Skipulögð leit að krabbameini í ristli, fyrri umræða.
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um skipulagða leit að krabbameini í ristli. Ásamt mér eru flutningsmenn Margrét Frímannsdóttir, Ögmundur Jónasson, Guðjón A. Kristjánsson, Halldór Blöndal, Rannveig Guðmundsdóttir, Siv Friðleifsdóttir. Tillagan er svohljóðandi:
„Alþingi ályktar að fela heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra í samráði við landlækni að hefja undirbúning að skimun fyrir krabbameini í ristli og endaþarmi þannig að skipuleg leit hefjist 1. júlí 2006.“
Í heilbrigðisáætlun til ársins 2010, sem samþykkt var af Alþingi og gefin út af heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytinu 2001, er fjallað um krabbameinsvarnir. Þar segir m.a. að aðalmarkmiðið sé að dánartíðni vegna krabbameina hjá fólki yngra en 75 ára lækki um 10%.
Þá er fjallað almennt um krabbamein en um þriðjungur þjóðarinnar fær krabbamein á lífsleiðinni og nálægt fjórðungur landsmanna deyr af völdum þess. Tíðni krabbameina fer vaxandi upp að ákveðnum aldri. Rannsóknir benda til þess að tengsl séu á milli lífshátta og krabbameina. Einnig eru ýmis efni í umhverfinu krabbameinsvaldandi. Að öllu óbreyttu er búist við áframhaldandi hækkun á nýgengi og dánartíðni krabbameina umfram eðlilegar aldurshækkanir. Miklar framfarir hafa orðið í meðferð ýmissa tegunda krabbameina þannig að margir fá nú bót meina sinna og öðrum er gert mögulegt að lifa lengur með sjúkdóm sinn en áður þekktist. Þá er að lokum getið þeirra leiða sem beita skal til að ná fyrrgreindum markmiðum:
1. Fræðsla um áhættuþætti krabbameina.
2. Aðgerðir sem hvetja til heilbrigðra lífshátta.
3. Gerð klínískra leiðbeininga er lúta að greiningu og meðferð krabbameina.
4. Skipulögð krabbameinsleit og eftirlit með áhættuþáttum.
5. Efling rannsókna á tengslum krabbameina og lífshátta, umhverfishátta og þjóðfélagsstöðu.
Hér á landi hefur skipulögð leit að leghálskrabbameini verið framkvæmd um 40 ára skeið og leit að brjóstakrabbameini hófst 1986. Krabbamein í ristli og endaþarmi er annað algengasta krabbameinið meðal Íslendinga og önnur algengasta dánarorsökin af völdum krabbameina en fram til þessa hefur fræðsla og forvarnir gegn því ekki verið forgangsverkefni. Á vegum landlæknisembættisins var þó lögð mikil vinna til gerðar klínískra leiðbeininga um ristilkrabbamein með yfirskriftinni: Skimun fyrir krabbameinum í ristli og endaþarmi.
Mikilvægi þess að geta fækkað dauðsföllum af völdum krabbameina er öllum ljóst. Krabbamein í ristli og endaþarmi eru í dag orsök mikils heilsutjóns og eru þriðja algengasta dánarorsök af völdum krabbameina meðal Íslendinga. Nokkrar mjög stórar rannsóknir þar sem einstaklingum hefur verið fylgt eftir í nálægt tvo áratugi hafa sýnt óyggjandi að fækka má dauðsföllum af völdum þessara krabbameina með skimun þar sem leitað er að blóði í hægðum. Þar sem bein áhætta er lítil og minnkun áhættu með skimun tekur fjölda ára að koma fram er ekki óeðlilegt að enn hefur ekki verið sýnt fram á minnkun heildardánartíðni vegna skimunar.
Þann 8. mars 2000 skipaði Sigurður Guðmundsson landlæknir starfshóp sem fékk það hlutverk að gera tillögur að leiðbeiningum um skimun fyrir ristilkrabbameini á Íslandi. Hópurinn hefur nú skilað áliti sínu til landlæknis. Niðurstaða starfshópsins var að mæla með því að hafin verði skimun fyrir krabbameini í ristli og endaþarmi á Íslandi. Slík skimun á að beinast að:
1. Einstaklingum, körlum og konum, 50 ára og eldri, sem eru án einkenna og teljast í meðaláhættu.
2. Einstaklingum, körlum og konum, með aukna áhættu á krabbameinum í ristli eða endaþarmi.
Fyrir einstaklinga, karla og konur, 50 ára og eldri, sem eru án einkenna og teljast í meðaláhættu verði eftirfarandi leitaraðferð beitt: Leit að blóði í hægðum einu sinni á ári og stutt ristilspeglun hjá þeim sem greinast með blóð í hægðum. Lagt til að kannaður verði betur grundvöllur þess að gera slembirannsókn þar sem leit að blóði í hægðum er borin saman við ristilspeglun. Ýmislegt bendir til að með ristilspeglun verði unnt að finna stóran hluta af forstigum krabbameina í ristli og endaþarmi, en rannsókn vantar þar sem þessar tvær skimunarleiðir eru bornar saman til að meta lækkun á dánartíðni af völdum krabbameina í ristli og endaþarmi.
