almenn hegningarlög, 1. umræða.
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á almennum hegningarlögum, nr. 19/1940, með síðari breytingum. Frumvarpið gerir ráð fyrir að við 206. gr. laganna bætist ný málsgrein sem verði 1. mgr., svo hljóðandi, með leyfi forseta:
„Hver sem lætur af hendi eða heitir greiðslu eða öðrum ávinningi fyrir vændi skal sæta sektum eða fangelsi allt að einu ári.“
Flutningsmenn auk mín eru hv. þingmenn Atli Gíslason, Auður Lilja Erlingsdóttir, Ágúst Ólafur Ágústsson, Ásta R. Jóhannesdóttir, Katrín Júlíusdóttir, Siv Friðleifsdóttir, Steingrímur J. Sigfússon og Steinunn Valdís Óskarsdóttir.
Þetta er mál sem á sér nokkuð langa sögu í sölum Alþingis. Ég hef mælt fyrir sambærilegu máli áður og það hefur farið svo langt að meira að segja hefur það verið afgreitt frá allsherjarnefnd. Síðast þegar kynferðisbrotakafli almennra hegningarlaga var tekinn til gagngerrar endurskoðunar lagði ég fram breytingartillögu við það mál sem hafði að geyma samhljóða ákvæði. Þá breytingartillögu dagaði uppi og var aldrei borin undir atkvæði þingsins sem mér þótti afar miður því að ég taldi að það hefði verið mjög nálægt því að meiri hluti hefði verið fyrir tillögunni á þeim tíma. Ef ég man rétt var þetta á 133. löggjafarþingi.
Það fór svo í átökum milli sjónarmiða innan allsherjarnefndar að breytingartillagan var ekki borin upp en engu að síður fékk stjórnarandstaðan framgengt ákveðnum baráttumálum sínum í endurskoðun kynferðisbrotakafla en þetta ákvæði varð að bíða. Nú er kominn þessi betri tími sem við biðum eftir og við, þingmenn úr þremur flokkum, getum flutt tillöguna sjálfstæða hér og nú. Það höfum við reyndar gert áður. Fyrir einum fjórum árum fluttu þingkonur úr öllum flokkum öðrum en Sjálfstæðisflokknum samhljóða tillögu. Þar sýndu þingkonur samstöðu og sjónarmið þeirra voru og eru að öllum líkindum enn þau að gera þurfi eitthvað í þessum málum sem eru erfið viðureignar og vandmeðfarin. Æ fleiri tilfelli um vændi virðast vera að skjóta upp kollinum í samfélagi okkar og í auknum mæli virðist vera þar um erlendar stúlkur að ræða. Það er auðvitað vísbending um að angi af mansalinu sem grasserar í öðrum löndum í Evrópu sé farinn að teygja anga sína hingað.
Ýmislegt hefur verið unnið á vettvangi Alþingis og dóms- og kirkjumálaráðuneytis í þessum efnum. Við höfum fengið þrjár gagnmerkar skýrslur um vændi á Íslandi sem ég vil nefna hér. Í fyrsta lagi nefni ég skýrslu frá árinu 2001 sem Rannsóknir og greining gerðu fyrir dóms- og kirkjumálaráðuneyti um vændi á Íslandi og félagslegt umhverfi þess. Þar leiða skýrsluhöfundar í ljós með hvaða hætti vændi er stundað á Íslandi og voru það sláandi niðurstöður og sú skýrsla er enn sláandi lesning. Síðan kom önnur skýrsla ári síðar, árið 2002, frá dóms- og kirkjumálaráðuneytinu. Það var skýrsla nefndar sem falið hafði verið að gera tillögur um úrbætur vegna kláms og vændis. Sú nefnd hafði tekið til umfjöllunar þá leið sem hér er mælt fyrir, þ.e. að það sé virkt tæki í baráttunni gegn vændi að gera það refsivert að kaupa vændisþjónustu. Sú nefnd komst hins vegar ekki að niðurstöðu um að leggja þá leið til að svo komnu máli, hún taldi ekki vera nægar sannanir fyrir því að hún hefði reynst vel í Svíþjóð, upprunalandi sínu. Síðan vil ég nefna þriðju skýrsluna sem unnin var af starfshóp á vegum dóms- og kirkjumálaráðuneytis sem kynnti sér mismunandi löggjöf um vændi og fleira á Norðurlöndum og víðar og gaf út skýrslu árið 2006. Í þeim starfshópi átti ég sæti en til hans hafði verið stofnað til að reyna að ná sáttum um þau ólíku sjónarmið sem tekist hefur verið á um í sölum Alþingis.
