endurskoðun stjórnarskrár lýðveldisins Íslands.
Herra forseti. Það er allt til staðar til að við getum lifað við mikla velmegun og velferð á Íslandi, hátt menntunarstig, gott verksvit, miklar auðlindir á hvert mannsbarn, fín atvinnutæki, ágætt samgöngukerfi. Það er allt til staðar — nema regluverk sem tryggir að spilling eigi erfitt uppdráttar og að auðvelt sé að uppræta hana.
Án slíkra reglna verður aldrei nema tímabundin velmegun og velferð á Íslandi. Spilling þrífst vel innan vébanda núverandi stjórnarskrár. Hún tryggir ekki að heiðarleg vinna skili velferð. Spurningin er þá: Mun stjórnarskrárfrumvarp stjórnlagaráðs koma betri böndum á spillingu? Til að takmarka og uppræta misbeitingu almannavalds þarf stjórnarskrá alla vega að tryggja sex hluti. Valdheimildin skal takmörkuð, valdframsal lýðræðislegt, valddreifing víðtæk, valdbeiting gegnsæ, valdumboð afturkallanlegt, valdmisnotkun refsiverð.
Förum yfir hvern af þessum liðum. Valdheimild skal takmörkuð. Frumvarp stjórnlagaráðs gengur skrefi lengra en núverandi stjórnarskrá við að takmarka vald svo að það brjóti ekki mannréttindi. Við það bætist svo að 10% kjósenda geta krafist þjóðaratkvæðis um þau lög sem Alþingi hefur samþykkt sem ekki snerta skatta, fjárlög, ríkisborgararétt og alþjóðlegar skuldbindingar. Þetta er í 65. og 67. gr.
Forsetinn heldur óskertum málskotsrétti og getur áfram sent öll lög þingsins til þjóðarinnar. Þetta er í 60. gr. Þetta er töluverð takmörkun á valdi ráðamanna.
Valdframsal skal vera lýðræðislegt. Í dag geta kjósendur valið á milli flokka sem fá atkvæði meðal annars í krafti fjármagns frá fyrirtækjum. Samkvæmt frumvarpi stjórnlagaráðs hafa kjósendur bæði val á milli flokka og frambjóðenda. Þetta er 39. gr. Kjósendur geta líka átt frumkvæði að lögum sem sett skulu í þjóðaratkvæðagreiðslu sem þó þarf ekki að vera bindandi. 66. gr. og 67. gr. Flestir landsmenn vilja að lög um fjármál stjórnmálaflokka banni fyrirtækjum að styrkja flokka og frambjóðendur. Þar sem kjósendur geta valið persónur verður hættulegt fyrir þingmenn að hafna afgerandi niðurstöðu þjóðaratkvæðis þótt hún sé ráðgefandi. Þetta þýðir lýðræðislegt valdframsal með meira vali kjósenda og minni áhrifum fjármagns á endanum.
Valddreifing skal vera víðtæk. Löggjafarvaldið kýs í dag framkvæmdarvaldið sem svo skipar dómsvaldið. Framkvæmdarvaldið situr á þingi og foringjar stjórnarflokkanna ráða ríkjum. Í frumvarpi stjórnlagaráðs er eftirlitshlutverk Alþingis aukið gagnvart ráðherrum, það er í 63. gr. og 93. gr., ráðherrum sem sitja ekki lengur á þingi og skipan ráðherra á dómurum er háð samþykki forseta Íslands eða 2/3 hlutum Alþingis. Þetta er í 96. gr. og 102. gr.
Þetta er kannski ekki mjög víðtæk valddreifing en þetta er skref í rétta átt frá núverandi stjórnarskrá.
Valdbeiting skal vera gegnsæ. Ráðamenn geta í dag að geðþótta haldið gögnum leyndum fyrir kjósendum. Með frumvarpi stjórnlagaráðs skulu gögn í fórum stjórnvalda vera aðgengileg almenningi án undandráttar. 15. gr. Gegnsæi má þó setja skorður með lögum í lýðræðislegum tilgangi svo sem vegna persónuverndar, öryggis ríkisins og slíks, eins og eðlilegt er.
Kjósi þingmenn aftur á móti að halda upplýsingum leyndum verða þeir að gera það með lögum sem við kjósendur gætum þá hafnað eða breytt. Gegnsæi valdbeitingar væri vel tryggt.
Valdumboð skal vera afturkallanlegt. Eina leið kjósenda í dag til að kalla aftur umboð sitt er fjöldamótmæli. Frumvarp stjórnlagaráðs gerir ekki ráð fyrir því að hluti þjóðarinnar geti farið fram á þjóðaratkvæði um þingrof til að afturkalla valdumboð sitt, en þjóðin getur hins vegar stöðvað að miklu störf Alþingis með neitunarvaldi sínu svo að þingmenn eigi þann kost skástan að reka ríkisstjórnina eða rjúfa þing. 91. gr. og 73. gr.
