atvinnuleysistryggingar og Ábyrgðasjóður launa, frh. 2. umræðu.
Virðulegi forseti. Ég vil þakka fyrir þá tilhliðrunarsemi að doka við svo að ég kæmist til þingfundar en ég var staddur á öðrum fundi skammt frá. Erindið er að gera grein fyrir þeim fyrirvara sem ég setti við samþykki mitt á nefndarálitinu og rekja í hverju sá fyrirvari er fólginn.
Áður en ég vík að því vil ég í fyrsta lagi geta þess að það var samhjóða niðurstaða nefndarinnar að rétt væri að stefna að því að hraða afgreiðslu málsins og sú varð raunin. Málið hefur ekki verið nema fáa daga í meðförum þingnefndarinnar frá því að mælt var fyrir því á þingfundi í síðustu viku. Því er ekki að neita að þegar mjög hratt er unnið að máli sem er ekki einfalt þurfa menn mjög að vanda sig til að það verði þannig úr garði gert að menn séu nokkuð vissir um að það sé til bóta og það nái þeim tilgangi sem stefnt er að. Hraður framgangur máls er ávísun á að menn geti gert mistök. Nú ætla ég ekki að halda því fram að svo hafi verið að þessu sinni og ég trúi því að tekist hafi að fara þannig yfir málið á þessum fáu dögum að vel sé um hnúta búið og ekki komi fram síðar nein vandamál sem menn sáu ekki fyrir en hefðu átt að sjá fyrir í þinglegri meðferð málsins.
Ég vil láta þetta koma fram vegna þess að fyrir stuttu var sett fram mjög hörð gagnrýni á þingfundi á þingið sjálft af þingmönnum úr stjórnarliðinu sem átöldu framgang þingmála, álösuðu ótilgreindum aðilum fyrir að standa þannig að málum að þingið væri veikt og væri eins og verkfæri í höndum ríkisstjórnar á hverjum tíma. Þau orð voru meira að segja látin falla að þingmenn væru eins og afgreiðsludömur við búðarkassa að taka við vörunum frá ríkisstjórninni, setja þær undir strikamerkið og afgreiða þær samstundis til viðskiptavinarins aftur.
Sú gagnrýni sem þar var sett fram af nokkrum hv. þingmönnum gæti vissulega átt við þau vinnubrögð sem heilbrigðis- og trygginganefnd viðhafði í þessu máli. Ég hefði kosið, ef þess væri nokkur kostur, að þeir þingmenn sem lengst gengu í þessu kæmu upp í umræðunni og gæfu þingheimi álit sitt á þessum vinnubrögðum og segðu okkur frá því hvort þeir teldu að í þessu tilviki ættu ummæli þeirra um þjónustulund þingsins við ríkisstjórnina ekki við. Þar gengu fremst fram hv. þingmenn Guðfinna Bjarnadóttir og Ragnheiður Ríkharðsdóttir. Ekki væri úr vegi, ef þeir þingmenn eru staddir hér í þinghúsinu og eiga þess kost að taka þátt í þingfundi, að þeir kæmu hér og gerðu þingheimi grein fyrir afstöðu sinni. Mér þætti verra að heyra það síðar, kannski frá þessum þingmönnum, að starfshættir félags- og tryggingamálanefndar í þessu máli væru með þeim hætti að ástæða væri til að veita nefndinni ofanígjöf af svipuðum toga og þingmennirnir veittu þinginu fyrir nokkrum dögum. Ég hef að vísu ekki séð annan þingmanninn í þingsölum síðan þessi ræða hans var flutt hér og sá ágæti þingmaður hefur ekki flutt eitt einasta þingmál í þingsalnum. Hann hefur ekki notað þennan vettvang til að koma á framfæri þeim málum sem hann telur að eigi brýnt erindi við þing og þjóð eða notað þau tækifæri sem gefast til að beita sér í málefnalegri umræðu.
