efling starfsnáms, fyrri umræða.
Virðulegi forseti. Ég flyt hérna öðru sinni þingsályktunartillögu okkar í Samfylkingunni um eflingu starfsnáms og styttri námsbrauta, nú í töluvert breyttri mynd frá því í fyrra eftir að málið hefur hlotið umræður í menntamálanefnd þar sem við þingmenn Samfylkingar lögðum ríka áherslu á að hér væri um þverpólitískt mál að ræða sem væri mjög brýnt að afgreiða frá Alþingi en svæfa ekki þyrnirósarsvefni inni í nefnd einn ganginn enn eins og gerist allt of oft með mörg góð mál á hinu háa Alþingi. Þá taldi ég mig hafa nokkurt vilyrði fyrir því frá forustumönnum stjórnarflokkanna í menntamálanefnd að málið, fram komið öðru sinni, yrði litið mjög jákvæðum augum í nefndinni og ef allt færi eins og best á horfði yrði það afgreitt út úr henni og til 2. umr. Við fengum fjölda ágætra umsagna um málið sem að sjálfsögðu voru notaðar til að efla það og styrkja til hins ýtrasta.
Þetta er mjög mikilvægt mál, það er mjög brýnt að efla iðnnám í landinu. Að mörgu leyti er iðnnámið öflugt og stendur nokkuð styrkum fótum í iðnskólunum sjálfum en innan fjölbrautaskólanna hefur hallað verulega undan fæti bæði vegna fjárskorts og þess hvernig reiknilíkanið skammtar fé til framhaldsskólanna sem hafa lagt flestar verknámsgreinar af á kennsluskrám. Verknámið er því ekki nema að litlu leyti kennt í svokölluðum fjölbrautaskólunum og hefur færst að verulegu leyti í stóru iðnskólana og verknámsskólana á höfuðborgarsvæðinu með nokkrum undantekningum, t.d. mjög öflugum verknámsskólum á Akureyri og í Fjarðabyggð.
Mjög brýnt er að skjóta miklu styrkari stoðum undir verknámið og iðnnámið en hefur verið gert og því leggjum við til með þessari tillögu að Alþingi álykti að fela starfshópi skipuðum fulltrúum þingflokkanna, Samiðnar, Samtaka iðnaðarins, Félags framhaldsskólanema, Félags framhaldsskólakennara, Iðnnemasambandsins, Alþýðusambands Íslands, Samtaka atvinnulífsins, Verslunarráðs Íslands og fulltrúa skólastjóra verknámsskólanna, að vinna tillögur um átak til að efla starfsnám og styttri námsbrautir og stofnun styttri námsbrauta, með það að markmiði að efla starfsnámið verulega, draga úr brottfalli, eyða úreltri aðgreiningu milli bóknáms og verknáms, endurskoða samsetningu náms í grunnskólum með sérstöku tilliti til verknáms.
Það er einn af mikilvægustu þáttunum í þessu. Um helgina var ég á þingi Iðnnemasambandsins og ávarpaði þingið á laugardaginn ásamt hæstv. menntamálaráðherra og Inga Boga Bogasyni frá Samtökum iðnaðarins. Þar spunnust mjög uppbyggilegar og skemmtilegar umræður um stöðu iðnnáms og það var sem ferskur andblær fyrir mig að mæta þarna á iðnnemaþingið og ræða málið beint og milliliðalaust við þá sem í eldlínunni standa en þetta var mjög hressilegt og kraftmikið þing þar sem tekið var á mörgum málum. Það sem upp úr stóð, eins og ég nefndi áðan, var að mjög eftirsóttar verknámsgreinar eins og t.d. hárgreiðsla og allt sem tengist háriðnum hefur færst nánast algjörlega á höfuðborgarsvæðið og er t.d. ekki kennt á Akureyri, en er reyndar kennt fyrir austan, í Neskaupstað. Þetta er dæmi um hvernig allt er að færast hingað en þeim greinum sem nemendur úti á landi geta valið fækkar.
