Aðgerðir til að endurheimta efnahagslegan stöðugleika, fyrri umræða.
Frú forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um aðgerðir til að endurheimta efnahagslegan stöðugleika. Þetta er 5. mál þessa þings og fyrsta þingmálið sem þingflokkur Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs flytur. Með því leggjum við auðvitað af okkar hálfu áherslu á þetta viðfangsefni.
Hér er að stofni til um endurflutta tillögu að ræða frá því á útmánuðum síðasta þings en í marsmánuði síðastliðnum kom efnislega nokkurn veginn samhljóða tillaga fram, enda voru þær aðstæður sem enn blasa við í efnahagslífi okkar í aðalatriðum hinar sömu og þá nema hvað staðan hefur versnað að flestra þeirra dómi sem um hlutina fjalla og kemur það t.d. glöggt fram í mati Seðlabankans á aðstæðum nú á haustmánuðum 2005.
Ég fagna því að hæstv. forsætisráðherra sér sér fært að vera viðstaddur upphaf þessarar umræðu og sömuleiðis væri áhugavert þegar henni fram heldur, væntanlega á næsta fundi því að skammt lifir eftir þessa fundar, að hér væru þá t.d. viðstaddir hæstv. sjávarútvegsráðherra og hæstv. iðnaðar- og viðskiptaráðherra.
Hæstv. sjávarútvegsráðherra hefur verið að tjá sig lítillega að undanförnu um stöðu sjávarútvegsins og afkomuna þar. Forveri hans í starfi, hæstv. fyrrverandi sjávarútvegsráðherra, Árni M. Mathiesen, skipaði sérstaka nefnd, svokallaða hágengisnefnd til að fara ofan í saumana á rekstrarskilyrðum sjávarútvegsins og var þó gengi krónunnar þá mun lægra en það er núna, gengisvísitalan væntanlega upp undir 110 eða jafnvel yfir 110 þegar hágengisnefndin var að störfum en núna stefnir hún jafnvel niður fyrir 100. Það eru spár um að gengisvísitalan gæti jafnvel farið niður fyrir 100 á næstu vikum eða mánuðum og raungengi krónunnar þar af leiðandi orðið hærra, þ.e. krónan sterkari en nokkru sinni fyrr í sögunni með auðvitað þeim afleiðingum sem það hefur fyrir afkomu útflutnings- og samkeppnisgreina.
Þær aðstæður sem eru orsök þessa tillöguflutnings eða tilefni hans segja sig auðvitað sjálfar. Þeir sem fylgjast með umræðum um efnahags- og atvinnumál komast ekki hjá því að sjá þær þungu áhyggjur sem í raun og veru flestir sem tjá sig um þessi mál, nema þá hæstv. ríkisstjórn, hafa af ástandinu. Seðlabankinn bætir þannig t.d. mjög í lýsingu sína á því hversu alvarlegar horfurnar séu og hversu mikið jafnvægisleysið í þjóðarbúskapnum sé í síðasta hefti Peningamála frá því um mánaðamótin. Þar segir í kafla um þróun og horfur í efnahags- og peningamálum, með leyfi forseta: „Ójafnvægi í þjóðarbúskapnum hefur aukist verulega frá því að Seðlabankinn gaf út þjóðhags- og verðbólguspá í byrjun júní.“ Framar í sama riti segir að ójafnvægið í þjóðarbúskapnum hafi aukist og það séu vonbrigði að þrátt fyrir verulega hækkun stýrivaxta bankans allt frá því í maí á síðastliðnu ári séu verðbólguhorfur til næstu tveggja ára enn óviðunandi, einkum þegar einnig er tekið tillit til þeirrar verðbólguhættu sem fólgin er í mögulegri lækkun gengis krónunnar.
Þetta eru nokkuð sterk orð að tala um að jafnvægisleysið eða ójafnvægið í þjóðarbúskapnum hafi aukist verulega. Það var til staðar en hefur aukist verulega frá því í júní og verðbólguhorfurnar til næstu tveggja ára eru óviðunandi. Þetta er orð Seðlabankans. Greiningardeild eins bankanna kallar ástandið ógnarjafnvægi, talar um ógnarjafnvægi í efnahagslífinu sem auðvitað er hálfgert orðskrípi og reyndar viðurkenna síðan höfundar orðalagsins aftar í textanum að í reynd sé ekki hægt að kalla þetta ástand jafnvægi.
Harkalegar aðgerðir Seðlabankans, reyndar umdeildar og nokkuð um það deilt hvaða áhrif þetta helsta stýritæki hans, vaxtaákvarðanirnar, hafi, hafa sem sagt ekki dugað og kemur engum á óvart, enda hefur Seðlabankinn margbeðið í aðstoð og núna í eitt til eitt og hálft ár lýst því yfir að peningamálaaðgerðir hans einar og sér muni ekki duga til að ná tökum á ástandinu. Seðlabankinn biður um aðstoð, um stuðning frá skynsamlegri stjórnarstefnu og auðvitað fleiri aðilum í þjóðfélaginu en hann fær hann ekki enn sem komið er a.m.k.
