stjórnarskipunarlög, 1. umræða.
Virðulegur forseti. Ég flyt frumvarp til stjórnarskipunarlaga um breyting á stjórnarskrá lýðveldisins Íslands, nr. 33/1944, með síðari breytingum. Flutningsmenn fyrir utan þá er hér stendur eru hv. þingmenn Pétur H. Blöndal, Jón Magnússon og Höskuldur Þórhallsson. Á frumvarpinu eru fulltrúar úr þremur stjórnmálaflokkum á Alþingi. Áður hafa sambærileg mál verið flutt. Frumvarp sama efnis var flutt á 123., 131. og 132. löggjafarþingi. Ég vil líka taka fram að hv. þm. Kristinn H. Gunnarsson flutti frumvarp á 130. löggjafarþingi þar sem sambærileg breyting var m.a. lögð til. Á þessu máli hafa áður verið þingmenn sem hér störfuðu um tíma, bæði Margrét Frímannsdóttir og Gunnar Örlygsson.
Ég ætla að lesa 1. gr., með leyfi forseta:
„Síðari málsliður 51. gr. stjórnarskrárinnar orðast svo: Sé þingmaður skipaður ráðherra skal hann víkja úr þingsæti á meðan hann gegnir ráðherradómi og tekur varamaður hans sætið á meðan.“
Þetta er mjög lítið frumvarp í sniðum en felur í sér talsvert miklar breytingar.
Íslenskt réttarríki hefur byggst á hugmyndum franskra umbótasinna á 18. öld en þær hugmyndir hafa falist í greiningu ríkisvalds í þrjá þætti, þ.e. löggjafarvald, framkvæmdarvald og dómsvald, sbr. 2. gr. stjórnarskrárinnar. Hugsunin með þrískiptingu valdsins hefur verið sú að hver valdhafi um sig takmarki vald hins þannig að hver hluti ríkisvaldsins um sig á að vera sem sjálfstæðastur. Þó að stjórnarskrá okkar byggist á þessum hugmyndum gerir hún samt ekki ráð fyrir fullum aðskilnaði þessara þriggja sviða ríkisvaldsins því að hún gerir ráð fyrir því að ráðherrar geti jafnframt verið alþingismenn eins og allir vita. Aðskilnaður löggjafarvalds og framkvæmdarvalds er því í raun ekki eins mikill og áskilið er í 2. gr. stjórnarskrárinnar.
Virðulegi forseti. Verði þetta lagafrumvarp að lögum er gert ráð fyrir að sá háttur verði hafður á að um leið og forseti hefur skipað alþingismann ráðherra taki varamaður ráðherra sæti hans á þingi. Ráðherra ætti hins vegar rétt á þingsæti sínu aftur ef hann léti af ráðherradómi og þing hefði ekki verið rofið, á miðju kjörtímabili t.d. Nú er staðan sú að ráðherra getur sagt af sér þingmennsku og látið varamann taka sæti sitt í staðinn en mjög ólíklegt er að ráðherra geri slíkt að öllu óbreyttu. Ef hann af einhverjum ástæðum missti ráðherraembættið ætti hann ekki afturkvæmt í þingmennsku fyrr en að afloknum kosningum, þ.e. ef hann næði þá kjöri yfirleitt. Eins og aðstæður eru nú hafa ráðherrar ekki um góða kosti að velja í þessu sambandi.
Á sínum tíma var ég spurð: Af hverju lætur þú ekki af þingmennsku sem ráðherra? Því er til að svara að það er mjög óeðlileg krafa miðað við lögin eins og þau eru nú. Þá hefði ég ekki átt afturkvæmt ef eitthvað hefði komið upp á í stjórnarsamstarfi eða annað slíkt. Breyta þarf lögunum þannig að ráðherrar eigi afturkvæmt í þingmennsku verði breytingar á högum þeirra að þessu leyti.