Enn eina ferðina klofnaði starfshópurinn. Hann klofnaði í afstöðu sinni til þessarar leiðar og náði ekki sameiginlegri niðurstöðu enda kannski ekki við öðru að búast þar sem ljóst var fyrir fram að þau sjónarmið sem einstaklingar fóru með inn í þá nefnd voru mjög skýr og afdráttarlaus. Í sjálfu sér skipti enginn um skoðun frá því að starfshópurinn hóf störf þangað til skýrsla starfshópsins lá fyrir í febrúar 2006.
Hvatt hefur verið til þess af kvennasamtökum á Íslandi að Íslendingar fari að dæmi Svía í þessum efnum og geri kaup á vændi refsiverð. Haustið 2003 sendu 14 kvennasamtök, eða samtök sem tengjast kvennahreyfingum, þingmönnum áskorun um að leiða slíkt bann í lög. Þessi félög voru Bríet, félag ungra femínista, Femínistafélag Íslands, Kvenfélagasamband Íslands, Kvennaathvarfið, Kvennakirkjan, Kvennaráðgjöfin, Kvenréttindafélag Íslands, Neyðarmóttaka vegna nauðgunar, Stígamót, tímaritið Vera, UNIFEM á Íslandi, Félag kvenna í læknastétt á Íslandi, Landssamband framsóknarkvenna og V-dagssamtökin. Í greinargerðinni sem okkur þingmönnum var send með áskoruninni var lögð áhersla á tengsl klámiðnaðarins og vændis og tekið undir það sjónarmið að vændið væri kynbundið ofbeldi sem vinna bæri gegn. Voru þessar hreyfingar allar sammála um að það væri virk leið til varnar í þessum efnum að gera kaup á vændi refsivert á Íslandi.
Dagana 21.–27. mars 2007 gerði Capacent Gallup símakönnun fyrir Ríkisútvarpið um viðhorf fólks til þess að kaup á vændi væru gerð refsiverð. Svarhlutfall var nokkuð gott, um 62%, og spurningin sem lögð var fyrir þátttakendur var eftirfarandi: Ertu hlynnt/hlynntur eða andvíg/andvígur því að kaup á vændi verði gerð refsiverð? Niðurstaðan kom í sjálfu sér nokkuð á óvart. Í ljós kom að samkvæmt könnuninni voru um 70% þjóðarinnar mjög hlynnt því að kaup á vændi yrðu gerð refsiverð á landi. Sömu sögu er að segja af nágrannaþjóðum okkar því að Finnar hafa innleitt sambærilegt ákvæði og er í lögum í Svíþjóð. Það gengur að vísu ekki eins langt en er sambærileg hugmynd. Einnig kom fram stjórnarfrumvarp í norska þinginu um að þessi leið verði farin í Noregi og þegar ég síðast vissi var það mál í umsagnarferli. Ég veit ekki hversu langt það er komið. Nú geta andmælendur þessarar aðferðar ekki lengur skýlt sér á bak við það að aðferðin sé svo vitlaus sem sjáist best á því að hún hafi hvergi verið innleidd annars staðar en í Svíþjóð, en það eru rök sem heyrst hafa í umræðunni frá þeim sem mótfallnir eru þessari leið.