Ég vildi láta þetta koma fram, virðulegi forseti, þó að ég sé ekki að öllu leyti ósammála gagnrýni um veika stöðu þingsins — ég hef flutt þingmál til að bæta úr því, á þessu þingi er ég með þingmál sem ég hef mælt fyrir og eru ætluð til að bæta stöðu þingsins — fannst mér samt að gagnrýni hv. þingmanna gengi allt of langt og væri ómarkviss, ósanngjörn og hitti raunverulega engan fyrir annan en þingið sjálft. Mér finnst að menn verði að beina gagnrýni sinni í málefnalegan farveg og kannski síðast en ekki síst að nota aðstöðu sína og krafta til að bæta úr þeim ágöllum sem fyrir eru. Ég get tekið undir að ég tel ágalla vera í fyrirkomulaginu en ég hef ekki fengið stuðning við þær tillögur sem ég hef flutt frá þessum ágætu þingmönnum, tillögur sem eru ætlaðar til að bæta úr þeim annmörkum sem þingmennirnir bentu á að væru á stöðu þingsins gagnvart framkvæmdarvaldinu. En alla vega, ég tel mikilvægt að það liggi fyrir að þingheimur sé sáttur við þessa hröðu málsmeðferð stjórnarfrumvarpsins í heilbrigðis- og tryggingamálanefnd.
Ég kalla eftir því, og sérstaklega frá þingmönnum stjórnarliðsins, að þeir gefi sig fram við þessa umræðu og komi athugasemdum sínum á framfæri ef þeir hafa þær við málsmeðferð félags- og tryggingamálanefndar í þessu máli. Hún er óvenjuleg, málið fær mjög hraða meðferð, umsagnaraðilar fá mjög skamman tíma til að íhuga málið og gefa sína umsögn og þessi hraða meðferð ýtir undir möguleikana á að mönnum yfirsjáist eitthvað í meðferðinni. Menn eiga ekki að beita svona hraðmeðferð í málum nema ástæður séu brýnar og varð samkomulag um það í nefndinni að svo væri að þessu sinni. Ég mundi því gjarnan vilja fá það fram hvort hin almenna gagnrýni á þingið og störfin á þinginu, sem kom fram í síðustu viku, eigi við um þetta mál. Komi hún ekki fram við þessa umræðu er ekki hægt að líta öðruvísi en svo á að engar athugasemdir séu við þetta mál eða málsmeðferðina. En mér þykir miður að þeir sem lögðu sig fram um að koma gagnrýni sinni mjög hvasst á framfæri skuli ekki sjást í þingsölum. Mér finnst það mjög miður en vonast eftir góðu samstarfi um tillögur til úrbóta á stöðu þingsins sem liggja fyrir í þinginu og jafnvel við að flytja frekari tillögur. Þetta vildi ég að kæmi fram, virðulegi forseti, þannig að allur vafi væri tekinn af í þeim efnum að málsmeðferðin í þessu máli sæti ekki gagnrýni, hvorki nú né síðar.
Ég vil í öðru lagi benda á að hugtök í þessu máli eru fleiri en eitt og ekki vel skilgreind. Þess vegna gæti verið tilefni til misskilnings um gildissvið frumvarpsins. Frumvarpið heitir: Frumvarp til laga um breytingu á lögum … vegna sérstakra aðstæðna á vinnumarkaði. Fram kemur í 3. mgr. 1. gr. frumvarpsins að ákvæði greinarinnar eigi við að hinn tryggði hafi misst starf sitt að hluta vegna samdráttar í starfsemi vinnuveitanda sem hann starfar hjá vegna sérstakra aðstæðna á vinnumarkaði. Þegar menn lesa lagatextann þurfa þeir að meta það hvort breytingin á starfshlutfalli launþegans hafi orðið til vegna sérstakra aðstæðna á vinnumarkaði eða aðstæðna sem falla utan við það. Það er ekki skilgreint, hvorki í lagatextanum, greinargerð né öðru sem maður sér, hvað raunverulega felst í þessu. Við vitum auðvitað að málið er tengt fjármálamarkaðnum og falli viðskiptabankanna en samþykkt hafa verið lög um það mál sem heita: Lög um sérstakar og mjög óvenjulegar aðstæður á fjármálamarkaði. Þar er talað um fjármálamarkað en ekki vinnumarkað og ekki er einungis talað um sérstakar aðstæður heldur sérstakar og mjög óvenjulegar aðstæður þannig að það er annað hugtak.
