Herra forseti. Ég fagna þessu frumvarpi Hreyfingarinnar þar sem bent er á mikilvægan lýðræðishalla sem farið hefur fram hjá mörgum í allt of langan tíma. Fjöldi kjörinna fulltrúa á sveitarstjórnarstiginu virðist vera í litlu samræmi við íbúafjölda. Frumvarpið var rætt meðal kjörinna fulltrúa Vinstri grænna, bæði á sveitarstjórnarstiginu og hér á Alþingi. Okkur fannst nokkuð hratt farið í fjölgun sveitarstjórnarmanna í þessu frumvarpi þar sem við efumst um að stjórnsýslan á sveitarstjórnarstiginu ráði við svo mikla fjölgun á einu bretti. Því langar mig til þess að spyrja hv. þm. Þór Saari hvort hann geti sætt sig við að farið verði í þessa breytingu í nokkrum áföngum, t.d. í tvennum til fernum kosningum?

Herra forseti. Vissulega er þetta mikil breyting. Samkvæmt því sem fram kemur hér, að borgarfulltrúum í Reykjavík yrði fjölgað í 61, sé ég fyrir mér að KR-ingar ættu fulltrúa í borgarstjórn, Fylkismenn ættu fulltrúa í borgarstjórn og alls konar fólk ætti fulltrúa í borgarstjórn sem er mjög mikilvægt. Vissulega er þó það sjónarmið sem hv. þm. Lilja Mósesdóttir viðraði þess virði að skoða og að sjálfsögðu má gera ráð fyrir að það verði skoðað að taka þetta í áföngum, sérstaklega þegar komið er upp í svona háa tölu eins og 47 eða 61 aðalmann. Ég mundi ekki setja mig á móti því svo lengi sem aukningin til að byrja með yrði umtalsverð þannig að það sæist greinilega að verið væri að taka stórt skref í lýðræðisátt.

Ég á erfitt með að sjá að sveitarfélög með innan við þúsund íbúa hafi færri en sjö aðalmenn. Mér finnst valdið vera komið á allt of fárra hendur ef þeir eru færri en sjö. Þá eru kannski fjórir í meiri hluta og fjórir sem ráða öllu í heilu sveitarfélagi er ekki sérlega há tala. Vissulega er ég þó meira en tilbúinn til þess að setjast niður með þingmönnum Vinstri grænna og allra sem það vilja til þess að fara yfir þessar tölur og reyna að finna út sameiginlegan flöt á að þoka þessu mikilvæga máli áfram.

Herra forseti. Framkomið frumvarp til breytinga á sveitarstjórnarlögum er um margt athyglisvert. Hér er gert ráð fyrir að leiðrétta þann lýðræðishalla sem sannarlega er víða á sveitarstjórnarstiginu og mér þykir að hér sé ágætismál á ferðinni en nokkuð bratt farið. Til að mynda er gert ráð fyrir að fjöldi borgarfulltrúa í Reykjavík verði fjórfaldaður á einu bretti. Í sveitarfélögum eins og Kópavogi og Hafnarfirði er gert ráð fyrir að þrefalda fulltrúafjöldann, eða því sem næst, og fleira mætti telja.

Á hinn bóginn er löngu tímabært að taka á þeim vanda sem er t.d. í Reykjavík þar sem fleiri atkvæði þarf til að kjósa fulltrúa í borgarstjórn en þingmann á Alþingi. Hér finnst mér hins vegar vanta allar vangaveltur um kostnað sem þessu fylgir en vafalítið verður það rætt í nefnd. Ætla má að kostnaðarauki sveitarfélaganna verði verulegur og beinist þá ekki eingöngu að fjölgun kjörinna fulltrúa heldur einnig að fjölgun nefndarmanna í einhverjum tilvikum og vafalítið að einhverju leyti að uppbyggingu aðstöðu fyrir þessa fulltrúa. Sem dæmi má nefna að sá salur sem borgarstjórn Reykjavíkur notast við núna rúmar tæplega 61 fulltrúa með góðu móti, alla vega ekki án verulegra breytinga á húsnæðinu.

