Efling fjárhags Byggðastofnunar, fyrri umræða.
Frú forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um að efla fjárhag Byggðastofnunar er hljóðar svo:
Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að veita einn milljarð króna til þess að treysta fjárhag Byggðastofnunar og gera henni kleift að takast á við verkefni sín af fullum styrk. Fé þessu verði varið til að styrkja eiginfjárstöðu stofnunarinnar, fylgja eftir átaksverkefnum sem stofnunin er þegar þátttakandi í og til þátttöku í nýjum slíkum verkefnum, auk hlutafjárþátttöku í félögum sem eru til þess fallin að efla nýsköpun og atvinnuþróun á landsbyggðinni.
Greinargerð með tillögunni hljóðar svo:
Með aukinni samkeppni á fjármagnsmarkaði undanfarna mánuði er nú svo komið að langtímavextir viðskiptabanka og sparisjóða hafa lækkað mjög verulega. Hefur þetta haft í för með sér að hinum fjárhagslega traustari úr hópi viðskiptavina stofnunarinnar bjóðast nú lægri vextir hjá viðskiptabönkunum. Þetta veldur því að tekjur stofnunarinnar dragast verulega saman. Í lögum um Byggðastofnun er kveðið á um að fjárhagslegt markmið lánastarfsemi stofnunarinnar skuli vera að varðveita eigið fé hennar að raungildi. Öll útlán eru flokkuð með tilliti til áhættu og er lagt í afskriftasjóð jafnharðan og ákvarðanir eru teknar. Auk þess sem tekjur Byggðastofnunar munu að óbreyttu dragast saman næstu mánuði og missiri hefur stofnunin undanfarin ár þurft að glíma við mikinn taprekstur sem einkum orsakast af miklu útlánatapi og minnkandi framlögum úr ríkissjóði til að styrkja eigið fé hennar. Hefur þetta haft þær afleiðingar að eigið fé stofnunarinnar hefur minnkað verulega og nam eiginfjárhlutfall hennar 10,85% í árslok 2003, hafði þá lækkað úr 16,45% í árslok 2001. Þetta dregur mjög úr getu stofnunarinnar til hlutafjárþátttöku í fyrirtækjum og til að veita óafturkræfa styrki, og að óbreyttu er ekki gert ráð fyrir að stofnunin veiti styrki eða kaupi hlutafé á árinu 2005. Byggðastofnun hefur síðustu ár ekki notið sérstakra framlaga úr ríkissjóði til að styrkja efnahag sinn.
Í upphafi árs 2003 ákvað ríkisstjórnin að fela Byggðastofnun að ráðstafa 500 millj. kr. af sérstakri 700 millj. kr. fjárveitingu til atvinnuþróunarverkefna á landsbyggðinni. Í fyrsta lagi var stofnuninni heimilað að leggja fram hlutafé í álitleg sprotafyrirtæki og fyrirtæki í skýrum vexti. Til þessa hluta voru veittar 350 millj. kr. Í öðru lagi var svo Byggðastofnun falið að hafa frumkvæði um rekstur vel mótaðra stuðningsverkefna sem væru til þess fallin að efla nýsköpun og atvinnuþróun á landsbyggðinni. Til þessa hluta voru veittar 150 millj. kr. Stofnuninni bárust umsóknir fyrir margfalda þá fjárhæð sem til ráðstöfunar var. Standist allar áætlanir og verkefnin sem ákveðið var að fjárfesta í verða að veruleika munu mjög mörg ný störf verða til á landsbyggðinni í ýmsum greinum atvinnulífsins. Sá mikli fjöldi umsókna sem stofnuninni bárust er jafnframt til merkis um mikla þörf fyrir áhættufjármagn til nýsköpunar í atvinnulífinu. Ljóst er að ný störf verða ekki til í hefðbundnum framleiðslugreinum heldur með nýsköpun sem krefst þolinmóðs fjármagns. Átak sem þetta þyrfti því raunverulega að vera árlegt.
Frú forseti. Við þetta er í sjálfu sér ekki miklu að bæta. Ég vil þó láta það koma fram að sl. tvö ár hefur stofnunin gengið í gegnum mikla endurskipulagningu hvað varðar innra starf hennar. Nýjar verklagsreglur hafa verið settar sem taka á öllum verkferlum varðandi útlána- og fjármálastarfsemi og eignaumsýsu, settar hafa verið reglur um störf stjórnar, siðareglur, reglur um umsjón og sölu fullnustueigna og fleira mætti til telja.
