Virðulegi forseti. Hér er um að ræða mál sem ekki er stórt í texta og í sjálfu sér ekki efnislega heldur, hér er fyrst og fremst um frestun að ræða, en þetta er hins vegar angi af mun stærra máli. Eins og fram kom hjá hv. formanni heilbrigðisnefndar, Þuríði Backman, er verið er að fresta því að Sjúkratryggingar Íslands taki yfir ákveðna samninga við heilbrigðisstofnanir í eigu ríkis, samning ríkis og sveitarfélaga og aðra sem reka hjúkrunarheimili. Þetta tengist því mjög máli sem við höfum því miður lítið rætt hér en er mjög stórt mál. Það er ekkert leyndarmál, ég hef reynt að vekja athygli hv. þingmanna og fjölmiðla á þeim hættum sem þar liggja, því að þarna er um gríðarlega stórt mál að ræða, að gert er ráð fyrir því í fjárlagafrumvarpinu að færa eigi hjúkrunarheimilin sem eru heilbrigðisstofnanir yfir til félags- og tryggingamálaráðuneytisins. Það fer enginn inn á hjúkrunarheimili nema vera veikur, það er ekki bara eldra fólk, heldur líka yngra fólk, en það er gert ráð fyrir þessum flutningi í fjárlagafrumvarpinu. Ef það verður samþykkt óbreytt fara hjúkrunarheimili yfir til félags- og tryggingamálaráðuneytisins. Engin málefnaleg eða fagleg rök hafa verið lögð fram til að styðja þá fyrirætlan og er hér fyrst og fremst um hrossakaup að ræða á milli ráðherra. Það er mjög alvarlegt.

Það er kannski ágætt að taka þetta mál til skoðunar. Hér er gert ráð fyrir því að Sjúkratryggingar Íslands taki ekki strax við þessum samningum. Ástæðan fyrir því er einföld, það er svo stórt verkefni sem sjúkratryggingar taka yfir, eins og hv. þm. Þuríður Backman fór yfir. Hér áður var samningagerð í heilbrigðisþjónustu á höndum þriggja aðila: hjá heilbrigðisráðuneytinu, hjá sjúkratryggingahluta Tryggingastofnunar ríkisins og hjá samninganefnd heilbrigðisráðherra. Það var augljóst að það var ekki skynsamlegt og skýrasta dæmið var að margir keyptu sömu þjónustuna og stundum á misjöfnu verði.

Ég man til dæmis eftir einni gerð hjartaaðgerða þar sem samninganefnd ráðherra keypti af Landspítalanum og borgaði eina millj. kr. fyrir hverja aðgerð. Á sama tíma sendi siglinganefnd í sjúkratryggingum fólk til útlanda í nákvæmlega sömu aðgerð og borgaði tvær millj. kr. fyrir. Hugmyndin var sú að setja allt undir einn hatt, Sjúkratryggingar Íslands, þar sem væri yfirsýn yfir þessa þætti þannig að menn gætu náð sem bestum árangri bæði faglega og fjárhagslega.

Bara svo því sé til haga haldið, af því ég vísaði í að þetta stóra mál, tilfærsluna á hjúkrunarheimilunum yfir í félags- og tryggingamálaráðuneyti, ætti að afgreiða í skjóli nætur, kom það fram í meðförum nefndarinnar að ekki er búið að huga að því hver á að sjá um samninga við hjúkrunarheimilin eftir að þau fara yfir í félags- og tryggingamálaráðuneytið. Spurt var hvort það væru hugsanlega sjúkratryggingar. Svarið var að menn hefðu bara ekki hugmynd um það. Það er af því að málið er svo illa unnið.

En ef við göngum frá þessu frumvarpi og það verður að lögum eins og það liggur fyrir hér, munum við fresta því að þessi samningsgerð taki gildi, Sjúkratryggingar Íslands taka ekki yfir fyrr en 1. janúar 2011. En við höfum auðvitað ekki hugmynd um hverjar hugmyndir hæstv. félags- og tryggingamálaráðherra eru hvað þetta varðar. Félags- og tryggingamálaráðherra mun, ef fjárlögin fara í gegn, hafa yfirráð og yfirstjórn yfir þessari samningagerð. Þegar ég heyrði í fulltrúum ráðuneytisins töluðu þeir í þá veru að félags- og tryggingamálaráðuneytið mundi sjá um þessa samningagerð. Það er enn eitt flækjustigið í þessu sérkennilega máli.

Það er nefnilega ágætt að skoða hjúkrunarheimili og þjónustu við fólk á öllum aldri, sérstaklega eldri borgara, í þessu samhengi því að þetta er dæmi um að það verður að vera yfirsýn. Nú veit ég ekki hversu vel fólk almennt er inni í þessu nema það vinni í þessum geira eða hafi kynnt sér hann eitthvað sérstaklega, en hjúkrunarheimili eru þess eðlis að fólk er iðulega þar síðustu ár ævi sinnar, sérstaklega eldra fólk. Það getur verið að þeir sem yngri eru geti verið þar í mun lengri tíma. En ef við tölum bara um eldri borgara, sem er stærsti hlutinn, fer enginn þangað inn fyrr en hann er búinn að fara í strangt vistunarmat og niðurstaðan úr vistunarmatinu er að viðkomandi sé mjög veikur og önnur úrræði dugi ekki.