Helstu ástæður þessa ástands eða vanda sem við okkur blasir eru vel þekktar og tæpast hægt að deila mikið um þær. Þær eru í fyrsta lagi hinar gríðarmiklu samanþjöppuðu stóriðjuframkvæmdir sem Seðlabankinn segir að nemi um einum þriðja af landsframleiðslu heils árs og koma inn í hagkerfinu á 3–4 árum. Seðlabankinn segir að ekkert annað land sem býr við sambærilegar aðstæður og beitir sömu aðferðum í efnahagsmálum, þ.e. með opið hagkerfi og frjálsa fjármagnsflutninga, glími við svona viðfangsefni. Í öðru lagi liggur fyrir að skattalækkanirnar hafa neikvæð áhrif. Þær eru olía á þann eld þenslu og viðskiptahalla sem við er að glíma. Til staðfestingar má vitna bæði í umsagnir greiningardeilda banka og Seðlabanka. Í þriðja lagi er útlánaþenslan, gríðarleg útlánaaukning banka og ástandið á fasteignamarkaði. Og í fjórða lagi er ekki nokkur minnsti vafi á því að andvaraleysi, eða ég leyfi mér að kalla sofandaháttur, ríkisstjórnarinnar og röng skilaboð sem þaðan eru send er hér valdur að líka. Þetta er nefnilega þannig að það þarf bæði að skoða, í hverju tilviki fyrir sig, þegar stóriðjustefnan á í hlut, þegar skattalækkanirnar eiga í hlut eða stefna ríkisstjórnarinnar, hver eru hin efnislegu áhrif af því sem þar er á ferðinni, hversu mikið munar um 300–400 milljarðana í stóriðjufjárfestingum inn í landið bæði vegna framkvæmdanna eystra, í Hvalfirði og víðar á 3–4 árum.
Svo þarf líka að skoða væntingaáhrifin sem þetta hefur, áhrifin á andrúmsloftið, á hinn sálræna eða huglæga þátt efnahagsmálanna sem allir vita og viðurkenna að er mjög stór. Þar er það sem ríkisstjórnin bregst auðvitað mest vegna þess að með góðæristalinu, með aðgerðaleysinu og með því að neita að horfast í augu við að um alvarlegar aðstæður sé að ræða er ríkisstjórnin að senda röng skilaboð eða óheppileg skilaboð Væri ríkisstjórnin að takast á við þetta verkefni með Seðlabankanum og gæfi út skýr skilaboð um að menn ætluðu sér að ná utan um hlutina þá væri öðru til að dreifa. Það mundi slá á væntingarnar í staðinn fyrir að aðgerðir ríkisstjórnarinnar ýta meira og minna undir þær.
Það að lögfesta þessar miklu skattalækkanir langt fram í tímann, sem eru talsverðar upphæðir þegar lagt er saman, á þriðja tug milljarða sem taka á úr ríkissjóði og í umferð með þessum hætti, og þær væntingar sem því fylgja, stóriðjustefnan og það að boða áframhald á henni — jafnvel í sjálfri greinargerð fjárlagafrumvarpsins er gefið í skyn að það líti vel út með enn frekari stóriðjuframkvæmdir á næstu missirum, t.d. frekari stækkun á Grundartanga — eru ekki beint heppileg skilaboð út í ástandið eins og það er. Það sama má reyndar segja um ráðstöfun söluhagnaðar Símans sem menn hæla sér af og telja sérstaklega ábyrga, þ.e. að depónera því fé fram á árið 2007. Það er nú ekki mjög langt þangað til, 15 mánuðir, og einnig þá á að fara að setja mikla fjármuni í umferð. Og þá fara menn auðvitað að velta því fyrir sér hvort ekki sé þá best að stinga sér í gegnum þetta og láta veisluna halda áfram, halda áfram að eyða, halda áfram að taka lán og mun ekki gengið haldast hátt.
