WPC 2 ZB|rX;rshamar 3h - lp14o4 PC&P 6&A4 ЂLET2$ b4 PC HAU2= 6&>  ?   +l2  b4 PC    o4 PC 2ptxHAU3Haus #2 fyrir skjalaritun.T  1988. ! 1058 r fr stofnun AlYingis. 111. l?ggjafarYing. ! . ml. LET6Venjulegt 4 (Times Roman 14,0 pt).$$ p4 PC  p4 P C FEGR gP  GLEI  d d 2L(.xV x0F DSK2 +l2 NEFN   TELJStillir teljara 1 broti (fyrir 10.6 pt).     īo4 PC&P34 `Times Roman&b4 PCP14 `Times Romanb4 PCP14 `Times Romanb4 PCP14 `Times Romano4 PC&P34 `Times Roman&b4 PCP14 `Times Romanb4 PCP14 `Times RomanD\  PP(v# Z6Times New Roman Regularp4 PCP24 `Times Romanp4 P CP24 `Times Romanp4 P CP24 `Times RomanD\  P P(v# Z6Times New Roman Regular2~3o LET2  b4 PC  HAU2  6&>  ? ?   +l2   2IS b4 PC  ? ? +l2 22IS b4 PC  ? ? +l2 2 D\  P  HAU3 1988. ! 1058 r fr stofnun AlYingis. 111. l?ggjafarYing. ! 42HAU3. ml. LET6 p4 P C  SY. 44. Tillaga til Yingslyktunar LET6 D\  P  ۃ  FEGR  gP    r um nUjar reglur um starfslok og starfsr)ttindi.   Flm.: GuWni gCstsson, Salome Xorkelsd;ttir, Ragnar Arnalds,  AWalheiWur BjarnfreWsd;ttir, Mlmfr1Wur SigurWard;ttir, Karvel Plmason. + AlYingi lyktar aW skora  r1kisstj;rnina aW skipa nefnd er fi YaW hlutverk aW m;ta reglur um sveigjanlegri starfslok, t.d.  aldursbilinu 64!74 ra. GLEI d  GreinargerW.GLEI gP ۃ + Flutningsmenn telja aW YaW s)u mannr)ttindi aW f;lk haldi starfsr)ttindum svo lengi sem h%fni, starfsorka og starfsl?ngun eru fyrir hendi. + Flutningsmenn telja aW eftirlaunaaldur %tti aW vera mun sveigjanlegri en nC er Yannig aW f;lk geti sjlft valiW um hvort YaW h%tti st?rfum t.d.  aldursbilinu 64!74 ra. XaW  hvorki aW vera l?gYvingun n) einhliWa r)ttur atvinnurekanda aW Yvinga f;lk til aW h%tta st?rfum Yegar kveWnu aldursmarki er nW. Allar ranns;knir benda til Yess aW ;frv1kjanleg starfslok f;lks viW kveWin aldursm?rk valdi ;t1mab%rri hr?rnun. + Samkv%mt niWurst?Wum h;pranns;kna Hjartaverndar  runum 1979!1984  f;lki  aldrinum 67!74 ra kom fram aW lyfjaneysla helst nokkuW ;breytt meWal karla og kvenna 47!66 ra en meWal kvenna 67!73 ra eykst neysla taugar;andi lyfja um 35% og svefnlyfja um 80%. MeWal karla eykst neysla taugar;andi lyfja um 50%  Yessum aldri. Athyglisvert er aW neysla taugar;andi lyfja og svefnlyfja eykst mj?g eftir aW f;lk kemur  eftirlaunaaldur og h%ttir st?rfum. N%rt%kasta skUringin er aW f;lkiW Yjist af vanl1Wan og leiWa og finnst YaW hafi ekkert hlutverk og s) sett til hliWar 1 Yj;Wf)laginu. + Smtt og smtt er einkareksturinn aW taka upp Y%r reglur hins opinbera aW svipta f;lk fastrWningu eigi s1War en Yegar 70 ra aldursmarkinu er nW. + Xau l?g, sem 1 gildi eru um sviptingu fastrWningar starfsmanns r1kis eWa b%jar, eru fr rinu 1935. + Flutningsmenn leggja herslu  eftirtalin atriWi: 1.  XaW eru mannr)ttindi aW halda ;skertum starfsr)ttindum og eiga YaW ekki undir nW atvinnurekenda hvort viWkomandi heldur vinnu sinni. 2.  F;lk  aW halda unnum eftirlaunar)ttindum en starfslok Yurfa aW vera mun sveigjanlegri svo aW f;lk geti h%tt st?rfum aW eigin vali, t.d.  rabilinu 64!74 ra. 3.  