Stúlkur og raungreinar.
Herra forseti. Það er staðreynd að í framhaldsskólum landsins stunda miklu færri nemendur nám á raungreinasviði en á öðrum sviðum og í hópi nemenda á raungreinasviði eru stúlkur mun færri en piltar. Það þarf að hvetja til fjölgunar almennt í raungreinanámi á framhaldsskólastigi, ekki síst í ljósi aukinnar áherslu á tæknifræði- og verkfræðinám á háskólastigi, og mín skoðun er að hvetja þurfi stúlkur sérstaklega. Reynsla hefur fengist af slíkum hvatningarverkefnum og má nefna sem dæmi að stúlkum fjölgaði í verkfræði við Háskóla Íslands eftir að sérstakt átak var gert í því fyrir nokkrum árum að kynna verkfræði og möguleika hennar í framhaldsskólum landsins. Átakið fólst m.a. í því að kvenkyns nemendur í verkfræði fóru í framhaldsskólann og kynntu verkfræðina sem starfsgrein.
Fyrir skemmstu átti ég orðastað við hæstv. menntamálaráðherra um aðlögun framhaldsskólans að aukinni áherslu á verkfræði- og tæknifræðimenntun á háskólastigi. Þá taldi hæstv. ráðherra, og vitnaði í tölur um fjölda nemenda á náttúrufræðibrautum, að nægur fjöldi nemenda stundaði raungreinanám á framhaldsskólastigi og að ekki þyrfti sérstaklega að leggja áherslu á að efla þær þótt aukin áhersla væri á háskólanám í verkfræði og tæknifræði. Ég benti á að það sem áður hét eðlisfræðideild væri í raun nauðsynlegur undirbúningur fyrir verkfræðinema en þar var krafist talsvert meiri stærðfræði- og eðlisfræðikunnáttu en á náttúrufræðibraut. Eðlisfræðibraut var talin erfiðasta brautin til stúdentsprófs og nemendur þar alla jafna fáir. Nú er búið að breyta um nafn á brautum í framhaldsskóla og breyta valfyrirkomulagi en ég tel þá staðreynd óbreytta að fáir velji sér þyngstu stærðfræði- og eðlisfræðiáfangana og að sérstaks átaks og hvatningar sé þörf í framhaldsskólum til að það breytist. Til að styðja þessa skoðun mína frekar ætla ég að vitna í umsögn Sigurðar Brynjólfssonar, deildarforseta verkfræðideildar Háskóla Íslands, sem hann veitti í tilefni fyrirhugaðrar sameiningar Háskólans í Reykjavík og Tækniháskóla Íslands. Sigurður Brynjólfsson segir, með leyfi forseta:
„Nemendur með stúdentspróf og hafa fullnægjandi undirbúning í stærðfræði og raunvísindum eru ekki nægjanlega margir til að standa undir verkfræðinámi í tveimur skólum á Íslandi.“
Virðulegi forseti. Ég tel engan vafa á því að efna þurfi til sérstakrar hvatningar í framhaldsskólum landsins ef það markmið á að takast að fjölga verkfræði- og tæknifræðimenntuðu fólki á Íslandi. Sú hvatning ætti að mínum dómi ekki síst að beinast að stúlkum. Dæmin sanna að hægt er að ná árangri með því móti. Ég spyr því hæstv. menntamálaráðherra:
Telur ráðherra ástæðu til að hvetja stúlkur markvisst til náms í raungreinum á framhaldsskólastigi?
Herra forseti. Samkvæmt upplýsingum frá Hagstofu Íslands fyrir árin 1994–2003 er lítill sem enginn kynjamunur í fjölda nemenda sem stundar nám í raungreinum í framhaldsskólum. Árið 2003 voru 18% stúlkna við nám í framhaldsskólum skráð í raungreinanám en 20% pilta. Árið 2000–2002 voru hlutföllin 18% stúlkna og 19% drengja.
Næstu sex árin þar á undan var þetta hlutfall á bilinu 15–17% og kynjamunurinn ýmist enginn eða 1–2%. Þegar litið er á hlutfall þeirra sem ljúka stúdentsprófi af raungreinabrautum sést að fleiri stúlkur en drengir hafa lokið þeim undanfarin sex skólaár. Í fyrra voru stúlkur 54% þeirra sem luku stúdentsprófum á raungreinabrautum og strákarnir voru 46%. Ég tel því, virðulegi forseti, að ástæða sé til að hækka hlutfall nemenda í raungreinum almennt í framhaldsskólum með því að glæða áhuga beggja kynja á þeim námsgreinum.