Við teljum að það sé algerlega óumflýjanlegt að grípa til víðtækra ráðstafana og út á það gengur tillaga okkar. Það sem við teljum að sé mikilvægast er: Að verðbólgan náist niður fyrir viðmiðunarmörk Seðlabankans, á því hanga m.a. forsendur kjarasamninga, að stöðugleiki haldist á vinnumarkaði og kaupmáttur launa verði varðveittur því að bakgrunni liggur sú hætta að það verði verulegt kaupmáttarhrun með verðbólguskoti og erfiðleikum sem munu fylgja í kjölfarið ef mönnum tekst ekki að ná tökum á ástandinu. Að stöðugleiki haldist sem sagt á vinnumarkaði og kaupmáttur launa sé varðveittur og að sjálfbær þróun verði leiðarljós í orku- og atvinnumálum. Það þarf að tryggja útflutnings- og samkeppnisgreinum viðunandi starfsskilyrði en þau eru ekki til staðar í dag því uppsagnir, lokanir og gjaldþrot berast okkur dögum oftar sem fréttir. Það liggur fyrir að miklir erfiðleikar ganga yfir sjávarútveginn, fiskvinnsluna, ferðaþjónustuna, útflutnings- og samkeppnisiðnaðinn og hann, þ.e. sá hluti hans sem er hreyfanlegur, er að greiða atkvæði um þetta ástand með fótunum og fara úr landi. Það liggur þannig alveg fyrir að störf eru að tapast hundruðum saman ef ekki þúsundum á móti því sem stóriðjustefna ríkisstjórnarinnar skilar inn í staðinn. Þetta eru hin illræmdu ruðningsáhrif. Þau eru að birtast okkur í reynd, kristallstært fyrir framan augun á okkur. Á móti þeim störfum sem stóriðjan kemur með sem eru fá fyrir hvern milljarð í fjárfestingum hverfa núna hundruðum saman störf úr sjávarútvegi og ferðaþjónustu. Eitt af dagblöðunum taldi að um 500 störf væru núna horfin út úr sjávarútveginum á níu mánuðum til einu ári og var þá eingöngu byggt á því að leggja saman fréttir í fjölmiðlum síðastliðna mánuði um uppsagnir.
Það þarf auðvitað að ná tökum á viðskiptahallanum og stöðva þá geigvænlegu skuldasöfnun þjóðarbúsins sem er í gangi. Það þarf að viðhalda stöðugleika í fjármálakerfinu og það er jafnvel full ástæða til að fara yfir hvort hætta sé á að hér gætu gerst sambærilegir hlutir í fjármálakerfinu og bankakerfinu og gerðust á hinum Norðurlöndunum í kringum 1990. Og það verður ósköp einfaldlega að ná jafnvægi í þjóðarbúskap okkar almennt á nýjan leik. Það hefur glatast. Og í þessu skyni leggjum við til eftirfarandi aðgerðir:
1. Að gefin verði formleg yfirlýsing um að ekki verði af hálfu opinberra aðila stuðlað að né veitt leyfi fyrir frekari stórvirkjunum né uppbyggingu meiri orkufrekari stóriðju en þegar er í byggingu, a.m.k. til ársloka 2012. Áhersla verði þess í stað lögð á fjölbreytta, smáa og meðalstóra iðnaðarkosti af viðráðanlegri stærð fyrir hagkerfið og aðstæður viðkomandi byggðarlaga.
2. Að þeim tilmælum verði beint til Fjármálaeftirlitsins að hugað verði vandlega að áhættumati í bankakerfinu svo sem hvað varðar áhrifin af snöggri gengislækkun krónunnar eða lækkun fasteignaverðs. Hætturnar á hvoru tveggja blasa við, t.d. að krónan geti hrunið eða það eitt að erlendir aðilar hafa nú gefið út skuldabréf í krónum og borgað fyrir með gjaldeyri svo nemur líklega á milli 70–80 millj. kr. í dag (Gripið fram í.) eða 90 millj., maður hefur varla við að fylgjast með því hvernig talan hækkar. Hvað þýðir þetta? Þetta þýðir að fjármagn á skammtímakjörum er komið inn en getur horfið aftur jafnsnöggt og það kemur inn því að þessi bréf eru flest til nokkurn veginn jafnlangs tíma, eins og hálfs, tveggja ára eða svo. Með öðrum orðum eftir eitt og hálft til tvö ár geta þessir fjármunir, þessi gjaldeyrir sópast til baka út úr hagkerfinu ef aðstæður hafa þá breyst þannig að menn veðja ekki á að endurnýja bréfin í krónum. Þetta eykur gengisáhættuna og þetta getur gert það að verkum að útslagið verði miklu meira en ella og þá þarf bankakerfið og fjármálakerfið að takast á við það. Það sama gildir um fasteignaverðið sem hefur bólgnað upp langt umfram raunkostnað eða eðlilegar aðstæður eða jafnvægisaðstæður. Það viðurkenna allir, og slíkar bólur hafa oft misst loftið hratt eins og við þekkjum og það átti sinn þátt í bankakreppunni á hinum Norðurlöndunum um 1990.
Sem sagt, Fjármálaeftirlitið hugi að áhættumati í bankakerfinu og markmiðið verði að hraður vöxtur útlána að undanförnu skapi ekki hættu fyrir efnahagslífið. Í þessu sambandi væri skynsamlegt að fara yfir eiginfjárlágmörk og áhættugrunn fjármálastofnana eins og Fjármálaeftirlitið hefur auðvitað heimildir til að gera.
Í þriðja lagi leggjum við til að tilmælum verði beint til Seðlabanka Íslands um að íhuga t.d. mögulega beitingu bindiskyldu eða aðrar aðgerðir til að styðja við sameiginlegar aðgerðir stjórnvalda og bankans til að ná tökum á ástandinu eins og Seðlabankinn hefur fullar heimildir til að gera samanber 2. mgr. 3. gr. laga um Seðlabanka Íslands. Við leggjum til að aðferðir við mælingu verðlags verði yfirfarnar og athugað sérstaklega hvernig vænlegast sé að meta húsnæðiskostnað í vísitölu en það er ljóst að hækkun fasteignaverðs hefur átt verulegan þátt í hækkun vísitölu neysluverðs að undanförnu.
