr. 54/2006, um atvinnuleysistryggingar, og 34. gr. laga nr. 95/2000, um fæðingar- og foreldraorlof.
Um 119. gr.
2. mgr. er efnislega samhljóða 3. mgr. 58. gr. gildandi laga og þarfnast ekki nánari skýringar. Þegar um samningsríki er að ræða er yfirleitt kveðið á um það í samningunum sjálfum hvort og í hvaða tilfellum einstaklingur geti fengið greitt samkvæmt löggjöf tveggja ríkja fyrir sama tímabil.
Um 120. gr.
Um 121. gr.
Um 122. gr.
Í 2. mgr. er lagt til að tekið verði fram að reglugerðir, sem settar eru samkvæmt gildandi lögum, haldi gildi sínu við gildistöku nýrra laga, uns nýjar reglugerðir hafa verið settar á grundvelli ákvæða frumvarpsins. Er það og eðli máls samkvæmt háð því að ákvæði gildandi reglugerða hafi næga stoð í ákvæðum nýrra laga og séu í samræmi við efni þeirra.
Um 123. gr.
Um 1. tölul.
Eins og fram kemur í athugasemdum um IV. kafla frumvarpsins er kveðið á um mörg þeirra atriða sem þar koma fram í V. kafla laga um málefni aldraðra, nr. 125/1999, sem fjallar um kostnað við öldrunarþjónustu og því er mikið um endurtekningar í gildandi lögum og hætta á misræmi. Er því lagt til að 19., 21.–24. gr. og 26. gr. laga um málefni aldraðra verði felldar brott úr lögunum og ákvæði þeirra færð í frumvarp þetta þannig að það skapist ákveðin heildarsýn hvað varðar kostnað við öldrunarþjónustu og það sem lýtur að greiðsluþátttöku heimilismanna og greiðslum til þeirra. Þá er enn fremur lagt til að ákvæði til bráðabirgða I–VI í lögunum falli brott.
Um 2. tölul.
Lagt er til að þessi heimild sem er að finna í 62. gr. gildandi laga um almannatryggingar og lýtur að stuðningi við atvinnuþátttöku einstaklinga með skerta starfsgetu flytjist yfir í lög um vinnumarkaðsaðgerðir, nr. 55/2006. Er talið að það samræmist betur markmiði þeirra laga um að veita einstaklingum viðeigandi aðstoð til að vera virkir þátttakendur á vinnumarkaði. Mun umsýsla málaflokksins því flytjast frá Tryggingastofnun til Vinnumálastofnunar við breytinguna.
Um 3.–117. tölul.
Hér er kveðið á um breytingar á ýmsum lögum og er eingöngu um að ræða breytingar sem leiðir af því að ný lög um lífeyrisréttindi almannatrygginga og félagslegan stuðning koma í stað laga um almannatryggingar, nr. 100/2007, og laga um félagslega aðstoð, nr. 99/2007, eftir því sem við á. Í frumvarpi til laga um slysatryggingar almannatrygginga eru lagðar til breytingar á öðrum lögum sem leiðir af því að lagt er til að IV. kafli gildandi almannatryggingalaga verði að sérlögum um slysatryggingar almannatrygginga.
Um ákvæði til bráðabirgða I.
Um ákvæði til bráðabirgða II.
Um ákvæði til bráðabirgða III.
Um ákvæði til bráðabirgða IV.
Um ákvæði til bráðabirgða V.
Um ákvæði til bráðabirgða VI.
Um ákvæði til bráðabirgða VII.
Um ákvæði til bráðabirgða VIII.
Um ákvæði til bráðabirgða IX.
Um ákvæði til bráðabirgða X.
- Neðanmálsgrein: 1
- 1 www.velferdarraduneyti.is/media/acrobat-skjol/VEA_Lokaskyrsla.pdf.
- Neðanmálsgrein: 2
- 2 Samkvæmt mannfjöldaspá Hagstofunnar mun 67 ára og eldri fjölga um 3,0–3,5% á næstu árum, um 3,3% að meðaltali. Útgjöld TR aukast samsvarandi en á móti kemur að hver árgangur sem hefur töku lífeyris er með meiri lífeyrisrétt en lífeyrisþegar að jafnaði.