Gefa Yarf f;lki r)tt  aW sinna hlutastarfi 1 ?fastri vinnu  Yegar aldur f%rist yfir. 4.  Heilsufar f;lks 64!74 ra er betra en Wur var, enda starfar nC helmingur f;lks 67!74 ra fullan starfsdag en oft 1 1hlaupavinnu (hefur veriW svipt fastrWningu). 5.  MeWferW ?ldrunar er ekki alger hv1ld heldur andleg og l1kamleg ?rvun og Yar af leiWandi eru l?g um vinnulok viW 67 eWa 70 ra aldur ekki l%knisfr%Wilega r)ttl%tanleg. 6.  Enn fremur Yarf aW b%ta l1feyri f;lks svo aW YaW neyWist ekki til aW vinna lengur en heilsa og hugur leyfa. + H)r fylgir meW skUrsla eftir :laf :lafsson landl%kni og X;r Halld;rsson yfirl%kni um mannr)ttindi og eftirlaunaaldur. Fylgiskjal.  y>dddy ^  :lafur :lafsson landl%knir og X;r Halld;rsson yfirl%knir: MANNR(TTINDI OG EFTIRLAUNAALDUR.  Inngangur. ă Eftirlaunaaldur. + Lok fastrWningar hafa 1 f?r meW s)r tekjumissi og skerWingu  tilteknum r)ttindum.  NorWurl?ndum er eftirlaunaaldur yfirleitt viW 67 r, 1 Sv1Yj;W viW 65 r en  0slandi eru m?rkin nokkru sveigjanlegri. Opinberir starfsmenn rWa hvort Yeir h%tta st?rfum viW 67 ra eWa 70 ra aldur. Einnig gildir Yar ?95 ra reglan . + Tmsir l1feyrissj;Wir  0slandi leyfa starf til allt aW 70 ra aldurs.  f)lagssv%Wi AlYUWusambandsins eru starfslok komin undir samkomulagi launYega viW vinnuveitanda. LaunYegi verWur Yar aW s%kja r)tt sinn til vinnu til hans. M?rg fyrirt%ki hafa kveWnar reglur um aW segja starfsf;lki upp viW 70 ra aldur. Athyglisvert er aW 1 einkarekstri halda menn mun lengur starfi s1nu eftir aW eftirlaunaaldri er nW en hj r1ki og sveitarf)l?gum. Atgervi eftirlaunaf;lks. + NiWurst?Wur margra ranns;kna sUna aW flestir eftirlaunamenn eru viW g;Wa heilsu og jafnframt vel vinnuf%rir. Tafla 1.  Vinnandi f;lk  eftirlaunaaldri  NorWurl?ndum. ă (65!74 ra aldur.) a:  t% a :  Karlar't'Konur a0sland .............. t'/%/69%7740% aDanm?rk ............. t'/%/25%778% aNoregur ............. t'/%/35%7716% aSv1Yj;W ............. t'/%/14%774% aFinnland ............ t'/%/5%773%  DSK2 +l2  Fj?ldi Yeirra er h%tta vinnu fyrir eftirlaunaaldur. +  NorWurl?ndum fer Yeim fj?lgandi sem h%tta st?rfum Wur en eftirlaunaaldri er nW (Y;tt Yeir s)u viW g;Wa heilsu). +  t1mabilinu 1970!1980 breyttist fj?ldi Yeirra vinnuf%rra manna sem h%ttu st?rfum  aldrinum 16!64 ra, sbr. t?flu 2. + 0 Danm?rku og Finnlandi h%tta fleiri st?rfum undir eftirlaunaaldri en  ?Wrum NorWurl?ndum, l1klega vegna meira atvinnuleysis. riW 1981 voru 1 Danm?rku aWeins 56% karla og 27% kvenna  aldrinum 60!64 ra viW vinnu.L1klegar orsakir starfsloka Wur en eftirlaunaaldri er nW. 1.  Atvinnuleysi. 2.  Menntunarkr?fur atvinnuveganna hafa aukist. 3.  Hagr%Wing er orWin meiri, m.a. vegna t?lvuv%Wingar. 4.  F)lagslegur YrUstingur. ?Menn eiga aW h%tta Yegar ellin f%rist yfir og hleypa Yeim ungu aW  vegna atvinnuleysis. 5.  VerkalUWsp;lit1k fagf)laganna er oft neikv%W 1 garW ?Yeirra g?mlu . 6.  