Til þess að það fari nú ekki á milli mála tel ég hins vegar að slík atriði megi ekki þvælast fyrir okkur þegar við ræðum um að efla og auka lýðræðið en það gæti þýtt að við færum ekki eins bratt í hlutina. Hv. þm. Þór Saari hefur raunar nú þegar komið inn á að það gæti komið til greina að fara rólegar í sakirnar en hér er talað um. Ég tel að vel megi vinna með það frumvarp sem hér liggur fyrir en að umfang fjölgunarinnar og kostnaðarauka verði að athuga vandlega.

Virðulegi forseti. Í kvöld mælir Hreyfingin fyrir máli sem lýtur að lýðræðisumbótum og nái það fram að ganga mun það auka verulega möguleika fólks til þess að hafa bein áhrif á nærsamfélag sitt. Í dag er kveðið á um ákveðinn hámarksfjölda sveitarstjórnarmanna en í löndunum í kringum okkur er kveðið á um lágmarksfjölda. Lýðræðið hér á landi er því lágmarkað en ekki hámarkað.

Fyrir 200 árum var gerð bylting á Íslandi. Hingað komu sápukaupmenn og í för með þeim var Jørgen nokkur Jørgensen sem við höfum kallað Jörund hundadagakonung. Jörundur og félagar hans byltu Íslandi með því að hengja upp tvær tilkynningar. Sú fyrri var í 11 liðum sem kváðu meðal annars á um að allur danskur myndugleiki skyldi vera upphafinn á Íslandi og að Danir héldu sig innan dyra. Sú seinni var aðeins lengri og tjáði íbúum þessa lands að Ísland væri laust og liðugt frá Danmerkur ríkisráðum og að títtnefndur Jörundur væri forsvarsmaður landsins þar til regluleg landstjórn er ákvörðuð, eins og það er orðað í tilkynningunni. Þetta gekk upp, reyndar bara í tvo mánuði, vegna þess að Íslendingar voru ekki vanir því að geta haft áhrif á stjórnun landsins og umhverfisins. Þegar Danir náðu aftur völdum hreyfðu íslenskir borgarar heldur hvorki legg né lið til að halda nýfengnu frelsi.

Nú 200 árum síðar hefur mikið vatn runnið til sjávar. Lýðveldið Ísland var stofnað árið 1944 og margt hefur færst í átt til virkara og víðtækara lýðræðis. Þó er margur akurinn óplægður enn. Herra forseti. Ég er nýkomin úr minni fyrstu kjördæmaferð með þingmönnum Suðurlands. Það er mikill munur að kynnast sveitarstjórnarmönnum á landsbyggðinni þar sem lýðræðishallinn er mun minni en hér á höfuðborgarsvæðinu. Í sveitarstjórnum á landsbyggðinni eru í flestum tilfellum mun færri atkvæði á bak við hvern sveitarstjórnarmann en á höfuðborgarsvæðinu. Mér virðast sveitarstjórnir í minni samfélögum endurspegla þau samfélög sem þær eru sprottnar úr og eiga að þjóna mun betur. Fólkið þar er mun raunverulegra og minna „fótósjoppað“ en frambjóðendur í stærri byggðarlögum þar sem baráttan um örfá sæti er mun harðari og kostnaðarsamari fyrir frambjóðendur.

Við sameiningu sveitarfélaga er veruleg hætta á að íbúar minni sveitarfélaga glati bæði rödd sinni og áhrifum vegna þess hve sveitarstjórnarmenn eru fáir. Nærtækt dæmi um þetta er sameining Reykjavíkur og Kjalarness, eða ættum við kannski að segja yfirtaka Reykjavíkur á Kjalarnesi? Við þá sameiningu misstu íbúar Kjalarness öll áhrif sín. Kjalarnes er ekki venjulegt hverfi í Reykjavík, það hefur mikla sérstöðu og þarfir íbúanna eru að mörgu leyti aðrar en annarra Reykvíkinga. Þeir hafa hins vegar enga rödd í stjórn borgarinnar eða raunveruleg áhrif.