Segja má að það sé kannski að bera í bakkafullan lækinn að fara djúpt ofan í saumana á því sem að baki tillögunni liggur, svo oft hef ég mælt fyrir henni. Búið er að skrifa gríðarlega mikið á Norðurlöndunum um afleiðingar vændis og mansals. Við höfum fjöldann allan af áskorunum sem Norðurlandaráð hefur samþykkt og beint til ríkisstjórna Norðurlandanna til að reyna að koma böndum á mansal og vændi. Mjög mikil vinna er unnin í Norðurlandaráði í þessum málaflokki þar sem allir þingmenn virðast vera orðnir sammála um að tala þurfi um þessa hluti í sama orðinu, ekki hægt að greina á milli mansals og vændis. Ef við ætlum að reyna að koma í veg fyrir mansal verðum við að reyna að uppræta vændi.
Sömuleiðis er lögð mikil áhersla á að klámiðnaðurinn sé hluti af þessari tilhneigingu og að klám sé í sjálfu sér ekkert annað en ein mynd vændis og þess vegna eigi að tala um þessa hluti í samhengi, hafa þá uppi á borðinu og til skoðunar alla í senn, mansal, klám og vændi. Fyrir því hef ég talað og get vitnað í ályktun nr. 25/2005, þar sem Norðurlandaráð sendi norrænu ráðherranefndinni ályktun sem hvatti til að tekið yrði frumkvæði að rannsókn sem varðaði dvalarleyfi fórnarlamba mansals í móttökulandi. Mjög mikið er búið að vinna á Norðurlöndunum í þeim efnum við að kanna örlög þeirra sem lenda í klónum á þeim glæpamönnum sem stunda mansal. Í Norðurlandaráði er fólk sér meðvitað um að rannsaka þurfi þessi mál til að átta sig á því hvaða aðferðir eru bestar til að ná að uppræta glæpi af þessu tagi. Safna þarf reynslu frá öðrum Evrópuríkjum og gera samanburð á árangri. Tilmæli um það hafa verið send til norrænu ráðherranefndarinnar og eru að öllum líkindum í vinnslu. Sömuleiðis beindi Norðurlandaráð þeim tilmælum til norrænu ráðherranefndarinnar að á óformlegum samráðsvettvangi, baráttu gegn mansali innan norðlægu víddarinnar, yrði hugað að þeim þáttum sem varða miðlun upplýsinga og reynslu. Kanna á hvaða aðferðir hafa reynst best í viðleitninni við að hafa upp á fórnarlömbum mansals og bera kennsl á og meta hvernig tilboð um vernd sem stendur fórnarlömbum til boða hafa reynst, þar með talið möguleikar fórnarlambanna á vernd óháð landamærum.
Ég fagna því að komin skuli vera í gang vinna hjá íslensku ríkisstjórninni við það að búa til aðgerðaáætlun gegn mansali. Hæstv. félagsmálaráðherra og hæstv. dómsmálaráðherra tilkynntu um það í lok 16 daga átaks gegn kynbundnu ofbeldi nú í haust, að farið yrði út í gerð aðgerðaáætlunar gegn mansali sem er sannarlega tímabært. Ég hef kallað eftir því nokkuð lengi, allt frá því að talað var um að samningurinn væri undirritaður árið 2000. Síðan erum við búin að fá Evrópuráðssamning sem stendur til að fullgilda og ég tel að stigið hafi verið ákveðið skref þegar ráðherrarnir gáfu yfirlýsingu um að aðgerðaáætlun af þessu tagi yrði unnin. Þar með tel ég að hæstv. dómsmálaráðherra sem var viðstaddur þessa umræðu — og ég þakka honum fyrir að hann skuli vera viðstaddur hér og vona að hann taki til máls um þetta — hafi skipt um skoðun varðandi aðgerðaáætlunina gagnvart mansali. Hann hafði áður lýst sig andvígan því í umræðum í fyrirspurnatíma á Alþingi að setja slíka aðgerðaáætlun. Hann taldi það tímaeyðslu að vera alltaf að búa til einhverjar áætlanir og taldi að hann léti verkin tala með öðrum hætti, t.d. með tilraunum til að loka landamærum og öðrum aðferðum. Ríkisstjórnin hefur ákveðið að gera aðgerðaáætlun og ég fagna því og tel að hún sé nauðsynlegur liður í því að við náum að koma einhverjum böndum á þetta ástand, sem ég vil kalla svo.