Við leggjum til, til þess að tryggja aðhald í ríkisfjármálum og slá á þenslu, að stjórnin leggi fyrir Alþingi tillögur um að falla frá eða fresta eftir atvikum a.m.k. hluta þeirra skattalækkana sem lögfestar voru fram í tímann í desember 2004. Í staðinn komi aðgerðir til að bæta stöðu tekjulægstu hópa samfélagsins og barnafjölskyldna.
Að síðustu leggjum við til að leitað verði eftir víðtæku samstarfi aðila vinnumarkaðarins og hagsmunasamtaka, samtaka bænda, neytenda, öryrkja, aldraðra og annarra þeirra sem eiga mikið í húfi að það takist að endurheimta þann stöðugleika sem nú hefur glatast og kostaði blóð, svita, tár og miklar fórnir að ná með þjóðarsáttinni árið 1990.
Ég legg svo til, frú forseti, að að lokinni þessari umræðu verði tillögunni vísað til síðari umr. og efnahags- og viðskiptanefndar.
Frú forseti. Ég tel afskaplega mikilvægt að hér á Alþingi sé umræða um efnahagsmál og að flokkarnir geti sagt sínar skoðanir á þeim eins og flokkur hv. þm. Steingríms J. Sigfússonar hefur gert.
Ég get tekið undir það markmið sem kemur fram í þessari tillögu að miklu leyti, sérstaklega það sem segir í fyrstu liðunum með hliðsjón af mikilvægi þess, nema kannski það sem segir í síðasta liðnum að jafnvægi náist á nýjan leik í þjóðarbúskapnum almennt. Ég tel ekki að óskaplegt hættuástand ríki í þjóðarbúskapnum eins og hv. þingmaður heldur fram. Það gengur vel í íslensku efnahagslífi og hv. þingmaður talar um að við sem stöndum fyrir ríkisstjórn landsins séum að senda röng skilaboð. Þetta er ekki aðeins álit okkar heldur virtra fjármálastofnana og margra annarra aðila erlendis. Það sýnir sig m.a. í því að menn hafa trú á íslensku krónunni og eru að kaupa skuldabréf þó það komi á óvart hversu mikið það er og ég get tekið undir að það eru ákveðin hættumerki í því. En þetta er vandamálið sem felst í að reka lítið hagkerfi á alþjóðlegum markaði, hagkerfi sem er opið fyrir peningalegum straumum bæði inn og út. Alltaf er vandasamt að reka slíkt hagkerfi en það hefur tekist mjög vel. Það er einstakt í heiminum að á undanförnum 10 árum hefur okkur tekist að auka kaupmátt launa um 60% og á næstu tveimur árum eru áætlanir um að kaupmáttur muni aukast um ein 5%, þ.e. á árunum 2006–2007 eða rúm 5% ef bæði árin eru talin með. Ég vona að við séum sammála um það, ég og hv. þingmaður að það er mjög mikilvægt að það takist að halda áfram að bæta kjör almennings í landinu og að jafnframt höfum við svigrúm til að bæta opinbera þjónustu og viðhalda og efla velferðarkerfi okkar.
Í þessu sambandi er mikið talað um skattalækkanir og sagt að nú sé mikilvægast af öllu að draga þær til baka. Það segir í þessari tillögu að hætt skuli við skattalækkanir og í staðinn komi aðgerðir til að bæta tekjulægstu hópa samfélagsins og barnafjölskyldna. Ég veit ekki betur en að á næsta ári verði barnabætur hækkaðar um 1.200 millj. og 1.200 millj. á árinu 2007. Ég vænti þess að það sé ekki verið að tala um að hætta við það. Síðan segja menn að tekjuskattslækkunin, þ.e. prósentulækkunin komi ekki nægilega vel þeim til góða sem minnstar hafa tekjurnar. En ég bið menn að líta ekki aðeins til þeirra tekna sem fjölskyldur hafa heldur líka þeirrar greiðslubyrði sem þær hafa. Þær fjölskyldur sem hafa mesta greiðslubyrði í þessu þjóðfélagi eru fjölskyldur sem eru að stofna heimili og það er almennt millitekjufólk, fólk sem þarf að vinna mikið til að koma upp heimili. Þetta fólk þarf að borga af húsnæðislánum, af námslánum og með börnunum sín á dagheimilum og þetta fólk þarf því að vinna mikið til að standa undir útgjöldum heimilanna.
Ég verð var við það hjá hv. þingmönnum stjórnarandstöðunnar að þeir vilja eingöngu líta til teknanna í þessum umræðum. Það liggur fyrir að þeir sem minnstar hafa tekjurnar í þjóðfélaginu eru m.a. eldri borgarar á tiltölulega lágum bótum en það fólk hefur ekki sömu greiðslubyrði og þeir sem eru að stofna heimili. Þetta fólk greiðir hins vegar oft og tíðum háa eignarskatta sem nú er verið að fella niður sem mun koma því fólki mjög til góða.