Tilefni er til að ræða um gildissvið málsins þegar hugtökin sem það grundvallast á eru í fyrsta lagi lítt eða ekkert skilgreind og þeim er lýst með mismunandi orðalagi í mismunandi lögum. Í nefndarálitinu stendur að frumvarpið sé lagt fram í ljósi breyttra aðstæðna á vinnumarkaði og það er þriðja hugtakið. Það þarf því að liggja skýrt fyrir um hvað þetta gildir og ég veit ekki betur, og ég hygg að það hafi komið fram í máli formanns nefndarinnar, en skilningur nefndarinnar á þessu sé á þann veg að þetta eigi við í öllum tilvikum sem launþegi verður fyrir því eða þarf að samþykkja lækkun á starfshlutfalli, eigi við um öll þessi tilvik þann tíma sem lögin gilda þannig að ekki þurfi að gá að því hvort hann starfi á fjármálamarkaði eða annars staðar og ekki þurfi að gá að því hvort tilefni til lækkunar á starfshlutfallinu sé vegna sérstakra aðstæðna á vinnumarkaði, vegna sérstakra og óvenjulegra aðstæðna eða vegna fjármálamarkaðarins eða vegna breyttra aðstæðna á vinnumarkaðnum. Það þarf ekkert að gá að því og ég tel að skilningurinn sé sá að þetta eigi alltaf við þegar það gerist að starfshlutfallið lækkar. Ég vildi að þetta kæmi fram, virðulegi forseti, og tel að þetta sé sameiginlegur skilningur allra nefndarmanna og að skilja beri frumvarpið með þessum hætti.
Að lokum er það fyrirvarinn sjálfur. Hann er við þann kafla í nefndarálitinu sem fjallar um stöðu þeirra sem missa atvinnu og huga að námi. Ég er ekki að öllu leyti sammála því sem stendur í nefndarálitinu og skrifa því undir það með fyrirvara. Fyrirvarinn lýtur ekki að efnisatriðum frumvarpsins þannig að ég mun styðja þau og breytingartillögur sem nefndin flytur. En ég hefði gjarnan viljað að, í frumvarpinu eða þá síðar, lögunum um atvinnuleysistryggingar yrði breytt á þann veg að sá sem missir atvinnu sína að fullu eða að hluta til geti farið í nám og haldið atvinnuleysisbótum. Þessu sjónarmiði var hreyft við 1. umr. málsins af hv. þm. Atla Gíslasyni og var rætt í nefndinni þó að niðurstaðan yrði ekki sú að flytja um það breytingartillögu sem næði því fram að einhverju leyti. Ég hef áður heyrt þetta sjónarmið sett fram á öðrum stað af fólki sem hefur velt þessu fyrir sér og þekkir vel til í þessum efnum, það er ekkert nýtt af minni hálfu að setja þetta fram. Ég aðhyllist þau sjónarmið að við eigum að breyta atvinnuleysistryggingalöggjöfinni á þann veg að atvinnulaus maður geti stundað nám í eitt til tvö ár og haldið atvinnuleysisbótum á meðan. Ég held að það þurfi að afmarka um hvaða nám gæti verið að ræða. Ég er ekki alveg tilbúinn að stíga það skref strax að opna þennan möguleika fyrir t.d. allt háskólanám. Ég er fyrst og fremst að hugsa um fólk sem ætlar sér að sækja nám sem er á sviði iðnmenntunar, starfsmenntunar eða á einhverju því stigi að námstími sé eitt til tvö ár og menn geti þjálfað sig og menntað sig til starfa í nýju starfi á þeim tíma og hafi þannig aukið hæfni sína á vinnumarkaði. Ég held að taka þurfi háskólamenntunina svolítið sértökum. Þó er hægt að sjá fyrir sér aðstæður sem geta réttlætt það að mínu mati að atvinnulaus maður sem ætlar sér að stunda háskólanám eða frekara háskólanám gæti átt rétt á atvinnuleysisbótum. Almennt held ég að við ættum þó að halda háskólanámi utan við þessa breytingu sem ég er að tala um að skoða, hún ætti fyrst og fremst að miða að öðru námi á öðru stigi en háskólastigi.