Í mínum huga er vændi hluti af kynbundnu ofbeldi. Ég tel að við verðum að horfast í augu við það. Það er enginn sem velur sér vændi að atvinnu. Þegar grannt er skoðað og farið er undir yfirborðið þá sýna allar rannsóknir fram á að ef konum, eða þeim sem leiðast út í vændi, hefði staðið til boða annað starf, hefðu þær ekki valið vændi. Þarna er vitnað til fjölda rannsókna sem sýna fram á það, t.d. í norrænum ritum sem dreift hefur verið til þingmanna. Í mínu huga velur enginn sér af fúsum og frjálsum vilja vændi sem atvinnugrein. Það er ekki þannig að ungt fólk hafi lista af einhverjum stöðuheitum, læknir, lögfræðingur, vændiskona, og velji vændi. Það er bara ekki þannig. Vændi er ógeðfellt mannréttindabrot. Í því er falin mjög niðurlægjandi hegðun. Það er ævinlega sá sem hefur peninginn sem hefur í raun og veru valið og valdið en ekki sá eða sú sem leiðist út í vændi. Ég tel það vera skyldu okkar, löggjafans á Íslandi, að gera allt sem við getum til að koma í veg fyrir að niðurlæging þeirra sem leiðast út í vændi haldi áfram. Ég tel að þetta frumvarp sé liður í því og legg til við hv. Alþingi að málinu verði vísað til allsherjarnefndar og til 2. umr.
Virðulegi forseti. Ég fagna því að þessi umræða fari fram og vil koma því að að varðandi aðgerðaráætlun gegn mansali leit ég á það sem forgangsverkefni hjá dóms- og kirkjumálaráðuneytinu að stuðla að þeim lagabreytingum og staðfestingu á þeim alþjóðasamningum sem hafa verið kynntir á Alþingi og lagafrumvarp um breytingar hefur verið kynnt.
Þegar þeim markmiðum var náð að félagsmálaráðuneytið kom að málinu fluttist forræðið yfir til þess ráðuneytis og hafist var handa við aðgerðaráætlanir. Þetta taldi ég alltaf hina réttu málsmeðferð og ég fagna því að niðurstaðan er sú og að hv. þingmaður er sáttur við hana. Ég taldi að það væri tímasóun fyrir dómsmálaráðuneytið að velta fyrir sér aðgerðaráætlunum á meðan ekki væri búið að koma lagaumgjörðinni í það horf sem við erum að vinna við núna í þinginu.
Varðandi það mál sem hv. þingmaður flytur nú enn og aftur, þá náði það ekki fram að ganga á þinginu þegar fjallað var um breytingar á kaflanum um kynferðisbrot í almennum hegningarlögum. Málið er komið hér aftur og mun náttúrlega fá þá meðferð sem þingið ákveður.