Um þessa þróun hefur vísinda- og tækniráð ályktað sérstaklega og ég hef nýlega skipað nefnd með fulltrúum menntastofnana og atvinnulífsins með það hlutverk að gera tillögur um leiðir til að glæða áhuga nemenda, bæði á grunn- og síðan framhaldsskólastiginu. Nefndin skilaði nýverið til mín fyrstu tillögum sem gera ráð fyrir aðgerðum til að auka hæfni og sjálfstraust kennara til að koma raunvísindalegu efni til skila til nemendanna og vekja áhuga þeirra. Þær tillögur snúa fyrst og fremst að raungreinakennslu í grunnskólum því að rannsóknir bæði hér á landi og erlendis sýna að byrja þarf auðvitað á byrjuninni.
Kennaranemar eru að stærstum hluta fólk úr mála- og félagsfræðibrautum framhaldsskólanna og mjög fáir þeirra velja raungreinakjörsvið í kennaramenntuninni. Kennurum er hins vegar ætlað að ráða við nær allar raungreinar grunnskólans á yngri skólastigum. Óöryggi kennara, segja nefndarmenn, við meðferð hugtaka og fyrirbæra úr raunvísindum smitar síðan mjög fljótt til nemenda og þessar greinar hafa ranglega fengið á sig orð fyrir að vera erfiðar og jafnvel leiðinlegar. Nemendur sem vaxa upp við þessa mynd á raungreinum forðast snertifleti við raunvísindi í menntun og starfsvali þegar fram í sækir, þar á meðal þeir sem leggja fyrir sig kennslu. Þannig lokast vítahringurinn sem nú er orðið brýnt að brjótast út úr.
Aðrar tillögur frá þessari ágætu nefnd fela m.a. í sér hugmyndir um tilraunaverkefni sem miða að því að endurmennta og þjálfa raungreinakennara í grunnskólum til að nýta betur verklega vinnu við kennsluna og skoða síðan aðferðir við kennslu grunnhugtaka í raungreinum.
Þá hef ég nýlega veitt Háskólanum í Reykjavík heimild til að bjóða upp á kennaramenntun. Það var gert með því skilyrði að námsframboð skólans beindist sérstaklega að menntun kennara á sviði stærðfræði og raunvísinda því að það er skortur á kennurum á þessu sviði, eins og margoft hefur komið fram.
Á 10 ára tímabili, 1994–2003, hefur nemendum sem velja raungreinar í framhaldsskólum fjölgað umtalsvert, þ.e. um tæp 55%, á meðan heildarfjöldi nemenda í framhaldsskólum hefur vaxið um tæp 30%. Það er athyglisvert að þegar að háskólanámi kemur er kynjaskipting raungreinanemenda með talsvert öðru sniði en í framhaldsskólum. Samkvæmt tölum frá Hagstofunni fyrir árið 2003 voru aðeins 33% háskólanemenda í raungreinum konur en 67% karlar. Í heildina var kynjaskipting nemenda í háskólanum árið 2003 hins vegar þannig að konur voru um 61% nemenda en karlarnir 39%. Þetta er að sjálfsögðu umhugsunarvert og ákveðið áhyggjuefni.
Til þess að auka hlut stúlkna í raunvísindum ætti fyrst og fremst að beina athyglinni að námsvali á háskólastigi eins og hv. fyrirspyrjandi kom inn á í ræðu sinni og hvetja konur til náms í raungreinum en jafnframt huga að þáttum í atvinnulífinu sem síðan ákvarðar val þeirra. Hér skipta auðvitað góðar fyrirmyndir miklu máli.
Verkefnið Konur í vísindum er hluti jafnréttisáætlunar ríkisstjórnarinnar fyrir árin 2005–2008 og hefur það hlutverk að fylgja eftir markmiðinu að vinna að aukinni þátttöku kvenna í vísindum og vera til ráðgjafar um stöðu kvenna í rannsókna- og vísindastarfi. Þar verður safnað nýjum tölulegum upplýsingum um hindranir sem standa í vegi fyrir jafnræði milli kynjanna.
Vísinda- og tækniráð ályktaði sérstaklega um mikilvægi þess að fylgjast vel með þróuninni á þessu sviði, þ.e. vísindasviðinu, og ég mun fylgja þeim hugmyndum eftir. Það er líka rétt að undirstrika að átak til að tryggja jafnrétti á þessu sviði vísinda og rannsókna snýst ekki eingöngu um að standa vörð um réttindi allra þegna óháð kynferði, heldur er það aðferð til að efla sjálf vísindin og fullnýta mannauð kvenna jafnt sem karla. Menntun og þekking kvenna virðist oft fara forgörðum við núverandi aðstæður. Áhrifaleysi kvenna í vísindum hefur þá í för með sér að samfélagið sjálft fer á mis við hugmyndir þeirra og fjárfesting skattgreiðenda í menntun kvenna skilar af þeim sökum e.t.v. ekki sambærilegum arði og menntun karla.