Strangar kröfur eru gerðar til umsækjenda og viðskiptamanna um traustar upplýsingar og raunhæfar áætlanir. Þetta er gert í þeim tilgangi að tryggja góða stjórnsýslu, jafnræðisreglu og gegnsæi. Þá hefur stofnunin einnig sett sér viðmið um áhættugreiningu og áhættustjórnun, veð og tryggingar sem og forsendur við mat á þessum þáttum.
Fyrir utan að vera lánastofnun gegnir Byggðastofnun einnig ákaflega miklu hlutverki sem rannsóknar-, þróunar- og ráðgjafarstofnun fyrir atvinnulíf landsbyggðarinnar. Það er skoðun þeirrar sem hér stendur að þetta hlutverk hennar beri að efla enn frekar þannig að hún sé betur í stakk búin til að bregðast við þegar erfiðleikar steðja að einstökum atvinnugreinum eða einstökum byggðarlögum.
Eins og ég kom að kemur fram í greinargerð með tillögu þessari að aukin samkeppni á fjármagnsmarkaði hefur leitt til þess að hinum fjárhagslega sterkari úr hópi viðskiptavina Byggðastofnunar hafa boðist betri kjör hjá viðskiptabönkunum.
Nú er það í sjálfu sér ákaflega jákvætt að bankarnir séu farnir að gefa landsbyggðinni meiri gaum og auka viðskipti sín þar, því ber að fagna. Það skal hins vegar ítrekað að viðskiptabankarnir eru ákaflega vandlátir í tilboðum sínum til fyrirtækja og einstaklinga á starfssvæði Byggðastofnunar. Eftir sitja fyrirtæki sem hafa veikari fjárhagslegan grunn og atvinnugreinar sem tímabundið lenda í vandræðum vegna ýmissa ytri áhrifa. Hér er alls ekki verið að tala um fyrirtæki sem hafa óraunhæfar áætlanir og eiga sér ekki rekstrargrundvöll heldur fyrst og fremst fyrirtæki og atvinnugreinar sem t.d. lenda í tímabundnum erfiðleikum og áföllum en eru einstökum byggðarlögum ákaflega mikilvæg með tilliti til atvinnu og búsetu fólks.
Að lokum, frú forseti, vil ég leggja áherslu á að ég tel að það átak sem ríkisstjórnin ákvað að fara í í upphafi árs 2003 og fól í sér að Byggðastofnun var falið að fjárfesta í sprotafyrirtækjum og fyrirtækjum í skýrum vexti, sem og veita styrki til verkefna sem ætla má að styrki grunngerð viðkomandi samfélags, hafi verið ákaflega gott framtak og til þess fallið að efla atvinnuþróun og nýsköpun á landsbyggðinni. Það er ákaflega mikilsvert að geta fylgt eftir þeim verkefnum sem þá urðu til og jafnframt ráðist í ný verkefni af þessu tagi. Þetta var lofsvert framtak ríkisstjórnarinnar og mun skapa mörg ný störf á landsbyggðinni.
Frú forseti. Ég lýk nú máli mínu og geng út frá því að að lokinni þessari umræðu gangi málið til hv. iðnaðarnefndar.
Frú forseti. Ég fagna alveg sérstaklega þeirri tillögu sem hér var fylgt úr hlaði. Ég vil jafnframt vekja athygli á því að flutningsmaður tillögunnar er formaður stjórnar Byggðastofnunar og veit svo sannarlega um hvað hún var að tala og ég tel að hvert orð sem hún flutti í ræðu sinni hafi verið rétt og á margan hátt alls ekki ofsagt í neinu því sem hún sagði.
Skoðun mín er sú að Byggðastofnun hafi ákaflega mikilvægu hlutverki að gegna og ég tel það mikla skömm hversu erfitt Byggðastofnun hefur verið gert á undanförnum árum að rækta þetta hlutverk sitt með sóma og er sífellt örðugra um vik. Þar er í raun ekki alltaf stjórnvöldum um að kenna heldur einnig þróun hér innan lands eins og hv. flutningsmaður kom inn á, þ.e. þróun á bankamarkaði.
En þegar svo ber við sem flutningsmaður lýsti þá er það líka skylda stjórnvalda að bregðast við. Og ég verð nú að segja það, frú forseti, að það hryggir mig að hæstv. ráðherra byggðamála skuli ekki vera viðstödd umræðuna í dag. Ég vona að sú staðreynd að þetta mál var sett á dagskrá þennan dag, því vitað var að hæstv. ráðherra gæti ekki verið viðstödd, þýði ekki að hún hafi ekki áhuga á því að eiga orðastað við hv. flutningsmann um málið, einmitt þá manneskju sem hvað best þekkir til þessara mála af þeim sem nú sitja á þingi. Ég vek athygli á að hv. þingmaður á aðeins eftir að sitja hér örfáa daga í viðbót en hæstv. ráðherra hefði væntanlega gefist kostur á að eiga orðastað við hana ef tillagan hefði verið á dagskrá næstkomandi fimmtudag en þá verður hv. þingmaður enn á þingi.