Í öðru lagi eru einstaklingar, karlar og konur, með aukna áhættu á krabbameinum í ristli eða endaþarmi. Þeir sem eiga náinn ættingja, foreldra, systkin eða barn, með krabbamein í ristli eða endaþarmi.
Ef einn fyrsta stigs ættingi hefur greinst eftir 55 ára aldur með krabbamein er gert ráð fyrir sömu skimun og við meðaláhættu, en hefja skimunina við 40 ára aldur. Ristilspeglun fari fram á 5–7 ára fresti og fyrsta speglun við 40 ára aldur eða 10 árum yngri en ættinginn var þegar hann greindist með sjúkdóminn. Ef þrír fyrsta stigs ættingjar hafa greinst er mælt með sama eftirliti og greiningaraðferðum og ráðlagt er varðandi HNPCC.
Fyrir þá sem hafa fjölskyldusögu um HNPCC er mælt með erfðarannsókn og ristilspeglun á 1–2 ára fresti, fyrsta speglun við 25 ára aldur eða við 5 ára yngri aldur en yngsti meðlimur fjölskyldunnar sem hefur greinst með ristilkrabbamein.
Þeir sem hafa fjölskyldusögu um FAP, þ.e. Familial Adenomatous Polyposis, er gert ráð fyrir erfðarannsókn og stuttri ristilspeglun.
Ég ætla ekki að lesa allt sem hér kemur fram en nefni að fyrir þá sem hafa fyrri sögu um krabbamein í ristli eða endaþarmi og hafa farið í aðgerð með lækningu í huga er mælt með ristilspeglun innan þriggja mánaða frá aðgerð, ef hún var ekki framkvæmd fyrir skurðaðgerðina. Síðan ristilspeglun eftir 3 ár og síðan á 5 ára fresti.
Farið hefur fram skipulagt fræðsluátak undir yfirskriftinni Vitundarvakning gegn ristilkrabbameini. Það byrjaði í október árið 2002 og var alfarið kostað af fyrirtækjum sem sýndu málefninu skilning og velvild. Öll undirbúningsvinna var unnin í sjálfboðavinnu, svo sem gerð fræðslubæklinga, sjónvarpsþáttar og fyrirlestra og gerð vefsíðunnar www.vitundarvakning.is.
Vert er að minnast ómetanlegs stuðnings Árna heitins Ragnars Árnasonar alþingismanns sem sýndi þessu verkefni brennandi áhuga vegna skilnings hans á aukinni fræðslu um þennan sjúkdóm og mikilvægi þess að fólk hafi góða þekkingu á tilurð og fyrstu einkennum hans. Hann var fyrsti flutningsmaður þingsályktunartillögu um auknar forvarnir gegn krabbameinum í meltingarvegi. Góð samstaða fékkst um tillöguna meðal alþingismanna allra stjórnmálaflokkanna og 3. maí 2002 var samþykkt á Alþingi eftirfarandi þingsályktun:
„Alþingi ályktar að fela heilbrigðisráðherra í samráði við landlækni að gera tillögur um hvernig staðið skuli að forvarna- og leitarstarfi vegna krabbameins í meltingarvegi fyrir þá sem teljast vera í áhættuhópi og undirbúa framkvæmd starfsins. Jafnframt verði hafinn undirbúningur að því að beita sömu aðferðum, eftir því sem fært er, í baráttunni við aðrar algengustu tegundir krabbameina hér á landi.“
Í mörg ár hefur verið deilt um réttmæti skimunar, kembileitar, og markvissra forvarna gegn krabbameini í ristli og endaþarmi. Ítarlegar og vandaðar rannsóknir hafa verið gerðar með þátttöku nokkur hundruð þúsund einkennalausra einstaklinga á aldrinum 45–75 ára. Niðurstöður þeirra rannsókna benda eindregið til að með skipulagðri skimun fyrir ristilkrabbameini megi fækka dauðsföllum vegna þessa sjúkdóms um 15% til 33%. Með aðferðum sem er beitt í heilsuhagfræðinni hefur jafnframt verið sýnt fram á að kostnaðarvirknihlutfall fyrir leit að þessu krabbameini er hagkvæm forvarnaíhlutun. Þeim sömu aðferðum beita heilbrigðisyfirvöld víða í vaxandi mæli þegar teknar eru ákvarðanir um forgangsröð í heilbrigðismálum. Hagfræðistofnun Háskóla Íslands hefur birt skýrslu um kostnað og ábata kerfisbundinnar skimunar eftir krabbameini í ristli og endaþarmi í nóvember 2002. Í samantekt skýrslunnar segir: „Mikilvægar vísbendingar eru til þess að skimun dragi úr nýgengi og dánartíðni vegna krabbameina í endaþarmi og ristli.“
Staðreyndir um krabbamein í ristli og endaþarmi.