Það er rétt hjá hv. þingmanni að í Finnlandi var ákveðið afbrigði af þessari tillögu samþykkt og í Noregi eru menn að fjalla um þetta. Einnig er verið að fjalla um málið í Bretlandi og hinn 21. janúar síðastliðinn birtist á vefsíðu BBC frásögn af því hvernig sú fréttastofa lítur á framvindu mála í Svíþjóð eftir að þessi lög tóku gildi þar árið 1999. Þar segir að samkvæmt opinberum heimildum sænskum sé talið að vændiskonum þar hafi fækkað úr 2.500 í 1.500. Síðan hefur fréttastofan eftir mannfræðingnum Petru Östergren, sem hefur kannað þessi mál í tíu ár í Svíþjóð, að það viti enginn í raun og veru hvaða áhrif þetta hafi haft og það viti enginn hvort vændiskonum hafi fækkað í Svíþjóð. Samkvæmt rannsóknum hennar er svo komið fyrir vændiskonum að þeim þykir þær sæta lakari kjörum að því er þetta varðar en áður því að nú verði þær að starfa með leynd sem sé hættulegra fyrir þær. Kasja Wahlberg, sem er rannsóknarlögreglumaður á sviði mansalsmála í Svíþjóð, segir að tölur sýni að fjöldi þeirra kvenna sem koma til Svíþjóðar vegna mansals hafi meira en tvöfaldast. Síðan er því lýst hvernig lögreglan standi að þessu. Komið er fyrir myndavélum og myndir teknar af karlmönnum sem eru á slóðum þessara kvenna og eftir að þeir hafa verið myndaðir er þeim sent bréf og þeim skipað að borga. Í Malmö þurfa menn að borga 35 þús. sænskar krónur í sekt fyrir þetta og hafi þeir gert eitthvað meira glæpsamlegt getur það einnig leitt til fangelsisvistar. Sagt er að um 500 hafi karlmenn hafi verið sektaðir eða sakaðir um að hafa brotið þessi lög.
Síðan hefur BBC einnig eftir fyrrverandi vændiskonu í Svíþjóð, Isabellu Lund, sem hafi komið fram opinberlega og tekið upp baráttu gegn þessum lögum, að hún telji að lögin hafi stórskaðað vændiskonur, þau hafi leitt til þess að þær búi við mun verri aðstæður og að komið sé fram við þær af miklu meira harðræði af þeim sem haldi þessari starfsemi úti og að mansal blómstri meira en nokkru sinni fyrr í Svíþjóð. Þetta segir BBC um árangurinn af þessari löggjöf.
Þessi frétt birtist á vefsíðu BBC og má skoða hana þar. Þeir birta þetta þegar þeir fjalla um það að menn séu að velta því fyrir sér í Bretlandi að fara inn á þessar brautir. Og eins og skynja má af þessu er fréttamaðurinn, sem heitir Thomas Buch-Andersen og er í Malmö, greinilega ekki þeirrar skoðunar að þarna sé verið að gera eitthvað sem dragi úr þessari starfsemi heldur færi hana neðan jarðar og skapi aukna erfiðleika og hættu.
Ég hef margsinnis sagt í umræðum hér þegar við erum að fjalla um þessi mál að við þurfum að sníða okkar löggjöf að aðstæðum okkar. Við glímum ekki við mansalsmál á þann veg sem hér er lýst og Svíar glíma við eða Finnar eða Norðmenn. Við þurfum að taka á þessum málum með okkar umgjörð í huga og haga löggjöfinni í samræmi við það. Ég treysti því að Alþingi fjalli um þetta frumvarp eins og það hefur áður gert og komist að sinni niðurstöðu.
Hæstv. forseti. Ég þakka hæstv. ráðherra fyrir að segja okkur frá þessari frétt BBC sem ég hafði reyndar heyrt sagt frá í fjölmiðlum hér á landi. Það er athyglisvert við þá frétt að þeir sem vitnað er til, þrír einstaklingar, segja allir aðra sögu en stjórnvöld í Svíþjóð. Stjórnvöld þar gefa út opinberar tölur og segja að vændiskonum í Svíþjóð hafi fækkað úr 2.500 í 1.500, eftir því sem segir í fréttinni, á því tímabili sem löggjöfin hefur verið við lýði.
