samræmt gæðaeftirlit með háskólum.
Hæstv. forseti. Ólíkar leiðir til æðri menntunar, fjölbreytni menntunartækifæra, fjölgun nemenda á háskólastigi, fjölgun háskóla og efling háskólastigsins kallar allt á aukna umræðu um mat á háskólanámi.
Það eru haldnar málstefnur og málfundir um háskólastigið í ríkum mæli þessa dagana. Mér er kunnugt um að hæstv. menntamálaráðherra er að fara að tala á málþingi í dag sem fjallar um stjórnun háskóla. Haldnar hafa verið mjög fínar ráðstefnur og málþing í Háskóla Íslands síðustu vikur og missiri sem fjalla um skilgreiningar ólíkra skóla, t.d. á háskólastigi. Nýlega var dreift á Alþingi þingsályktunartillögu frá hv. þm. Framsóknarflokksins, Hjálmari Árnasyni og Dagnýju Jónsdóttur, sem fjallar um skilgreiningu háskólastigsins. Sú tillaga gerir ráð fyrir því að stofnuð verði nefnd til að skilgreina stöðu og hlutverk skóla á háskólastigi, enda sé mikilvægt að menntastefna þjóðarinnar sé skýr og skilvirk svo að ekki ríki um það neinn efi að hver skóli þjóni þeim markmiðum sem honum er ætlað að þjóna.
Norðurlöndin hafa um langt árabil haft með sér náið samstarf á sviði háskólamenntunar þar sem Íslendingar hafa verið virkir þátttakendur. Það samstarf hefur einnig náð til stjórnvalda þessara landa almennt og hafa menntamálaráðherrar Norðurlandanna lagt áherslu á að efla beri þetta samstarf. Í því skyni að auka vægi tiltekinna þátta í þessu samstarfi hafa stjórnvöld samstarfslanda á þessu sviði útbúið ýmsar yfirlýsingar sem þau nú starfa eftir. Þar má nefna yfirlýsingar eins og Lissabon-samþykktina, nýgerða Reykjavíkur-yfirlýsingu og svo Bologna-yfirlýsinguna sem leggur áherslu á eflingu gæðamats á háskólastigi. Það er einmitt eitt þeirra atriða sem hefur verið í sérstökum fókus á þessum tíma umróts og breytinga á háskólastiginu.
Gæðamat og gæðaeftirlit er sameiginlegt hagsmunamál okkar allra, ekki síst auðvitað stúdenta og háskólasamfélagsins, en einnig okkar sem komum á einhvern hátt að mótun stefnu í námi á háskólastigi.
Það er nauðsynlegt að meta á faglegan, skýran og óvilhallan hátt hvort skólar hér á landi standist þær kröfur sem gerðar eru til náms í sambærilegum greinum í erlendum háskólum. Slíkt mat er jú í samræmi við stefnu menntamálaráðuneytisins um gæðamat í skólastarfi og ætti að tryggja að nemendur sem stunda nám í hinum ýmsu háskólagreinum hér á landi fái greiða inngöngu í framhaldsnám við góða háskóla hvar sem er í heiminum.
Í ljósi þessa alls, hæstv. forseti, hef ég lagt fyrir hæstv. menntamálaráðherra tvær spurningar. Þær eru eftirfarandi:
1. Með hvaða hætti hefur menntamálaráðuneytið gæðaeftirlit með háskólanámi og hvaða samræmdu kröfur liggja til grundvallar?
2. Hvaða fyrirmæli felast í Bologna-yfirlýsingunni um slíkt gæðaeftirlit og almennt um mat á gæðum háskólanáms?
Hæstv. forseti. Varðandi fyrri spurningu hv. þingmanns er í lögum um háskóla að finna almennt ákvæði um gæðaeftirlit á háskólastigi en skv. 4. gr. skal menntamálaráðherra hafa eftirlit með gæðum menntunar sem háskólar veita og að þeir uppfylli ákvæði laganna.
Árið 1999 voru gefnar út reglur um gæðaeftirlit með háskólakennslu á grundvelli þessara laga. Þær voru síðan endurskoðaðar árið 2003. Reglurnar gilda um allar háskólastofnanir sem heyra undir menntamálaráðuneytið, það er rétt að taka það fram. Samkvæmt reglunum skal hver háskólastofnun hafa eftirlit með gæðum kennslunnar á grundvelli formlegs gæðakerfis. Það felst m.a. í kerfisbundnu sjálfsmati stofnunarinnar eða eininga innan hennar og formlegri umfjöllun um matið til þess að bæta kennsluna. Þá skal einnig fara fram kerfisbundið mat á störfum kennara.