Annað í sambandi við kynninguna á iðnnáminu sem mörgum iðnnemum liggur þungt á hjarta er hið nöturlega viðhorf sem allt of margir hafa til verknámsins. Ekki er neinu einu þar um að kenna heldur er þetta andrúmsloft og viðhorf í garð verknámsins sem skapaðist fyrir árum og áratugum síðan þegar litið var svo á að verknámið væri einhvern veginn annars flokks, væri ekki jafnmerkilegt og bóknámið. Þarna væri um að ræða einhvers konar tossabekk fyrir þá sem einhverra hluta vegna væri ekki fært að ganga bóknámsveginn.
Um þetta spunnust mjög fjörugar umræður manna í millum á iðnnemaþinginu og við fórum að ræða um leiðir til að breyta viðhorfinu og sérstaklega hjá nemendunum sjálfum. Að mínu mati er langbesta leiðin til að gera það í gegnum grunnskólann, að leggja af þessa hefðbundnu kennslu á smíðum og saumaskap sem viðgengist hefur áratugum saman í grunnskólanum og taka þess í stað upp nokkurra vikna námskeið í hverri grein fyrir sig, mánaðarnámskeið í málmiðnum, mánuð í þessu, mánuð í hinu, og kynna þannig fyrir börnum og unglingum mismunandi og ólíkar verknámsgreinar. Þannig fái þau beint í æð hvað þetta er skemmtilegt nám og geti svo tekið afstöðu til þess sjálf hvað og hvort þau vilji nema síðar.
Hitt sem mér fannst standa upp úr umræðum á þessu iðnnemaþingi, og er eitt af mikilvægustu atriðunum, er að þeim nemendum sem fara í starfsnámið séu ljósir kostirnir sem þeir hafa til að byggja ofan á nám sitt síðar. Þar komum við aftur inn á hitt meginatriðið í þessari þingsályktunartillögu sem er að fjölga styttri námsbrautum sem er alltaf galopinn skóli, galopnar dyr og auðvelt að byggja ofan á síðar, hvenær sem hentar námsmanninum, hvenær sem hann vill gera hlé á þátttöku sinni á atvinnumarkaðnum og fara aftur í skóla. Á þennan hátt er hægt að byggja ofan á námsbraut sem hefur verið tekin og bæta nýju réttindanámi við og það sé þannig mjög greið og augljós leið fyrir iðnaðarmenn og verknámsnema að fara aftur inn í skóla, inn í tækniháskólann eða aðra skóla.
Þá kemur sérstaklega upp í hugann sú aðgerð Háskóla Íslands í haust að hætta að nota undanþágu sem skólinn hefur haft til að taka inn stúdenta af starfsnámsbrautum. Þetta er að mínu mati mjög ruddaleg og neikvæð aðgerð af hálfu Háskóla Íslands. Ég veit vel að Háskóli Íslands var að beita neyðarúrræðum vegna fjárskorts frá hinu opinbera með því að skera niður það sem hægt var án þess að ganga meira á námið en hann gerði. Að mínu mati er þetta mjög neikvæð staða, sérstaklega þar sem starfsnámsstúdentum var annaðhvort ekki gerð grein fyrir því að þeir gætu ekki fengið inngöngu í háskóla síðar eða það að undanþágum hefur verið beitt í svo mörg ár að komin var hefð á hana og nemendurnir hafa gengið út frá því sem vísu að þeir gætu komist inn í háskólann og lært þar eitthvað meira. Enda eru engin rök fyrir því að stúdentspróf af starfsnámsbraut sé ekki jafngilt stúdentsprófi af bóknámsbraut. Það má ræða út frá mörgum sjónarhornum sérstaklega þar sem fleiri einingar eru á bak við stúdentspróf af verknámsbraut en af öðrum brautum. En þetta á að sjálfsögðu að vera á hreinu, það á ekki að nota þetta til að fæla fólk frá frekari menntun því það er þá, eins og ég segi, mjög ruddaleg og neikvæð aðgerð og vonandi verður háskólunum gert kleift eða gert skylt að taka við þessum stúdentum eins og öðrum á næsta ári. Það þarf að breyta þessum reglum og skýra þær.