Eins og fram hefur komið er krabbamein í ristli annað algengasta krabbameinið sem greint er hjá Íslendingum og önnur algengasta dánarorsök af völdum krabbameina. Það greinast um 120 einstaklingar árlega með þetta krabbamein og um 50 Íslendingar deyja árlega af völdum þessa sjúkdóms. Nýgengi, (ný tilfelli sem greinast á ári) sjúkdómsins fer vaxandi samkvæmt nýlegri spá um nýgengi krabbameina á Norðurlöndum fram til ársins 2020 og vegna hækkandi aldurs er spáð verulegri fjölgun tilvika eða 46% hjá körlum en 22,6% hjá konum. Hér á landi er spáð fjölgun greindra tilvika um 85% hjá körlum en um 70% hjá konum ef miðað er við meðaltal áranna 1993–97 til meðaltals áranna 2018–2020.
Dauðsföllum hefur fækkað um 15–33% hjá einkennalausum einstaklingum sem leitað er hjá borið saman við einstaklinga þar sem ekki er leitað að blóði í hægðum.
Ristilkrabbamein er nú algengasta krabbameinið (304.687 tilfelli) í Evrópu samkvæmt nýjustu upplýsingum frá WHO Globocan, þegar austur hlutinn og EFTA-löndin eru tekin með, þ.e. hærra nýgengi en nýgengi lungnakrabbameins, sem voru töluvert færri.
Hverjir fá svo þetta krabbamein? Áhættuþættir þessa sjúkdóms eru vel þekktir en þeir vega ekki allir jafnþungt. Meira en þrír fjórðu hlutar (75%) þessara krabbameina greinast hjá fólki með meðaláhættu, þar sem hækkandi aldur skiptir mestu máli. Flest krabbameinanna greinast hjá einstaklingum sem eru komnir yfir fimmtugt. Margir þeirra eru engu að síður á „besta“ aldri þegar áfallið kemur.
Hér á Íslandi greinast 67% fólks fyrir 75 ára aldur, 56% fyrir 70 ára aldur og tæp 40% fyrir 65 ára aldurinn. Árlega greinast um 50 einstaklingar með sjúkdóminn á aldrinum 45–65 ára.
Er mögulegt að fyrirbyggja ristilkrabbamein? Þessari spurningu er hægt að svara játandi og ekki er deilt um það lengur. Flest þessara krabbameina hafa góðkynja forstig, sem nefnt er kirtilæxli eða ristilsepi. Um 20–25% þeirra sem eru 50 ára og eldri hafa þegar myndað þessa sepa, en ekki nema lítill hluti þeirra (4–6%) verður illkynja. Þar sem þetta forstig er oftast einkennalaust, eins og reyndar byrjandi krabbamein í ristli, þarf að leita að þessum meinsemdum hjá einkennalausu fólki. Það skiptir sköpum að greina meinsemdina snemma og þarna skilur á milli lækningar og alvarlegra veikinda vegna krabbameins með meinvörpum þar sem fimm ára lífslíkur eru verulega skertar.
Í baráttunni við þennan sjúkdóm er mikilvægt að þekkja fyrstu einkenni hans, en ef verulegur árangur á að nást verður að greina hann hjá einstaklingum sem eru einkennalausir. Nú greinast yfir 60% Íslendinga með sjúkdóminn með staðbundna útbreiðslu (í eitla) eða útbreiðslu til fjarlægari líffæra (t.d. lifrar).
Eru greiningaraðferðir flóknar og hættulegar? Þessu er hægt að svara neitandi. Rannsóknaraðferðirnar eru aðallega tvenns konar: leit að blóði í hægðum og ristilspeglun.
Athugun á blóði í hægðum er einföld, ódýr og hættulaus rannsókn.
Ristilspeglun er flóknari og fyrirhafnarmeiri, en að sama skapi nákvæmari rannsókn til að greina þessi mein.