En ég ítreka það að ég vona að þetta þýði ekki að ráðherrann vilji helst svæfa þetta í nefnd án þess að leggja nokkuð til málanna.
Ég lýsi eindregnum stuðningi mínum við málið eins og fram hefur komið í máli mínu. Ég hef verið beðin um að flytja hér stutt mál í dag og ætla að verða við því og þakka enn og aftur hv. þingmanni fyrir þessa tillögu.
(Forseti (SP): Vegna orða hv. þingmanns vill forseti vekja athygli á því að gert var samkomulag hér í þinginu um að ljúka þingstörfum klukkan sjö.)
Frú forseti. Ég má til með að taka til máls undir þessum lið þó að áliðið sé. Ég hef aldrei verið hrifinn af Byggðastofnun eða starfi hennar, tel að hún sé mikil meinsemd fyrir landsbyggðina og hef fært fyrir því rök og sú skoðun mín stendur enn.
Þegar Byggðastofnun veitir lán eða fjárfestir í hlutafélögum gerir hún það vegna þess að enginn annar vill gera það, sem segir mér að sá atvinnurekstur sem hún er að lána til eða fjárfesta í er ekkert sniðugur, hann gengur bara ekkert upp. Annars mundu aðrir fjárfesta í honum. Annars væri til nóg fjármagn til að fjárfesta — eins og sýnir sig á landsbyggðinni víða þar sem fjármagn hefur streymt í stórum stíl til útgerðarfyrirtækja, stórra og burðugra útgerðarfyrirtækja á landsbyggðinni, frá Reykjavík, frá lífeyrissjóðunum, frá fjármálamarkaðnum. Þar sem er arðsemi, þangað streyma peningarnir. Byggðastofnun er einmitt að leita að fyrirtækjum sem ekki hafa arðsemi og byggja upp arðlítil fyrirtæki sem aldrei munu geta staðist vegna þess hvernig lagt er upp með dæmið.
Þetta er einn vandinn, að vera að hvetja menn til atvinnurekstrar sem ekki er góður í eðli sínu, ekki er arðsamur í eðli sínu. En þetta er ekki aðalvandinn, þetta er ekki það versta, það væri í lagi með þetta. En talið við þau fyrirtæki sem eru vel rekin á staðnum, talið við fyrirtækin sem hafa fengið hlutafé en fá ekki styrk frá Byggðastofnun af því að þau ganga of vel. Þau þurfa endalaust að keppa við fyrirtæki sem fá styrki frá Byggðastofnun.
Ferðamannaþjónustan, þar er fullt af góðum fyrirtækjum, hótel sem eru rekin vel og allt það. En þau eru endalaust, frú forseti, að keppa við fyrirtæki sem fá styrki á styrki ofan frá Byggðastofnun. Þetta er skaðlegt, þetta er mjög skaðlegt og ég vara við því að menn fari út á þessa braut, ég er margbúinn að vara við því. Ég held meira að segja að Byggðastofnun sé einmitt eitt af vandamálum landsbyggðarinnar og kannski er það ekkert skrýtið að eftir að hún var sett á laggirnar hefur fólksstraumurinn aldrei verið meiri til höfuðborgarsvæðisins.
Ég get hins vegar fallist á að hún gæti haft eitthvert ráðgjafarhlutverk. Það er svo sem allt í lagi ef hún passar sig að fara ekki mjög geyst í því.
Frú forseti. Komið hefur fram að hæstv. iðnaðarráðherra hefur fjarvistarleyfi í dag en ég átti hins vegar ekki annan kost en að flytja mál mitt núna í dag.
En ég þakka fyrir þær umræður sem hér hafa orðið. Ég átti nú ekki von á því að hv. þm. Pétur Blöndal væri sammála mér um Byggðastofnun og heldur ekki um byggðastefnu almennt. Engu að síður þakka ég ræðu hans og hefði gjarnan viljað taka lengri umræður, ekki bara um Byggðastofnun heldur einnig um stoðkerfi atvinnulífsins almennt og sérstaklega hvað varðar landsbyggðina.
Ég vil jafnframt þakka hv. þm. Önnu Kristínu Gunnarsdóttur fyrir innlegg hennar og þann stuðning sem málið fær af hennar hálfu.