Það sem hér er lagt til er að taka upp eitthvað sem heitir bann við tilteknum iðnaði í landinu eins og hann sé eitthvað sérstaklega hættulegur. Hvar á að draga mörkin? Hvað er vondur iðnaður og hvað er góður iðnaður? Þingmenn Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs telja að það sem þeir kalla stóriðju séu af hinu vonda. Það séu hlutir sem alls ekki eigi að fara í þó að það byggi á orkulindum þjóðarinnar og sjálfbærri þróun eins og kemur fram í þessari þingsályktunartillögu. Auðvitað byggir það á sjálfbærri þróun. Þetta er ein af mikilvægustu auðlindum landsins. Það kemur að sjálfsögðu ekki til greina að senda út þau skilaboð að ekki verði ráðist í slíkt á næstu 10 árum.
Það er áhugi fyrir því að stækka meira uppi í Hvalfirði, ekki mjög mikið. Á að leggja bann við því? Það stenst engar reglur í samskiptum milli atvinnulífs og ríkisvalds og að sjálfsögðu verður það ekki gert.
Ég tek hins vegar undir það með hv. þingmanni að útlán bankakerfisins hafa verið mjög mikil. Ég vænti þess að þar sé farið að hægja á og af því að hér er rætt um að beina þeim tilmælum til Seðlabanka Íslands að hann beiti aukinni bindiskyldu hjá innlánsstofnunum þá hefur verið farið yfir það mál. Það er mikilvægt að hafa í huga í því samhengi að bankarnir geta tekið lán erlendis á frjálsum markaði eins og þeir vilja og þeir hafa mikið lánstraust. Seðlabankinn telur að það úrræði kæmi ekki að notum.
Frú forseti. Ég hefði mikla ástæðu til þess að fara miklu ítarlegar í gegnum þessi mál en hér er mjög skammur tími og ég vænti þess að hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon skilji að ég hef engan möguleika á að gera því öllu skil sem hann hefur komið inn á. Hann bað mig um að vera viðstaddur þessa umræðu sem ég féllst að sjálfsögðu á fyrst ég hafði tækifæri til þess.
Frú forseti. Ég þakka hæstv. forsætisráðherra fyrir þátttöku í umræðunni. Auðvitað höfum við fullan skilning á því að hvorki hann né í raun nokkurt okkar sem ræðum um málin í takmarkaðan tíma getum gert því tæmandi skil. Ég endurtek óskir mínar um að aðrir ráðherrar úr ríkisstjórninni sem þetta mál snertir sérstaklega, og þeir eru margir fleiri en hæstv. forsætisráðherra þó hann fari með yfirstjórn efnahagsmála, verði við á mánudaginn þegar tillagan verður væntanlega rædd áfram. Sérstaklega áhugavert væri að fá hæstv. sjávarútvegsráðherra og ráðherra málefna iðnaðarins til þess að vera hér og ræða starfskjör og aðstæður þeirra greina.
Hæstv. ráðherra telur að í sjálfu sér séu markmiðin góðra gjalda verð, flest þau sem sett eru upp í tillögunni. En mat hans á ástandinu er greinilega í grundvallaratriðum frábrugðið því sem ég hef og ég tel mig ekki vera einan þar á ferð, samanber þau gögn sem ég hef vitnað í og lesið upp úr frá Seðlabanka, viðskiptabönkunum og fleiri sérfróðum aðilum. Hæstv. ráðherra telur sem sagt að það gangi mjög vel í íslenskum efnahagsmálum og reiðir fram til vitnis álit erlendra fjármálastofnana.
Jú, þær eru margar hverjar hrifnar eins og þær eru forritaðar af þeirri nýfrjálshyggjustefnu sem hér hefur verið fylgt og hrósa henni yfirleitt þangað til allt er komið í kalda kol. Það gerðu þær t.d. gagnvart ríkjum Mið- og Suður-Ameríku sem einkavæddu og fylgdu sömu stefnu, eins og Argentína þangað til allt hrundi. En þó verður líka að geta þess að þær hinar sömu alþjóðastofnanir hafa mælt mjög alvarleg varnaðarorð líka sem fulltrúar ríkisstjórnarinnar minnast sjaldan á, t.d. hvað varðar stóraukna skuldsetningu þjóðarbúsins. Ég hef lesið það mjög grannt og í skýrslum OECD, Alþjóðabankans og fleiri aðila er þó ævinlega sleginn sá mikli varnagli að veikleikarnir í íslenska efnahagsundrinu sem stundum er kallað svo felist í hinni gríðarlegu skuldsetningu.
Þegar hæstv. ráðherra og aðrir tala um aukningu kaupmáttar er rétt að menn muni tvennt. Launa- og lífskjaramunur á Íslandi hefur vaxið gríðarlega. Við erum að tala um meðaltöl og hitt að hagvöxturinn er að verulegu leyti drifinn áfram af einkaneyslu og skuldsetningu.