En aftur að tillögunni sem við þingmenn Samfylkingarinnar flytjum öðru sinni í talsvert breyttri mynd. Þegar ég flutti tillöguna í fyrra rakti ég sögulegan bakgrunn verknámsins á Íslandi. Er það skemmtileg saga sem er ágætlega rakin í bók Helga Guðmundssonar um sögu Iðnnemasambandsins og iðnnemahreyfingarinnar í 100 ár, sem kom út 1998. Þar er sérstaklega skemmtilega sagt frá fyrsta iðnnemanum, sem var Jón Jónsson Matthíasson, sonur Jóns Matthíassonar prests á Hólum árið 1530. Verknámið á sér því langa sögu og stendur traustum fótum á Íslandi. Upp úr þar síðustu aldamótum tók iðnnámið stór stökk og hefur þróast hröðum skrefum yfir í það sem við þekkjum í dag. Meðal annars með tilkomu fjölbrautaskólanna, stóra fjölbrautaskólans í Breiðholti 1975, Fjölbrautaskólans á Selfossi 1981 og fleiri öflugra fjölbrautaskóla sem voru stofnaðir sérstaklega til að bjóða upp á bæði bóknám og verknám, öflugt og fjölbreytt nám af báðum gerðum. Þá voru margir mjög bjartsýnir á að vegur iðnnámsins væri nokkuð tryggur og greiður og góður.
En fljótlega fór að halla undan fæti af því að reiknilíkanið er þannig byggt upp að það er kostnaðarsamt að halda verknáminu úti og því er freistandi fyrir skólana, sem eru að sjálfsögðu í eilífum barningi í rekstrinum, að leggja af fámennar verknámsgreinar einfaldlega til að spara peninga þar sem það er svo miklu, miklu ódýrara að mennta stúdenta á bóknámsbrautum. Þróunin hefur því verið mjög neikvæð og núna blasir við skortur á iðnmenntuðu fólki í einstökum greinum eins og kom fram í viðtali við Baldur Gíslason, skólastjóra Iðnskólans í Reykjavík — en sá merkilegi skóli á nú 100 ára afmæli og er ástæða til að óska honum til hamingju með það — að t.d. er fyrirsjáanlegur skortur á járniðnaðarmönnum svo hundruðum skiptir á næstu árum. Þetta er því um margt neikvæð staða og það er mjög margt annað sem þarf að skoða til að efla iðnnámið frekar og breyta viðhorfunum í garð þess og hvetja verulega til aukinnar þátttöku í því.
Brottfall úr íslenskum framhaldsskólum er verulega hátt og við Íslendingar eigum heimsmet í brottfalli úr framhaldsskólum. Þar er brottfallið sérstaklega hátt úr verknáminu. Þessu þarf að breyta og þar er öflug námsráðgjöf strax í grunnskóla algjört lykilatriði. Þar erum við miklir eftirbátar Norðurlandaþjóðanna sem hafa náð framúrskarandi tökum á að minnka brottfallið niður í lítið sem ekki neitt, sérstaklega í Svíþjóð. Aðgerðir gegn brottfalli er einn af mörgum þáttunum sem spila inn í mikilvægi þess að efla starfsnámið og stytta námsbrautirnar. Fjölgun styttri námsbrauta skiptir að mínu mati verulegu máli til að efla framhaldsskólastigið. Mikilvæg viðbót við framhaldsskólamenntun er fjölbreytt framboð styttri námsbrauta í hinum ýmsu starfsgreinum í þjónustu og öðrum störfum sem ekki heyra undir neinar faggreinar en eru miðaðar að því að leið fólks til að bæta við sig nýjum greinum sé alltaf greið. Og, eins og ég gat um áðan, að fólk geti alltaf með greiðum og augljósum hætti bætt ofan á nám sitt.
Við flutningsmenn þessarar tillögu erum þess fullvissir að framboð á slíkum styttri námsbrautum mundi valda miklum breytingum fyrir marga unga einstaklinga sem eru óráðnir um hvert þeir eigi að fara í menntun, hafa ekki áhuga á bóknámi, treysta sér ekki til að skuldbinda sig í langt iðnnám, enda sýnir hið mikla brottfall að mörgum hentar það illa, en styttri námsbraut gæti verið fyrsti áfanginn á menntagöngu mjög margra.
Ég spurði hæstv. menntamálaráðherra í fyrra um brottfall á milli ára og það kom ágætlega greinargott svar. Reyndar var deilt um hvaða aðferðir væru notaðar til að skilgreina brottfall en svarið sýndi að brottfallið úr verknáminu er yfir 20%, jafnvel á þriðja tug prósenta. Það er reyndar svolítið erfitt að henda alveg reiður á því af því að margir eru samningsbundnir og hverfa frá skráðu námi til að fara á samning o.s.frv. En þó liggur fyrir að brottfallið úr verknáminu er allt of mikið og tel ég að slíkar styttri námsbrautir gætu skipt þar mjög miklu máli.
Annað sem er algjört lykilatriði í þessu öllu er virðingin fyrir verknáminu, viðhorfin í garð iðnnámsins eins og það leggur sig. Þau hafa verið neikvæð og okkur til mikils skaða. Þau hafa orðið til þess að allt of margir fara í bóknám sem þeir hætta eftir kannski eitt, tvö ár, enda er brottfallið úr framhaldsskólunum langmest á fyrsta og öðru ári. Það má segja að það sé alveg gríðarlegt og þróunin, eins og staðan er núna, er þannig að það eru yfir 40% af vinnuaflinu á Íslandi með styttri skólagöngu en framhaldsskólapróf, þ.e. grunnskólapróf en ekki framhaldsskólamenntun, og þróun síðustu ára sýnir að þetta er ekkert að breytast. Ætla mætti að þetta væri að breytast, því æ fleiri úr hverjum árgangi útskrifast úr framhaldsskóla o.s.frv., en samkvæmt tölum frá fullorðinsfræðslu atvinnulífsins er þetta ekkert að breytast og þróunin stendur í stað. Á sumum landsvæðum eins og sums staðar á Norðurlandi vestra er þetta hlutfall miklu, miklu hærra, samsetningin er ekki nógu góð. En ég kem kannski betur að því síðar, ég hef einungis náð að tæpa á örfáum atriðum í þessari þingsályktunartillögu núna.
Frú forseti. Ég get tekið heils hugar undir markmið þingsályktunartillögunnar, þ.e. að efla verknám. Það er allt of oft bara talað um það og lítið gert og löngu orðið tímabært að gera átak í þeim málum. Að vísu finnst mér sá starfshópur sem á að skipa samkvæmt þingsályktunartillögunni nokkuð stór og hefði talið vænlegra að hafa hann minni og þá væri markvisst unnið að þessu góða máli.
Einnig kemur fram ágætismarkmið í þingsályktunartillögunni, að stofna styttri námsbrautir, vegna þess að það er ágætt að hafa markmiðið nálægt sér. Það getur verið sérstaklega gott fyrir unglinga sem finnst árið mjög langt og hvað þá fjögur ár, að hafa markmiðið nálægt sér. Það veit maður m.a. úr íþróttum að það getur verið gott að hafa þannig markmið. Menn geta náð einni tröppu og þá er hægt að fara í þá næstu.
Eins tel ég rétt að hafa reiknilíkön til viðmiðunar en reiknilíkön í menntakerfinu eru nokkuð gölluð. Samkvæmt reiknilíkönum væri mjög gott fyrir þjóðfélagið að allir væru að læra lögfræði og viðskiptafræði en ef maður skoðar heildarhagsmuni þjóðfélagsins skiptir verulega miklu máli að vernda fjölbreytileikann hvað varðar menntun. Einnig skiptir verulegu máli að tekið sé tillit til minni skóla og minni deilda, sérstaklega hvað varðar verknám og raunvísindi.
Ég vil minnast á ákveðið nám sem virðist ekki vera í uppáhaldi hjá hæstv. menntamálaráðherra og ég ætla að nota tækifærið hvað eftir annað að minna hana á það og það er fiskvinnslunám. Það er alveg ótrúlegt að þjóð sem byggir svo mikið á sjávarútvegi skuli vera búin að leggja niður fiskvinnslunám. Maður spyr sig um forgangsröðunina, sérstaklega ef skoðað er hverjir eru gæðastjórar í fyrirtækjum og jafnvel framleiðslustjórar í sjávarútvegsfyrirtækjum sem margir telja að séu mjög vel rekin og hæla sér af. Þeir hafa margir hverjir ef ekki flestir gengið í fiskvinnsluskóla. Ríkisstjórnin sem situr við völd talar nú stundum um að efla verknám og lítið gerist. Það er enginn fiskvinnsluskóli eða menntun í fiskvinnslu í landinu. Það finnst mér alveg ótrúlegt og vel þess virði að minnast á það hér.
Að lokum ætla ég að ítreka það enn og aftur að það er ekki nóg að hafa reiknilíkön hvað varðar menntun heldur verður þjóðfélagið að hugsa um að varðveita fjölbreytileikann.
[16:48]Útbýting:
Frú forseti. Hv. þm. Björgvin G. Sigurðsson hefur gert ágætlega grein fyrir tillögu til þingsályktunar um eflingu starfsnáms og styttri námsbrauta sem við nokkrir þingmenn Samfylkingarinnar flytjum. Hv. þm. Björgvin G. Sigurðsson kom víða við og minntist á flest það sem máli skiptir. Ég vil þó bæta örfáum atriðum við sem tengjast tillögunni á ýmsan hátt.
Það var athyglisvert að á haustdögum þegar hæstv. menntamálaráðherra þurfti að bregðast við þeim tíðindum að ýmsir nemendur hefðu ekki fengið svör um það hvort þeir fengju skólavist í framhaldsskólum kom fram að það væri þó a.m.k. búið að tryggja það að allir þeir nemendur sem lokið hefðu grunnskóla sl. vor fengju inngöngu í framhaldsskóla.
Frú forseti. Þetta viðhorf segir því miður allt of mikið um almennt viðhorf til menntunar, að menntun eigi ætíð að vera í einhverri beinni línu og hvert skólastig að taka sjálfvirkt við af öðru. Þannig er málum ekki almennt háttað heldur er auðvitað fjöldi nemenda sem hefur nám á einhverju skólastigi eða hefur nám á einhverri braut, tekur sér síðan hlé af ýmsum ástæðum og kemur svo aftur í skólana, tekur jafnvel hlé langtímum saman af félagslegum ástæðum, fjárhagslegum ástæðum eða ástæðum sem geta verið af fjölmörgum toga, og að æðsti yfirmaður menntamála á Íslandi skuli ætla að afgreiða þann hóp sem sækir um nám í framhaldsskólum á þennan hátt nær auðvitað ekki nokkurri átt árið 2004.
Þannig er t.d. með margs konar starfsnám að nemendur þurfa að gera hlé á náminu í skólunum jafnvel vegna námsins og sækja sér starfsþjálfun á vinnumarkaði. Það mátti jafnvel skilja orð hæstv. menntamálaráðherra á þann hátt að þeir nemendur væru settir í annað eða þriðja sæti gagnvart því að fá skólavist í framhaldsskólum. Skilaboð af þeim toga eru að sjálfsögðu ekki til þess fallin að efla starfsnám eða styttri námsbrautir. Þetta eru skilaboð um að ef menn passi ekki inn í einhvern fyrir fram ákveðinn farveg í skólakerfinu geti þeir átt von á hverju sem er.
Frú forseti. Ég ætla að ræða frekar um það sem tengist beint þingsályktunartillögunni eins og það hvernig sá ágæti starfshópur sem að henni kemur verði saman settur. Það má að vísu taka undir með hv. þm. Sigurjóni Þórðarsyni að samsetningin kallar á býsna stóran hóp sem hugsanlega yrði ekki mjög snöggur að ljúka störfum, en auðvitað þekkjum við það að stórir hópar geta myndað með sér minni hóp sem sér um ákveðna framkvæmd og keyrir málið hraðar áfram. Það er hins vegar nauðsynlegt þegar mál eru sett í slíkan farveg að öll sjónarmið komi að borðinu. Það er algjört lykilatriði þegar við horfum til starfsnáms að fullur skilningur sé á milli skólanna og atvinnulífsins hverju verið er að velta fyrir sér og hvað leið við viljum fara.
Það hefur því miður ekki alltaf verið full og trygg tenging á milli atvinnulífsins og skólanna. Ýmsar tilraunir hafa verið gerðar í skólum landsins varðandi það að setja á stofn stuttar námsbrautir sem því miður hafa ekki allar náð fram að ganga af þeirri einföldu ástæðu að það hefur ekki náðst fullur taktur við atvinnulífið. Nemendur eru nú almennt býsna skynsamur hópur sem veltir fyrir sér hlutunum og alveg ljóst að námsbrautir sem settar eru af stað sem ekki tryggja ákveðin réttindi eða skila sér með einhverjum hætti t.d. til betri launa á vinnumarkaði ná ekki fótfestu. Þess vegna er mjög brýnt að fulltrúar allra þeirra aðila sem nefndir eru í tillögunni eigi seturétt við borðið þegar um málið er fjallað því að ella er hætta á því að verkefnið skili ekki þeim árangri sem flutningsmenn vonast eftir.
Við getum líka horft á ýmsa þætti varðandi það hvernig málin hafa þróast á undanförnum árum og hv. þm. Björgvin G. Sigurðsson kom inn á. Það er alveg ljóst að hinir stærri skólar á höfuðborgarsvæðinu hafa tekið sífellt stærra hlutfall af starfsnáminu til sín af ýmsum ástæðum, bæði vegna þess að tækniþróunin er gífurlega ör og við sem lítil þjóð höfum ekki efni á því að tryggja öllum skólum um allt land sömu aðstæður til þess að þeir séu í fararbroddi varðandi ýmsar tækninýjungar þó þannig sé það sem við viljum sjá það, að skólarnir séu ef eitthvað er skrefinu á undan atvinnulífinu vegna þess að skólarnir eru jú að undirbúa nemendur fyrir framtíðina en ekki fortíðina og þurfa þess vegna að vera í fararbroddi.
Því miður hefur starfsnámið veikst of mikið á landsbyggðinni vegna þess að menn hafa ekki varast þá þróun og hafa ekki passað að veita nægjanlegt fjármagn til þeirra skóla sem hafa oft af veikum mætti haldið uppi starfsnámi af ótrúlegri fjölbreytni miðað við aðstæður. Því miður hefur dregið úr því á seinni árum vegna margs konar skipulagsbreytinga og ekki síður vegna þess að fjármagninu hefur verið stýrt á ákveðinn hátt til skólanna.
Þá komum við að hinu margumrædda reiknilíkani sem hefur verið notað um nokkurt skeið til þess að útdeila fjármagni til framhaldsskólanna. Ég vil segja það, frú forseti, svo að það sé enginn misskilningur, að ég hef verið talsmaður reiknilíkansins mjög lengi og tel það vera nauðsynlegt vegna þess að þá getum við betur fylgst með því hvernig fjármagninu er deilt út. En það er auðvitað algjört skilyrði til þess að slíkt reikniverk nái tilætluðum árangri að það sé endurskoðað reglulega og aðlagað breyttum aðstæðum og síðast en ekki síst að forsendur þess séu virtar af öllum aðilum. Því miður höfum við mjög nýlegt dæmi, þ.e. í frumvarpi til fjáraukalaga fyrir árið 2004, um það hvaða hundakúnstum er beitt þegar ekki er vilji til þess að láta nægjanlegt fjármagn renna m.a. til framhaldsskólanna.