Valdumboðið verður þá áfram ekki formlega afturkallanlegt en óformlega verður það auðveldara. Við þekkjum það úr sögunni að um leið og ríkisstjórn og þing verður óstarfhæft er mjög stutt í að þau neyðist til að fara frá völdum.
Valdmisnotkun skal vera refsiverð. Í dag þarf meiri hluti þingmanna að samþykkja ákæru vegna valdmisnotkunar. Landsdómur dæmir svo til refsingar. Samkvæmt frumvarpi stjórnlagaráðs skipar stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd Alþingis saksóknara sem getur ákært ráðherra fyrir embættisbrot. 95. gr.
Lög sem kjósendur geta samið og samþykkt skulu svo ákveða hver sé ábyrgð embættisbrjótanna. Þetta eru hænuskref sem óljóst er hvort í raun mundu breyta einhverju en með nýju stjórnarskránni getum við kjósendur þar að auki samið og samþykkt lög um fjölmiðla, um kvótakerfið, um verðtrygginguna og svo margt annað sem þingið mun aldrei snerta á.
Nýja stjórnarskráin gerir okkur mögulegt að lifa við meira en bara tímabundna velferð og velmegun. Hún eykur gegnsæi, hún dýpkar lýðræðið, hún innleiðir aukna ábyrgð. Hún gerir þannig spillingu erfiðar uppdráttar og auðveldar að uppræta hana. Fátt spillir ráðamönnum jafn mikið og þegar þeim finnst að það sé sjálfsagt að þeir ráði. Þið getið bara kosið, bíðið í fjögur ár. Við sjáum um þetta þangað til.
Þjóðin hefur verið að skoða upp á nýtt á síðustu árum hvaða leikreglur þurfa að vera til staðar til að við getum treyst handhöfum almannavaldsins, treyst þeim til að misfara ekki með það. Niðurstöður þjóðaratkvæðagreiðslunnar 20. október 2012 voru að afgerandi meiri hluti þjóðarinnar vill að tillögur stjórnlagaráðs verði lagðar til grundvallar frumvarpi að nýrri stjórnarskrá, að þær verði lagðar til grundvallar, ekki bara hafðar til hliðsjónar.
Þær voru líka að afgerandi meiri hluti þjóðarinnar vill að í nýrri stjórnarskrá verði náttúruauðlindirnar sem ekki eru í einkaeigu lýstar þjóðareign.
Það kom líka fram að meiri hluti þjóðarinnar vill að í nýrri stjórnarskrá verði áfram ákvæði um þjóðkirkju á Íslandi.
Afgerandi meiri hluti þjóðarinnar vill að í nýrri stjórnarskrá verði persónukjör í kosningum til Alþingis heimilað í æ meira mæli en nú.
Afgerandi meiri hluti þjóðarinnar vill að í nýrri stjórnarskrá verði ákvæði um að atkvæði kjósenda alls staðar að af landinu vegi jafnt.
Að lokum vill afgerandi meiri hluti þjóðarinnar að í nýrri stjórnarskrá verði ákvæði um að tiltekið hlutfall kosningarbærra manna geti krafist þess að mál fari í þjóðaratkvæðagreiðslu.
Þessi þingsályktunartillaga Pírata sem ég mæli hér fyrir, segir að Alþingi álykti að fara beri að skýrum vilja meiri hluta kjósenda eins og hann birtist í þjóðaratkvæðagreiðslunni 20. október 2012 og skori á forsætisráðherra að hafa þessa ályktun að leiðarljósi við endurskoðun stjórnarskrár lýðveldisins á yfirstandandi kjörtímabili. Í þeirri vinnu skuli tekið fullt tillit til þess mikla starfs sem fólkið í landinu, stjórnlagaráð og Alþingi lögðu sameiginlega af mörkum við endurskoðun stjórnarskrárinnar á liðnu kjörtímabili.
Að lokum vil ég þakka kærlega fyrir þetta mikla starf sem svo margir lögðu í það að endurskoða leikreglur samfélagsins til að við getum fengið að lifa hér á Íslandi við meira en bara tímabundna velferð og velmegun. Það er allt til staðar — nema stjórnkerfi sem takmarkar betur spillingu og gerir auðveldara að uppræta hana þar sem hún þrífst.
Að lokum legg ég til að þingsályktunartillagan gangi til stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar og síðari umræðu.
