náms- og starfsráðgjöf í grunn- og framhaldsskólum, fyrri umræða.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um eflingu náms- og starfsráðgjafar í grunn- og framhaldsskólum. Ásamt mér eru flutningsmenn hv. þingmenn Sæunn Stefánsdóttir, Björgvin G. Sigurðsson, Katrín Júlíusdóttir og Kolbrún Halldórsdóttir.
Tillagan hljóðar svo, virðulegi forseti:
„Alþingi ályktar að fela menntamálaráðherra að skipa nefnd sem kanni gildi þess og gagn að auka náms- og starfsráðgjöf í grunn- og framhaldsskólum, sem úrræðis gegn brottfalli nemenda í framhaldsskólum og fyrir farsælt náms- og starfsval. Nefndin kanni sérstaklega ástæður þess að svo stór hluti nemenda velur bóknám að loknum grunnskóla, hver séu áhrif foreldra og kennara á náms- eða starfsval og hvaða hugmyndir grunnskólanemendur hafi um framhaldsnám og störf að námi loknu. Jafnframt geri nefndin samanburð á náms- og starfsráðgjöf í helstu nágrannalöndum, svo og árangri ráðgjafar og annarra úrræða gegn brottfalli.
Ráðherra skili Alþingi skýrslu um niðurstöður nefndarinnar, þar á meðal tillögum um aukna náms- og starfsráðgjöf og fyrirkomulag hennar ef niðurstöður hníga í þá átt, fyrir 15. nóvember 2007.“
Hæstv. umhverfisráðherra Jónína Bjartmarz hefur tvisvar áður flutt þetta mál. Ég tók við af henni og ætla að halda því á lofti enda um mjög mikilvægt mál að ræða. Í greinargerðinni er farið nánar yfir efnisatriði varðandi þetta mál. Útgangspunkturinn er sá að brottfall nemenda úr framhaldsskólum á Íslandi er vandamál. Það er allt of mikið. Hér er farið yfir rannsóknir og stöðuna í löndunum í kringum okkur. Í niðurstöðunni segir að í allri umræðu hér á landi um mikið brottfall sé ástæða til að gefa gaum að aðferðum í náms- og starfsráðgjöf sem beinist að því:
„… að vísa veginn um flókið upplýsingaumhverfi öllum þeim sem eru núverandi eða væntanlegir þátttakendur í skólakerfi og/eða atvinnulífi. Ljóst er að brottfall nemenda og skortur á úrræðum fyrir þann hóp sem hættir námi kostar einstaklingana mikið persónulega, fjárhagslega og félagslega, auk þess sem það hefur í för með sér kostnað fyrir skólakerfið og þjóðfélagið allt. Skilvirkar leiðir í náms- og starfsráðgjöf eru ein af forsendum þess að fólk geti eflt færni sína til að stunda nám og starf farsællega. Ljóst er að náms- og starfsráðgjöf á grunn- og framhaldsskólastigi þarf að efla á Íslandi.“
Virðulegi forseti. Þessi umræða hefur farið fram tvisvar áður og málið hefur ekki náð fram að ganga. Það er endurflutt í þriðja skipti óbreytt. Það er von mín að það verði afgreitt sem þingsályktun frá Alþingi.
Frú forseti. Við ræðum um tillögu til þingsályktunar um eflingu náms- og starfsráðgjafar í grunn- og framhaldsskólum. Fyrsti flutningsmaður tillögunnar, hv. þm. Dagný Jónsdóttir, gerði grein fyrir henni en ég vildi fyrst og fremst árétta og ítreka að ég vona að þingsályktunartillagan nái fram að ganga, fái þinglega meðferð og afgreiðslu. Þetta er sannarlega viðfangsefni og vandamál sem við verðum að takast á við, þ.e. brottfall úr framhaldsskólum. Ýmislegt hefur verið unnið á þessum vettvangi en ég held að þessi þingsályktunartillaga og sú nefnd sem hér er lögð til ætti að kanna sérstaklega gildi og gagn þess að auka náms- og starfsráðgjöf í grunn- og framhaldsskólum sem úrræðis gegn brottfalli nemenda í grunn- og framhaldsskólum og fyrir farsælt náms- og starfsval, eins og það er orðað í þingsályktunartillögunni. Þetta er úrræði sem hefur sannað sig. Í dag má finna víða í menntakerfinu náms- og starfsráðgjafa sem vinna þarft og gott starf en kallað hefur verið eftir því að þeir fái skýrari lagaramma og grundvöll víðar í kerfinu. Ég held að slík nefnd gæti lagt heilmikið af mörkum.
Það er verðugt verkefni að minnka brottfall úr framhaldsskólunum. Það var merkilegt sem fram kom í vinnu nefndar sem skipuð var af hæstv. menntamálaráðherra fyrir tveimur árum, sem kom með tillögur um verk- og tækninámið, að margir velja bóknámið en enda síðar í verk- og tæknináminu. Það sýnir að þar hefði náms- og starfsráðgjöf getað breytt einhverju. Menn gætu kannski fyrr fundið sinn stað í menntakerfinu þar sem þeir fá notið sín og nýta reynslu sína til að þroskast og þróast í skólanum og menntun.
Ég vona eins og ég sagði, frú forseti, að þessi tillaga nái fram að ganga. Ég held að hér sé sannarlega um þarft og brýnt mál að ræða.
Frú forseti. Hér er um að ræða mjög gott mál og mikilvægt af því að brottfall eða ótímabær námslok, eða hvað sem það er kallað í skólakerfinu okkar, er verulegt vandamál. Það er ástæða til, ekki bara að hafa áhyggjur af því, heldur til að grípa til markvissra aðgerða gegn því.
Ég hef nokkrum sinnum flutt tillögu um að efla sérstaklega verk- og listnám og fjölga styttri starfsnámsbrautum í framhaldsskólunum, m.a. til að minnka brottfall, ekki af því að það sé eitthvað léttara nám en bóknámið heldur af því að það mundi ábyggilega verða til þess að fleiri færu í verknám en bóknám og fleiri af þeim sem hætta í bóknáminu án þess að klára það af því þeir hafa ekki áhuga á því eða telja það ekki eiga sérstaklega við sig.
Og ef sama hlutfall námsmanna og ungmenna á Íslandi færi í bóknám annars vegar og verknám hins vegar eins og er á Norðurlöndunum og í flestum Evrópulöndum, þá færu miklu, miklu fleiri hér í einhvers konar verknám og mundu þar af leiðandi líklega klára nám sitt.
En hér kemur fram að hátt í 40% íslenskra ungmenna ljúka ekki námi í framhaldsskóla áður en námslokum er náð, heldur hætta áður en formlegri skólagöngu í framhaldsskólunum er lokið. Það er að sjálfsögðu allt of hátt hlutfall, bæði fyrir einstaklinginn og þjóðfélagið og hægt að leita margra leiða til að sporna gegn því. Það er ekki nokkur einasta spurning.
Þær leiðir sem eru langfarsælastar að fara strax í upphafi eru náms- og starfsráðgjöf. Við þingmennirnir fimm sem flytjum þetta mál, úr þremur flokkum, Framsóknarflokki, Samfylkingu og Vinstri hreyfingunni – grænu framboði, leggjum til að skipuleg aðstoð innan skólakerfisins sem kemur nemendum til hjálpar og er í höndum kennara-, náms- og starfsráðgjafa, verði stóraukin. Og sérstaklega með tilliti til þess að náms- og starfsráðgjöf er mjög nýleg grein innan skólakerfisins. Hún er í rauninni rétt að skjóta þar rótum, auðvitað mismikið eftir skólastigum en er held ég af mörgum mjög vanmetin grein.
Ég held að það skipti gífurlega miklu máli að auka náms- og starfsráðgjöf verulega í skólunum að því þar er upphafsreiturinn sem námsmaðurinn er staddur á þegar hann velur sér brautina sem hann fer inn á í framhaldsskóla, í 9. eða 10. bekk í grunnskólanum. Það val er gífurlega afdrifaríkt fyrir alla framtíð námsmannsins eins og gefur augaleið.
Nemandi sem eftir góða náms- og starfsráðgjöf sæi að hann hefði t.d. brennandi áhuga á einhverju listnámi og sæi að það væri auðvelt fyrir hann að halda því námi áfram síðar í háskóla þótt hann hefði ekki lokið formlegu stúdentsprófi o.s.frv., hann færi þá strax í nám sem hentaði honum og hann hefði mjög mikinn áhuga á. En fengi hann ekki neina eða litla náms- og starfsráðgjöf, færi á einhverja bóknámsbraut svona „af því bara“ þá hætti hann náminu sennilega fljótlega einfaldlega vegna þess að honum hundleiddist námið, hann hefði engan áhuga á því, sæi engan framtíðartilgang með því, byðist síðan spennandi tilboð um vinnu þar sem hann fengi góð laun og þá er leiðin til baka oft svolítið vandrötuð og margir sem koma aldrei til baka.
Það komu fréttir af brottfalli nemenda í framhaldsskólum í síðustu viku þar sem sérstaklega var tekið til þess að brottfall nemenda í framhaldsskólum t.d. á Suðurnesjum væri mikið. Þar var talað um að yfir 50%, ég held hátt í 60% karlkyns nemenda á aldrinum 16 ára til tvítugs hættu áður en þeir lykju námi.
Það er náttúrlega gríðarlega há tala þegar sex af hverjum tíu í árgangi karlkyns nemenda hættir áður en hann lýkur einhverju formlegu námi í skólanum af því að auðvitað nýtist námið nemandanum ekki nema að litlum hluta ef hann lýkur ekki formlegri gráðu, útskrifast annaðhvort með sveinspróf eða stúdentspróf eða einhver önnur réttindi. Þá fyrst nýtist námið fullkomlega og leiðin til frekari menntunar seinna verður greið.
En í allri umræðunni um hið mikla brottfall hér á landi leggjum við flutningsmenn tillögunnar áherslu á að það verði að gefa gaum að aðferðum í náms- og starfsráðgjöf sem beinast að því að vísa veginn um flókið upplýsingaumhverfi, öllum þeim sem eru núverandi eða væntanlegir þátttakendur í skólakerfi eða atvinnulífi.
Að okkar mati er ljóst að brottfall nemenda og skortur á úrræðum fyrir þann hóp sem hættir námi kostar einstaklingana persónulega, fjárhagslega og félagslega, og hefur að sjálfsögðu í för með sér kostnað fyrir skólakerfið en kannski miklu frekar fyrir einstaklinginn sjálfan seinna meir í lífinu þegar það þrengir að starfsmöguleikum hans seinna á lífsleiðinni að hafa ekki tekjumöguleika og einfaldlega leiðir til að lifa farsælu og góðu lífi, að hafa ekki lokið skóla á sínum tíma. Í raun og veru ætti að vera jafnsjálfsagt að ungmenni séu í skólum til 18–19 ára aldurs eins og það var einu sinni, að klára grunnskólann.
Þannig held ég að þróunin verði. Við höfum lagt mikla áherslu á að auka verulega samfelluna á milli allra skólastiga, leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla og þannig fjölgi þeim sem ljúka t.d. stúdentsprófi fyrr og yngri en normið var og er enn þá, um tvítugt. Þeim fjölgi verulega af því samfellan og skilin á milli verða miklu minni en er í dag.
Þau skörpu skil sem nú eru á milli skólastiganna eru að mínu mati algjörlega úrelt. Þeim eigum við að kappkosta að eyða. Ég er sannfærður um að það er langbest t.d. að sveitarfélögin í landinu reki framhaldsskólann líka. Einnig að þau reki leikskólann sem við munum ræða á eftir, gjaldfrjálsan leikskóla, grunnskólann og þá framhaldsskólann.
Þannig væri miklu auðveldara að ná fram samfellu á milli skólastiga, eyða skilunum á milli og þar með held ég að það væri unnin áfangi í því að draga úr ótímabærum námslokum eða brottfalli úr skólunum og efla verulega náms- og starfsráðgjöf.
Rétt að lokum í þessu samhengi, af því það tengist þessu beint, þá var í fyrra fjallað töluvert um afdrif lesblindra og skrifblindra barna í skólakerfinu sem er oft ansi nöturleg og grimm. Þau mál rak á fjörur okkar sem eru í menntamálanefnd Alþingis út af framgöngu föður barns með alvarlega lesblindu. Við fjölluðum um málið á nokkrum fundum nefndarinnar.