Skoðanakannanir í Svíþjóð sýna að það er mjög mikill stuðningur meðal almennings við löggjöfina. Ég held að ég muni það rétt að um 80% þjóðarinnar svari í þessum könnunum að þau styðji löggjöfina og telji hana vera af hinu góða. En svo koma einstaklingar eins og nefnd Petra Östergren og verkefni hennar, sem hæstv. ráðherra nefnir að hafi verið sagt frá í þessari frétt. Við sem höfum unnið í þessum málaflokki hér munum þegar Petra Östergren kom til Íslands fyrir tilstuðlan ungra sjálfstæðismanna og flutti erindi um mannfræðiverkefni sitt í Norræna húsinu. Það kom auðvitað í ljós þegar vísindamenn fóru að skoða það verkefni að það var í sjálfu sér ekki rannsókn heldur viðtöl við tíu vændiskonur eða einhvern ákveðinn fjölda vændiskvenna og var svona ákveðin skoðun á ástandi sem þó gat ekki talist rannsókn út frá félagsfræðivísindunum.
Petra Östergren hefur starfað fyrir vændiskonur í Svíþjóð og reynt að gæta réttinda þeirra og hefur eflaust unnið gott og þarft verk í þeim efnum. En það er langsótt að vitna til verkefnis hennar aftur og aftur, það er líka orðið nokkuð gamalt og komið til ára sinna en þeir sem eru andsnúnir þeirri hugmynd að gera kaup á vændi refsivert nota verkefni Petru Östergren gjarnan og vitna til þess.
Lögreglumaðurinn sem hæstv. ráðherra vitnaði til og sagt er frá í fréttinni segir að vændi hafi meira en tvöfaldast í Svíþjóð á tímabilinu. Hann hefur heldur ekki neina rannsókn að baki sinni fullyrðingu og orð hans stangast á við orð lögreglumannsins sem við fengum hingað í heimsókn frá Gautaborg og ég man ekki nákvæmlega nafnið á núna, en sagt er frá í skýrslu starfshópsins sem ég nefndi áðan.
Sú kenning eða fullyrðingar að vændi færist neðan jarðar verði það gert refsivert og harðræði sem vændiskonur þurfa að búa við aukist og mansal aukist, eru alveg þess virði að skoða þær. Nokkrar rannsóknir sem ég hef séð hafa leitt í ljós að ef vændi er gert löglegt þá sé búin til sæmilega snyrtileg ímynd á vændishúsin og þar þrífst ákveðin tegund vændis sem er leyfisskyld en svo virðast rannsóknir leiða í ljós að bak við þessa huggulegu framhlið þrífist sömuleiðis afskaplega ógeðfelldur, ofbeldisfullur og viðbjóðslegur heimur þar sem vændiskonur og þeir sem leiðast út í vændi búa við verulegt harðræði. Það er heldur ekki lausn að setja upp huggulega framhlið, búa til eitthvert ímyndað regluverk og halda að þar með séu einhver mál leyst. Þetta segi ég til að fólk átti sig á því að vandamálið sem við er að etja er verulega flókið til úrlausnar og það er engin einföld lausn á því. En í mínum huga og okkar sem flytjum þetta mál og höfum barist fyrir því að þessi aðferð verði innleidd í íslenskan rétt, er það algjörlega ljóst að af þeim aðferðum sem við höfum kannað sýnir þessi mestan árangur. Þessi aðferð er að okkar mati til þess fallin að auka reisn fólks og virðingu fólks fyrir öðrum.
Ég hvet þess vegna hv. allsherjarnefnd Alþingis til að skoða málið niður í kjölinn. Nú eru komnir nýir einstaklingar í þá nefnd sem ekki voru í henni þegar við skoðuðum málið síðast og ég treysti því að það fái opna umræðu í nefndinni og vandaða umfjöllun. Og ég hlakka til þess, hæstv. forseti, þegar málið kemur til 2. umr. og þingmenn í þessum sal fá að taka afstöðu til þess.
Frumvarpið gengur til 2. umr.
Frumvarpið gengur til allshn.