Verði þessi breyting samþykkt munu allir sem sitja þing, 63 þingmenn, geta sinnt þeim skyldum sem á þeim hvíla. Nú er sagt að stærsti hluti hinnar eiginlegu vinnu við þingmál fari fram í þingnefndum. Þar sem ráðherrar eiga ekki sæti í nefndum þingsins má segja að einn sjötti hluti þingheims sé ekki nema að litlu leyti virkur í störfum þingsins. Breytingin yrði talsverð að þessu leyti. Allir þingmenn yrðu virkir í þingnefndum ef breytingin verður samþykkt. Jafnhliða þeirri breytingu sem hér er verið að leggja til telja flutningsmenn rétt að skoða hvort ástæða sé til að fækka þingmönnum. Skoðanir eru skiptar um það. Það er ljóst að ef núverandi hæstv. ráðherrar mundu segja af sér þingmennsku og varamenn kæmu í staðinn mundi fjölga í hópnum um 12 manns. Sumir hafa réttilega bent á að aukin útgjöld felist í því og hafa þá viljað fækka þingmönnum á móti. Ég ætla ekki að kveða upp úr um það hvort rétt sé að fækka þingmönnum en það er eðlilegt að skoða það. En miðað við þau störf sem nú hvíla á þingmönnum þá veit ég ekki hvort skynsamlegt væri að fækka þeim. Talsvert alþjóðastarf fer fram á vegum þingmanna, þingflokka og þingsins. Þó að það starf hafi aukist þarf að efla það enn frekar vegna breytinga sem eru að verða hnattrænt. Það yrðu þá, að mínu mati, enn meiri annir á þingmönnum ef þeim yrði fækkað. Ég hef vissar efasemdir um að skynsamlegt sé að gera það, en það má skoða.
Ég vil nefna að bæði í Noregi og í Svíþjóð er það fyrirkomulag í gildi sem hér er verið að leggja til, þ.e. ráðherrar eiga ekki líka sæti á þingi. Ég hef stundum rætt þetta við þingmenn frá þessum löndum. Þeim finnst fyrirkomulagið hjá okkur skrýtið. Þeir hvá jafnan: Nú er þetta þannig hjá ykkur, það er ekki þannig hjá okkur. Þeir eru orðnir mjög vanir hinu fyrirkomulaginu. Annars staðar á Norðurlöndunum eru þingmenn miklu fleiri þannig að þetta eru hlutfallslega minni breytingar þar, breytingin er meiri hér af því að af 63 þingmönnum eru 12 ráðherrar. Þingmenn eru miklu fleiri annars staðar á Norðurlöndunum. Ég ætla að nefna til gamans hve margir þingmenn eru á Norðurlöndunum. Við erum með langfæsta þingmenn, 63, enda erum við fámenn. Í Noregi eru þingmenn 169, í Danmörku 179, í Finnlandi 200 og í Svíþjóð 349. Við Íslendingar höfum 63 þingmenn, þrjú lönd hafa 170–200 en svo kemur Svíþjóð með miklu fleiri þingmenn, þar eru þeir 350. Það er gaman að skoða þessar tölur og sjá hvað þingmennirnir eru margir í Svíþjóð. Það er mikið stökk þarna á milli frá 200 í Finnlandi og upp í 349 í Svíþjóð, þar sem þeir eru flestir.
Virðulegur forseti. Ég vil taka fram að frumvarpið er í anda stefnu Framsóknarflokksins. Framsóknarflokkurinn hefur ályktað að ráðherrar eigi ekki jafnhliða að vera þingmenn til að ná fram aðgreiningu valds. Ég vil líka nefna að Samfylkingin hefur ályktað um þessi mál. Árið 2003 segir í stjórnmálaályktun landsfundar Samfylkingarinnar um lýðræðismál, með leyfi virðulegs forseta:
„Ráðherrar eiga að segja af sér þingmennsku …“ — nú vantar botninn í þessa tilvitnun, en alla vega segir þar að ráðherrar eigi að segja af sér þingmennsku og vitnað er í lýðræðið í þeirri ályktun.
