13.04.1967
Sameinað þing: 36. fundur, 87. löggjafarþing.
Sjá dálk 1668 í B-deild Alþingistíðinda. (1577)

Almennar stjórnmálaumræður

Ágúst Þorvaldsson:

Herra forseti. Heiðruðu áheyrendur. Flestum, nema þm. Alþfl., þeim er hér hafa talað, ber saman um, að sjaldan eða aldrei í tíð núlifandi manna hafi náttúran verið eins gjöful til lands og sjávar og s.l. 7–8 ár. Hefur það sannazt á þessum árum, enn sem fyrr, að Ísland er farsældarfrón, sem býður börnum sínum nóg starf og gnóttir lífsins gæða. Jón Ólafsson vissi, hvað hann var að segja, þegar hann kvað hina bráðsnjöllu stöku:

Hér er nóg um björg og brauð,

berirðu töfrasprotann.

Þetta land á ærinn auð,

ef menn kunna að nota hann.

Síðan þetta var kveðið, höfum við eignazt töfrasprotann, þar sem er síaukin vísindaleg þekking, tækni og verkmenning. Með þessum töfrasprota hefur verið slegin mikil björg úr ísl. auðlindum á yfirstandandi góðæristímabili. Saga landsins vitnar um það, að góðæristímabilin hafa á liðnum öldum styrkt bændastétt þessa lands. Á góðæristímum hafa bændur eflzt efnalega, jarðir hafa hækkað í verði og byggðum býlum hefur fjölgað. Hvernig hefur þetta verið á því góðæristímabili, sem nú gengur yfir landið? Hefur bændum fjölgað? Hafa jarðir hækkað í verði? Hefur fólki fjölgað í sveitum? Er áhugi fyrir sveitabúskap að glæðast? Því miður verður að svara öllum þessum spurningum neitandi. Jarðir fara í eyði, jafnvel í miðjum góðsveitum. Bændum fækkar og meðalaldur bænda er ískyggilega hár, sem auðvitað leiðir brátt til þess, að margir hverfa úr bændatölunni á næstu árum.

Hvernig stendur á þessari þróun í góðæri? Sjálfsagt ber margt til, en ein meginástæðan er viðhorf og afstaða ríkisstj. til landbúnaðarins og bændanna. Tekjum bænda er haldið niðri. Þeir eru enn langtekjulægsta starfsstétt þjóðfélagsins, skv. opinberum skýrslum Hagstofunnar fyrir árið 1965. Meðaltekjur framteljenda í landinu voru á því ári 248 þús. kr., en bænda ekki nema 199 þús. kr., er það 25% fyrir neðan meðallag. Raunverulega er þetta þó meira, ef tillit er tekið til þess, að af þessum tekjum eiga bændur að borga vexti af skuldum vegna bús síns, fyrningar og fasteignagjöld útihúsa. Ekki eru þessar tekjur bænda þó svo litlar vegna þess, að þeir eða þeirra fólk vinni minna en aðrir, framleiðsluafköst bænda eru mjög mikil, og framleiðniaukning í landbúnaði hefur vaxið hröðum skrefum. Meðalbóndinn framleiðir yfir 20 tonn af nýmjólk, yfir 2 tonn af kindakjöti, rúmlega ½ tonn af stórgripakjöti, 1 tonn af kartöflum, auk þess talsvert magn af ull, gærum o. fl. Þetta er gert með mjög lítilli aðkeyptri vinnu, en auðvitað er hjálp tækninnar notuð, enda hefur landbúnaðarframleiðslan fimmfaldazt á síðustu 3½ áratug, um leið og fólki við þessi störf hefur fækkað um 40 af hundraði.

Bændur hafa ekki haldið að sér höndum við umbætur og tæknibúnað á búum sínum og í því að rækta og bæta landið. Hafa bændur varið til slíkra framkvæmda mörgum hundruðum millj. kr. á ári af eigin fé og með eigin vinnu sinni. Margt hefur áunnizt í kjarabaráttu bænda. Þar hafa stéttarsamtök þeirra unnið mikið og gott starf. Einkennilegt var að heyra hv. 3. þm. Austf., Jónas Pétursson, þakka landbrh. allt, sem þannig hefur áunnizt. Þar er þó fyrst og fremst bændasamtökunum að þakka, þeim gleymdi þm., þegar þakklætistilfinningunni skaut upp í huga hans.