Hverju skilar skimun? Flestir sem hafa skoðað þetta mál til hlítar eru sammála um að það sé mjög skynsamlegt að hvetja til skimunar fyrir þessu krabbameini. Rannsóknirnar þrjár, sem áður er vitnað til, leiddu í ljós að ýmist þurfti að leita hjá 360, 470 eða 747 einstaklingum í 13, 10 og 7, 8 ár, til að koma í veg fyrir eitt dauðsfall af völdum ristilkrabbameins. Samnorræn rannsókn (Hristova og Hakama, 1997) spáði að hægt væri að lækka dánartíðni af völdum ristilkrabbameins um 15–20% með kembileit sem framkvæmd væri frá árunum 1993 til 2017.
Forkönnun á skimun var framkvæmd á vegum Krabbameinsfélags Íslands á árunum 1986 og 1988. Þá fundust þrír einstaklingar með krabbamein, eða eitt tilfelli af hverjum 800 sem tóku þátt í rannsókninni.
Þar sem tími minn er búinn að þessu sinni, hæstv. forseti, mun ég nota seinni ræðutíma minn til frekari umræðu um málið.
Virðulegi forseti. Þetta er gott mál sem við erum að ræða hér og við erum ekki að ræða það í fyrsta sinn eins og fram kom hjá hv. 2. þm. Suðurkjördæmis, Drífu Hjartardóttur. Í máli hennar kom fram að það var fyrst flutt af fyrrverandi þingmanni, Árna Ragnari Árnasyni, og ég var strax þá meðflutningsmaður á málinu. Mér fannst bæði að hann væri kjarkmikill að flytja málið og mér fannst að rök hans fyrir því að hefja ætti skipulega leit að krabbameini í ristli rétt og féllst á þau og ég er enn þá sannfærð um það.
Það er mjög mikilvægt líka að líta til þess hve mikilvægt er að vera með fræðslu um áhættuþætti, eins og fram kemur í greinargerðinni, hvetja til heilbrigðra lífshátta og auk þess sé möguleiki á að skipuleg krabbameinsleit fari fram. Þetta höfum við konurnar þekkt þar sem við höfum búið við það í nokkra áratugi að fram hefur farið skipuleg krabbameinsleit að krabbameini í brjóstum og legi. Ég held að ekki nokkur kona mundi vilja að hætt yrði við þá forvörn sem sú krabbameinsleit er. Þetta hefur verið mikilvægur þáttur í forvarnastarfi fyrir konur. Nú er vitað að krabbamein í ristli er líka það algengt að full ástæða er til að vera með slíkt forvarnastarf sem skipuleg leit er og koma þessari þingsályktun í gegnum þingið.
Hv. þm. Drífa Hjartardóttir benti á að deilt væri um réttmæti slíkrar skoðunar eða skimunar. Þau sjónarmið finnast reyndar að ekki sé nægilegt gagn að almennri krabbameinsleit og það eigi líka við um leit að krabbameini í brjóstum og legi, sem við höfum búið við í þann tíma sem ég benti á. En ég býst við að allir þeir sem hafa notið þess að það hafi verið uppgötvað nægilega snemma einmitt vegna þessa forvarnastarfs mundu hafna slíkum sjónarmiðum.
Það sem vekur með mér áhyggjur er hversu oft við höfum fjallað um þetta þingmál. Það er tiltölulega einfalt og skýrt. Þeir starfshópar sem hafa verið að skoða málið og flutningsmaður vísaði til komust að sameiginlegri niðurstöðu, mæla eindregið með að farið verði í þessa skipulögðu leit. Samt sem áður hefur þetta ekki náðst í gegn. Við hljótum að velta því fyrir okkur hvað valdi því. Er talið að ekki sé til nóg starfsfólk eða sérfræðingar til að sinna þessu máli ef farið yrði í þá skipulögðu leit sem hér er lögð til á tilteknum aldurshópum? Er það kostnaðurinn sem fælir frá? Eru til nýjustu tölur um kostnað við að fara í þessa skipulögðu leit? Er þetta eitthvað sem væri hægt að taka í áföngum? Er það í raun og veru kostnaðurinn við leitina sem gerir það að verkum að tillagan hefur ekki fengist afgreidd? Liggur það þá fyrir að til séu einhverjar aðrar upplýsingar en þær sem greint er frá í greinargerðinni þar sem segir að starfshópurinn hafi komist að þeirri niðurstöðu að það sé kostnaðarlega hagkvæmt að fara í skipulagða leit?