Hnykkt er á þessu í samningum ráðuneytisins við hverja háskólastofnun þar sem lögð er áhersla á að þróað sé formlegt gæðakerfi og lýsing á því birt opinberlega. Einnig er ákvæði í lögum um ytra mat á háskólastofnunum. Það getur náð til stofnunarinnar í heild, einstakra greina, skora, námsbrauta, deilda eða annarra skilgreindra eininga. Þá getur ytra gæðamat náð til nokkurra skóla eða eininga í senn. Við ytra gæðamatið er fjallað um alla þætti sem varða kennslu, svo sem innihald náms, kennslufyrirkomulagið, stjórnun, starfsmannamál, námsmat, málefni nemenda og aðbúnað.
Rektor viðkomandi háskólastofnunar skipar sjálfsmatshóp sem starfar samkvæmt leiðbeiningum er ráðherra setur. Formaður hópsins skipuleggur starfið, ber ábyrgð á sjálfsmatinu og ritun sjálfsmatsskýrslu. Í hópnum eiga fjórir til sex fulltrúar sæti og skulu allir starfa innan viðkomandi einingar og vera fulltrúar kennara, nemenda og stjórnenda. Að loknu sjálfsmati fer ytri matshópur á vettvang, sannreynir sjálfsmatsskýrslu, kannar önnur þau atriði sem hann telur nauðsynleg og ritar skýrslu um niðurstöður sínar.
Langflest lönd í Evrópu, m.a. öll Norðurlöndin, skylda háskólastofnanir til að koma upp formlegu gæðakerfi en munur er eftir löndum hvort stofnanir hafi frjálsar hendur um aðferðir eða þurfi að uppfylla ákveðin viðmið. Það ferli við ytra gæðamatið sem lýst er hér að ofan er svokallað fjögurra þrepa módel sem er notað í flestum löndum Evrópu, að mér skilst.
Varðandi seinni spurninguna er rétt að fara aðeins yfir tilurðina og markmið Bologna-yfirlýsingarinnar sem menntamálaráðherrar Evrópu gáfu en gerð er grein fyrir þeim tilmælum við mat á gæðum háskóla sem ráðherrar hafa síðan komið sér saman um. Það er ekki um að ræða fyrirmæli frá neinum aðila, heldur er þetta samkomulag um framgangsmáta. Bologna-yfirlýsingin er yfirlýsing sem menntamálaráðherrar 29 Evrópuríkja undirrituðu 1999 en markmiðið með henni er að vinna sameiginlega að því að gera Evrópu að samfelldu menntunarsvæði árið 2010. Með undirritun sinni tóku Íslendingar m.a. undir þau markmið Bologna-yfirlýsingarinnar að efla samstarf í Evrópu til að tryggja gæði háskólanáms. Þetta höfum við undirritað. Í Bologna-yfirlýsingunni er einungis getið um gæðatryggingu, þ.e. að efla skuli samstarf til þess að þróa sambærileg viðmið og aðferðafræði.
Á næsta ráðherrafundi á eftir Bologna-ferlinu sem haldinn var í Prag 2001 var nokkuð ítarlega fjallað um samstarf um gæðatryggingu en í yfirlýsingu fundarins segir m.a. að ráðherrarnir geri sér ljóst hið mikilvæga hlutverk gæðatryggingakerfa til að standa vörð um gæði háskólamenntunar og auðvelda samanburð á prófgráðum í Evrópu. Hvatt er síðan til nánara samstarfs matsstofnana og gæðatrygginganeta og lögð áhersla á mikilvægi gagnkvæms trausts á milli þeirra. Ráðherrarnir beindu því til háskóla og annarra æðri menntastofnana, matsstofnana og Evrópunets um gæðamat æðri menntunar, INKQA, að vinna að því að þróa sameiginleg viðmið. Menntamálaráðuneytið hefur átt aðild að þessu Evrópuneti um gæðamat æðri menntunar frá stofnun þess 1999.
Þriðji ráðherrafundurinn í Bologna-ferlinu var haldinn í Berlín 2003 og þar lögðu ráðherrarnir áherslu á að gæði æðri menntunar séu þungamiðjan í uppbyggingu evrópska menntasvæðisins en samkvæmt grundvallarreglunni um sjálfstæði stofnana hvílir ábyrgðin á gæðamati fyrst og fremst á herðum menntastofnananna sjálfra. Í Berlín fóru ráðherrarnir þess á leit við fyrrnefnt Evrópunet um gæðamat að í samvinnu við Evrópusamtök háskólastofnana og samtök nemenda verði þróaðir sameiginlegir staðlar, verkferlar og leiðbeiningar til að tryggja gagnkvæmni eftirlitskerfa.
Eins og fyrr segir fylgist íslenska háskólasamfélagið með allri þeirri vinnu sem fer fram innan Bologna-ferlisins, ekki síður en yfirvöld sjálf. Varðandi gæðatryggingamálin er horft til niðurstöðu vinnunnar sem nú fer fram innan ferilsins sem getur væntanlega hentað hér á landi eins og í öðrum löndum Evrópu og orðið viðbót við það gæðamat sem nú þegar fer fram í háskólum hér á landi.
Hæstv. forseti. Ég þakka hæstv. menntamálaráðherra afar fróðleg svör við spurningum mínum. Lýsing hæstv. ráðherra færir okkur heim sanninn um hversu mikilvægt gæðamat á háskólastarfi er, og hversu risavaxið verkefni það er. Þegar þetta er útlistað á svo skýran hátt sem hæstv. ráðherra gerði, leiðir maður hugann að því hvort íslensk stjórnvöld séu nægilega vel í stakk búin til að sinna þessu verkefni svo að vel fari. Kerfi af þessu tagi, sem hefur bæði innra og ytra gæðamat, og það að skrifa allar skýrslur sem því fylgja, og fylgjast með skýrslum sem koma frá sjálfsmatshópunum, hlýtur að vera yfirþyrmandi og yfirgripsmikið verkefni. Hæstv. menntamálayfirvöld hljóta því að verða að hafa margt gott fagfólk til að sinna því.
Ég treysti því sannarlega að við höfum það, og ég veit að við höfum margt vel menntað og hæft fólk á sviði þessa málaflokks. Við verðum auðvitað að treysta hæstv. menntamálaráðherra hvað það varðar að málaflokkurinn fái nægilegt vægi í menntamálaráðuneytinu svo tryggt sé að við séum að gera jafn vel og mögulegt er.
Samkvæmt upplýsingum hæstv. ráðherra mun Berlínarfundurinn hafa sett á oddinn að gæði æðri menntunar verði þungamiðjan í sameiginlegri stefnu ráðherranna og er það vel. Að sameiginlegir staðlar skuli nú vera í þróun í þeim efnum eykur auðvitað enn á öryggi okkar, því við verðum að sjá til þess að stúdentar í háskólum okkar séu öruggir um að nám þeirra standist gæðakröfur sem gerðar eru í nágrannalöndunum.
Hæstv. forseti. Ég þakka hv. þm. Kolbrúnu Halldórsdóttur fyrir að hafa tekið upp þetta brýna málefni sem eru gæðamál háskóla og mér finnst hún einmitt hafa tekið á þeim punkti sem er afar mikilvægur í umræðunni. Eins og hún kom inn á í fyrri ræðu sinni hefur gróskan verið mjög mikil, það hefur verið mikil þensla — jákvæð þensla að sjálfsögðu — varðandi fjölgun nemenda, fjölgun háskóla, fjölgun námstækifæra, en þegar upp er staðið þá verðum við að hugsa um hvað það er sem nemendurnir fá. Fá nemendur þau gæði sem þeir eiga rétt á að fá og við viljum að þeir fái innan háskólasamfélagsins sem við höfum komið hér upp? Þau mál sem ég hef lagt áherslu á varðandi háskólamálin tengjast gæðamálunum. Í rauninni er einfalt að segja hver áherslan sé: Gæði, gæði, gæði eru nokkurn veginn þau lykilorð sem skipta máli fyrir háskólann í dag.
Í ljósi þeirrar gæðaumræðu sem hefur átt sér stað víðs vegar um Evrópu, hef ég ákveðið m.a. líka með tilliti til annarra skólastiga, að skipa hóp sem fer yfir gæðamálin og ég hef þegar skipað hann og hann mun vonandi skila mér sem fyrst tillögum um hvernig hægt sé að efla enn frekar þetta gæðaeftirlit, hvort sem það er innra eða ytra mat í háskólunum og í öðrum skólum landsins. Að þessu koma margir færir aðilar úr háskólunum, til að mynda frá Háskóla Íslands, frá atvinnulífinu og síðan frá öðrum góðum menntastofnunum og fræðslustofnunum í samfélaginu.
Þetta skiptir okkur gríðarlega miklu máli að við vitum að allt það fjármagn sem við höfum sett í menntamálin á undanförnum árum skili sér í formi mikilla gæða til nemenda okkar.