Virðulegi forseti. Ég þakka hv. þm. Önnu Kristínu Gunnarsdóttur fyrir að taka þetta upp. Það er sannarlega ástæða til að finna leiðir til að hvetja stúlkur sérstaklega til náms í raungreinum.
Hæstv. ráðherra sagði að góðar fyrirmyndir skiptu verulegu máli og ég er sannfærð um að góður árangur Rannveigar Rist hjá Ísal og nýráðinn forstjóri Flugleiða er góð hvatning til kvenna til að fara þessar leiðir þegar námsbraut er valin. Þær eru góðar fyrirmyndir.
Herra forseti. Ég þakka fyrirspurnina og fyrir ágæt svör ráðherra. Til stendur að stytta nám til stúdentsprófs og ef ég skildi hæstv. ráðherra rétt voru jafnvel taldar líkur á því að það væri pottur brotinn í menntun kennara að einhverju leyti til að ráða við alla kennsluna, einnig hvað varðar raungreinar. Við styttingu náms til stúdentsprófs mun raungreinanámið að einhverju leyti færast í auknum mæli í grunnskólann og þess vegna ber að hafa vissar áhyggjur af því.
Herra forseti. Ég þakka hæstv. ráðherra fyrir svörin. Mér þótti gott að hún fór yfir allt sviðið frá grunnskóla til háskóla því að þetta tengist jú allt saman.
Ég vil benda hæstv. ráðherra á að samkvæmt PISA-könnuninni sem fram kom um daginn komu stúlkur betur út í grunnskóla en drengir. Staðreyndin er hins vegar sú, eftir því sem ég þekki best til, að á hinu víðfeðma raungreinasviði velja stúlkur síður þyngstu stærðfræði- og eðlisfræðiáfangana sem er einmitt æskilegur og nauðsynlegur undirbúningur fyrir nám í t.d. verkfræði, eins og Sigurður Brynjólfsson bendir á. Ég tel því að þó að nemendur séu margir þurfi að efla kynningarstarf og hvatningarstarf í framhaldsskólunum þannig að stúlkur fari frekar í verkfræði og tæknifræði en þær gera í dag.
Ég held að það sé líka rétt sem ráðherra sagði að þessar greinar hafa ýmsar það orð á sér að vera erfiðar og jafnvel leiðinlegar. Það er verkefni sem við þurfum að takast á við, að breyta þeirri mynd því að eins og fram kom m.a. hjá hv. þm. Margréti Frímannsdóttur er nauðsynlegt fyrir samfélagið að eiga vel menntaðar konur á þessu sviði eins og öðrum og gaman að sjá þær góðu fyrirmyndir sem hún dró fram í máli sínu.
Herra forseti. Örstutt um styttingu námstíma til stúdentsprófs. Það er rétt sem fram kom hjá hv. þm. Sigurjóni Þórðarsyni að það er algert lykilatriði til þess að stytting námstíma til stúdentsprófs komi til með að ganga upp að vel verði staðið að endurmenntun kennara, sérstaklega á sviði raungreina.
Mér heyrist að ég og hv. þm. Anna Kristín Gunnarsdóttir séum sammála í meginatriðum um þetta mikilvæga mál. Engu að síður ítreka ég að það er ekki eingöngu ástæða til þess að hvetja stúlkur til að fara í raungreinar og á þær brautir sem eru sérstaklega taldar erfiðar, þyngstu stærðfræðibrautirnar og náttúrufræðiáfangana, heldur líka drengina því það er alveg ljóst miðað við þær niðurstöður sem við fáum út úr PISA og þann fjölda sem við sjáum af drengjum og stúlkum í raungreinum að við þurfum að auka fjölda þeirra sem fara á raungreinabrautirnar, efla áhugann. Þess vegna bind ég miklar vonir við starfshópinn sem ég skipaði, sérstaklega með það í huga að efla áhuga unga fólksins okkar á raungreinum og að niðurstöður úr þeim hópi komi til með að skila okkur fjölda nemenda þegar fram í sækir í raungreinanámið.
Fleiri þættir spila auðvitað inn í eins og efling námsráðgjafar til þess að kynna þann heillandi heim sem raungreinaheimurinn er. Það er því af mörgu að taka og ég er sérstaklega ánægð yfir því að þingheimur skuli lýsa yfir eindregnum stuðningi við þær aðgerðir sem þegar hafa verið settar fram og er farið af stað með.