Ég hef ekki á þessu stigi máls hugsað mér að flytja breytingartillögur en ég er að skoða þessi mál og mun hugsanlega flytja frumvarp um þetta í vetur. Ég veit að eitthvað er verið að skoða þessi mál á vettvangi ríkisstjórnarinnar hjá hæstv. félags- og tryggingamálaráðherra og kannski koma fljótlega tillögur þaðan um þetta efni og það væri af hinu góða að mínu viti. En ég tel algerlega nauðsynlegt að opna þennan möguleika af þeirri einföldu ástæðu að þeir sem eru á vinnumarkaði — hafa verið þar um stund, eru búnir að koma sér upp fjölskyldu, kaupa sér húsnæði og eru komnir með skuldbindingar — hafa skert verulega möguleika sína á að fara í umtalsvert nám og fjármagna það með námslánum. Námslán eru ekki bara lán heldur líka skuld sem þarf að greiða. Mér finnst allt of algengt í opinberri umræðu um þessar mundir að menn líti svo á að menn þurfi ekki að borga skuldir sínar en skuldir eru almennt teknar með því hugarfari að þær séu endurgreiddar og sá sem veitir lánið ætlast til þess að sá sem tekur borgi lánið. Við verðum auðvitað að hafa þá meginreglu að lán sé skuld sem á að endurgreiða. Þeir sem eru komnir með skuldbindingar af þessu tagi eru miklu síður í stakk búnir til að auka þær umtalsvert með námslánum. Það er aðeins í örfáum tilvikum, hygg ég að megi segja, sem hið nýja nám gefi svo háar tekjur að það geti staðið undir skuldsetningunni og endurgreitt hana á þægilegum tíma fyrir lántakandanum án þess að skerða lífsgæði hans að öðru leyti. En almennt held ég að menn séu afar illa í stakk búnir til að takast á við nám af þessum toga og hafa engar eða litlar tekjur í svo langan tíma. Ég held því að opna verði þennan möguleika. Það kann líka að vera skynsamlegt að hafa samhliða atvinnuleysisbótunum möguleika á námslánum sem yrði þá minni hluti af kostnaðinum. Ég tel nauðsynlegt að opna þennan möguleika og nota tækifærið sem verður næstu árin til að gefa fólki kost á að bæta hæfni sína á vinnumarkaði.
Herra forseti. Ég fagna því hversu skjótt hv. félags- og tryggingamálanefnd hefur gengið til verka. Og sérstaklega vil ég líka fagna því að nefndin er sammála um að láta þetta verða afturvirkt með þeim hætti að það frumvarp sem hér er rætt verði að lögum frá og með 1. nóvember síðastliðnum. Ég átti þess því miður ekki kost að vera hér við upphaf 2. umr. en á þó kannski ekki von á að það atriði sem mig langar til að spyrja um hafi komið þar til umræðu.
Við 1. umr. vakti ég athygli á að það er töluvert misræmi í lögunum, í skilyrðum laganna annars vegar hvað varðar réttinn til atvinnuleysisbóta. Þar segir að menn hafi hann óbreyttan á þessu tímabili hafi hinn tryggði misst starf sitt að hluta vegna samdráttar í starfsemi vinnuveitanda. Það er 1. gr. frumvarpsins. 2. gr. frumvarpsins fjallar um Ábyrgðasjóð launa ef til gjaldþrots kemur en þá segir að útgreiðslan eða krafan í Ábyrgðasjóð launa verði ekki skert í samræmi við skert starfshlutfall á tilteknu tímabili. Frá 1. október 2008 til og með 31. desember 2009 gildi þetta um kröfur launamanna sem minnka starfshlutfall sitt að kröfu vinnuveitanda vegna samdráttar í starfsemi o.s.frv. Þarna er að mínu viti verið að gera kröfu til sönnunarbyrði sem getur verið mjög erfitt fyrir launamann að uppfylla þegar út í gjaldþrotaskiptin er komið.
Ég spurði hæstv. ráðherra að þessu við 1. umr. og hún sagðist mundu láta athuga hverju þetta misræmi sætti. Svör við því er ekki að finna í nefndaráliti hv. félags- og tryggingamálanefndar heldur er því miður þessu atriði snúið nákvæmlega á hvolf í 2. mgr. þar sem segir, með leyfi forseta:
„Frumvarpið er lagt fram í ljósi breyttra aðstæðna á vinnumarkaði og eru í því lagðar til breytingar sem miða að því að greiða hærri atvinnuleysisbætur“ — hér er vísað til 1. gr. — „til launþega sem þarf að kröfu vinnuveitanda að lækka starfshlutfall sitt.“
Þetta er ekki svo. Í 1. gr. segir þvert á móti að það sé bundið því skilyrði að hinn tryggði hafi misst starf sitt að hluta vegna samdráttar í starfsemi vinnuveitanda. Þar er ekkert minnst á kröfu vinnuveitanda.
En áfram til nefndarálitsins. Í framhaldinu segir, með leyfi forseta:
„Þá er frumvarpinu einnig ætlað að tryggja þeim launþegum sem hafa þurft að lækka starfshlutfall sitt vegna breyttra aðstæðna á vinnumarkaði bætur úr Ábyrgðasjóði launa miðað við fullt starfshlutfall ef til gjaldþrots vinnuveitanda kemur.“
Mér skilst að málið fari aftur til nefndar á milli 2. og 3. umr. og óska ég hér með eftir því að þetta atriði verði skoðað því að ég tel einsýnt, og benti á það strax við 1. umr., að breyta þurfi síðustu málsgrein 2. gr. þessara laga til samræmis. Og það bætir þetta nú ekki þegar nefndarálitið snýr því alveg á haus, hæstv. forseti, þannig að í stað þess að þarna standi „að kröfu vinnuveitanda“ verði notað sama orðalag og er í 1. gr. að ákvæði þetta gildi um kröfur launamanna sem misst hafa starf sitt að hluta á tímabilinu 1. október 2008 til og með 31. desember 2009 vegna samdráttar í starfsemi o.s.frv. Þar með er launþegi sem fyrst lendir í skertu starfshlutfalli hjá vinnuveitanda sem er að reyna að halda starfseminni gangandi en ræður ekki við það og lendir í gjaldþroti, þar með væri allt í einu sú krafa á launþegann eftir á, þegar kemur til þess að búið á ekki fyrir þessum launum, að sanna að það hafi verið að kröfu vinnuveitanda. Það kann vel að vera að hv. formaður geti skýrt þetta betur. En þetta er erindi mitt í ræðustólinn.
Ég fagna því að frumvarpið nái svona skjótt fram að ganga. Það er auðvitað alveg ljóst að ef menn eru sammála um að láta gildistímann vera frá 1. nóvember síðastliðnum þá liggur ekki lífið á að afgreiða málið út úr þinginu og ætti þess vegna vera hægt að skoða þetta atriði betur ef hv. formaður er mér sammála um það.
Ég vonast til að þar sem segir í nefndarálitinu að það muni verða skoðað betur og leitað leiða til að auðvelda þeim sem stunda nám sem ekki er lánshæft í þessari aðstöðu og eru að missa vinnuna, að leitað verði leiða til að auðvelda atvinnulausum að stunda nám, ég vona að það verði unnið á vettvangi þingsins en ekki eingöngu í ráðuneytinu.
Hæstv. forseti. Ég þakka þá umfjöllun sem hér hefur farið fram um lagafrumvarpið sem liggur fyrir og það nefndarálit sem ég gerði grein fyrir áðan.
Fram komu ábendingar um einstök atriði m.a. frá hv. þm. Kristni H. Gunnarssyni þar sem hann vekur athygli á túlkun, sem ég gerði raunar ekki grein fyrir í skýringum með nefndarálitinu, og hvað sé átt við með orðalaginu „vegna sérstakra aðstæðna á vinnumarkaði“. Hvort þetta sé takmarkandi á einhvern hátt og hvort menn ætli að fara að skilgreina þetta á einhvern sérstakan hátt hjá Vinnumálastofnun. Hv. þingmaður túlkaði þetta sjálfur og benti á að þarna væri fyrst og fremst átt við almennt úrræði og verið væri að vísa til almenns ástands í samfélaginu nú. En jafnframt getur Vinnumálastofnun á hverjum tíma í sjálfu sér metið hvort viðkomandi er að sækja um á allt öðrum forsendum en vegna erfiðleika og getur þá hugsanlega gripið inn í. En úrræðið er klárlega almennt, verið er að búa til reglur fyrir aðila sem eru í þeirri stöðu að fyrirtæki býður þeim að minnka starfshlutfall sitt í stað þess að segja þeim upp og út á það gengur frumvarpið. Það sem við gerðum svo var að víkka þetta út til sjálfstæðra atvinnurekenda og bættum þeim inn til að reyna að tryggja að sem allra flestir reyndu að halda í vinnu sína að hluta.
Ég vona að þetta sé nógu skýrt. Þó að þarna standi „vegna sérstakra aðstæðna á vinnumarkaði“ þá er þetta auðvitað almennt úrræði sem menn eiga kost á þar sem vinnuveitandi óskar eftir að gera samning við fólk um minnkað starfshlutfall.