Frú forseti. Það er allt saman rétt að skuldsetning þjóðarbúsins út á við á undanförnum árum hefur verið mikil, ekki skuldsetning ríkissjóðs heldur skuldsetning einstaklinga og þá líka fyrirtækja. En við verðum að hafa í huga í því sambandi að fyrirtækin hafa verið að eignast mikið á móti. Íslensk fyrirtæki hafa verið að fjárfesta mjög mikið erlendis. Hér eru því ekki eingöngu skuldir heldur eignir á móti. Rétt er að hafa það í huga. Íslensk fyrirtæki hafa verið mjög huguð í uppbyggingarstefnu sinni. Það er líka rétt hjá hv. þingmanni að margir hafa á undanförnum árum efnast mjög mikið í íslensku samfélagi og þá ekki síst einstaklingar í viðskiptalífinu. Þar er um að ræða fjárhæðir sem eru raunverulega alveg nýjar og er nýtt í tilveru okkar.
En ég held að það sé samt rétt að hafa í huga að mikilvægt er að Íslendingar geti tekið þátt í alþjóðavæðingunni. Margir efnast í alþjóðavæðingunni og mikilvægt er að landar okkar séu þar þátttakendur. Mér hefur fundist það mjög mikilvægt að þeir aðilar hafa síðan verið að fjárfesta mikið á Íslandi og höfuðstöðvar þeirra fyrirtækja sem hafa verið að standa sig best á alþjóðavettvangi eru á Íslandi. Þetta er ekki t.d. í baltnesku löndunum. Þar eru höfuðstöðvarnar gjarnan í Helsinki eða Stokkhólmi, en hér á landi eru mjög öflug fyrirtæki sem hafa aðalstöðvar sínar á Íslandi og hafa að mörgu leyti drifið áfram þá miklu efnahagslegu uppbyggingu sem hefur átt sér stað.
Frú forseti. Viðskiptahalli samkvæmt þjóðhagsspá fjármálaráðuneytisins og tölum sem nú liggja fyrir verður upp á 500 milljarða kr. samanlagt að núvirði á árunum 2003–2010. 500 milljarða kr. viðskiptahalli. Viðbótarskuldsetning þjóðarbúsins á þessu tímabili er ekkert smáræði og fyrir liggur að meira en helmingurinn af þessum viðskiptahalla er enn sem komið er ekki vegna varanlegrar fjárfestingar, er ekki vegna fjárfestinga í framleiðslutækjum eða uppbyggingu og fjárfestingu í atvinnulífinu heldur vegna innflutnings umfram útflutning.
Nettóskuldastaða þjóðarbúsins. Vissulega hafa myndast eignir í gegnum fyrirtækjakaup o.s.frv. erlendis en horfum þá á nettóskuldastöðuna. Hvernig hefur hún þróast? Því miður þannig að nettóskuldir, hreinar erlendar skuldir að frádregnum eignunum úti eru núna 135% af vergri landsframleiðslu, hærri tala en nokkru sinni fyrr. Hvert vafasama skuldasöfnunar- eða viðskiptahallametið á fætur öðru er að falla þessa dagana, bæði heimsmet og Íslandsmet. Það er veruleikinn því miður, frú forseti.
Frú forseti. Það er alveg rétt að viðskiptahallinn er mikill en uppbyggingin hér á landi er gríðarleg. Það er ekkert óeðlilegt við það að viðskiptahalli sé þegar farið er í mikla uppbyggingu og fjárfestingu. Ég vil biðja hv. þingmann að lesa áfram þær spár sem bæði Seðlabankinn og fjármálaráðuneytið eru með í sambandi við efnahagsþróun á Íslandi á næstu árum. Segja má að hagvöxturinn sé að nokkru leyti drifinn áfram núna vegna þessa mikla innflutnings og miklu fjárfestinga sem við erum að fara í en síðan er gert ráð fyrir að hagvöxturinn verði drifinn áfram af útflutningstekjum, þ.e. það sem við erum að fjárfesta í dag komi síðan fram í stórauknum útflutningi m.a. í áli. Ég vil einnig benda hv. þingmanni á að samkvæmt tillögum ríkisstjórnarinnar er gert ráð fyrir stóraukinni fjármögnun til nýsköpunar á næstu árum.
Hæstv. forseti. Ég tók eftir því í máli hæstv. forsætisráðherra að hann orðaði það eitthvað á þá leið að æskilegt væri að áfram tækist að bæta kjör fólksins í landinu og út af fyrir sig held ég að við séum ekki ósammála um það. En ég held að við séum töluvert ósammála um þá aðferð sem ríkisstjórnin hefur lagt upp með til að bæta kjör fólksins í landinu, einkanlega þá útfærslu á skattalækkunarprógrammi ríkisstjórnarinnar sem að því er mér sýnist kemur langmest til góða því fólki sem hefur hæstar tekjurnar en verst út fyrir það fólk sem hefur lægstar tekjurnar.