0 einst?kum tilfellum er fjrhagslega hagkv%mt aW h%tta vinnu. Heilsufar og aWst%Wur eftirlaunaf;lks. + AWeins ?rfar ranns;knir hafa fariW fram sem lUsa aWst%Wum og heilsufari eftirlaunaf;lks. + Samkv%mt ranns;knum F)lagsmlaranns;knastofu Danmerkur reyndist heilsufar aldraWra frekar batna  runum 1962!1979. 0 samr%mi viW Yessar niWurst?Wur minnkaWi dnart1Wni f;lks  aldrinum 65!74 ra  NorWurl?ndum  runum 1970!1980, sbr. t?flu 3. + Flestar ranns;knir, sem gerWar hafa veriW, fjalla um stand hj ;fagl%rWum og starfsm?nnum 1 l%gri launaflokkum en far um menntamenn og sjlfst%Wa atvinnurekendur. LaunYegar h%tta st?rfum mun fyrr en Yeir er starfa sjlfst%tt. Algengast er aW menntamenn og atvinnurekendur eigi s)r frekar hugaml (hobbies) er koma 1 staW starfsins en verkamenn. S h;pur, sem er m;tfallinn Yv1 aW h%tta st?rfum viW 67 ra aldur, er  bilinu 15!30% og allt aW YriWjungur ellil1feyrisYega  NorWurl?ndum kemst illa af fjrhagslega. 0 kj?lfar Yessa hrakar oft n%ringarstandi f;lks. Einmanaleiki, depurW og leiWi eru algeng. Lyfjanotkun eykst, s)rstaklega hj konum. + NmskeiW til undirbCnings starfsloka hafa veriW haldin ?en margir eru tortryggnir  Yau og halda aW Uta eigi Yeim Ct af vinnumarkaWinum . + Hvort heldur vinnulok verWa viW tilskilinn hmarksaldur eWa fyrr leiWa Yau yfirleitt til skorts  verkefnum og ;virkni. + Wur fyrr var rosknu f;lki taliW hollast aW setjast 1 helgan stein og hv1last, en YaW kemur ekki heim viW nCt1mal%knisfr%WiYekkingu og verWur aW teljast meW ?llu Crelt stefna.  L1kamleg og andleg ?rvun. ă + Til aW f;lk haldi l1kamlegri og andlegri h%fni sem lengst er l1kamleg og andleg ?rvun nauWsynleg, svo sem: 1.  skyn- og hreyfigetu (sj;nar, heyrnar og l1kamshreyfinga), 2.  andlegrar h%fni (minni h%fni til lausnar verkefna), 3.  f)lagslegrar og slr%nnar aWl?gunarh%fni. + Tamt er aW l1ta  manns%vina sem g?ngu  f;tinn framan af meW s1fellt aukinni getu, en s1Wan halli undan f%ti Yegar lengra l1Wur. Mynd 1 tkngerir sl1kt viWhorf. + VitaW er aW frumum l1kamans fj?lgar og Y%r st%kka fram aW kynYroska og e.t.v. aW 20!25 ra aldri, en 1 sumum tilvikum fer Y Yegar aW draga Cr st%rW Yeirra og fj?lda. NiWurst?Wur langt1maranns;kna, sem gerWar eru  mannsl1kamanum meW nCt1mat%kni, sUna aW Yrtt fyrir YaW aW viss rUrnun frumna l1kamans byrji um 25 ra aldur eru breytingarnar litlar n%stu 20 r. Almennt benda ranns;knir til Yess aW breytingar  frumum l1kamans meW h%kkandi aldri verWi ekki verulegar fyrr en komiW er yfir 65!75 ra aldur. Meira mli skiptir minnkun starfsgetu heldur en myndr%nar (morfologiskar) breytingar. M?rg l1ff%ri bCa yfir mikilli aukagetu. Sum Yeirra m skerWa um 34 hluta n Yess aW nokkur greinileg starfsskerWing komi 1 lj;s. Margs konar geta, sem skiptir okkur mli, n%r hmarki um kynYroskaaldur en stendur s1Wan aW mestu leyti ;breytt 1 langan t1ma Yar til h%gfara skerWing verWur meW hum aldri, sbr. mynd 2. + XaW er mikilv%gt aW benda  aW  sumum sviWum geta menn aukiW h%fni s1na  miWjum aldri og bUsna lengi fram eftir %vinni, sbr. mynd 3. Xess httar getuaukning  t.d. viW um st?rf hugans " st?rf sem reyna  greind og s)rstaklega ef reynsla