Það sem verið var að gera, svo ég svari því að hluta til — ef ég átta mig rétt á athugasemdum hv. þm. Álfheiðar Ingadóttur — varðandi misræmið, varðandi stöðu fólks ef til gjaldþrots kemur hjá viðkomandi atvinnurekanda og við hvað eigi að miða í sambandi við réttinn hjá Ábyrgðasjóði launa. Hugmyndin var sú að menn tækju tímabilið áður en breytingar á stöðuhlutfalli urðu. Það var meginhugmyndin að taka alltaf tillit til síðustu þriggja mánaða á undan samningnum um lækkað starfshlutfall. Það getur enginn minnkað starfshlutfall starfsmanns án vilja hans. Þá gilda almennar reglur vinnumarkaðarins, að fólki sé sagt upp og það ráðið að nýju og þar gildi uppsagnarfrestur. Tekið er sérstaklega fram í nefndarálitinu að menn reikna ekki með að grípa þurfi til þess vegna þess að þarna sé um að ræða samkomulag á milli viðkomandi fyrirtækis, sem óskar eftir þessu við launþegann, og viðkomandi launþega. Þá er í sjálfu sér búið að skjalfesta gjörninginn og þá gildir þetta ákvæði, áður en til skerðingar á stöðuhlutfalli kom og áður en viðkomandi launþegi fór á atvinnuleysisbætur, og að það verði lagt til grundvallar varðandi Ábyrgðasjóðinn.
Ég vona að þetta sé nógu skýrt en það er rétt hjá hv. þm. Álfheiði Ingadóttur að við ræddum þetta ekkert sérstaklega aftur og það verður að biðjast velvirðingar á því vegna þess að vinnuaðferðin sem notuð var — svo ég komi inn á athugasemdirnar sem hv. þm. Kristinn H. Gunnarsson gerði almennt um stöðu þingsins — við þetta frumvarp var sú að starfshópur stjórnarþingmanna vann ásamt fulltrúum úr félagsmálaráðuneytinu úr tillögum um það til hvaða úrræða væri hægt að grípa. Auðvitað koma þær hugmyndir héðan og þaðan, m.a. úr þinginu, úr erindum, í blaðagreinum eða tölvupóstum til viðkomandi aðila þar sem menn hafa verið að tína til öll úrræði sem möguleg eru. Þessi úrræði eru að skila sér í frumvörpum inn í þingið þannig að þingmenn hafa að sjálfsögðu mikinn aðgang að þeim.
Síðan gerðum við það sem hefur verið siður í félags- og tryggingamálanefnd, þ.e. ég hlustaði á umræðuna hér þar sem komu fram margar tillögur, m.a. frá hv. þm. Atla Gíslasyni, og við fórum skipulega í gegnum atriði sem komu fram í ábendingum og reyndum að afgreiða þær annaðhvort með því að taka þær inn í breytinguna og inn í nefndarálitið eða með því að rökstyðja af hverju ekki var tekið tillit til þeirra. Þetta gildir m.a. um gildistímann. Það komu ábendingar um að flýta honum. Það komu ábendingar um að minnka hlutfallið þar sem talað er um 50% hlutfall sem lágmark, hvort menn geti ekki farið neðar í hlutfalli þar sem atvinnuleysisbætur komi á móti. Þetta var rætt og skoðað með þeim sem sömdu frumvarpið því að fulltrúar atvinnulífsins og félagsmálaráðuneytisins komu að samningu textans. Það var mat manna að ekki væri ástæða til þess. Menn yrðu þá að endurskoða afstöðu sína í mars/apríl þegar frumvarpið kæmi til frekari skoðunar. Þannig eiga mál að mínu mati að vera, að fólk komi skoðunum sínum á framfæri með formlegum hætti og það hefur verið hlutverk mitt sem formanns félags- og tryggingamálanefndar að betrumbæta mál og þá gildir einu hvaðan tillögur koma. Þetta er okkar hlutverk.