Mér finnst það spennandi hugmynd, herra forseti, að gefa fólki frekara tækifæri til þess að hafa áhrif á sitt nánasta umhverfi. Ég held að okkur sé hollt að heyra fleiri raddir frá fleiri aðilum en bara hefðbundnum stjórnmálaflokkum. Mér þætti bæði gaman og viðeigandi að íbúasamtök, t.d. Breiðhyltinga eða Árbæinga, gætu tekið sig saman og boðið fram til borgarstjórnar eða ýmis hagsmunasamtök sem vilja gera bragarbót í málefnum sínum, t.d. samtök um bíllausan lífstíl eða félag hundaeigenda, sem hefur reyndar enn ekki verið stofnað mér vitanlega en væri örugglega ágætisfélag sem gæti haft góð áhrif á sveitarfélagið sitt.

Í því bæjarfélagi sem ég bý í hafa sömu flokkarnir verið einráðir í næstum 20 ár og sá stærri haft öll tögl og hagldir, lengst af undir stjórn manns sem nýlega sagði af sér vegna ásakana um spillingu. Í allan þann tíma hefur minni hlutinn verið nánast áhrifalaus. Bæjarfulltrúar eru 11 og það hefur verið viðtekin venja að fimm þeirra séu hunsaðir. Það eru því einungis sex bæjarfulltrúar í þessu tæplega 30.000 manna bæjarfélagi sem ráða nánast öllu. Það er því einn sem hefur völd á hverja 5.000 íbúa. Þetta látum við viðgangast, einungis vegna þess að það er hefð fyrir því, rétt eins og Jörundi tókst að hertaka heilt land með litlu meira en tveimur tilkynningum og Dönum tókst að ná því aftur án nokkurrar andstöðu Íslendinga.

Virðulegi forseti. Ég ætla að byrja á því að þakka hv. þingmönnum Hreyfingarinnar að hafa hreyft við þessu máli og að leggja fram frumvarp til laga um breytingu á sveitarstjórnarlögum er fyrst og fremst varðar fjölda sveitarstjórnarmanna í mismunandi stórum sveitarfélögum. Ég þáði það að vera meðflutningsmaður á frumvarpinu með þingmönnum Hreyfingarinnar þar sem mér fannst áhugavert að opna á þá umræðu sem þau hafa komið inn á, hv. þingmenn Margrét Tryggvadóttir og Þór Saari. Ekki er þar með sagt að ég mundi skrifa nákvæmlega upp á tæknilega útfærslu á því hversu margir aðalmenn eigi að vera á bak við hvern tug þúsunda eða hundrað þúsund íbúa, það er kannski útfærsla tæknilegs eðlis sem væri eðlilegt að færi fram í viðeigandi þingnefnd. Það er hins vegar sláandi að velta því fyrir sér, eins kom fram í greinargerðinni og ágætri yfirferð hv. þm. Þórs Saaris, að fyrir 100 árum voru bæjarfulltrúar í Reykjavík jafnmargir og þeir eru í dag þrátt fyrir að íbúafjöldinn hafi fimmtánfaldast. Það segir okkur að menn hafa ekki hugsað til hlítar hvaða þróun hefur átt sér stað á sveitarstjórnarstiginu hvað varðar fulltrúa í bæjum eða sveitum eða borg.