skiptir Yar mli. + XaW hefur oft komiW 1 lj;s aW fram aW 70 ra aldri er andleg h%fni flestra l1tt eWa ekki skert og m jafna viW getu Yr1tugra eWa fertugra. X; verWur aW taka fram aW snerpunni hrakar heldur. + Ranns;knir  sj?tugu f;lki fyrir og eftir Yjlfun sUna aW Yjlfun eykur ekki aWeins v?Wvastyrk heldur aukast einnig meira viWbr?gW skj;tvirkra v?WvaYrWa en h%gvirkra. + Margar ranns;knir hafa veriW gerWar sem sUna aW meW Yjlfun hugans er h%gt aW hafa m%lanleg hrif  andlega getu, Y.e. Y getu sem menn bCa yfir, sbr. mynd 4. Annars konar geta. + L1kamsYjlfun vinnur gegn aldursbreytingum 1 v?Wvum og stoWkerfi. H%fileg Yjlfun getur hamlaW beineyWingu og efnaskiptabreytingum. + Xjlfun styrkir hjartav?Wvann, Y.e. eykur slagrCmml hjartans og Yol. NiWurst?Wur. + X;tt heilsufar f;lks 65!74 ra  NorWurl?ndum hafi ekki versnaW heldur mun frekar batnaW hin s1Wari r fer 1 v?xt aW f;lk lti af st?rfum jafnvel Wur en eftirlaunaaldri er nW. + Vinnulok viW 65!70 ra aldur leiWir oft til st?Wnunar og ;virkni. Sl1kt er ekki l%knisfr%Wilega r)ttl%tanlegt eins og nC horfir viW og leiWir oft til ;t1mab%rrar hr?rnunar og innlagna  stofnanir eins og m?rg d%mi eru til um. MeWferW ?ldrunar er ekki algj?r hv1ld, heldur andleg og l1kamleg ?rvun. Tillaga. + Eftirlaunaaldur  aW vera sveigjanlegur og byggjast  l%knisfr%Wilegu og f)lagsfr%Wilegu mati  starfsgetu og h%fni hvers og eins. Vitaskuld  ekki aW skerWa r)tt manna til eftirlauna er Yeir hafa unniW s)r. En YaW eru mannr)ttindi aW halda ;skertum starfsr)ttindum svo lengi sem h%fni og starfsorka leyfa. + $skilegt v%ri aW eftirlaunaaldur verWi mun sveigjanlegri en nC er, Y.e. aW f;lk geti valiW um hven%r YaW h%ttir st?rfum  aldursbilinu 60!75 ra. Tafla 2. a:  t%  L  1970""+L+1980 Fj?ldi"" 105+L+Fj?ldi44 105;;% """""""+L+"""44"";;" 0sland (16!64) 5.212""62.0+L+5.7274454.0;;-13.0 Danm?rk1) (15!662)) 127.465""55.2+L+141.2164453.6;;+1.6 Finnland (16!64) 172.405""81.4+L+243.30044109.5;;+34.5 Noregur (15!64) 91.536""62.6+L+159.72644115.8;;+ 8.5 Sv1Yj;W (16!64) 163.072""47.8+L+293.3344478.2;;+63.6 +l2  + 1) 1981. + 2) AW frt?ldum 60!64 ra.  DSK2 +l2  Tafla 3. Ča:  t% a 105 1bCa a65!74 ra  't'1971!1975/%/1976!1980 a""""  't'""""/%/"""- a0sland ................'t'3386.4/%/3022.0 aDanm?rk .............. t'4247.5/%/4174.2 aFinnland .............. t'5498.0/%/5498.8 aNoregur ............... t'3961.8/%/3801.8 aSv1Yj;W ............... t'3789.6/%/3735.7  DSK2 +l2  Mynd 1. (L1nurit " myndaW.) Flestir halda aW starfsh%fni (S) minnki nokkuW hratt meW aldrinum (A) eins og myndin sUnir. Mynd 2. (L1nurit " myndaW.) L1kamleg h%fni (S), t.d. v?Wvastyrkleiki, n%r aW v1su hmarki snemma  %viskeiWinu (A), en margs konar ?nnur h%fni er ;breytt lengi uns h%gfara hr?rnun gerir vart viW sig. Mynd 3. (L1nurit " myndaW.) 0 reynd eykst viss starfsh%fni (S) meW aldrinum (A), t.d. sC er byggir  reynslu. Mynd 4. (L1nurit " myndaW.) XaW vill gleymast aW starfsh%fni (S) er h%gt aW b%ta verulega meW Yjlfun s) Yess g%tt 1 t1ma (A).