Aftur á móti varðandi einstök atriði eins og t.d. um menntunina sem kom til tals í umræðunni líka, að ástæða væri til að huga að því með hvaða hætti fólk gæti stundað nám í atvinnuleysi, þá létum við vinna fyrir okkur minnisblað þar sem við skoðuðum stöðu námsmanna í þessu nýja umhverfi. Það var samdóma álit nefndarmanna að mjög hættulegt væri við núverandi aðstæður að fara að krossa á milli þess náms sem í dag er lánshæft hjá Lánasjóði íslenskra námsmanna og annars náms. Við þurfum að passa okkur á því að háskólanám sem nú er lánshæft og er afgreitt með ákveðnum hætti í gegnum lánasjóðinn — að við hleypum ekki þeim sem eru á atvinnuleysisbótum á starfslaun í gegnum Atvinnuleysistryggingasjóð. Þar var niðurstaða nefndarinnar. En það breytir ekki því að í nefndarálitinu kemur skýr skilgreining á því og ósk um að menn einmitt tryggi það að þeir sem eru í iðnnámi eða starfsnámi eða vilja sækja styttri námskeið á vegum símenntunarstöðva eða Fræðslumiðstöðvar atvinnulífsins eða framhaldsskóla geti átt kost á því að stunda slíkt nám á atvinnuleysisbótum. En aðalatriðið var að fara ekki að krossa þarna þannig, vegna þeirra sem hafa t.d. verið í framhaldsnámi og þurft að taka lán, að nú verði hleypt þar inn einhverjum einstaklingum sem sleppa við það.
Lánasjóður íslenskra námsmanna hefur það form að endurgreiðslurnar eru tekjutengdar og það eru mjög góð kjör á lánum lánasjóðsins ef frá eru taldir fyrstu mánuðirnir, svo ég hafi það á hreinu, þar sem menn verða að fara á yfirdrátt í bönkunum en burt séð frá því eru lánakjörin hjá lánasjóðnum með þeim bestu. Við töldum ekki ástæðu til að fara að skipta okkur af því með þessu lagafrumvarpi en vekjum athygli á hinu og það er ekki félags- og tryggingamálaráðuneytið sem mun vinna þá vinnu heldur eru það auðvitað, eins og fram kom hér, þingmenn sem eiga að koma með tillögur en menntamálaráðuneytið og Lánasjóður íslenskra námsmanna þurfa að breyta reglunum.
Við getum strax nefnt þau atriði sem hafa komið fram í umræðunni og hafa komið fram áður annars staðar að sú aðferð að láta námsmenn fara á yfirdrátt í bönkunum þar til þeir hafa sýnt námsárangur á fyrstu önn og fá þá fyrst lán er auðvitað mjög úr takti við núverandi aðstæður. Það væri miklu eðlilegra að taka upp samtímagreiðslur og reyna að tryggja að fólk fengi betri kjör og væri ekki á yfirdrætti, sem er glannalega hár í augnablikinu, í þessu námi. Við töldum ekki ástæðu til að reyna að ná utan um allt með þessu frumvarpi sem heyrir undir félags- og tryggingamálanefnd heldur vísum til þess að þetta verði skoðað annars staðar og þetta mál verði ekki tafið með því að reyna að víkka það út varðandi þessi atriði. Það má líka segja að eitt af því sem þarf að laga er tekjutengingin — margir sem hafa verið jafnvel á ágætislaunum lenda nú í atvinnuleysi og vilja fara í nám — og að lánasjóðurinn bjóði upp á miklu mildari tekjutengingu þannig að skerðingar á láninu verði ekki jafnmiklar og verið hefur. Það er búið að mæta því að hluta en mætti jafnvel gera þar betur. Ég vona að ég hafi svarað þessum athugasemdum um námið og þeim fyrirvara sem hv. þm. Kristinn H. Gunnarsson gerði varðandi það mál.
Þetta er eitt af þeim málum sem eru til að milda áhrifin af bankahruninu og fyrirsjáanlegar afleiðingar af því. Ég held að það sé mjög mikilvægt að vekja athygli á þessu, hvetja atvinnurekendur til að beita þessum aðferðum, að halda fólki í vinnusambandi, halda fólki að störfum, fá það í vinnu reglulega í stað þess að loka fyrirtækjunum alveg, bæði til að tryggja þann mannauð sem er þar og undirbúa það líka að auðveldara sé að endurreisa þau ef úr rætist. Ég treysti á að fjölmiðlar lyfti þessu svolítið og komi þessu vel á framfæri og dragi þetta fram sem jákvætt atriði, eins og öll nefndin var sammála um, til að kynna þetta þannig að það komi þá einhver jákvæð skilaboð inn í umræðuna um að verið sé að gera hluti sem gætu mildað fyrir fólk það ástand sem orðið er og fram undan er.