Það, sem gerir bændum, eins og öðrum framleiðendum hér á landi, nú sérstaklega erfitt og áhættusamt fjárhagslega að starfa við framkvæmdir og framleiðslu, er hinn óhóflegi fjármagnskostnaður, sem gengislækkanir og dýrtíð hafa valdið. Bændastéttin var öðrum fremur hlunnfarin í sambandi við hina miklu gengislækkun 1960. Þá var stofnaður sérstakur sjóður, gengistapssjóður, til þess að borga töp ýmissa lánasjóða vegna gengislækkananna. En svo var mikið ranglæti framið, að lánasjóðir bænda, ræktunarsjóður og byggingarsjóður sveitabæja, sem tekið höfðu erlent fé að láni, svo að þeir gætu fullnægt lánsþörf bænda, voru látnir bera gengistöpin sjálfir og einir slíkra stofnana, þegar allir aðrir fengu sín töp bætt. Með slíku bolabragði setti núv. ríkisstj. lánasjóði bændanna á hausinn og fann síðan upp það ráð, sem landbrh. hefur verið mjög drjúgur af síðan, að láta bændastéttina sjálfa borga þessi töp, og raunar miklu meira með því að leggja sérstakan skatt á bændur til stofnlánadeildar landbúnaðarins, sem jafngildir um 2% af launum þeirra.

Í sömu lotu var vísitala á jarðræktarframlag sett föst í 4 ár og þannig haft af bændum stórfé. Fyrir harða baráttu framsóknarmanna fékkst þetta þó lagað, þegar jarðræktarlögunum var breytt. Ræktunar- og byggingarkostnaður hefur margfaldazt, svo og verð véla og tækja, vextir hafa hækkað um fullan þriðjung. Skv. verðlagsgrundvelli landbúnaðarafurða skuldar meðalbóndinn stofnlánadeild landbúnaðarins 80 500 kr. og greiðir af því í vexti 4428 kr. og þar að auki í stofnlánadeildarskatt af framleiðslu sinni 3640 kr. Samanlagt eru þetta rúmlega 8000 kr. og jafngildir um 10% vöxtum af fjárfestingarlánum bóndans, sem eiga að greiðast upp á 15–20 árum. Sé gert ráð fyrir því, að meðalbúskapartími bóndans sé 30 ár, sem ekki mun vera fjarri lagi, borgar meðalbóndinn á þessu tímabili um 110 þús. kr. í skatt af tekjum sínum til stofnlánadeildar landbúnaðarins, ef gert er ráð fyrir, að framleiðslan og verð hennar verði allan tímann eins og verðlagsgrundvöllurinn á þessu ári segir til um. Slíka leigu af lánsfé hygg ég, að bændur í öðrum löndum þekki ekki. Og ég fullyrði, að sá framleiðsluatvinnuvegur er ekki til, sem þolir svo háa leigu af lánum til fjárfestingar, og allra sízt landbúnaður, því að í landbúnaði getur aldrei verið um skjótfenginn gróða að ræða, sem hægt er að nota til að borga lánin með.

Nú munu sumir í hópi núv. valdhafa telja, að sú þróun, sem átt hefur sér stað á landbúnaðarsviðinu síðustu 7–8 ár fyrir þeirra tilverknað, að bændum hefur fækkað, jarðir farið í eyði og ræktað land fallið í órækt, sé nauðsynleg frá þjóðhagslegu sjónarmiði, til þess m. a. að losa vinnuafl í sveitunum, svo fremur verði eftirspurn eftir vinnu á hinum almenna vinnumarkaði í bæjunum, því að þá verði hægara að standa gegn auknum kaupkröfum. Slíkur er hugsunarháttur þeirra, sem vilja, að stórkapítalískt samkeppnisþjóðfélag þróist hér með sterku auðvaldi annars vegar sem ráðandi afli, en hins vegar sundraðri og veikri stétt launþega og bænda. Slíka þróun þjóðfélagsins teljum við framsóknarmenn mjög hættulega. Við teljum, að borgarar þjóðfélagsins þurfi og eigi að vera sem óháðastir ríkisvaldinu, það séu þeir, sem eigi að móta ríkisvaldið og ráða stefnu þess til að efla land og lýð.