Ég ætla að vitna í nýrri ályktun frá Samfylkingunni frá 2005. Ég er með hana alla en þar segir í kaflanum um skilvirkara lýðræði, með leyfi forseta:
„Ráðherrar gegni ekki þingmennsku sem m.a. stuðlar að því að skerpa aðgreiningu löggjafar- og framkvæmdarvalds.“
Það er ljóst að Samfylkingin hefur sömu skýru stefnu í þessu og Framsóknarflokkurinn þó að ég hafi reyndar ekki séð ályktanir Samfylkingarinnar hin seinni ár, þ.e. 2006 og 2007. Ég býst þó við að þetta sé enn stefna Samfylkingarinnar. Tveir stjórnmálaflokkar á Íslandi hafa því mjög skýra stefnu í þessu máli.
Það er ljóst að ráðherrar hafa mikið vald þegar maður lítur til þess að þeir eru þingmenn líka. Ég vil nefna dæmi. Bæði 1991–1995 og einnig 1995–2007 var fyrirkomulagið þannig, vegna fjölda þingmanna í þingflokkum Alþýðuflokksins og síðan Framsóknarflokksins, að í báðum tilvikum voru þingmennirnir 12 og helmingur þeirra voru ráðherrar. Þetta var bæði þegar Alþýðuflokkurinn var við völd ásamt Sjálfstæðisflokknum 1991–1995 og síðan í samstarfi Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks 1995–2007.
Þá ganga mál þannig fyrir sig þegar þau eru tekin fyrir í ríkisstjórn og samþykkt um þau frumvörp: Frumvarp frá ráðherra er samþykkt í ríkisstjórn. Ef ráðherra er í 12 manna þingflokki, eins og var á sínum tíma í Alþýðuflokknum og síðar í Framsóknarflokknum, hafa sex ráðherrar samþykkt frumvarpið í viðkomandi flokki. Málið er þá tekið inn í þingflokkinn og þegar hann fundar til að fara yfir málið og ákveða hvort breyta eigi því, reka það til baka eða samþykkja hefur helmingur þingmanna þá þegar samþykkt frumvarpið eins og það lítur út í ríkisstjórninni. Helmingurinn er þá þegar búinn að samþykkja málið og hinn hluti þingflokksins, þeir sem ekki eru ráðherrar, má sín lítils gagnvart valdi ráðherra. Þannig var það. (Gripið fram í: Máttu sín einskis.) Máttu sín einskis, er kallað hér fram í. Ráðherraræði verður of sterkt með slíku fyrirkomulagi þegar málum er þannig háttað að stór hluti þingmanna hefur þegar samþykkt frumvarpið. Þetta sjónarmið þarf að ræða. [Lýsing aukin í þingsal.] Og þá birtir heldur yfir í salnum, ljósin kviknuðu. (Gripið fram í: Þegar talað er gegn ráðherra kvikna þau.) Já, þegar talað er gegn hæstv. ráðherrum birtir yfir þinginu.
Þau sjónarmið hafa komið fram, og þau eru réttmæt, að það verði að vissu leyti lýðræðishalli við þessa breytingu. Þegar 12 ráðherrar segja af sér þingmennsku koma 12 stjórnarþingmenn inn, og þá sem varamenn. Þá hefur sitjandi ríkisstjórn aldeilis fengið liðsauka til að taka þátt í rökræðum og störfum. Þetta er alveg rétt. Þetta er neikvæð afurð þeirrar breytingar sem hér er lögð til. Ég tel eðlilegt, virðulegi forseti, að þetta verði skoðað í nefndinni sem fær málið til umfjöllunar. Það verði skoðað hvernig hægt er að styrkja stjórnarandstöðuna á móti. Ég tel óhjákvæmilegt að það verði gert til að afl ríkisstjórnarflokka verði ekki meira en efni standa til. Reyndar standa nú yfir viðræður milli formanna þingflokka og þingforseta um að styrkja þingið og þá m.a. með stjórnarandstöðuna í huga, sem er gott og gilt. En óháð því tel ég að nefndin sem fær þetta mál til umfjöllunar verði að skoða hvernig styrkja eigi stjórnarandstöðuna sérstaklega. Verði þessi breyting samþykkt, sem ég vona, verður að styrkja stjórnarandstöðuna svo að hún verði ekki hlutfallslega veikari en ríkisstjórnarflokkarnir þegar þeir fá 12 manna liðsauka með sér í störfin.
Þegar fjallað var um þetta mál á hv. Alþingi á sínum tíma var því vísað til umfjöllunar í nefnd Jóns Kristjánssonar, fyrrv. alþingismanns og ráðherra. Sú nefnd er að endurskoða stjórnarskrána. Þar hefur málið ekki fengið neina afgreiðslu en það hefur verið skoðað. Reyndar hefur ósköp fátt fengið afgreiðslu í þeirri nefnd og eins og ég skynja stöðuna er starf nefndarinnar mjög óljóst sem stendur. Ég hef, virðulegi forseti, borið fram fyrirspurn um starf nefndarinnar, sem hæstv. forsætisráðherra, Geir H. Haarde, mun væntanlega svara bráðlega. Í nefndinni var m.a. mikið rætt um sameiginlega auðlind okkar, að setja ætti inn ákvæði um að sjávarauðlindin væri sameign þjóðarinnar. Það mál er ekki útkljáð og þar eru örugglega mörg önnur erfið mál innan dyra sem taka þarf á, mál sem flokkar eru ósammála um. Sem dæmi um slíkt mál má taka neitunarvald forseta, þar skilur himinn og haf milli ríkisstjórnarflokkanna. Nefndin mun væntanlega einnig taka til umræðu yfirþjóðlegt vald en hæstv. utanríkisráðherra, Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, hefur tjáð sig opinberlega um að taka eigi það í vinnslu á kjörtímabilinu. Ég tel mjög æskilegt að nefndin fjalli um yfirþjóðlegt vald. Það er eðlilegt að hafa ákvæði í stjórnarskrá um yfirþjóðlegt vald, m.a. vegna þess að við eigum sæti í öryggisráðinu. En frumvarpið fór sem sagt inn í þessa nefnd á sínum tíma og hefur ekki ratað þaðan út aftur. Það væri afar jákvætt ef nefndin skoðaði þetta mál eða þá að það yrði skoðað í sérstakri nefnd í þinginu.
Virðulegi forseti. Þetta er mikilvægt mál vegna þess að það styrkir lýðræðið, það skerpir á þrígreiningu valdsins. Ég sé marga kosti við málið og afar fáa galla og eins og ég gat um í fyrri ræðu minni er hægt að vinna upp á móti göllunum. Með samþykkt frumvarpsins — sem felur það í sér að ráðherrar verði ekki jafnhliða þingmenn, sitji ekki beggja vegna borðsins, sitji ekki hér og greiði atkvæði með og á móti málum, séu ekki hluti af löggjafarvaldinu á sama tíma og þeir eru framkvæmdarvaldið — værum við að stíga mjög mikilvægt skref í átt að því að styrkja þingið og styrkja lýðræðið. Það verður að segjast eins og er, og maður hefur vissa reynslu af því vegna fyrri starfa, að ráðherraræðið er ótrúlega mikið á Íslandi og allt of mikið. Það verður að efla þingið og þetta er m.a. leið til þess.
Vegna þeirra orða að styrkja þurfi þingið vil ég geta þess að hópur fólks hefur á tilfinningunni að á sínum tíma hafi þjóðþing Norðurlanda haft svipaðan styrkleika en síðan hafi orðið mjög misjöfn þróun á Norðurlöndunum og Ísland hafi setið eftir. Hin þjóðþingin á Norðurlöndunum hafi styrkt sig en íslenska þingið hafi ekki að sama skapi gert það. Stundum hefur verið sagt að íslenska þingið njóti ekki eins mikils stuðnings og önnur þjóðþing, og vil ég draga sérstaklega fram fjárframlög, og að stjórnmálaflokkar fái ekki eins mikla aðstoð miðað við hvern þingmann eins og annars staðar á Norðurlöndunum. Ég lét skoða þetta, af því að stundum er ýmislegt sagt sem stenst ekki þegar nánar er að gáð, og þetta er alveg rétt. Ef framlög til stjórnmálaflokka eru skoðuð og þeim deilt niður á þingmenn í viðkomandi löndum er ljóst að íslenskir þingmenn njóta minnst stuðnings fjárhagslega, eða flokkar þeirra, miðað við fjölda þingmanna. Hver þingmaður á Íslandi gaf af sér 4,9 millj. kr. í fjárhagsstuðning við stjórnmálaflokk, ef svo má segja. Síðan komu önnur Norðurlönd þar á eftir með hærri tölur, ég er ekki með þær hér á blaði en mig minnir að þetta hafi verið í kringum 8–10 millj. kr. En Noregur skar sig úr. Noregur var með yfir 28 millj. kr. á hvern þingmann í framlög af opinberu fé. Minnst opinbert fé var nýtt til að styrkja hið lýðræðislega vald á Íslandi en mest í Noregi. Í Noregi hefur farið fram mikil umræða um þetta og þar er talið æskilegt að stjórnmálaflokkarnir njóti opinbers stuðnings þannig að þeir þurfi ekki í eins ríkum mæli að reiða sig á fjárhagslegan stuðning úti í bæ, ef svo má segja. Við höfum farið í gegnum hluta af þessari umræðu og höfum takmarkað framlög til stjórnmálaflokka við 300 þúsund kr. markið og á sama tíma höfum við reynt að styrkja stjórnmálaflokkana. En það er alveg ljóst að enn erum við langt frá Norðmönnum og undir öðrum Norðurlöndum í þessum efnum.
Virðulegur forseti. Ég tel mjög brýnt að samþykkja þetta mál. Það er mjög æskilegt að styrkja þingið, minnka ráðherraræðið og ganga alla leið í því að greina á milli hinna þriggja þátta, þ.e. löggjafarvalds, framkvæmdarvalds og dómsvalds.
Frú forseti. Mig langar að leggja orð í belg út af málinu sem hv. þm. Siv Friðleifsdóttir er að kynna, fyrst og fremst gagnvart því sem hún kom inn á síðast. Ég skil það eiginlega sem tvíþætt mál. Annars vegar er opinber stuðningur til stjórnmálaflokka, þ.e. hvernig heimildum þeirra er í raun háttað til að sinna því hlutverki sem við ætlumst til að þeir geri og hins vegar það sem snýr að umgjörð þingsins og starfsaðstöðu þess.
Nýir þingmenn hafa ekki gert sér fullkomna grein fyrir því fyrir fram hvernig störfum er háttað innan veggja stofnunarinnar. Það er áhugavert að læra það og tekur vissulega ákveðinn tíma. En það sem mér finnst standa upp úr er að þegar við horfum á framkvæmdarvaldið annars vegar og löggjafarvaldið hins vegar og tökum ekki þetta ákveðna mál hvað varðar þrískiptinguna, hversu klár hún er eða hvernig frá því er gengið stjórnskipulega, þá finnst mér einboðið að þingið verði að styrkja gagnvart framkvæmdarvaldinu.
Ég horfi þar t.d. til fjárframlaga til þingsins, til þeirrar sérfræðiaðstöðu sem það þarf á að halda til að takast á við mjög stór mál. Mig langaði að spyrja hv. þingmann hvort það sé ekki rétt skilið hjá mér að þingmaðurinn hafi annars vegar verið að tala um fjárframlög til stjórnmálaflokka til að draga þá úr aðkomu einkaaðila og hins vegar að aðstaða þingsins yrði bætt þannig að þingmenn hafi meiri kost á að setja sig vel inn í mál og fylgja þeim eftir á eigin forsendum án þess að þurfa allt of mikið að reiða sig á framkvæmdarvaldið, eins og mér finnst að vissu leyti raunin.
Virðulegi forseti. Ég tel að styrkja þurfi þingið óháð því máli sem hér er fjallað um en ég tel líka að styrkja þurfi stjórnmálaflokkana meira. Ég bind vonir við að sú umræða sem fram hefur farið milli þingforseta og þingflokksformanna um breytingar, m.a. á ræðutíma og styrkingu á störfum þingmanna, m.a. í nefndum, leiði til niðurstöðu. Þar á að taka sérstakt tillit til stjórnarandstöðunnar.
Ég bind vonir við að úr verði breytingar sem munu styrkja þingið. Óháð því tel ég að styrkja þurfi stjórnmálaflokkana sjálfa. Þær tölur sem ég var að reyna að rifja upp í ræðu minni, virðulegi forseti, eru þannig að ef maður skoðar fjárstuðning hins opinbera við stjórnmálaflokka á Norðurlöndunum þá er Ísland með tæplega 5 millj. kr. á hvern þingmann og Danmörk með í kringum 6,6 millj. kr. á hvern þingmann. Í Svíþjóð er framlagið kringum 9,8 millj. kr. á þingmann, í Finnlandi í kringum 11,4 millj. kr. á þingmann en í Noregi, sem er með langhæstu framlögin, eru 28,3 millj. kr. á hvern þingmann.
Röksemdafærslan fyrir þessum styrk í Noregi, sem er sem sagt meira en fimm sinnum hærri en hér á landi, þetta er náttúrlega fjölmennara ríki en samt þarf að styðja við flokkana óháð. Í Noregi er talið að starfsemi stjórnmálaflokkanna sé svo mikilvæg fyrir lýðræðið í landinu og styrkja þurfi þá myndarlega til að minnka líkurnar á því að þeir þurfi að sækja til stuðnings vafasamra aðila sem gætu síðar farið að hafa áhrif á störf þingmanna.
Frú forseti. Það er mikilvægt að líta öðru hverju upp úr amstri dagsins, upp úr dægurmálunum til heimspekinnar og skoða hvernig þjóðfélag okkar er uppbyggt. Í kjölfar frönsku byltingarinnar komu upp hugmyndir um að vernda borgarana fyrir ofurvaldi ríkisins með því að skipta ríkisvaldinu upp í þrennt en áður höfðu menn oft og tíðum haft einvalda við stjórn sem voru misgóðir. Sumir voru menntaðir, góðir og hugsuðu um hag fólksins en aðrir síður og fór oft saman að sami aðilinn setti lög eða reglur, framfylgdi þeim og dæmdi svo að lokum. Heimspekingar sem spruttu upp úr frönsku byltingunni sáu að þetta var ótækt og fannst mikilvægt að skipta hinu sterka ríkisvaldi í þrennt. Þaðan kemur hugsunin um þrískiptingu valdsins, til að vernda borgarann fyrir ofurvaldi ríkisins. Því er ekki haldið fram að ráðherrar eða aðrir séu vondir menn en ef vondur maður skyldi komast í ráðherrastöðu, og bæði setur lög og framkvæmir þau, er eins gott að hann sé ekki báðum megin. Það á að vera hægt að sporna við ægivaldi hans.
Frumvarpið sem við ræðum gerir ráð fyrir að ráðherrar séu ekki jafnframt þingmenn en það er brot á því skipulagi að skilja á milli framkvæmdar- og löggjafarvalds.
Það er margt í starfi Alþingis sem er athugavert í ljósi hugmynda um þrískiptingu valdsins. Vil ég þar nefna, eins og margoft áður, að Alþingi samþykkir alls konar fjárveitingar og einmitt þessa dagana samþykkja nefndir þingsins fjárveitingar til hins og þessa sem er í rauninni hlutverk framkvæmdarvaldsins. Þar sem Alþingi er eini eftirlitsaðilinn með framkvæmdarvaldinu og fylgist með því að fjármunum sé rétt ráðstafað, eru þessar framkvæmdir undanskildar, enginn hefur eftirlit með þeim. Ráðherrar geta alltaf vísað til þess að Alþingi hafi ákveðið framkvæmdina eða fjárveitingu til hennar og eru þar með lausir undan ábyrgð.