Ég veit ekki hvort ég hef svarað hv. þm. Álfheiði Ingadóttur um þetta, við höfðum ekki reiknað með því að þetta færi til nefndar en hver og einn þingmaður á rétt á að óska eftir því að nefndin fjalli sérstaklega um þessi mál. Það kann að vera að orðanotkun sé óskýr þarna að einhverju leyti en fyrir mér var þetta nokkuð skýrt og ég held að það hafi ekki velkst fyrir neinum að við erum að tala um að fólk sem fer á atvinnuleysisbætur að hluta á móti starfi eigi rétt á að Ábyrgðasjóður taki mið af ástandinu áður en skerðingin átti sér stað. Ég held að það sé alveg klár skilningur allra sem að málinu kom. Ef það er ekki nægjanlegt að hafa þau orð hér frá formanni nefndarinnar og vitna þannig í almennar skýringar við lagatextann þá óskar hv. þingmaður væntanlega eftir því að málið fari til nefndar.
Herra forseti. Mig langar að spyrja hv. formann félags- og tryggingamálanefndar hvernig launamaðurinn á að sanna að þetta hafi verið, eins og segir í lagatextanum, að kröfu vinnuveitandans. Um það snýst spurning mín.
Ég fagna yfirlýsingu um að þetta eigi að gilda, eins og hv. þingmaður sagði, um þá sem misst hafa starf sitt að hluta vegna samdráttar í starfsemi vinnuveitanda og við útgreiðslu úr Ábyrgðasjóði launa eigi þá að miða við þá þrjá mánuði áður en til skerðingarinnar kom. Um það eru allir sammála. En í textanum segir „að kröfu vinnuveitanda“. Ég sé fyrir mér að við búskipti geti sönnunarbyrðin orðið nokkuð erfið.
Mig langar til að fá svar hv. nefndarformanns við því hvernig eigi að sanna það. Ekki er hægt að minnka eða breyta starfshlutfalli án samþykkis eða samkomulags við starfsmann. Aðstæður nú eru hins vegar þannig að þumalskrúfa er á mönnum víða í samfélaginu. Samningar eru lausir og menn hafa ekki samningsstöðu og þiggja þetta til að halda áfram vinnusambandinu, eins og þingmaðurinn nefndi, en erfitt getur verið kannski sex, átta, tíu, tólf mánuðum síðar að sanna að það hafi verið sérstök krafa vinnuveitanda.
Hæstv. forseti. Það kann að vera rétt, sem hv. þingmaður bendir á, að erfitt geti verið að sanna að þetta hafi verið að kröfu vinnuveitanda og ég held að rétt sé að taka þessu sem góðri ábendingu um framkvæmd laganna að þegar sótt er um bætur vegna hlutaatvinnuleysis sé skráð af hverju. Forsenda þess að fá það skráð núna er að það sé að ósk atvinnurekanda, að viðkomandi hafi verið beðinn um að minnka vinnuhlutfall. Umsækjandi þarf að gera grein fyrir hvers vegna hann sækir um hlutaatvinnuleysisbætur á móti fullri vinnu og á að fá frávik hvað varðar að vera á tekjutengdum atvinnuleysisbótum, án þess að það skerði tekjutengdar atvinnuleysisbætur síðar. Þetta kann að vera óljóst en ég vona að skýringin sé klár, hugmyndin er að umsækjandi veki athygli á því þegar hann sækir um bætur og hafi hann gert það með formlegum hætti hefur hann plagg um að svo hafi verið. Þeirri ábendingu þarf að koma til Vinnumálastofnunar að hún skrái þegar fólk sækir um slíkar bætur. Skilgreiningin er afar skýr og klár fyrir okkur en ef eitthvað í textanum gæti orkað tvímælis er ástæða til að endurskoða það síðar.
Við höfum tíma núna á milli umræðna til að kíkja á þetta ef ástæða er talin til en fyrir mér er þetta nægjanlega skýrt og ég treysti á að það sé þannig almennt.
Herra forseti. Það er miklum mun vænlegra til árangurs að lögin séu skýr en að við framkvæmd laganna þurfi að leiðrétta eitthvað sem þar mætti betur fara.
Ég tek undir með hv. þingmanni að þetta atriði mætti skoða á milli umræðna og þá geri ég ekki kröfu um að hv. félags- og tryggingamálanefnd verði kölluð sérstaklega saman, ég reikna með að þetta megi skoða með öðrum hætti fyrst formaðurinn segir svo.