endurskipulagning rekstrarhæfra atvinnufyrirtækja, 3. umræða.
Virðulegur forseti. Ég mæli hér fyrir framhaldsnefndaráliti til umræðu frá meiri hluta hv. efnahags- og skattanefndar. Málið var hér til meginefnisumfjöllunar við 2. umr. og er í sjálfu sér litlu við það að bæta. Nefndin gerir lítils háttar breytingartillögu sem felst í því að víkja aftur að upphaflegri gerð frumvarpsins þar sem gert er ráð fyrir þeim möguleika að sú bankasýsla sem unnið er að því að setja á fót í landinu geti farið með eignarhaldið í eignaumsýslufélaginu sem á að aðstoða bankana, einkum með ráðgjöf, við að endurskipuleggja fjárhag rekstrarhæfra atvinnufyrirtækja sem eru í viðskiptum við ríkisbankana eða þær fjármálastofnanir sem ríkið hefur þurft að koma að með einum eða öðrum hætti. Þetta er valkvætt og því ekki nauðsynlegt að frumvarpið um Bankasýsluna nái fram að ganga eða að hún verði stofnuð því að þá stendur eftir sem áður sá möguleiki að hæstv. fjármálaráðherra fer með hlutabréfið og getur skipað í stjórnina. En hann getur eigi að síður framselt hlutabréfið til bankasýslunnar verði hún sett á fót og þá færu stjórnendur hennar eðli málsins samkvæmt með hlutabréfið í eignaumsýslufélaginu á aðalfundi eignaumsýslufélagsins.
Þetta er mál nr. 1 á yfirstandandi þingi og breytingartillöguna er að finna á þskj. 236. Markmið málsins, svo því sé stuttlega lýst, er fyrst og fremst að hraða fjárhagslegri endurskipulagningu atvinnufyrirtækja í landinu. Eins og kunnugt er eru fjölmörg fyrirtæki í landinu sem eiga í miklum skuldavanda en eru rekstrarhæf að öðru leyti og við þetta verkefni eru viðskiptabankarnir að fást á hverjum degi og oft með miklum ágætum. Hér er einkum að því hugað að safna upp sérþekkingu til þess að veita þar um ráðgjöf og sömuleiðis að veita upplýsingar um þennan sérstaka þátt í starfsemi hinna nýju ríkisbanka. Sú breyting sem helst hefur orðið á málinu í meðförum nefndarinnar er annars vegar upplýsingagjöfin og hins vegar hefur verið undirstrikuð sú áhersla meiri hlutans að hugmyndin sé ekki sú að þetta fyrirtæki taki yfir eða ríkisvæði hvert fyrirtækið á fætur öðru heldur aðstoði það fyrst og fremst við að endurskipuleggja fjárhag fyrirtækjanna sem eru í viðskiptum í bönkunum. Að þau verði endurskipulögð hjá bönkunum án þess nokkurn tíma að lánasamningar þeirra eða eignarhald fari til þessa félags þó að enn sé þeim möguleika haldið opnum að það geti gerst í undantekningartilfellum.
Þessar áherslur eru auðvitað fyrst og síðast lagðar vegna þess að það skiptir verulega miklu máli að við höldum sem flestum atvinnufyrirtækjum í einkaeigu úti á hinum frjálsa markaði til þess að nýta það afl og þá atorku sem þar er að finna og að ríkisvaldið þurfi í sem allra fæstum tilfellum að hlutast til um eignarhaldið og þá aðeins tímabundið. Er m.a. gert ráð fyrir því í frumvarpinu að félagið sem hér um ræðir sé sett upp í takmarkaðan tíma eða í liðlega fimm ár og hafi þá lokið starfsemi og hlutverki sínu þannig að þessi afskipti ríkisins eru ekki komin til að vera.
Frú forseti. Ég mæli fyrir framhaldsnefndaráliti um frumvarp sem er ætlað að stofna opinbert hlutafélag til að stuðla að endurskipulagningu rekstrarhæfra atvinnufyrirtækja.
Það er rétt sem hv. þm. Helgi Hjörvar benti á í framsögu sinni hér við 3. umr. að þetta mál á sér nokkurn aðdraganda. Það er kannski rétt að rifja það upp að í tíð minnihlutastjórnarinnar sem naut stuðnings okkar framsóknarmanna gagnvart vantrausti var það mikið keppikefli hjá hæstv. ríkisstjórn að koma máli sem þessu í gegn. Reyndar var það gjörsamlega ólíkt því máli sem við ræðum hér vegna þess að það frumvarp hafði það yfirbragð að þar væri um að ræða umfangsmikið félag sem ætti að yfirtaka fyrirtæki í allmiklum mæli, a.m.k. var sá misskilningur á ferðinni í umræðunni, sérstaklega hjá mörgum gestum sem komu þá á fundi nefndarinnar. Þar getum við nefnt Samtök atvinnulífsins og Alþýðusamband Íslands sem lögðust eindregið gegn samþykkt þess frumvarps enda þótti okkur heilmikill ríkisafskiptastimpill á öllu því frumvarpi.
Það fór heilmikill spuni í gang þegar í ljós kom að við framsóknarmenn sögðumst leggjast gegn því frumvarpi og náði það mál þar af leiðandi ekki fram að ganga í ljósi þess að sú stjórn studdist ekki við meiri hluta á Alþingi og aðrir stjórnarandstöðuflokkar voru á móti því frumvarpi sem við ræddum þá. Í kjölfar kosninganna lagði hæstv. ráðherra fram nýtt frumvarp sem lagt var fyrir efnahags- og skattanefnd og við áttum mikla umræðu um það hér á dögunum við 2. umr. en frumvarpinu sem hæstv. ráðherra lagði þá fram hefur verið breytt í öllum grundvallaratriðum. Það má því segja að þingið hafi nú komið vilja sínum nokkurn veginn fram í þessu stóra máli og ég held að menn geti sagt eftir á að það hafi verið ágætt að það frumvarp sem minnihlutastjórnin mælti fyrir fyrir síðustu kosningar hafi ekki náð fram að ganga, ég held að menn séu almennt sammála um að það hafi margt breyst til mikilla bóta í þessari vinnu þó að sitt sýnist hverjum núna í lokaumræðunni um málið sem er mjög mikilvægt hvað snertir endurreisn íslensks atvinnulífs.
Við 2. umr. flutti ég nefndarálit, minnihlutaálit, og gerði miklar athugasemdir við það hvernig skipa ætti í stjórn þessa félags. Umræðan hér var mjög uppbyggileg og málefnaleg, fannst mér, sama úr hvaða flokki menn komu. Við skiptumst á skoðunum og það var mjög vel tekið í að skoða það sérstaklega á milli 2. og 3. umr. hvernig í þessa stjórn skyldi skipa. Sjálfur hafði ég mikla trú á því að tekið yrði tillit til þeirra sjónarmiða sem við lögðum upp með, annars vegar að skoða þann möguleika hvort við ættum að setja á fót sérstaka valnefnd sem mundi tilnefna í stjórn sem ráðherra gæti síðan staðfest eða breytt eftir efnum, eða það að fleiri enn einn aðili mundu skipa í stjórn þessa félags.
Breytingartillagan sem kemur nú út úr hv. efnahags- og skattanefnd er á þann veg að við 3. mgr. 2. gr. bætist nýr málsliður sem hljóðar svo, með leyfi forseta: „Fjármálaráðherra er heimilt að framselja eignarhlutinn til Bankasýslu ríkisins.“
Bankasýslan er mál sem er seinna á dagskrá þessa fundar og tengist þar af leiðandi þessu máli nú. Ef við kynnum okkur hvað stendur í því frumvarpi sem ríkisstjórnin hefur lagt fram um stofnun sem mun verða gríðarlega valdamikil og undir munu heyra viðskiptabankarnir og væntanlega sparisjóðirnir sem fara á að ríkisvæða. En áður en ríkisstjórnin tilkynnti þessi áform sín um ríkisvæðingu sparisjóðanna bendi ég á að ríkið hafði 90% markaðshlutdeild á fjármálamarkaðnum í gegnum stóru viðskiptabankana þrjá og þau fjármálafyrirtæki sem hafa verið tekin yfir í framhaldi af hruninu. Það er því ekki nóg að ríkið sé eigandi 90% fjármálamarkaðarins heldur á nú að bæta í og sölsa undir það marga sparisjóði sem eru hornsteinar í sinni heimabyggð og hafa skipt mörg byggðarlög vítt og breitt um landið miklu máli, lagt verulega mikið til samfélaganna, sérstaklega á mörgum þéttbýlisstöðum og í dreifbýli á landsbyggðinni. Það er sem sagt hugmyndin að þeir ríkisvæddu sparisjóðir fari undir Bankasýslu ríkisins rétt eins og þetta opinbera hlutafélag sem á að stuðla að endurskipulagningu rekstrarhæfra atvinnufyrirtækja. Meiri hluti nefndarinnar leggur það til að fjármálaráðherra megi einfaldlega ráða því hvort hann skipi stjórn þessa félags einn og sér eða hvort Bankasýslan eigi jafnvel bara að skipa í stjórnina sem handhafi alls hlutafjár í þessu og á hluthafafundi.
Þá velti ég því fyrir mér, þegar kemur að störfum þessa opinbera hlutafélags og skipað er í stjórn þess félags af hálfu Bankasýslunnar, hvar ráðherraábyrgðin sé í málinu ef stjórnendur eða stjórn Bankasýslunnar skipar stjórn þessa félags sem getur tekið yfir fyrirtæki — það er ekkert loku fyrir það skotið — og ef það kæmi upp í framhaldinu að stjórn eða stjórnendur þess félags hefðu að einhverju leyti farið á svig við lög og reglur, var það þá fjármálaráðherra sem skipaði fulltrúa sína í þá stjórn? Nei, það voru fulltrúar Bankasýslunnar. Ég velti því þá fyrir mér hvað verði um pólitíska ábyrgð á störfum þessa félags ef fjármálaráðherra kýs svo að gera líkt og meiri hluti nefndarinnar er að heimila hæstv. ráðherra, að Bankasýslan geti tilnefnt í stjórn þessa félags.
Mér finnst þetta í raun og veru alveg þveröfugt við það sem við ræddum hér í 2. umr., um ábyrgð stjórnmálamanna og þá sérstaklega ráðherra. Ég talaði fyrir því að auðvitað ætti ráðherra að skipa í þessa stjórn en ekki einn, það mætti koma til greina að viðskiptaráðherra skipaði einhverja, Seðlabankinn, jafnvel aðilar vinnumarkaðarins, bara að tilnefningin kæmi ekki frá einum einstökum ráðherra. Af hverju segi ég það? Ég segi það vegna þess að þó að hæstv. fjármálaráðherra Steingrímur J. Sigfússon sé vandaður maður að virðingu sinni og ágætur félagi á vettvangi Alþingis, þá gæti verið að annar stjórnmálamaður væri orðinn fjármálaráðherra eftir mánuð (Gripið fram í.) og hvaða völd er verið að gefa þeim hæstv. ráðherra? Jú, hann getur skipað fimm manna stjórn og segjum sem svo að sá ráðherra sé úr Samfylkingunni, þá gæti hann skipað fimm einstaklinga úr flokksráði Samfylkingarinnar í stjórn þessa félags.
Minnir það ekki dálítið á liðna tíð? Auðvitað verða stjórnvöld að einhverju leyti alltaf að koma að skipan stjórna sem þessara en ég hefði viljað sjá að skipan í stjórn kæmi frá fleiri en einum aðila. Í raun og veru sé ég ekki rökstuðninginn fyrir því af hverju svo megi ekki vera, ég sé það einfaldlega ekki. Þegar við horfum upp á það að ríkið er komið með 90% af fjármálastarfseminni í landinu og ætlar að sölsa einhvern hluta af restinni, 10%, undir sig með því að ríkisvæða sparisjóðina, velti ég því fyrir mér á hvaða vegferð við erum og þá sérstaklega á hvaða vegferð ríkisstjórnin er. Við horfum til hafta, gjaldeyrishafta sem sett hafa verið á. Þau hafa verið hert og gefið hefur verið í skyn að þau muni þurfa að herða enn frekar.
Það var einmitt í tengslum við heimskreppuna upp úr 1930 sem við Íslendingar settum á höft. Þá voru fjármálastofnanir líka í eigu hins opinbera að mestu leyti. Það tók 50 ár fyrir íslenskt samfélag að losa sig út úr því haftasamfélagi. Hér horfum við upp á að verið er að stofna Bankasýslu ríkisins og stofna opinber hlutafélög til þess jafnvel að taka yfir rekstrarhæf félög. Á hvaða vegferð erum við í samfélaginu? Mér finnst eins og við séum komin marga áratugi aftur í tímann, því miður, og það geti tekið þó nokkurn tíma að koma okkur aftur til nútímans, aftur til þess að fólk geti átt eðlileg gjaldeyrisviðskipti. Getur verið að við endum líkt og hjá Húsnæðismálastjórn forðum þegar þar sátu fulltrúar stjórnmálaflokkanna í stjórn og fólk fékk afhent húsnæðislán á grundvelli flokksskírteinis? Gjaldeyrishöft hljómaði fyrir nokkrum mánuðum síðan sem fáránlegur valmöguleiki, þetta var svo fjarlægt. En þróunin til hins verra, að mér finnst, í samfélaginu er mjög hröð og ég velti því fyrir mér hvort við gætum með síaukinni ríkisvæðingu í samfélaginu horft upp á hluti sem menn horfðu því miður upp á fyrir nokkrum áratugum og allir hafa viljað hverfa frá.
Þess vegna sit ég eftir með þá spurningu hvers vegna í ósköpunum stjórnarliðar vilja að einungis einn ráðherra hafi alræðisvald yfir því hverjir sitja í stjórn þessa félags og hvers vegna menn hafi ákveðið að opna á þann möguleika fyrir hæstv. ráðherra að fela Bankasýslu ríkisins, sem hann skipar líka stjórnina í einhliða, að skipa stjórn þessa félags. Ég spyr enn og aftur: Hvar er þá ráðherraábyrgðin? Hver mun bera ábyrgð ef eitthvað fer úrskeiðis í stjórnun opinbers hlutafélags til að stuðla að endurskipulagningu rekstrarhæfra atvinnufyrirtækja? Því það er kominn milliliður, það eru komnir aðilar þarna á milli þannig að ráðherrann er í raun og veru kominn frá þessu, en vel að merkja, fulltrúar hans sem við vitum ekkert hverjir verða vegna þess að það má ekki tilnefna valnefnd og það má ekki láta neina aðra koma að tilnefningum í stjórn Bankasýslunnar, hún mun skipa þessa stjórn. Ef við setjum hlutina upp á versta veg og segjum sem svo að valinkunnir flokksgæðingar verði í stjórn Bankasýslu ríkisins og Bankasýslunni verði falið að skipa stjórn þess félags sem við ræðum hér, er þá ekki einhver hætta á því að þeir aðilar skipi skoðanabræður sína og samstarfsfélaga í stjórn þessa félags?
Nú er ég ekkert endilega að tala út frá þeirri ríkisstjórn sem nú situr, ég bið menn að hafa það í huga. Hvað gerist ef það verður kominn einhver annar fjármálaráðherra eftir tvo mánuði, einhver önnur ríkisstjórn? Ég ætla hæstv. fjármálaráðherra ekki svo illan hlut að hann ætli sér að gera þetta en við getum ekki staðið að lagasetningu á Alþingi sem byggir á trúnaðartrausti gagnvart einum stjórnmálamanni því að þeir koma og fara eins og frægt er orðið.
Við hljótum líka að velta því fyrir okkur, frú forseti, hver eigendastefnan sé gagnvart þessu félagi eða Bankasýslunni. Hún liggur ekki fyrir. Í raun og veru vitum við lítið um framtíðaráform stjórnarflokkanna þegar kemur að því hversu umfangsmikil þessi félög verða. Aðilar sem hafa komið með umsagnir um þessi mál hafa lýst því yfir að eigendastefna sé algjört lykilatriði í því þegar kemur að stofnun þessara félaga. Nú ræðum við hér í 3. umr. um stofnun þessa opinbera hlutafélags og eigendastefnan liggur ekki fyrir. Er það svo að Alþingi eigi einfaldlega að stimpla frumvörp sem þetta og síðan verði það fjármálaráðherrans og ríkisstjórnarinnar að móta eigendastefnuna um eitthvert heljarinnar batterí eftir að við höfum samþykkt þetta frumvarp? Hvers vegna bíðum við ekki með að klára afgreiðslu á þessu máli þangað til eigendastefnan liggur fyrir?
Ég held að ég þurfi ekki að minna hv. þingmenn á að fjárlagavaldið liggur hjá Alþingi og við eigum að reyna að hafa stjórn á því hvernig fjármálum ríkisins er háttað. En með því að samþykkja þetta frumvarp án þess að hafa fyrir framan okkur neina eigendastefnu er algjörlega óljóst hvert stjórnarflokkarnir ætla að stefna með þetta batterí.
Þegar menn tala um það, og ég er viss um að menn hafa ágæta hugsun í því, að þetta félag eigi einungis í undantekningartilvikum að taka yfir rekstrarhæf félög vil ég minna á að við lifum á mjög sérstökum tímum, það er hægt að kalla þetta undantekningartíma. Við lifum eina sögulegustu tíma í sögu lýðveldisins þegar kemur að fjármálum ríkisins og almennt og stöðu atvinnulífisins þannig að það getur verið að taka þurfi margar ákvarðanir sem menn geti rökstutt í ljósi þess að um undantekningartilvik sé að ræða, að algjört hrun hafi orðið hér og þar og því þurfi menn að grípa til þess að þetta félag taki viðkomandi fyrirtæki yfir.
Allt byggist þetta á því, frú forseti, hverjir stýra þessu félagi og við komum alltaf aftur og aftur að sömu spurningunni: Er eðlilegt að einungis einn aðili úr einum ranni frá hæstv. fjármálaráðherra, að hæstv. fjármálaráðherra skipi einn stjórn Bankasýslunnar eða þessa félags? Vegna þess að með breytingartillögunni tengjast þessi mál óhjákvæmilega og þau frumvörp sem við ræðum nú og trúlega síðar í kvöld eða á morgun og við hljótum að velta því fyrir okkur hvað verði um ráðherraábyrgðina með þessari breytingartillögu ef eitthvað fer úrskeiðis hjá þessu félagi, þ.e. ef Bankasýslan á að skipa stjórn þessa félags.
Ég held líka að það sé mikilvægt að á sumarþinginu, því miður sést ekkert til lands í því, komum við á fót einhverjum reglum sem fjalla um sölu á eignarhlutum ríkisins, þ.e. að þær reglur verði lögfestar á þinginu en ekki eins og verið hefur í gegnum árin einungis settar með reglugerð af einum ráðherra. Ríkisendurskoðun hefur bent á að það sé nauðsynlegt að Alþingi fjalli um slíkar reglur, fari í gegnum umræðu um það í nefndum þingsins og að á endanum staðfesti Alþingi þessar reglur, því að það verður gríðarlegt verkefni að koma eigum ríkisins aftur í eigu einkaaðila því að ríkið á orðið svo gríðarlega mikið í íslensku samfélagi í dag og það er mikilvægt að við þá meðferð séu reglurnar gegnsæjar og að eftir þeim verði farið. Þess vegna er mikilvægt að fulltrúar allra stjórnmálaflokka, stjórn og stjórnarandstaða, komi að því að setja slíkar reglur á vettvangi þingsins. Þar sem ríkisstjórnin í orði kveðnu segist ætla að reyna að koma eignum ríkisins sem fyrst í verð hefði ég haldið að það ætti að vera eitt af forgangsmálum hennar á sumarþinginu að leggja fram frumvarp um slíkar reglur þannig að við hefðum getað fjallað um það í þinginu í sumar og afgreitt málið þannig að ráðherrar byggju við eitthvert umhverfi, reglur sem Alþingi hefði sett í því vandasama hlutverki sem það er að einkavæða eignir ríkisins að nýju, a.m.k. að einhverjum hluta. Ekki viljum við sjá það þannig í framtíðinni að ríkið verði eignaraðili fjármálafyrirtækja sem eru með 90–95% markaðshlutdeild, ég held að mjög fáir í þessum sal sjái það fyrir sér. Þetta er eitthvað sem við þurfum að skoða og hefðum þurft að vera byrjuð að skoða á vettvangi þingsins.
Ég vil minna á það, frú forseti, að það skiptir máli í þessari endurreisn að við höfum víðtækt samráð og ég verð að segja það — um leið og ég hæli formanni nefndarinnar, hv. þm. Helga Hjörvar, fyrir það hvernig hann að mörgu leyti hefur haldið á málinu og þó að okkur greini á í lokaafgreiðslunni tel ég að hv. þingmaður hafi reynt sitt besta til þess að ná fram einhverri málamiðlun þannig að við getum öll verið sammála um þessi mál — að mér finnst miður, eins og ég hef áður sagt, að við skyldum ekki ná saman um það hvernig við skipum í stjórn þessa félags, því að það er lykilpunkturinn á því hvernig verður haldið á þessu máli og það er þess vegna sem ég mun ekki greiða þessu frumvarpi atkvæði mitt.
Eins og ég minntist á áðan, og það væri ágætt að fá svör við því varðandi þetta félag og hvernig það verður, sjá hv. þingmenn meiri hlutans það fyrir sér að meiri hluti stjórnenda eða stjórn þessa félags verði erlendir, kannski allir? Eða hafa menn þá framtíðarsýn fyrir hönd íslensks samfélags að Íslendingar komi líka eitthvað að endurreisn íslensks samfélags? Við höfum heyrt það utan að okkur að erlendir aðilar eigi að vera mjög ráðandi í þessu. Nú veit ég ekki hvort sá orðrómur er réttur en mér finnst mikilvægt að við fáum það á hreint í þessari umræðu hver hugmyndafræði stjórnarliða er í þessum efnum þar sem ég tel að þeir eigi fleiri samtöl við hæstvirta ráðherra en við sem erum í stjórnarandstöðu á Alþingi Íslendinga. Mér finnst nefnilega skipta máli upp á sjálfsmynd okkar — þó að við þiggjum að sjálfsögðu góð ráð frá erlendum ráðgjöfum — að Íslendingar komi að einhverju leyti að þessari endurreisn vegna þess að það býr gríðarlegur mannauður í landinu og mikil þekking þrátt fyrir allt á fjármálum og þrátt fyrir allt sem á undan hefur gengið megum við ekki afskrifa okkur sem þjóð og tala okkur niður með þeim hætti vegna þess að ég tel að landið búi yfir miklum mannauði og mér finnst að Íslendingar eigi að koma að málum sem þessum, en að sjálfsögðu eigum við líka að leita ráða erlendis frá.
Frú forseti. Þetta mál er orðið margra mánaða gamalt. Við framsóknarmenn stóðum gegn því á vormánuðum að það frumvarp sem þá var til umræðu gengi í gegn og eins og ég sagði áðan held ég að menn séu almennt sammála um að það hafi verið heillaspor að við komum í veg fyrir það á sínum tíma í samstarfi við aðra í stjórnarandstöðunni. Ég er hins vegar efins um að rétt sé að afgreiða þetta mál í þessum búningi en ég skil óþreyju hv. þingmanna stjórnarliðsins fyrir því að koma þessu máli áfram vegna þess að eins og ég sagði áðan eru nokkrir mánuðir síðan það var fyrst lagt fram. Þá vil ég líka minna á að það var mjög takmarkaður áhugi á því á sínum tíma hjá þáverandi ríkisstjórn að taka mikið tillit til sjónarmiða aðila vinnumarkaðarins, Alþýðusambandsins og Samtaka atvinnulífsins, og mér fannst vanta meiri tilraunir til þess að ljúka málinu á því vorþingi. Það var einfaldlega þannig að hæstv. fjármálaráðherra hafði komið fram og sagt: Þetta mál verður að afgreiða. Á honum mátti skilja að þetta mál hefði átt að afgreiða eins og hann hafði lagt það fram. Nú eru þessir sömu ráðherrar komnir í þá skemmtilegu aðstöðu að vera með meiri hluta á þingi en ég vil þó minna á það og ég held að það sé ákveðin undantekning í störfum á Alþingi að þetta mál hefur samt tekið þó nokkrum breytingum til batnaðar þó að hæstv. fjármálaráðherra hafi lagt málið fram og hafi meiri hluta á þinginu og ég vil þakka hv. þingmönnum í efnahags- og skattanefnd fyrir ágætt samstarf í þessu máli.
Eins og ég minntist á áðan er þetta mál orðið nokkurra mánaða gamalt eins og svo mörg önnur mál hjá hæstv. ríkisstjórn. Ég þreytist ekkert á að minna á það að við framsóknarmenn lögðum fram í febrúar efnahagsáætlun í 18 liðum sem ekkert var hlustað á og engum af þeim áætlunum þar, þó að vel hafi verið tekið í þær fyrst, hefur verið komið í framkvæmd. Það eru liðnir margir margir mánuðir síðan endurskipuleggja átti bankana, því hefur verið frestað skipti eftir skipti. Og ég man ekki betur en ríkisstjórnin hafi gefið það út að stýrivextir hér á landi ættu að vera orðnir stjarnfræðilega lágir undir áramótin en þeir eru 12%, einir þeir hæstu í vestrænum löndum, sem bitnar verulega á skuldugum heimilum og skuldugum fyrirtækjum og sú staðreynd sem hv. þm. Þór Saari benti á á fundi efnahags- og skattanefndar um daginn þegar við ræddum umdeilt mál sem Icesave-málið er þá er það svo að á fyrstu mánuðum þessa árs hafa tíu fjölskyldur flutt úr landi á hverjum einasta virkum degi. Þetta er sama fólkið og kallar á aðgerðir ríkisstjórnarinnar en því miður í hverju málinu á fætur öðru eru alltaf frestir.
Þegar ég tala um 12% stýrivexti hefur það komið fram hjá helstu sérfræðingum þjóðarinnar í þeim efnum að þeir hafi ekki verið lækkaðir vegna þess að efnahagsstefna ríkisstjórnarinnar var lengi vel framan af mörgum óljós, það vantaði stefnu í ríkisfjármálin. Það er þess vegna m.a. sem stýrivextir hafa ekki lækkað eins mikið og raun ber vitni. Síðan hafa stjórnarliðar hér á þingi og ríkisstjórnin verið dugleg í að hækka vísitölu neysluverðs með því að hækka neysluskatta sem í ofanálag á þessa gríðarlega háu stýrivexti hefur leitt til þess að lán heimilanna hafa hækkað um 13–14 milljarða kr. Það hljómar ankannalega hjá okkur þingmönnum sem höfum talað fyrir leiðréttingu skulda og lækkun skulda heimilanna að standa svo hér og horfa upp á ríkisstjórnarmeirihlutann í máli eftir máli hækka skuldir íslenskra heimila og fyrirtækja með alveg mögnuðum aðgerðum að ég vil segja. (TÞH: Skipulega.) Hv. þm. Tryggvi Þór Herbertsson skýtur hér fram í að það hafi verið gert á skipulagðan hátt og það er alveg rétt. Mér hefur fundist alveg með ólíkindum að fylgjast hér með mörgum stjórnarliðum ýta bara á græna takkann, samþykkt, skipti eftir skipti. Allir sammála því að hækka verð á bensíni, allir sammála því að hækka hitt og hækka þetta. Það er aldeilis agi á stjórnarliðum. Ég efast ekki um að þeir hafi engar efasemdir um að þetta ákvæði með stjórnina í þessu máli sé nokkuð yfir vafa hafið, jafnvel þó að aðrir stjórnmálaflokkar mundu komast að ríkisstjórnarborðinu eftir nokkrar vikur. Ætli málflutningur hv. þingmanna væri þá ekki öðruvísi? Maður hlýtur að spyrja sig að því.
Annars vil ég segja það að lokum, frú forseti, að við höfum talað hér fyrir samstöðu og samvinnu á vettvangi Alþingis, þingmenn stjórnarandstöðunnar, og þá á ég við alla þingmenn stjórnarandstöðunnar, hvort sem þeir koma úr Framsóknarflokki, Borgarahreyfingu eða Sjálfstæðisflokki. Við höfum lagt fram tillögur í efnahagsmálum sem ríkisstjórnin hefur því miður ekki tekið vel í, við höfum lagt fram hugmyndir sem ríkisstjórnin hefur því miður ekki tekið vel í.
Ég verð að segja að ég varð hissa hérna áðan þegar ég sá hæstv. forsætisráðherra allt í einu í salnum vegna þess að hæstv. forsætisráðherra hefur eiginlega verið týnd í þingsölum undanfarna daga og vikur og alltaf sést minna og minna af hæstv. ráðherra. Ég velti því fyrir mér hvort það sé einfaldlega svo að þessir tveir flokkar ráði við stöðu mála eins og hún er í dag. Ég skynja ekki sama eldmóðinn hjá hæstv. ráðherrum Steingrími J. Sigfússyni og Jóhönnu Sigurðardóttur og ég varð var við hér fyrir einu ári síðan. Mér finnst eins og þetta fólk sé orðið mjög þreytt og í raun og veru er uppistaðan í ræðuhöldum þeirra, upphafið og endirinn vanalega, um það hve þetta sé hrikalega erfitt verkefni sem þau eru að glíma við. Þess vegna er það hálfbroslegt þegar við í stjórnarandstöðunni komum hér í fullri einlægni og leggjum fram tillögu í mörgum liðum um hin ýmsu mál að ekkert er hlustað. Þetta eru reyndar ráðherrar sem telja sig greinilega vita meira en stjórnarandstaðan en ég vil halda því fram að innan stjórnarandstöðunnar séu margir hæfileikaríkir einstaklingar sem hafa margt gott til málanna að leggja. Þess vegna vil ég þakka hv. þm. Helga Hjörvar og þingmönnum stjórnarmeirihlutans í efnahags- og skattanefnd fyrir gott samstarf í þessu máli þó að okkur skilji að á lokaspretti umfjöllunar um þetta mál, en það veldur mér líka vonbrigðum að afstaða stjórnarmeirihlutans gagnvart því hvernig stjórn þessa félags eigi að vera skipuð skuli vera með þessum hætti.
Mér finnst það í raun og veru afturhvarf til fortíðar þegar við erum að tala um að byggja upp nýtt Ísland að við skulum gera stjórnmálin að svo virkum þátttakanda í íslensku viðskiptalífi vegna þess að það er óumdeilt, hvar í flokki sem við stöndum, að stjórnmálaflokkar og atvinnulíf voru áratugum saman nátengd. Við höfum mörg hver, a.m.k. við sem ekki höfum ekki setið á þingi í áratugi, viljað hverfa frá því og þess vegna finnst mér varhugavert að fulltrúar eins manns, eins stjórnmálamanns, verði skipaðir í stjórn sem þessa án þess að nokkur utanaðkomandi aðili fái að koma þar nálægt. Ég hefði haldið að fyrir trúverðugleika ríkisstjórnarinnar og trúverðugleika hæstv. fjármálaráðherra væri best að hafa einhverja sem gætu sagt sitt álit á skipan í stjórn þessa mikilvæga félags.
Ég ætla ekki að hafa þetta lengra að þessu sinni. Það getur vel verið að ég biðji aftur um orðið vegna þess að þetta mál er svo stórt og miklu stærra en það lítur út fyrir að vera og vegna þess að það er ekki loku fyrir það skotið að menn geti túlkað þá varnagla sem við þó setjum í þetta frumvarp mjög vítt og það verður að ganga varlega núna, ef svo má segja, um gleðinnar dyr þegar kemur að endurskipulagningu íslensks samfélags. Ég hef varað við því að við tengjum stjórnmálin og viðskiptalífið of mikið saman. Við þurfum að forðast það. Þó að stjórnmálamenn þurfi að sjálfsögðu að koma að tilnefningum í þessa stjórn tel ég það ekki eiga að vera á færi eins manns að tilnefna í slíka stjórn rétt eins og með Bankasýsluna sem mér sýnist verða miklu umfangsmeira batterí en við ræðum hér og þetta er þó nokkuð sem við ræðum nú.
Ég á von á því að við eigum eftir að ræða þessi mál vel en ég hefði gjarnan viljað að frestuðum afgreiðslu á þessu máli þangað til einhver raunveruleg eigendastefna (Forseti hringir.) liggur fyrir hjá stjórnarflokkunum, hvað þeir ætla sér með stofnun þessa félags.
Frú forseti. Ég þakka hv. þm. Birki Jóni Jónssyni fyrir ágæta ræðu. Hann fór ítarlega í gegnum frumvarpið en mér finnst vanta dálítið á. Hann talaði um valnefnd. Hvernig hafði hann hugsað sér að sú nefnd yrði skipuð, eða hugmyndir Framsóknarflokksins? Ég er eiginlega sammála honum um að það hefði verið betra að hafa einhverja aðila sem tilnefndu þá sem ráðherrann síðan velur úr eða eitthvað slíkt.
Síðan kom hv. þingmaður inn á dálítið merkilegt atriði sem ég man eftir að hæstv. forsætisráðherra gagnrýndi mjög oft eftir að bankarnir voru einkavæddir og það var upplýsingahuldin sem myndaðist við það. Hv. þingmaður gat um ábyrgð ráðherra og hvernig hún í rauninni hyrfi þegar komið væri eitt stig í viðbót. Hér er einmitt gert ráð fyrir því að fjármálaráðherra sé heimilt að framselja eignarhlutinn til Bankasýslu ríkisins sem hann skipar, en hvað gerist þá með þetta fyrirtæki sem er orðið dótturfyrirtæki Bankasýslunnar? Og hvað gerist t.d. með 6. gr. þar sem talað er um gagnsæi eða að félagið skuli gera efnahags- og skattanefnd grein fyrir störfum sínum og fjármálaráðherra skuli tvisvar á ári gefa þinginu skýrslu, hvað gerist ef það hreinlega gerist ekki? Hvar eru viðurlögin, hvert getur maður snúið sér, hvert getur hv. efnahags- og skattanefnd snúið sér ef hún ætlar að kæra stjórn þessa fyrirtækis fyrir að gera ekki grein fyrir störfum sínum eða ef fjármálaráðherra gefur einhverja mjög þunna skýrslu sem segir ekki neitt? Hvað ætla menn að gera í þeirri stöðu? Þetta finnst mér ekki vera nægilega vel rætt og ég vildi spyrja hv. þingmann hvernig hann sér þetta fyrir sér.
Frú forseti. Varðandi hugmyndirnar um valnefndina er ég alveg sammála hv. þingmanni um að það væri nokkuð spennandi ef fjármálaráðherra til að mynda tilnefndi formann valnefndar, Seðlabanki Íslands einn mann, aðilar vinnumarkaðarins skipuðu skipa einn eða tvo menn og fulltrúi frá háskólasamfélaginu einn mann. Síðan mundi þessi nefnd kannski tilnefna átta eða tíu manns og svo gæti hæstv. fjármálaráðherra valið úr því. Ég tel að við hefðum getað komist mun betur frá stjórnunarþætti þessa fyrirkomulags hér og gert það mun betra en orðið er.
Ég vil líka taka undir með hv. þingmanni að ég held að við fjarlægjum raunverulega ábyrgð stjórnmálamannsins Steingríms J. Sigfússonar með þeirri breytingartillögu sem meiri hlutinn leggur hér fram. Ég spyr, eins og ég gerði í fyrri ræðu minni: Hver mun bera ábyrgð á því ef eitthvað gerist innan þessa opinbera félags sem ekki stenst skoðun? Ekki fjármálaráðherra, hann skipaði ekki stjórn félagsins heldur voru það menn sem hann skipaði í stjórn Bankasýslunnar sem skipuðu viðkomandi aðila sem gerðust því miður brotlegir í því tilviki.
Ég spyr líka: Hvað ef þessi stjórn sinnir ekki upplýsingagjöf til Alþingis. Ég tek hjartanlega undir með hv. þingmanni, hér er í raun og veru verið að fjarlægja þetta „apparat“ og minnka ábyrgð stjórnmálamannsins fyrir vikið sem mér finnst vera þvert á það sem við höfum rætt um á undanförnum missirum um ábyrgð, þá sérstaklega ráðherra. Ég tek því undir með hv. þingmanni varðandi það. Ég spyr hv. þingmann að því í leiðinni, þar sem hann er reyndur sem fyrrverandi formaður þessarar nefndar, hvað honum finnist um að ekki skuli vera búið að móta eigendastefnu og að við séum að samþykkja þetta frumvarp án þess að vita hvað ríkisstjórnin ætlar sér með þetta félag.
Frú forseti. Varðandi þetta síðasta, um eigendastefnuna, er það svipað og að sigla skipi án þess að hafa kompás eða eitthvað slíkt. Maður veit í rauninni ekki hvert maður er að fara og ég ætla ekki að svara því neitt frekar.
Ég hef áhyggjur af mörgu öðru en bara lánveitingum því að þetta fyrirtæki mun selja fyrirtæki. Segjum að það fari ekki að þeim gagnsæisreglum sem eiga að vera í gildi af því að það heyrir undir einhverja stjórn sem skipuð var einhvern tíma af fjármálaráðherra sem þá var og það selji fyrirtækin bara ákveðnum aðilum, t.d. flokksgæðingum einhvers flokks. Þá gerist það að menn fá ekki lengur vinnu á Íslandi nema að vera í réttum flokki.
Þegar ég var yngri kynntist ég afskaplega slæmum afleiðingum af svona fyrirbæri og ég er dálítið uggandi yfir því, sérstaklega þegar gjaldeyrishöftin koma. Þá fá sumir gjaldeyri og aðrir ekki, sumir geta keypt jeppa og aðrir ekki og menn fara að selja leyfin til þess að fá að kaupa bíla, selja leyfin til að fara til útlanda. Þetta er allt saman mjög uggvænlegt og þess vegna er ég dálítið hugsi yfir þessari síðustu breytingu að setja megi þetta undir Bankasýslu ríkisins vegna þess að það eru engin viðurlög við því hvað gerist ef þessi lög eru þverbrotin, ef menn selja vinum og vandamönnum fyrirtækin, ef menn breyta allri hugsuninni í dæminu og gefa ekki þær upplýsingar sem á að gefa eða gefa þunnar upplýsingar. Þetta er orðið mjög (Forseti hringir.) pólitískt og getur orðið hættulegt.
Frú forseti. Meðan á nefndadögum stóð og farið var yfir þetta mál þurfti ég að sinna opinberum erindagjörðum úti í Strassborg og gat því miður ekki setið þá fundi nefndarinnar þegar gestir voru kallaðir til. En ég velti því fyrir mér og ég met það svo að breytingartillaga meiri hlutans breyti þessu máli til hins verra og það koma upp mörg spurningarmerki hjá mér þegar ég velti þessu máli fyrir mér.
Nú veit ég að hv. þm. Pétur H. Blöndal getur ekki komið aftur upp í andsvar en við hljótum að velta því fyrir okkur þegar menn breyta málinu í grundvallaratriðum, að mínu viti, er varðar skipan stjórnar félagsins hvort ekki hefði þurft að fara ítarlega yfir það með umsagnaraðilum og fleiri sérfræðingum. Þá kannski sérstaklega varðandi ráðherraábyrgðina og hver ber ábyrgðina ef stjórnunarhættir þessa félags verða með þeim hætti að við þá verður ekki unað. Við horfum upp á þá staðreynd að það var ekki við ráðherrann að sakast, ráðherrann skipaði ekki stjórn þessa félags. Það voru aðilar sem ráðherrann skipaði í stjórn Bankasýslunnar sem skipuðu í þessa stjórn. Ég tel því að hér sé um að ræða miklu verra mál og að mínu viti hefði verið mun betra að sleppa þessari breytingartillögu vegna þess að hún dregur mögulega úr ráðherraábyrgð ef eitthvað vafasamt kemur upp í framtíðinni hjá einhverjum öðrum ráðherra, hjá einhverjum öðrum flokkum þess vegna. Við skulum ekki einskorða þetta bara við að hæstv. ráðherra Steingrímur J. Sigfússon er hér við völd. Við höfum nú séð mörg merki þess að þessi ríkisstjórn verður ekki endilega svakalega langlíf, ég skal ekki um það segja, en það gæti vel verið að hún lifi ekki í tólf ár eins og hæstv. heilbrigðisráðherra hefur spáð. Þá koma einhverjir nýir að og er þá ekki betra að við höfum varnagla hvað varðar þessi ákvæði því að Steingrímur J. Sigfússon verður vonandi ekki fjármálaráðherra um ókomna tíð.
Frú forseti. Ég þakka hv. þm. Birki Jóni Jónssyni fyrir ágætis yfirferð á frumvarpinu. Hann er búinn að svara því hvernig hann getur hugsað sér að skipa valnefndina en ég deili hins vegar þeim áhyggjum með honum af því að menn skipi þar flokksgæðinga í stjórnir, alveg sama hvaða stjórnmálaflokkur er í stjórn á hverjum tíma, og sporin hræða í því sambandi. (SII: Svo sannarlega.) Svo sannarlega.
Þá dettur mér í hug, af því að hv. þm. Birkir Jón Jónsson er frá Siglufirði, frægt dæmi þaðan, ef ég man rétt, og hann mundi kannski vilja rifja það upp með okkur hvernig var staðið að sölu Síldarverksmiðju ríkisins í tíð Alþýðubandalagsins, ef það hét það þá.
Það sem mig langar líka að spyrja hv. þingmann hvort hann hafi ekki líka áhyggjur af því að það muni koma enn þá fleiri fyrirtæki inn í þetta „apparat“ þar sem boðaðar hafa verið auknar álögur ríkisstjórnarinnar á atvinnulífið og heimilin.
Síðan vil ég spyrja hv. þingmann hvort hann telji ekki að skynsamlegra hefði verið — menn hafa velt upp mörgum spurningum um það, til að mynda varðandi ráðherraábyrgð og þar fram eftir götunum — að fara aðeins hægar í málið. Bankarnir hefðu þá getað séð um málið sjálfir, alla vega fram á haustið þangað til hægt er að leggjast yfir það og skoða það eins og þarf og eins það sem hér hefur komið fram.
Eins langar mig að spyrja hv. þingmann, af því að hann er þingreyndari en ég, hvort það sé ekki sérkennilegt að breytingartillaga sé sett inn í frumvarpið og vísað í, eins og gert hefur verið í þessu tilfelli, að framselja eignarhlutdeild í félaginu til Bankasýslu ríkisins sem enn hefur ekki verið stofnuð og það liggur ekki fyrir hvort hún verður stofnuð á þessu þingi. Hvað finnst honum um það?
Frú forseti. Fyrst aðeins um yfirtöku á fyrirtækjum. Það kom kannski ekki nægilega skýrt fram hjá mér í ræðu minni að hugmyndafræðin í þessu frumvarpi er mun betri en í því frumvarpi sem lagt var fram á vorþingi, þar sem gert var ráð fyrir því samkvæmt textanum að gríðarlegur fjöldi mikilvægra fyrirtækja mundi fara þarna undir. En í þessu frumvarpi er sagt að taka eigi yfir rekstrarhæf fyrirtæki í undantekningartilvikum.
Segjum sem svo að þarna skipi ráðherrann einvalalið sem túlki undantekningartilvik dálítið vítt, því að það er ekki loku fyrir það skotið að þetta félag geti tekið yfir, gæti það orðið nokkuð umfangsmikið. Þess vegna skiptir stjórn félagsins svo ofboðslega miklu máli í þessu sambandi.
Varðandi auknar álögur á fyrirtæki er búið að hækka tryggingagjaldið. Við horfum upp á mikla verðbólgu og mörg fyrirtæki eiga í miklum erfiðleikum með að greiða laun og opinber gjöld. Ég tel að það sé gríðarlegur fjöldi af fyrirtækjum í miklum greiðsluerfiðleikum nú þegar og þau verða enn fleiri í haust. Hugmyndin í þessu frumvarpi er sem betur fer sú að bankarnir reyni að leysa vandamál þeirra fyrirtækja innan eigin veggja og að þetta félag eigi að hafa ákveðið eftirlit með því að sanngirni sé gætt á milli fyrirtækja þannig að ekki sé verið að mismuna mönnum, t.d. á grundvelli flokksskírteinis.
Enn og aftur komum við að því að það skiptir máli hverjir stýra þessu félagi og að það sé yfir allan vafa hafið hvernig að þeirri skipan er staðið. Ég tek því undir það með hv. þingmanni að það er ástæða til að hafa verulegar áhyggjur af þessu.
Eins finnst mér það með ólíkindum, og hv. þingmaður er gleggri en ég að benda á það, að það eigi hugsanlega að setja þetta félag undir Bankasýsluna sem hefur ekki verið stofnuð, það er bara sagt að hún verði stofnuð. (Forseti hringir.) Er ekkert þingræði hérna lengur eða er þetta svona auðvelt hjá þessum meiri hluta að menn (Forseti hringir.) geti gefið sér fyrir fram að meiri hluti sé við málið áður en það kemur til atkvæðagreiðslu?
Frú forseti. Ég þakka hv. þingmanni fyrir ágætissvör. Það er ljóst að menn hafa miklar áhyggjur af því hvernig skipað verður í stjórnina. Þá langar mig að velta því upp, vegna þess að menn hafa víða skipað flokksgæðinga í stjórnir til að hlýða fyrirmælum ráðherranna, að ég held að komið hafi fram í fréttum — og hann getur hugsanlega staðfest það — að hæstv. fjármálaráðherra hafi lýst því yfir á framboðsfundi austur á fjörðum að þegar eitthvert ákveðið félag yrði komið í hans umsjón mundi hann sem ráðherra hugsanlega stýra því hvað það gerði. Mundi það ekki hræða hv. þingmann?
Ég benti á áðan hvernig staðið var að því að selja Síldarverksmiðju ríkisins á Siglufirði, sem er heimabær … (Gripið fram í: Þormóð ramma.) Þormóð ramma? Fyrirgefið, já, það er ágætt að maður sé leiðréttur, það hefur verið Þormóður rammi. Það er það sem maður hræðist mest í þessu, hvernig staðið var að sölu fyrirtækisins.
Síðan kemur á óvart, eins og hv. þingmaður benti á, að menn segi að þeir fari inn í félög sem ekki er búið að stofna samkvæmt lögum. Hv. þingmaður svaraði því ekki hvort bankarnir gætu hugsanlega séð um þetta þangað til búið væri að afgreiða málið og að menn gæfu sér lengri tíma til þess. Hvað finnst hv. þingmanni um hraðann á málinu?
Frú forseti. Ég hef þá trú að stjórnendur bankanna gætu ráðið við þetta verkefni í framtíðinni og við gætum þess vegna slegið þessu á frest í ljósi þess að eigendastefnan liggur ekki fyrir. Við vitum í raun og veru ekki hvað ríkisstjórnin ætlar sér. Það sem við höfum heyrt hæstv. fjármálaráðherra og fleiri tala um er að ekki standi til að gera hitt og ekki þetta þegar við höfum spurt hvort það standi virkilega til að ríkisvæða atvinnulífið. Svo fáum við svör við því, að það eigi ekki að gera. Síðan spyrjum við hvort standa eigi vörð um sparisjóðina í landinu og hæstv. fjármálaráðherra segir að það eigi að gera það. En hvað horfum við svo upp á? Það á að ríkisvæða sparisjóðina. Er það að standa vörð um sparisjóðinn í sinni heimabyggð? Nei, takk fyrir.
Það er sem mér sýnist að þessir flokkar, sem margir hverjir hallast verulega til vinstri, hafi ofurtrú á því að best sé að reka fjármálakerfið og jafnvel stóran hluta af atvinnulífinu undir forræði hins opinbera. Það er það sem ég hræðist þrátt fyrir fögur fyrirheit hæstv. ráðherra og ég bendi frú forseta á, sem er eini stjórnarliðinn hér í þessum sal, að enginn þingmaður Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs er viðstaddur þessa umræðu. Það er voðalega leiðinlegt að tala um fjarstatt fólk, stjórnarliðar eiga að vera við umræðuna rétt eins og við í stjórnarandstöðunni. Þess vegna finnst mér það sárt, af því að ég reyni að vera ærlegur, að tala um Vinstri hreyfinguna – grænt framboð og það er enginn þingmaður frá Vinstri hreyfingunni – grænu framboði í salnum. Þó erum við að tala um alveg ofboðslega mikilvægt mál sem hæstv. fjármálaráðherra Steingrímur J. Sigfússon lagði höfuðáherslu á að yrði klárað í vor. Enginn vinstri grænn í salnum. Hvað er að marka málflutninginn hjá forustumönnum þessarar ríkisstjórnar?