Ég hef einnig margoft nefnt að Alþingi samþykkir mjög fá lög sem samin eru af þingmönnum. Flest lög eru samin í ráðuneytum, sem er slæmt, en einnig í stofnunum sem sjá um að framkvæma lögin. Þá læðist að manni sá grunur að þar smíði embættismennirnir sér vopn í baráttu sinni við borgara en það getur verið stórhættulegt. Ekki þarf annað en líta á lög eins og skattalögin þar sem mjög einhliða er hallað á borgarann. Við getum því lagað ýmislegt ef frumvarpið verður samþykkt, þá mundi margt breytast hér á Alþingi. Ríkisstjórnin yrði meira framkvæmdarvald og Alþingi meira löggjafarvald og tæki hugsanlega að sér að semja frumvörp að beiðni ýmissa aðila. Ef einhvers staðar væri talin ástæða til að semja lög mundi Alþingi gera það, ef til vill að beiðni einstaklinga og samtaka þeirra eða ráðuneyta, ráðherra og ríkisstjórna.
Hér hefur verið talað um fækkun þingmanna og ég tel eðlilegt að menn skoði það. Ég sé enga ástæðu til að þeir 12 þingmenn sem nú gegna embætti ráðherra — þeir eru ekki til starfa í þinginu. Ekkert mundi breytast þótt þingmönnum yrði fækkað um 12 nema að hlutföllin í þingmannahópnum mundu breytast stjórnarandstöðunni í óhag, svo gæta þarf réttinda þeirra.
Margs konar ósiðir hafa viðgengist í störfum þingsins. Við 2. umr. er t.d. oft kallaður til ráðherra sem flutti málið upphaflega en menn gleyma því að málið er komið úr höndum ráðherrans. Hann flytur málið við 1. umr., síðan er það komið til nefndar og er þá nefndaformaður yfirleitt framsögumaður í málinu sem kemur ráðherra í rauninni ekki lengur við. Þess vegna finnst mér ósiður og í raun framsal á löggjafarvaldi að kalla ráðherrann til í þeirri umræðu. Eins finnst mér það ósiður þegar einstakir þingmenn kalla eftir lögum frá ráðherrum. Þótt það sé þannig í praxís þurfa menn ekki endilega að viðurkenna það í orði.
Þingið ætti að vinna meira að því að semja lög sjálft því að sá sem semur textann upphaflega setur langmest mark á endanleg lög. Hann ákveður alla uppsetningu og allir aðrir, hvort sem það er ríkisstjórn, þingflokkar eða Alþingi, þurfa að rökstyðja breytingar. Sá sem setur það fyrst upp þarf ekki að rökstyðja eitt eða neitt og hefur langmest áhrif á hvernig endanleg lög líta út. Miklu máli skiptir að það sé Alþingi Íslendinga, kjörið af fólkinu, sem semur frumvörp. Það fengi aðstoð nefndasviðs sem styrkja mætti mikið og jafnvel ráða það fólk til starfa til Alþingis sem nú starfar hjá ráðuneytum með fjárstuðningi Alþingis við að semja frumvörp. Það er því Alþingi sem borgar í raun vinnuna í ráðuneytunum þar sem samin eru frumvörp sem alþingismenn ættu sjálfir að semja eða að láta semja. Það er ýmislegt sem þetta frumvarp snertir og þótt það sé lítið að vöxtum er það í rauninni mjög afgerandi í uppbyggingu ríkisvaldsins.
Frú forseti. Skoða mætti stöðu dómskerfisins og hvernig við getum gert það enn óháðara löggjafarvaldi og framkvæmdarvaldi og þar vantar í stjórnarskrána ákvæði um Hæstarétt því að hans er ekki getið í henni. Jafnframt vantar ákvæði um að Hæstiréttur geti í vissum tilfellum orðið stjórnlagadómstóll, þ.e. kveðið á um hvort lög frá Alþingi standist stjórnarskrá, eins og hann hefur stundum gert. Þá finnst mér að hann þurfi að vera fullskipaður því að annað er ekki gott þegar Hæstiréttur fer í hlutverk stjórnlagadómstóls sem margar þjóðir hafa en við Íslendingar ekki.
Ég legg áherslu á að frumvarpið nái fram að ganga og að sú nefnd sem fær það til skoðunar líti á hvort ástæða sé til að fækka þingmönnum í kjölfarið með alþjóðastarfið í huga sem nefnt var. Ég legg áherslu á frumvarpið verði samþykkt.
Frumvarpið gengur til 2. umr.
Frumvarpið gengur til sérn.