Það er einnig annað sem ég vil nefna, virðulegi forseti. Þegar við ræddum þetta mál á þeim tíma sem fyrrverandi þingmaður, Árni Ragnar Árnason, flutti málið kom einmitt fram í umræðu að svipað og með gigtarættir virðist vera meiri áhætta í sumum ættum frekar en öðrum. Nokkrar stórar gigtarættir eru þekktar hér á landi og fólk er þá oft meðvitaðra um að kvillar sem upp koma geti kannski hugsanlega verið af slíkum toga. Þannig var það líka upplýst í umræðu að það væri þekkt að svona krabbamein gæti verið ættgengt og að full ástæða væri til að vera á varðbergi.
Virðulegi forseti. Ég styð að sjálfsögðu þessa tillögu. Mér finnst það áhyggjuefni hversu oft hún hefur verið flutt og ég ætla að leyfa mér að vonast eftir því að hún fáist a.m.k. skoðuð í nefnd og að hægt verði að kalla til einstaklinga sem geti svarað því hver sé raunkostnaður af því að fara í skipulagða leit að krabbameini í ristli miðað við það sem ávinnst og fá að vita hvort einhverjir aðrir annmarkar eru en hugsanlega kostnaðurinn sem veldur því að tillagan hefur ekki fengist samþykkt.
Virðulegur forseti. Ég vil byrja á að fagna þessari tillögu til þingsályktunar um skipulagða leit að krabbameini í ristli sem er flutt af hv. þingmönnum Drífu Hjartardóttur, Margréti Frímannsdóttur, Ögmundi Jónassyni, Guðjóni A. Kristjánssyni, Halldóri Blöndal, Rannveigu Guðmundsdóttur og Siv Friðleifsdóttur. Með henni fylgir mjög góð og ítarleg greinargerð og fylgiskjöl. Eins og komið hefur fram hefur tillagan áður verið flutt en ekki hlotið samþykki. Hvers vegna veit ég ekki en slæmt er ef áætlaður kostnaður við rannsóknina veldur því að tillagan hefur ekki farið hér áður í gegn.
Eins og fram hefur komið er krabbamein í ristli annað algengasta krabbameinið á Íslandi og jafnframt annað í röð þeirra krabbameina sem getur dregið fólk til dauða. Því nauðsynlegt að taka upp forvarnaaðgerðir, t.d. skimun, eins og bent er á í tillögunni. Niðurstöður erlendra rannsókna benda til þess að með skipulegri skimun fyrir ristilkrabba megi fækka dauðsföllum um allt að 33%. Hér er greinilega um árangursríka aðferð að ræða. Auk þess að koma í veg fyrir þær líkamlegu og andlegu þjáningar sem þessi sjúkdómur veldur hefur verið sýnt fram á fjárhagslega hagkvæmni sem fylgir forvarnastarfsemi.
Jafnframt hefur komið fram að aukning er á sjúkdómstilfellum og þjóðin er að verða eldri, hún er að verða langlífari. Ég tel því nauðsynlegt að hefja undirbúning að skipulagðri ristilkrabbameinsleit eins og kemur hér skýrt fram í þessari ályktun.
Hæstv. forseti. Ég lýsi fullum stuðningi við tillögu til þingsályktunar um skipulagða leit að krabbameini í ristli. Þingsályktunartillagan er endurflutt en ég hef verið meðflutningsmaður á samsvarandi tillögu áður. Ég tel að tillagan sé vel ígrunduð og vel unnin og mjög mikilvægt sé að fara að undirbúa skipulagða leit að krabbameini í ristli eins og hér er lagt til. Við höfum góða reynslu af skipulagðri leit að krabbameini í brjóstum kvenna og leghálsi en það er Krabbameinsfélag Íslands sem hefur haft veg og vanda af þeirri leit og séð um framkvæmd hennar og skipulag um allt land. Í þessari þingsályktunartillögu er ekkert sagt um hvernig fara eigi í þessa leit eða skimun en til þess að hægt sé að mæla með skimun af þessu tagi þarf hún að vera einföld, örugg og tiltölulega ódýr, meðferðarúrræði þurfa að vera þekkt og árangursrík þannig að til þess að það sé til einhvers að leita að sjúkdómnum sé möguleiki á að meðhöndla hann og lækna.