Til þess að ísl. þjóðin geti í nútíð og framtíð átt við farsæld að búa, þarf m. a. að rækta og bæta landið og vernda landkostina. Við vitum, að forfeður okkar urðu af illri nauðsyn að ganga mjög á landgæðin. Vísindamenn telja, að gróið land hafi minnkað síðan á landnámsöld um helming. Þá hafi um 50% af yfirborði landsins verið gróið, en nú séu aðeins orðin eftir 26% af yfirborði þess, sem eigi að heita gróið land, og árlega fari það minnkandi. Túnræktin er nú 3–4 þús. ha. á ári. Þetta finnst ýmsum mikið. Þó er þetta ekki meira en svo, að það vegur ekki á móti því, sem árlega tapast vegna uppblásturs. Stærra gróðurland blæs upp árlega og skolast fyrir vatni og vindum á haf út heldur en það, sem ræktað er. Þetta er álit þeirra fræðimanna, sem gerst mega um þetta vita og bezt þekkja til náttúrufars landsins.

Alls staðar er það hlutskipti bændanna öðrum fremur að rækta landið. Allar menningarþjóðir vita, hvaða þýðingu slíkt starf hefur fyrir nútíð og framtíð, og þess vegna er það alls staðar talin fávísleg ráðstöfun að veikja bændastéttina. Menn skilja, hvaða gildi það hefur að eiga öfluga bændastétt og þess vegna styðja stjórnmálaflokkar með öðrum þjóðum bændur þar í starfi sínu og telja þá kjölfestu þjóðarinnar. Það er nokkuð annað en það, sem hæstv. menntmrh., Gylfi Þ. Gíslason, vill, eins og fram kom í ræðu hans hér áðan. Hann mun því halda áfram að þjarma að bændum og fækka þeim, ef hann fær í kosningunum meiri hl. með Sjálfstfl., en þá fara þeir áfram með völdin.

Framsfl. skilur þýðingu öflugrar bændastéttar betur en aðrir flokkar hér á landi og telur, að hændum megi ekki fækka frá því, sem orðið er. Hér munu það nú vera um 12–13% af þjóðinni, sem hafa framfærslu sína af búskap og rækta jörðina. Það er svipuð hlutfallstala og meðal þeirra þjóða, þar sem fæst fólk vinnur að þessum störfum. Hér þarf því að spyrna fast við fótum, svo að ekki fækki meira í bændastéttinni. Tekjur bænda verða að hækka. Það er fyrsta takmarkið. Og það, sem næst þarf að gera bændastéttinni til viðreisnar, er að afnema þann hátt í landbúnaðarlöggjöfinni, sem núv. stjórn hefur sett, að skuldugir og þjakaðir bændur af of mikilli vinnu eru skattlagðir til lánastofnana. Slíkur skattur er í ætt við miðaldafjötra, eins og t.d. aflausnargjald til páfa, ef menn áttu að geta fengið inni í himnaríki. Það munar um minna fyrir lægst launuðu stétt landsins, í viðbót við okurvexti, að verða að láta á þessu ári af lágum tekjum um 20 millj. kr. í aflausnargjaldið, svo að þeir megi fá fyrirgreiðslu í lánastofnunum til þess að rækta og bæta Ísland fyrir núlifandi og komandi kynslóðir. Það var þetta, sem hv. 3. þm. Austf., Jónas Pétursson, lýsti gleði sinni yfir hér áðan og taldi eitt hið farsælasta spor, sem stigið hafi verið. Sá er frjálslyndur gagnvart skattheimtu af lágum tekjum bænda. Mér finnst, að þar höggvi sá, er hlífa skyldi.

Ég hef ekki getað drepið hér á nema fátt eitt á þessum mínútum, og nú er minn ræðutími að verða búinn. Ég tel, að okkar góða landi hafi verið illa stjórnað á gjöfulu tímabili frá náttúrunnar hendi og að miklum auði hafi verið sóað, sem betur hefði verið varið til að efla atvinnuvegi þjóðarinnar og tryggja þegnum landsins jafnari lífskjör og traustari framtíð. Það er ekki nóg fyrir þjóðina að eiga gott land og að hafa í höndum töfrasprota vísinda og tækni, þjóðin þarf einnig að eiga yfir sér stjórnvald, sem kann og vill þjóna landi og þjóð með almannahagsmuni efst í huga. Þeir, sem nú standa við stýrið á þjóðarfleyinu, hafa ekki siglt beitivind, heldur slegið undan verðbólgusjó og vindi. Verðbólgualdan hefur risið hærra og hærra. Ráðh. eru hræddir við, að stjórnarskútan brotni undan þeim. Verðstöðvunarlögin eru sá bárufleygur, sem þeir ætlast til að lægi svo ólguna, að þeir fái tekið land og geti búið skip sitt til nýrrar ferðar, Ég ráðlegg þjóðinni að afmunstra þessa stýrimenn í vor.