Þeirri aðferð hefur oft verið beitt á undanförnum árum að viðurkenna ekki allan nemendafjöldann og hafa þar af leiðandi ekki rétta forsendu í margföldunarverkinu þegar fjármunum er útdeilt. Núna er hins vegar gripið til hinnar leiðarinnar, þ.e. nú á að taka mark á — að því er sagt er en það verður að hafa fyrirvara á því hvort sú fullyrðing stenst — þeim tölum sem koma frá skólunum um nemendafjölda en þá er viðmiðunartalan sem notuð er varðandi kostnað á nemendur lækkuð, þannig að í raun og veru sitjum við á sama stað; þegar forsendur eru ekki virtar er ekki hægt að gera ráð fyrir því að reiknilíkanið skili réttri tölu. Þá fara menn oft á tíðum að tala illa um reiknilíkanið sem er út af fyrir sig annað mál. En reiknilíkanið hefur því miður, fyrir utan þá vankanta sem menn hafa skapað utan um það, ekki fengið að þróast í eðlilegum takti við breyttar forsendur.
Frú forseti. Það er miklu fleira sem hægt væri að ræða í tengslum við þessa ágætu tillögu en þar sem tími minn er úti læt ég máli mínu lokið.
Frú forseti. Ég þakka þá umræðu sem fram hefur farið um þessa þingsályktunartillögu um að efla iðnnám og styttri námsbrautir. Ég ítreka það sem ég sagði í upphafi að hér er um þverpólitískt mál að ræða sem ég tel mjög mikilvægt að ná samstöðu um og afgreiða frá þinginu í vetur þar sem mjög brýnt er að efla starfsnámið og láta það ekki reka á reiðanum og mörg mjög brýn mál innan borðs sem ég nefndi áðan, eins og samsetning náms í grunnskólunum og hve mikilvægt er að gera verknáminu hærra undir höfði þar.
Annað sem mér gafst ekki tími til að nefna í fyrri ræðu minni er fyrirhuguð stytting á námstíma til stúdentsprófs. Það er lagt til í skýrslu starfshóps, sem væntanlega mun verða grunnurinn að þingmáli frá hæstv. menntamálaráðherra síðar í vetur, að námstími til stúdentspróf verði skorinn niður um eitt ár. Það er frekar glannalega að farið í þeirri skýrslu því eins og það blasir við mér er verið að gengisfella stúdentsprófið mjög harkalega þar sem ekki er verið að lengja skólaárið í neinu samræmi á móti. Ég held því að blikur séu á lofti þar þó að ég styðji markmiðið í sjálfu sér, að stytta námstíma til stúdentsprófs.
Það hlýtur að vekja athygli hvernig breyta eigi verknáminu og námstíma til verknámsins til samræmis við það. Ef skera á námstíma til stúdentsprófs niður um eitt ár hljóta menn að ætla að gæta einhvers samræmis við iðnnámið. Því hefði verið fróðlegt ef hæstv. menntamálaráðherra hefði verið við umræðuna í dag og getað svarað spurningum er varða verknámið, hvort almennt eigi að stytta það um eina önn eða tvær eða hvað. Þetta er svolítið flókið mál en við munum taka það til umræðu síðar í vetur.
Annað sem ég vildi nefna sérstaklega lýtur að iðnmeistaranáminu. Það er skoðun mín og margra sem ég hef rætt þessi mál við að meistarakerfið sé orðið býsna úrelt. Oft er um að ræða býsna alvarlegan skort á iðnmeisturum þannig að það er erfitt fyrir sveina að komast á samning eða komast til meistara.
Svo er mikið ósamræmi á milli greina um umfangið í meistarakerfinu og verulegt ósamræmi á milli landa hvernig meistaranáminu er háttað. Ég velti því upp hvort ekki væri í raun og veru best að leggja af iðnmeistaranámið eins og við erum með það í dag og taka upp miklu straumlínulagaðra og nútímalegra iðnmeistaranám sem miklu greiðara aðgengi er að og nemendum gert kleift að fara í á þeim forsendum.
Verknámsnemar eru oft eldra fólk en bóknámsnemar, fólk sem hefur farið í nám, verið á vinnumarkaði og kemur svo aftur til náms. Punkturinn er um lánshæfi verknámsins, lánshæfi framhaldsskólanámsins almennt. Ég held að við þurfum að endurskoða það alveg upp á nýtt og jafnvel að líta til þess hvort við ættum að binda lánshæfi framhaldsskólanáms, bæði bóknáms og verknáms, við ákveðinn aldur. Að uppfylltum einhverjum skilyrðum geti t.d. nemendur í framhaldsskóla, hvort sem er í verknámi eða bóknámi, sem hafa náð 18 ára aldri sótt um framfærslulán til lánasjóðsins. Sérstaklega þarf líka að endurskoða hvers konar jöfnun á námskostnaði á milli landshluta en þar gilda býsna tyrfnar og ósanngjarnar reglur á köflum.
Ég er nokkuð sannfærður um að fjármunum væri vel varið til þess að gefa nemendum í framhaldsskólunum kost á framfærsluláni. Ég held að við mundum auka töluvert námsþátttökuna í framhaldsskólunum með því að gera námið á einhverjum tímapunkti lánshæft, bæði bóknám og verknám. Það mundi gera svo mörgum kleift að fara aftur í nám, ungu fólki sem er snemma komið með fjölskyldu eða hefur farið út á vinnumarkaðinn og er komið með skuldbindingar, fólk sem hefur ekki kost á því annaðhvort að vera á framfærslu foreldra eða forráðamanna eða vera launalaust í framhaldsskóla. Ég held að við þurfum að skoða það á Alþingi með mjög opnum augum hvort við eigum ekki að breyta framhaldsskólanáminu þannig að eftir 18 ára aldur verði það almennt lánshæft. Ég held að í því væri mikil réttlætisbót, og að þeim fjármunum til þess hluta menntakerfisins og skólamálanna væri mjög vel varið enda er eitt af meginatriðunum að efla þátttökuna og fjölga þeim sem útskrifast úr framhaldsskólum.
Frú forseti. Samkvæmt opinberum tölum útskrifast innan við 70% íslenskra framhaldsskólanema, þ.e. af þeim sem fara í framhaldsskóla, ekki öllum árgangnum. Það er ekki nema rétt rúmur helmingur sem fer í framhaldsskóla. Meðaltalið er hins vegar 82% innan OECD og yfir 90% í Svíþjóð. Þetta himinháa brottfall er klárlega einn stærsti vandi skólakerfis okkar og þar eru lausnirnar breytt samsetning á náminu í grunnskólunum, miklu meiri og öflugri námsráðgjöf í grunnskólunum líka og hlutir eins og það að nám í framhaldsskóla við 18 ára aldur verði lánshæft, a.m.k. að uppfylltum einhverjum skilyrðum. Öll þessi atriði eru mjög mikilvæg að mínu mati til að efla starfsnámið sérstaklega og ég held að aðgerðir til þess, þar á meðal styttri námsbrautir, séu algjör lykill að því að efla skólakerfið.
Við verðum að skoða sérstaklega að námið skaðist ekki af fyrirhugaðri styttingu á námstíma til stúdentsprófs en þá umræðu geymum við þar til síðar og sjáum hvort það mál kemur inn í þingið. Ég vil aftur þakka kærlega þeim sem tóku þátt í umræðunni og hafa lagt þessu máli lið og ég vona að framgangur þess í menntamálanefnd núna í haust verði eins og ádráttur var gefinn um í fyrra, að þingsályktunartillagan verði afgreidd frá nefndinni og að við megum sjá þverpólitíska samstöðu um það að efla starfsnámið og fjölga styttri námsbrautum í framhaldsskólunum. Fyrst hv. formaður menntamálanefndar gat ekki verið við umræðuna er bara von að hann taki hressilega á málinu þegar það kemur til kasta nefndarinnar síðar í haust og að það verði afgreitt frá Alþingi í vetur.