Það hefur sýnt sig í þeim rannsóknum sem gerðar hafa verið með skimun fyrir krabbameini í ristli, að einföld skimun og leit að blóði í hægðum er árangursrík og enn árangursríkari ef bætt er við ristilspeglun ef blóð finnst. Því tel ég mikilvægt að undirbúa slíka skimun vel og ganga tryggilega frá því hverjir eiga að framkvæma hana. Ég tel mjög mikilvægt að jafnt aðgengi sé fyrir fólk um allt land því að gert er ráð fyrir að þessi skimun sé fyrir alla fimmtíu ára og eldri án einkenna og fyrir einstaklinga óháð aldri sem falla undir ákveðna áhættuhópa sem eru vel skilgreindir í þingsályktunartillögunni. Þetta er því töluverður fjöldi. Ef karlar og konur sinna þessu kalli og fara samkvæmt leiðbeiningum í skimun eftir því sem mælt er með verður talsvert álag á heilsugæslustöðvarnar ef skimunin fer fram þar, sem ég tel að sé í raun og veru rétti starfsvettvangurinn, og því verði að gefa þessari skimun þann tíma að búið sé að tryggja bæði fjármagn og starfsfólk til að sinna þessu verkefni því að það mun valda auknu álagi sem ég tel mig hafa vissu fyrir að verði vel tekið, þ.e. ef starfskraftar eru fyrir hendi.
Skimunin er einföld þegar leitað er eftir blóði í hægðum en málið er flóknara þegar kemur að ristilspegluninni. Ég tel að einföld ristilspeglun gæti farið fram á flestum heilsugæslustöðvum eða þá að leitin yrði skipulögð með sama hætti og leit að krabbameini í brjóstum að ferðir sérfræðinga yrðu skipulagðar um allt land.
Númer eitt, tvö og þrjú tek ég undir þessa þingsályktunartillögu og vona að undirbúningurinn verði nægur og góður því að núna höfum við bæði tækni til að greina og tækni til að meðhöndla og þar með auka lífslíkur fjölmargra einstaklinga sem annars mundu greinast síðar á ævinni með þennan alvarlega sjúkdóm sem dregur allt of marga til dauða.
Fræðsla um áhættuþætti krabbameina er góð forvörn og eins er fræðsla til fólks um einkenni þessa sjúkdóms líka góð forvörn þannig að einstaklingar sem verða varir við blóð í hægðum sinni því og leiti læknis. Þó svo að skimun sé ekki þegar farin í gang er mikilvægt að kynna einkenni ristilkrabbameins. Orsakir krabbameins eru að sumu leyti þekktar og í flestum tilfellum má leita orsakanna í umhverfi okkar, í lífsháttum okkar og svo mun vera með ristilkrabbameinið líka. Því er fræðsla um mataræði og áhættuþætti sem þekktir eru hvað varðar ristilkrabbamein líka mikilvæg. Maðurinn er það sem hann borðar, má kannski segja um þennan sjúkdóm eins og holdafarið.
Enn og aftur fagna ég því að þessi þingsályktunartillaga komi fram svo snemma á þinginu að mögulegt verði að vinna hana vel í heilbrigðis- og trygginganefnd og að þess sjáist merki í fjárlagagerðinni að þessi vinna eigi að fara í gang.
Hæstv. forseti. Ég vil byrja á að þakka hv. þingmönnum fyrir góðar undirtektir við málið. Ég tek undir það sem fram hefur komið um þá mikilvægu krabbameinsleit sem verið hefur fyrir konur í landinu. Leghálskrabbameinsleit hefur verið stunduð í 40 ár og frá 1986 hefur verið skipuleg leit að brjóstakrabbameini. Við vitum hvað þetta hefur skipt miklu máli og hvað það skiptir miklu máli ef krabbamein er á ferðinni að það uppgötvist sem fyrst. Það þekkjum við öll hér. Mikið talað um að slík leit sé dýr og við spyrjum í tillögunni:
„Er skimun „góð kaup“? Fáir illkynja sjúkdómar fullnægja nær öllum settum skilyrðum fyrir skimun eins og raunin er með krabbamein í ristli. Þess vegna er oft á tíðum fullyrt að koma megi í veg fyrir þetta krabbamein með réttum aðgerðum. En það kostar fyrirhöfn og fjármuni. Áður hefur verið minnst á aðferðir eins og kostnaðarvirknigreiningu sem notuð er til að meta afleiðingar og kostnað aðgerða sem ætlað er að bæta heilsu almennings.