Hæstv. forsætisráðherra vék áðan í máli sínu að ungu millistéttar- og hátekjufólki og að taka þyrfti sérstakt tillit til þess í skattaútfærslunni. Ég skil orð hæstv. ráðherra þannig að útfærslan hafi beinlínis tekið mið af þessu fólki, fólki sem vinnur mikið og aflar tekna, er að kaupa sér hús, er með húsnæðislán o.s.frv. En ef ég man rétt, hæstv. forseti, voru vaxtabætur lækkaðar á síðasta ári. Eignarskattarnir koma ekki mikið til góða fólki sem skuldar mikið og ég dreg mjög í efa að það prógramm sem stefnt er að af ríkisstjórninni með niðurfellingu hátekjuskattsins nýtist almennt fólki á þessum aldri. Þó að það vinni mikið og afli sér tekna þarf það að hafa samanlagt verulega há laun eða a.m.k. milljón á mánuði til þess að það fari að nýtast. Ég tel að stefna ríkisstjórnarinnar hafi fyrst og fremst þjónað hagsmunum hátekjufólks.
Frú forseti. Nei, það er ekki rétt að ráðstafanir ríkisstjórnarinnar þjóni fyrst og fremst hátekjufólki. Það liggur ljóst fyrir að eignarskattarnir koma best við þá sem eru skuldlitlir og það er einkum eldra fólkið í landinu og þetta sýna allir útreikningar.
Svo er eitt sem hv. þingmenn verða að hafa í huga í sambandi við skattamál og það er atvinnuþátttakan. Atvinnuþátttakan hér á landi er mjög mikil. Það kemur t.d. fram í nýlegum samanburði við Dani að ef atvinnuþátttaka í Danmörku væri álíka og á Íslandi, sérstaklega þeirra sem eldri eru en 65 ára, gætu þjóðartekjur Dana hækkað um 85 milljarða danskra kr. eða álíka mikið og þjóðartekjur okkar. Ljóst er að víða um Evrópu eru menn að leggja áherslu á að taka upp flata skattlagningu, eina skattprósentu með svipuðum hætti og við höfum gert. Ef menn líta til umræðunnar í Þýskalandi og Bretlandi og þess hvað þau ríki sem eru að ganga inn í Evrópusambandið eru að gera, t.d. baltnesku löndin, þá er þetta álitið að sé mjög ríkur þáttur í því að þjóðir haldi samkeppnishæfni sinni. Við Íslendingar erum mjög samkeppnishæfir í öllum samanburði við aðrar þjóðir. Ég tel að okkur hafi auðnast að byggja upp mjög gott skattkerfi sem bæði þjónar því sjónarmiði að tryggja mikla atvinnuþátttöku og einnig sjónarmiðum ríkisins, að ríkið fái nægilegar tekjur til að halda uppi velferðarkerfi okkar.
Hæstv. forseti. Í þessu stutta andsvari vil ég eingöngu leggja spurningar fyrir hæstv. ráðherra: Telur hæstv. forsætisráðherra það ekki þjóna hagsmunum okkar til framtíðar að horfa til þess sem verkalýðshreyfingin segir varðandi það að reyna að tryggja hér stöðugleika og koma í veg fyrir að kjarasamningum verði sagt upp? Gerir hæstv. forsætisráðherra þá ekkert með orð verkalýðshreyfingarinnar um að þær skattalagabreytingar sem ríkisstjórnarstefnan hefur keyrt á þjóni ekki hagsmunum hins venjulega manns? Telur hæstv. forsætisráðherra að breytingar í þá veru sem kæmu betur fyrir fólk með lág laun, ykju hér stöðugleika og jöfnuðu kjör, séu ekki þess virði að sækjast eftir þeim?
Frú forseti. Að sjálfsögðu er mjög mikilvægt að það haldi áfram að ríkja sátt á vinnumarkaði og þeir kjarasamningar sem núna eru í landinu haldi gildi sínu fram til ársins 2008. Það er mikilvægt fyrir okkur öll. Það er mikilvægt fyrir verkalýðshreyfinguna, það er mikilvægt fyrir atvinnulífið, það er mikilvægt fyrir ríkissjóð og þjóðfélagið í heild sinni.
Ég hef ekki heyrt aðila frá verkalýðshreyfingunni segja að skattalækkanir komi ekki fram hjá hinum venjulega manni. Ég hef hins vegar heyrt mismunandi sjónarmið þar á bæ eins og gengur og það eru mismunandi sjónarmið í þessu máli, bæði á Alþingi og meðal launþega. En ég tel hins vegar að mjög gott jafnvægi hafi tekist í þessum skattalækkunum og ég tel enga ástæðu til að breyta þeim ákvörðunum.
Virðulegi forseti. Ég vil bregðast við orðum hæstv. forsætisráðherra um að stjórnarandstaðan vildi bara líta til tekna. Hæstv. forsætisráðherra hefur misst af umræðum dagsins í dag, um aðgerðir í þágu aldraðra. Kjör þeirra hafa farið mjög versnandi frá árinu 1995.