Það þarf að sjálfsögðu að gæta sérstaklega að þeim nemendum sem eiga við alvarlega námserfiðleika að stríða, með náms- og starfsráðgjöf og utanumhaldi á öllum skólastigunum en sérstaklega í fyrstu bekkjum grunnskóla því lesblinda, dyslexía, er skilgreind af mörgum sem ein tegund fötlunar. Svo alvarlega háir þetta einstaklingum að það þarf að taka miklu þéttar utan um þá nemendur sem eiga erfiðara með nám, t.d. vegna dyslexíu, en einnig af mörgum öðrum ástæðum, t.d. félagslegum.
Ég held að efling náms- og starfsráðgjafar bæði í grunn- og framhaldsskólum mundi skipta gífurlega miklu máli til að draga úr brottfalli til að bæta aðstæður allra nemenda og ekki síst þeirra sem eiga undir högg að sækja í skólakerfinu.
[17:51]Útbýting:
Frú forseti. Mig langar rétt aðeins að koma og lýsa ánægju minni með þetta frumvarp sem hér liggur fyrir um eflingu náms- og starfsráðgjafar í grunn- og framhaldsskólum.
Ég tel reyndar að það sé alveg sérstaklega mikilvægt að efla náms- og starfsráðgjöf í grunnskólunum. Því ég held að nemendur á því stigi séu oft að velja sér leið á framhaldsskólastigi án þess að vita í rauninni hvað þeir eru að velja og hverju þeir eru að hafna.
Ég held að við eigum ekkert endilega að vera að horfa á þetta úrræði sem úrræði gegn brottfalli, þó að það sé vissulega mjög mikilvægt heldur er þetta mjög mikilvægt fyrir heill persónunnar sjálfrar sem í hlut á, að hún komist á þá braut sem henni hentar best og raunverulegur áhugi hennar og hæfni liggur.
Nú er það svo að ýmsir framhaldsskólar og grunnskólar sem nálægt þeim liggja hafa tekið upp samstarf sín á milli um að kynna ýmsar greinar verknáms sem valfag. Þannig geta nemendur í grunnskólum sótt tíma í framhaldsskólunum í ýmsum verknámsgreinum, fengið leiðsögn og unnið við alvöruhluti. Þar sem ég þekki til hefur þetta reynst ákaflega vel. Þetta hefur orðið til þess að nemendum á verknámsstigi hefur fjölgað ár frá ári og reyndar líka orðið til þess að nemendur sem grunnskólinn hefur ekki haft miklar væntingar til sem námsmanna hafa komið út sem afburðafagmenn á sínu sviði.
Það er auðvitað enginn sem getur sagt til um það hvort viðkomandi einstaklingur hefði ratað inn á rétta braut ef hann hefði ekki fengið þessa kynningu sem þarna á í hlut. En líkurnar á því að viðkomandi einstaklingur rati á rétta braut aukast auðvitað með því að hann fái kynningu. Mér finnst þetta því ákaflega jákvætt mál. Þar að auki er það þjóðhagslega hagkvæmt fyrir okkur að kynna sem best iðn- og verknám fyrir nemendum á grunnskóla- og framhaldsskólastigi vegna þess að það vantar stöðugt í samfélag okkar menn og konur í þær starfsgreinar.
Ég held að einn þáttur þessa máls gæti líka verið sá að stúlkur/konur færu meira í verknám og kannski ekki alveg þessa hefðbundnu skiptingu sem við höfum séð og sjáum enn í dag, ef þær fengju kynningu og raunverulega lýsingu og sýn á það hvað í þessu námi og í starfsgreinum felst.
En því miður er það þannig að val kynjanna á námsgreinum er mjög hefðbundið enn þá. Stúlkur velja t.d. í mjög litlum mæli rafvirkjun, sem hentar þó að miklu leyti mjög vel fyrir konur. Margt sem rafvirkjar eiga að gera er fínleg vinna, vel launuð og allt það. Þannig að ég held að þetta sé á allan hátt hið besta mál og lýsi stuðningi mínum við það.