Nýleg skýrsla hagfræðideildar Háskóla Íslands staðfestir hagstætt eða lágt kostnaðarvirknihlutfall á skimun fyrir krabbameini í ristli. Íhlutun sem hefur lágt hlutfall mundi því í þessu samhengi teljast góð kaup og njóta forgangs við ráðstöfun heilbrigðisútgjalda. Þessar niðurstöður eru í samræmi við fyrri og viðameiri erlendar athuganir á kostnaðarvirknigreiningu skimunar fyrir ristilkrabbameini og er hlutfallið lágt. Þar gildir einu hvaða þekktri leitaraðferð er beitt og kostnaðarvirknihlutfallið er lægra en við margar aðrar íhlutanir sem við nú beitum og greiðum fyrir í heilbrigðisþjónustunni.“
Svo vísað sé til vinnuhóps landlæknis þá segir í því áliti að ítarlegar og vandaðar rannsóknir hafi verið gerðar á gagnsemi skipulegrar skimunar fyrir blóði í hægðum með þátttöku nokkur hundruð þúsund einkennalausra einstaklinga á aldrinum 45–75 ára. Niðurstöður eru skýrar og benda eindregið til þess að með slíkri leit megi fækka dauðsföllum vegna sjúkdómsins um allt að fjórðung. Slík leit er jafnframt talin hagstæð þegar miðað er við aðrar forvarnaaðgerðir. Fyrir rúmum tveimur árum birtist grein í erlendu tímariti þar sem reynt var að meta innbyrðis mikilvægi ýmissa forvarnaaðgerða. Litið var bæði til forvarnagildis aðgerðanna og hlutfalls kostnaðar og virkni. Höfundar gáfu forvarnaaðgerðum stig á grundvelli þessarar úttektar. Meðal þeirra aðgerða sem fengu 8 eða fleiri stig af 10 mögulegum voru ungbarnabólusetningar, tóbaksvarnir, sjónpróf hjá 65 ára og eldri, vímuvarnir hjá unglingum, skimun fyrir leghálskrabbameini, skimun fyrir ristilkrabbameini, PKU- og TSH-skimun hjá nýburum, háþrýstingsleit og inflúensubólusetningar. Víða í Evrópu, t.d. í Þýskalandi, Ítalíu, Póllandi, Tékklandi og Frakklandi, hafa heilbrigðisyfirvöld tekið einarða afstöðu með ristilkrabbameinsleit og greiða fyrir hana. Heilbrigðisnefnd Evrópusambandsins hefur nú hvatt heilbrigðisyfirvöld aðildarlanda til að beita sér fyrir slíkri skimun.
Hagfræðistofnun áætlaði kostnað vegna leitar í aldurshópnum 50–75 ára á bilinu 117–147 millj. kr. Var þá gert ráð fyrir að 38 þúsund manns undirgengjust skimun, 3.000 ristilspeglanir yrðu gerðar og 64 tilvik fyndust. Vitað er að um fjórðungur fólks á þessum aldri er með sepa og má áætla að slíkt fyndist þá hjá um 750 manns með ristilspeglun. Vitað er að um 6% sepa í ristli geta leitt til krabbameins sem í þessu tilviki svarar til um 45 manns. Má því gera ráð fyrir, séu separ með forstigum krabbameins teknir með í reikninginn, að 110 manns greindust með krabbamein eða forstig á grundvelli framangreindrar skimunar. Kostnaður við að finna hvert tilvik yrði því um 1,4 millj. kr. Vinnuhópurinn mælir því með:
1. skimun á tveggja ára fresti,
2. skimun í aldurshópnum 55–70 ára,
3. að leitin sé skipuleg, þ.e. að boðun, skimun, skráning og eftirlit verði miðstýrð,
4. gerð skrár fyrir einstaklinga sem eru í mikilli áhættu.
Hvert stefnir? Flestir eru sammála um að ekki sé lengur réttlætanlegt að hika við að ráðleggja skimun fyrir þessu krabbameini. Sem stendur er fyrst og fremst deilt um „bestu“ aðferðina en því hefur einnig verið haldið fram að besta aðferðin sé raunverulega sú sem beitt er. Í mörgum löndum, eins og ég greindi frá áðan, hafa heilbrigðisyfirvöld tekið einarða afstöðu. Þau mæla með skimun fyrir þessu krabbameini og greiða að fullu fyrir ákveðnar skimunaraðferðir. Þá hafa Finnar hafið skipulega skimun (23. september 2004) og bresk heilbrigðisyfirvöld hafa gefið vilyrði um að hefja slíka skimun eða leit í byrjun árs 2006. Danir eru að huga að því að hefja skimun á næsta ári. Þá hafa ýmis fagfélög og samtök, bæði í Bandaríkjunum og Evrópu, mælt með markvissum fræðsluaðgerðum og skimun fyrir þessu krabbameini. Bandaríkjamenn eru þjóða ötulastir á þessu sviði en þar í landi hafa sérfræðingar á liðnum árum merkt lægri tíðni ristilkrabbameina og færri dauðsföll af þeim sökum. Þar í landi álykta menn að öflug fræðsla og hvatning til fólks yfir fimmtugu um að koma í skoðun hafi skilað tilætluðum árangri. Þar hefur lengi verið lögð áhersla á baráttuna gegn þessu krabbameini og nú eru Evrópuríkin farin að gera sér grein fyrir nauðsyn þess að gera slíkt hið sama. Heilbrigðisnefnd Evrópusambandsins hefur hvatt heilbrigðisyfirvöld í aðildarlöndunum til að beita sér fyrir skimun að þessu krabbameini, ásamt skimun fyrir legháls- og brjóstakrabbameini. Nefndin hefur og tekið skimun fyrir ristilkrabbameini upp í endurskoðuðum tilmælum, sýnum og reglum í baráttunni gegn krabbameini (European Code Against Cancer). Það er athyglisvert að þetta er í fyrsta sinn sem mælt er með skimunaraðgerðum er beinast að karlmönnum.