Hæstv. forsætisráðherra virðist ekki kannast við gagnrýni á óstöðugleikann í umhverfi ungs fólks, ungra fjölskyldna. 10 millj. kr. íbúð hefur hækkað í 14 millj. kr. milli ára. Hvað segir hæstv. forsætisráðherra við ungt par sem hefur verið að safna sér upp í fyrstu íbúð? Hvaða gagn er að því að safna af harðfylgi 3 millj. kr. þegar íbúðin hefur hækkað um 4 millj. kr.? Þeir sem eru búnir að kaupa, gera greiðsluáætlun miðað við greiðslugetu og hafa tekið jafnvel 90% lán. Hver verður greiðslubyrðin, þó að vextir séu ekki meiri en 4–5%, ef verðbólgan rokkar á milli 5–8%? Við erum þá að tala um 10% vaxta- og verðbólgugreiðslur.
Hvað með vaxtabætur sem fólk veit ekki hvort það má treysta á vegna umræðunnar um skerðingu eða afnám þeirra? Ætlar ríkisstjórnin að viðhalda vaxtabótum? Veit ráðherrann að fyrst árið 2007 munu barnabæturnar, sem ríkisstjórnin hefur talað um, ná raungildi miðað við árið 1995 þegar Framsóknarflokkurinn komst í ríkisstjórn? Ég vil bara nefna að í dag hefur í umræðunni verið ítrekað verið bent á, varðandi kjör aldraðra og öryrkja, að ætlunin er að draga úr stuðningi við þá verst settu í öðrum hópnum til koma örlítið til móts við þá verst settu í hinum hópnum. Hvernig getur hæstv. forsætisráðherra komið hingað og sagt að stjórnarandstaðan horfi eingöngu til tekna?
Frú forseti. Það er stundum þannig að menn sjá vandamál í öllu. Hv. þingmaður sér það sem mikið vandamál að eignir hafi verið að hækka í verði. Jú, auðvitað getur það verið vandamál fyrir þá sem ekki hafa keypt eign og hafa verið að safna fyrir íbúð. En er það ekki ljóst að lánakjörin núna eru miðuð við að auðvelda ungu fólki að kaupa sér íbúðarhúsnæði og koma sér þaki yfir höfuðið? Þar er orðið allt annað umhverfi en áður var.
Ég get tekið undir það að eftir því sem húsnæðið verður dýrara þeim mun erfiðara verður að kaupa það. En á sama tíma stórhækka eignir þeirra sem hafa keypt sér íbúðarhúsnæði í verði. Það er þannig í lífinu, hv. þingmaður, að það er alltaf einhver mál að glíma við. En þessi þróun er fyrst og fremst jákvæð.
Síðan er farið út í að reikna út eitthvað sem heitir raungildi barnabóta. Ég heyri að samfylkingarmenn eru miklir sérfræðingar í að miða þetta við verðlag, laun og alls konar vísitölur. Aðalatriðið er það að þessar bætur stórhækka á næsta ári og munu koma fólki til góða með sama hætti og skattar eru að lækka. En á sama tíma fær ríkið meiri tekjur vegna vaxandi umsvifa og tekjuöflunar í þjóðfélaginu. Þetta eru staðreyndir málsins.
Virðulegi forseti. Mér er illa brugðið. Ég átti ekki von á að hæstv. forsætisráðherra mundi bregðast við orðum mínum með því að segja þetta jákvæða þróun. Að sjálfsögðu er allt hlutfallslegt. Ef ég sel húsið mitt og kaupi annað dýrara er munurinn hlutfallslegur. Það skiptir ekki svo miklu máli fyrir mig að húsið mitt hafi hækkað í verði. Það skiptir fyrst máli ef ég sel það til að kaupa ódýrara eða til að gera eitthvað allt annað fyrir það.
En að tala um að það sé jákvæð þróun, þótt hægt sé að bjóða 90% lán, að vextir, miðað við verðbólgu, eru 10% og það skipti engu máli hvernig það líti út fyrir ungt fólk sem er að borga námsskuldir og ætlar að kaupa fyrstu íbúðina sína, mér er illa brugðið að heyra viðbrögð forsætisráðherrans.
Frú forseti. Mér þykir leitt ef hv. þingmanni er illa brugðið. Fasteignaverð hefur hækkað í öllum löndum þar sem hagvöxtur er mikill. Það er fylgifiskur þess þegar tekjur hækka og hagvöxtur er mikill. Fasteignaverð hækkar í öllum þeim löndum þar sem er uppgangur. Fasteignaverð lækkar hins vegar eða stendur í stað þar sem lítið er að gerast. Viljum við skipta á því? Það er þannig í lífinu að ekki geta allar stærðir verið í eina átt. (RG: Og hvergi verðtryggð lán.) Hvergi verðtryggð lán, það alveg rétt en vextir hafa lækkað mjög mikið á húsnæðislánum á undanförnum árum og greiðslubyrðin lækkað. Þar hefur orðið mikil umbreyting þannig að í öllum aðalatriðum er allt heldur jákvætt í samfélagi okkar sem betur fer.
[16:07]Útbýting: