Virðulegur forseti. Því er til að svara að árið 2002 hófst formleg skráning í slysaskrá Íslands með það að markmiði að samræma skráningu slysa, veita yfirlit yfir fjölda, orsakir þeirra og afleiðingar auk þess að skapa möguleika á ítarlegum rannsóknum. Markvissar forvarnir og skipulagning slysavarna grundvallast á þekkingu á þessum atriðum.

Flest slys á öldruðum verða á eða við heimili þeirra og um tveir þriðju hlutar allra slysa á öldruðum verða vegna falls eða byltu. Næstalgengasta orsök áverka eru árekstrar af einhverju tagi, en aðrar orsakir eins og bruni, skurðir eða eitranir eru frekar fátíðar. Aldraður sem hefur lent í byltu er allt að því þrisvar sinnum líklegri en aðrir til að detta aftur innan árs. Áhætta eykst með hækkandi aldri. Kynferði skiptir máli því áhætta eykst með hækkandi aldri hjá konum en síður hjá körlum. Af fleiri áhættuþáttum má nefna lyfjanotkun, tiltekna sjúkdóma, andlegt ástand, næringarástand, fótavandamál, slæma sjón og hættur í umhverfinu.

Virðulegi forseti. Hv. þingmaður spyr um fyrirbyggjandi aðgerðir til að draga úr slysum á öldruðum. Á öldrunarsviði Landspítalans er starfrækt byltu- og beinverndarmóttaka fyrir þá sem orðið hafa fyrir byltum eða eru taldir í slíkri hættu. Landlæknir hefur gefið út klínískar leiðbeiningar um greiningu og meðferð beinþynningar og einnig um forvarnir og meðferð mjaðmabrota hjá öldruðum þar sem m.a. er fjallað um byltuforvarnir. Gagnrýndar rannsóknir hafa sýnt fram á að sé farið vandlega yfir mál þeirra sem hljóta byltu má draga úr sjúkrahúsinnlögnum, fötlun og umfram allt bæta lífsgæði. Beinvernd, landssamtök áhugafólks um beinþynningu, vinnur gott starf og stendur m.a. að fræðslu fyrir almenning og fagfólk sem byggist á bestu þekkingu á hverjum tíma um beinþynningu og varnir gegn henni.

Líkamsrækt er mikilvæg byltuforvörn og fellur undir 1. stigs forvarnir. Einstaklingur ber þar mesta ábyrgð sjálfur en hlutverk heilbrigðisþjónustunnar er að upplýsa og hvetja fólk til dáða. Heilbrigðisráðuneytið, Lýðheilsustöð og Íþrótta- og Ólympíusamband Íslands er nú komið af stað með tilraunaverkefni sem kallast hreyfing fyrir alla. Markmiðið er að fjölga skipulögðum tilboðum um markvissa hreyfingu fyrir fullorðið og eldra fólk og skapa tækifæri til að sinna þeim sem skortir hvatningu og stuðning til að hreyfa sig. Hjá heilsugæslu og félagsþjónustu sveitarfélaganna eru miklir möguleikar til forvarna, m.a. til að draga úr byltum og afleiðingum þeirra. Heilsueflandi heimsóknir til aldraðra er þjónusta sem hefur verið tekin upp nokkuð víða og ég hvet til að verði skipulögð um allt land. Með því gefst kostur á að kanna heimilisaðstæður aldraðra, leiðbeina um úrbætur á húsnæði og notkun hjálpartækja.

Þá má geta þess að slysavarnadeildir innan Landsbjargar um allt land standa fyrir öflugu forvarnastarfi með fræðslu til aldraðra og í haust hófst verkefni sem miðar að því að heimsækja aldraða, 75 ára og eldri, til að yfirfara hættur á og við heimili þeirra. Þetta verkefni er í þróun og hefur fallið í góðan jarðveg hjá öldruðum, þ.e. þeim sem hafa verið heimsóttir. Byltur meðal aldraðra á sjúkrahúsum, heilbrigðisstofnunum og öldrunarstofnunum eru nokkuð tíðar og þarf að draga úr þeim eins og kostur er. Samkvæmt RAI-mælingum á hjúkrunarheimilum á síðasta ári hlutu 30% íbúanna byltu á sex mánaða tímabili. Alls beinbrotnuðu 6% íbúa á hjúkrunarheimilunum á því tímabili.

Klínískar leiðbeiningar eru ein leið til að draga úr byltum. Á Landspítalanum hafa verið gerðar þverfaglegar klínískar leiðbeiningar í þessu skyni sem verða innleiddar þar á næstu mánuðum.

Virðulegur forseti. Meðal markverðra aðgerða sem ráðist hefur verið í, og ég bind vonir við að munu draga úr byltum aldraðra á stofnunum, er lyfjastefna sem nú hefur verið tekin upp á dvalar- og hjúkrunarheimilum sem eiga aðild að samtökum fyrirtækja í heilbrigðisþjónustu. Auk sameiginlegrar lyfjastefnu hafa dvalar- og hjúkrunarheimilin sameiginlega lyfjanefnd til að fjalla um þessi mál. Samkvæmt stefnunni er stefnt að því að aldraðir sem eru á nýjum lyfjum eða fleiri fái sérstaka skoðun, lyf þeirra yfirfarin og þeim fækkað ef efni standa til. Þetta er mjög mikilvægt því það hefur sýnt sig og verið sannað með rannsóknum að fækkun lyfja dregur úr möguleikum á mistökum og byltum, bætir meðferðarheldni og eykur lífsgæði einstaklinganna. Ráðuneytið vinnur að því að koma þeirri stefnu víðar að innan heilbrigðisþjónustunnar.

Hv. þingmaður spyr hvort ég telji þörf á lagabreytingu til að ná betri árangri í slysasvörnum aldraðra. Ég tel við fyrstu sýn að svo þurfi ekki að vera. Mestu skiptir að skipuleggja slysavarnir vel og beina þeim í þann farveg þar sem þær koma að mestu gagni. Það gerum við best með því að nýta þau tæki og upplýsingar sem við höfum með því að byggja á þekkingu sérfræðinga og nýta okkur gagnrýnd úrræði á þessu sviði.

Virðulegi forseti. Ljóst er að slysavarnir aldraðra munu margborga sig hvernig sem á það er litið. Samkvæmt úttektum sem hafa verið gerðar er fall algengasta slys sem hendir aldraða í 73% tilfella og í 75% tilvika gerist það á heimilum fólks vegna m.a. lausra mottna, þröskulda og rafmagnssnúra sem eru í gangveginum o.s.frv.

Að mínu mati ætti það ekki síst að vera hlutverk heilsugæslunnar að takast á við þessa þætti og ég bendi á að heilsugæslustöðvar víða um land hafa tekið upp reglubundnar heimsóknir til aldraðra, m.a. í þeim tilgangi að skoða slysagildrur. Það er til fyrirmyndar og ætti að taka upp á öllum stöðum.

Jafnframt tek ég undir það sem kom fram í máli hæstv. ráðherra varðandi slysavarnir í kringum lyfjagjöf. Við sem sitjum í heilbrigðis- og trygginganefnd veittum því athygli þegar við heimsóttum hjúkrunarheimilið Sóltún að einmitt lyfjastefna og slysavarnir fækkuðu marktækt slysum á stofnuninni.

Hæstv. forseti. Byltur og brot valda einstaklingum óþægindum og heilsutjóni og er kostnaðarsamt fyrir þjóðfélagið. Þess vegna ber okkur að stuðla að því að fyrirbyggja slík óþægindi og það er hægt að gera. Enn og aftur kem ég að því að efla þarf heilsugæsluna og ekki bara í orðum heldur þarf fjármagn til að fjölga starfsmönnum og að markviss þjónusta verði innan heilsugæslunnar að veita öldrunarþjónustu, heimsóknir miðað við ákveðinn aldur og í heimsóknunum sé farið yfir heimilisaðstæður, hvar megi draga úr slysaþáttum og ef þarf komi iðjuþjálfar þar inn líka. Þetta þarf að vinna með félagsþjónustu sveitarfélaganna því það er einstaklingurinn, sveitarfélögin og hugsanlega Tryggingastofnun sem þurfa að koma að með hjálpartæki.

Einnig vil ég benda á mikilvægi þess að skipulag í sveitarfélögum og bæjum sé með þeim hætti að aðgengi aldraðra og fatlaðra sé til sóma.

Frú forseti. Ég þakka umræðuna og hæstv. ráðherra svörin. Slysavarnir eru mjög mikilvægar og ekki síst hjá öldruðum og ég heyri hjá hæstv. ráðherra að verið er að gera ýmislegt gott, en kannski mætti segja að heildræna stefnu vantaði í slysavörnum aldraðra. Það var a.m.k. sú niðurstaða sem fékkst á þinginu sem ég sat. Ég heyri að ýmislegt er að gerast hjá Landsbjörgu, Landakoti og Landspítalanum.

Einnig vil ég taka undir mikilvægi lyfjastefnunnar. Það voru mjög merkilegar upplýsingar sem heilbrigðis- og trygginganefnd fékk í heimsókn á Sóltún um árangurinn af því að fækka lyfjum og hvernig áhrif það hefur haft á aldraða. Það er líka merkilegt að konur slasast oftar en karlar á efri árum þannig að þetta er mikið baráttumál í rauninni í kvennabaráttunni að tryggja og standa vel að slysavörnum aldraðra.

Ég var hissa á svari ráðherra við fyrirspurninni um hvort þyrfti að breyta lögum til að bæta slysavarnir aldraðra. Í nágrannalöndum hefur verið farið markvisst yfir hina ýmsu löggjöf til að tryggja betur heilsu aldraðra. Það hefur t.d. verið farið yfir umferðarlögin og ýmis önnur lög til að tryggja betur slysavarnir aldraðra. Ég nefndi t.d. hitaveitur, lög um heitt vatn o.s.frv. sem var bent á. Ég hefði því talið ástæðu til að skoða löggjöfina út frá þeim markmiðum sem við setjum okkur í að bæta slysavarnir gagnvart öldruðum. Það er svo auðvitað til bóta þegar slysaskráningin hefur batnað svo mjög eins og fram kom í máli hæstv. ráðherra.

Virðulegi forseti. Ég sé ekki við fyrstu sýn hvort eitthvað sé að okkar lögum. Varðandi hitaveituna eru, að ég tel, nokkuð skýr ákvæði í lögum og reglugerðum um þau atriði en það er auðvitað sveitarfélaganna að framfylgja því að farið sé eftir þeim. En ég vil taka undir það sem hér hefur komið fram að verið er að gera mjög margt gott á þessu sviði og fjölmargir aðilar koma þar að. Það er rétt sem fram hefur komið að heilsugæslan og félagsþjónusta sveitarfélaga eru í nokkuð stóru lykilhlutverki af því að þar verða slysin tíðust. Ég vil í því sambandi benda á það, sem ég hef haft mjög miklar áhyggjur af, að meira en helmingur sveitarfélaga hefur dregið úr félagslegri þjónustu fyrir aldraða í heimahúsum. Mér finnst það mjög alvarlegt mál og þetta eru mörg sterkrík sveitarfélög. Það eru ekki fátæk veikburða sveitarfélög sem eru að gera þetta.

Ég hef bent á að Reykjavík, sem er langstærsta sveitarfélagið, hefur ekki verið að auka félagslegu heimaþjónustu sína fyrir aldraða. Sami tímafjöldi var á tímabilinu 1999–2003, þetta kemur fram í skýrslu Ríkisendurskoðunar. Sveitarfélög eins og Kópavogur, Reykjanesbær, Garðabær, Seltjarnarnes, Akranes og Ísafjarðarbær drógu úr félagslegri heimaþjónustu fyrir aldraða 1990–2003 og mörg þeirra sveitarfélaga sem ég var að lesa upp eru sterkrík sveitarfélög í sókn. Hvað er í gangi? Ég vil draga þetta sérstaklega fram af því að sveitarfélögin hafa mjög miklu hlutverki að gegna í þjónustu við aldraða og félagsþjónusta sveitarfélaga er má segja eiginlega fyrsta þjónustustigið og það er miklu eðlilegra að fólk fái félagsþjónustu frá sveitarfélaginu áður en það fær heimahjúkrun frá heilsugæslunni. Það er seinna stigið þegar fólk er orðið veikara.

Ég segi það, virðulegi forseti, að mér finnst það grafalvarleg staðreynd að meiri hluti sveitarfélaga hefur dregið úr félagslegri heimaþjónustu við aldraða og það líka mörg sterkrík stór sveitarfélög. Það er hneyksli að mínu mati.