Mikilvægt er að hugað sé vel að kostnaðarvirknigreiningunni og árangursmati á greiningu og meðferð á ristilkrabbameini og væntanlegri fjölgun tilfella á næstu áratugum. Íslendingar geta í rauninni tekið forustu á þessum vettvangi vegna mikillar kunnáttu og reynslu af skimunaraðgerðum sem framkvæmdar hafa verið hér á landi í áratugi með einstökum árangri.
Mikið og gott forvarnastarf á ýmsum sviðum hefur verið unnið hér á landi í mörg ár. Í þessum verkefnum hefur bestu þekkingu á hverjum tíma verið beitt og áhersla lögð á bættan lífsstíl, þ.e. hollt mataræði, reykleysi, góða hreyfingu og stjórn á líkamsþyngd. Það er skynsamlegt að beita fræðslu og aðgerðum til að auka lífsgæði og forða fólki frá sjúkdómum. Orðatiltækið „of seint er að byrgja brunninn, þá barnið er dottið ofan í“ segir allt sem segja þarf.
Það er eðlilegt að nútímafólk spyrji: Hvað get ég gert til að auka lífsgæði mín og forðast sjúkdóma? Þá verðum við að vera reiðubúin að liðsinna því með jákvæðu hugarfari og miðla þeirri þekkingu sem fyrir liggur á hverjum tíma. Fortölur og neikvæð viðhorf gagnast ekki fólki á tímum aukinnar þekkingar og framfara í læknavísindum.
Fræðsla til almennings er lykilatriði í baráttunni gegn þessum sjúkdómi. Fyrir tveimur árum var farið í fræðsluátak sem gekk undir nafninu Vitundarvakning gegn ristilkrabbameini. Gallup-könnun sem gerð var skömmu áður opinberaði vanþekkingu okkar hér á landi á þessu algenga krabbameini. Í könnun sem gerð var í Austurríki kom í ljós að aðspurðir óttuðust jafnmikið dauða vegna slysfara og krabbameina. Þessar dauðaorsakir óttuðust aðspurðir líka mest. Hins vegar er athyglisvert, þegar rýnt er í tölfræðina, að venjulegur Evrópubúi er í 2,5 sinnum meiri áhættu að deyja af völdum ristilkrabbameins en að deyja í umferðarslysi.
Skimun er því fyllilega tímabær og tímabært að beita markvissum aðgerðum með fræðslu, forvörnum og skimun fyrir krabbameini í ristli og endaþarmi sem er önnur algengasta dánarorsök af völdum krabbameina hér á landi. Mannslífum verður bjargað og með betri meðferð batna horfur fólks og lífsgæði. Rök gegn forvarnaaðgerðum sem beinast að krabbameini í ristli og endaþarmi verða að vera mjög sterk í ljósi þeirrar þekkingar sem nú liggur fyrir varðandi þennan sjúkdóm.
Nýgengi sjúkdómsins fer vaxandi og vegna vaxandi aldurs þjóðarinnar munum við verða fyrir auknum búsifjum af hans völdum í náinni framtíð. Hér á landi er áratuga reynsla á sviði skipulagðrar leitarstarfsemi að krabbameinum. Þá þekkingu og reynslu ber að nýta og mun það auðvelda allar aðgerðir á þessu sviði. Með slíkt veganesti getum við verið öðrum þjóðum til fyrirmyndar í baráttunni gegn þessum banvæna sjúkdómi sem fer ekki í manngreinarálit, getur brugðið fæti fyrir okkur öll og kemur alltaf á óvart.
Hæstv. forseti. Að loknum þessum umræðum óska ég eftir að þingsályktunartillögunni verði vísað til heilbrigðis- og trygginganefndar.