Ég átti þess kost fyrir nokkrum árum að fara með hópi sveitarstjórnarmanna í ferð til Norðurlanda þar sem við kynntum okkur fyrst og fremst skipulagsmál en í leiðinni ræddum við auðvitað sveitarstjórnarmál við þá aðila sem við hittum í þremur löndum. Það kom mér nokkuð á óvart þó að ég hefði þá verið í sveitarstjórn í 12 eða 14 ár með hvaða hætti sveitarstjórnarstigið virkaði á Norðurlöndum og þessi gríðarlegi fjöldi sveitarstjórnarmanna. Hugsun mín var fyrst og sem ég hef heyrt hjá mörgum þingmönnum eða almenningi og þau viðbrögð sem þetta frumvarp fékk þegar það birtist fyrst almenningi að menn veltu því fyrir sér að hér væri galin hugmynd um að auka kostnað á sveitarstjórnarstiginu og fjölga pólitískum smákóngum á sveitarstjórnarstiginu hingað og þangað. Það er svo langt í frá. Í þeim sveitarfélögum á Norðurlöndunum þar sem við ræddum við menn kom það einmitt í ljós að sveitarstjórnarmenn voru alls ekki „sveitarstjórnarkommisserar“ í sínu byggðarlagi, langt í frá. Þeir voru kjörnir fulltrúar sem komu fyrst og fremst að stefnumótun en voru hvergi í hinum daglega rekstri. Hinum daglega rekstri var stjórnað af þar til kjörnum yfirmanni, oddvita, eða „ordfører“ eins og það heitir gjarnan á Norðurlöndunum, og síðan af ráðnum framkvæmdastjóra og embættismönnum viðkomandi sviðs. Aftur á móti voru hinir kjörnu fulltrúar þátttakendur í stefnumótuninni og þeir voru líka þátttakendur í nefndum. Þeir voru hins vegar ekki í fullu starfi sem kjörnir fulltrúar að vasast í daglegum rekstri. Að því leytinu fannst mér áhugavert að taka þátt í framlagningu á þessu frumvarpi og gera tilraun til þess á tímum sem við þurfum virkilega að ræða það að skapa nýtt Ísland og öðruvísi samfélag að á sveitarstjórnarstiginu væri áhugavert að reyna að taka pólitíkina út úr daglegum rekstri og láta sveitarstjórnarfulltrúana sjá um stefnumótun fyrst og fremst.

Herra forseti. Ég þakka þær viðtökur sem málið hefur fengið þó að ekki hafi verið margir í þingsalnum. Það kemur auðvitað mörgum á óvart að það skuli þurfa að ræða lýðræðið í sveitarstjórnum en ekki hefur verið hefð fyrir því.

Mig langaði að tæpa á tveimur atriðum frá hv. þm. Ólafi Þór Gunnarssyni. Annars vegar um fjölda sveitarstjórnarfulltrúa í nágrannasveitarfélögum Reykjavíkur og það er minn draumur, hafandi búið í Reykjavík og búandi núna úti á Álftanesi, að þessi sveitarfélög sameinist, alla vega að stórum hluta. Það væri skipulagslega séð fráleitt að gera það ekki, við sjáum bara hvernig málin eru í dag og með fleira fólki í þeirri sveitarstjórn sem þar yrði í kjölfarið gæfist fólki í öllum þessum nágrannasveitarfélögum einmitt færi á að taka beinan þátt í stjórnun þess sveitarfélags.

Hitt var mál sem sneri að kostnaði. Ég held að það sé rangt að gera því skóna að kostnaður við borgarstjórn Reykjavíkur mundi margfaldast í hlutfalli við fjölda borgarfulltrúa, ég held að hann mundi ekki gera það. Vissulega mundi einhver kostnaður hljótast af og einhver húsnæðiskostnaður að auki líka en við megum ekki láta einhvern ákveðinn skort á fermetrum ráða því hversu mikið lýðræði við höfum, lýðræðið er dýrmætara en það. Ég sé ekki betur af því sem ég sé af sal borgarstjórnar Reykjavíkur en að þar rúmist vel fleiri en þeir 15 sem þar sitja og svona reyna að dreifa úr sér yfir allt gólfið eins og þeir mögulega geta.

Ég fagna þessari umræðu og eftir því sem mér hefur verið tjáð á meðan á umræðunni stendur fer þetta mál til samgöngunefndar en ekki til allsherjarnefndar og við munum bara reyna að fylgja því eftir þar inni með öllum tiltækum ráðum.