Önnur úrræði eru t.d. heimahjúkrun með heimaþjónustu oft og tíðum, það tvennt fer iðulega saman. Sömuleiðis eru skammtímaúrræði, og það tengist heimahjúkruninni, skammtímadvöl á dagdeildum eða sólarhringsdeildum. Það er gott dæmi um það sem var hér á Barónsstígnum eftir útboð fyrir nokkrum árum, síðan eftir annað útboð fór það á Hrafnistu, þar eru, ef ég man rétt, um 40 eða 60 slík göngudeildarúrræði. Svo maður segi það á mannamáli gengur hugmyndin út á að fólk sem þarf á mikilli þjónustu að halda en getur samt sem áður verið heima hjá sér, því að flestir vilja vera heima hjá sér sem lengst, getur verið það með því að njóta þjónustu, heimahjúkrunar, heimaþjónustu, sem er félagsleg þjónusta. Þessir einstaklingar geta farið í endurhæfingu í skemmri tíma, annaðhvort yfir daginn eða yfir einhverja sólarhringa, og geta fengið þar þjálfun og endurhæfingu sem er nauðsynleg. Sömuleiðis léttir það oft á aðstandendum. Oft og tíðum er það erfitt fyrir aðstandendur, t.d. maka, þegar fólk þarf á mikilli þjónustu að halda.

Fjölbreytnin í þjónustunni, sem er nauðsynleg, byggist á samspili vegna þess að fólk er mjög mismunandi. Við Íslendingar höfum haft þá sérstöðu að við höfum lagt mjög mikla áherslu á stofnanaúrræði, á hjúkrunarheimilið. Við höfum ekki verið með jafnstrangar kröfur um hvaða fólk fer á hjúkrunarheimili eins og t.d. annars staðar á Norðurlöndunum, sem hefur gert það að verkum að meðaldvalartími á hjúkrunarheimili á Íslandi er þrjú og hálft ár, á meðan hann er tvö ár annars staðar á Norðurlöndunum. Það hefur breyst mjög hratt eftir að við breyttum vistunarmatinu þannig að við erum að komast á svipaðan stað og hin norrænu löndin. Það er hvort tveggja í senn gott fyrir fólkið sem getur verið lengur heima, en sömuleiðis fjárhagslega hagkvæmt því að rekstrarkostnaður á hjúkrunarheimili er 8 millj. kr. á ári, eins og hv. þm. Valgerður Bjarnadóttir þekkir mætavel.

Það sem hefur vantað hjá okkur er samspil og yfirsýn yfir þessi ólíku úrræði. Það má í rauninni segja að vinstri höndin vissi ekki hvað sú hægri væri að gera. Við vorum með fleiri hjúkrunarrými en aðrar þjóðir, það var mikil óánægja með þjónustuna eða þjónustuleysið. Það hefur færst mjög hratt til betri vegar en það er vegna þess að menn hafa haft yfirsýn á einum stað.

Ef fjárlagafrumvarpið nær fram að ganga, virðulegi forseti, ef þessi færsla nær fram að ganga, er yfirsýnin ekki lengur á einum stað. Þá hafa menn stigið það skref, sem er algjörlega óskiljanlegt, að í stað þess að fara þá leið sem menn ætluðu að fara, að láta Sjúkratryggingar Íslands vera með yfirsýnina yfir þessa heilbrigðisþjónustu eins og aðra, að reyna að ná eins góðum samningum faglega og fjárhagslega og mögulegt er með því að hafa eina stofnun, ætla menn að skipta þessu upp þannig að einn hlutinn af þjónustunni er settur allt annað, nánar tiltekið í félags- og tryggingamálaráðuneytið.

Ef maður les um þetta mál og þekkir ekki hvað er að gerast í fjárlaganefndinni fær maður ekki séð annað en að hér sé bara verið að fresta því að sjúkratryggingar taki yfir þessa samningagerð, sem var alltaf upphaflega hugmyndin með sjúkratryggingum. Í stað þess að gera það 1. janúar 2010 á það að gerast 1. janúar 2011. Þetta er bara af praktískum ástæðum. Það er svo gríðarlega umfangsmikið sem sjúkratryggingar þurfa að taka yfir, heilbrigðiskerfið allt saman, að þetta er bara eðlilegasta mál í heimi. Frestun um eitt ár var eitthvað sem alltaf gat komið upp því að þegar menn fóru af stað með sjúkratryggingar lögðu þeir áherslu á að lagt yrði meira upp úr kostnaðargreiningu og öðrum slíkum þáttum til þess að ná betri faglegum og fjárhagslegum árangri í heilbrigðisþjónustunni.

Við vitum að vegna breyttra aðstæðna í þjóðfélaginu hafa minni fjármunir verið fyrir hið opinbera og menn hafa ekki farið þá leiðina, þeir hafa þurft að nýta það sem til staðar er. Þessi frestun til 2011 er hin eðlilegasta en við getum ekki látið eins og ekkert sé að gerast einhvers staðar annars staðar því að 1. janúar 2011, ef fjárlögin fara óbreytt í gegn, verða hjúkrunarheimilin ekki hjá heilbrigðisráðuneytinu. Það getur vel verið að hæstv. félags- og tryggingamálaráðherra hafi allt aðrar hugmyndir. Mér heyrist það á þeim litlu upplýsingum sem komið hafa fram í heilbrigðisnefnd, enda væri það svolítið sérstakt ef hæstv. félags- og tryggingamálaráðherra semdi við stofnun sem ekki heyrir undir hann um að halda utan um þessi mál. Það væri þó örugglega illskásti kosturinn ef svo fer, sem ég vil ekki trúa fyrr en ég tek á því, ef meiri hluti Samfylkingar og Vinstri grænna ætlar í fullri alvöru að færa hluta heilbrigðisþjónustunnar yfir í allt annað ráðuneyti. Það er algjörlega á skjön við allt það sem við höfum verið að gera í þessum málaflokkum þar sem menn hafa verið að reyna að koma faglegri og fjárhagslegri ábyrgð á einn stað. Allur þessi gjörningur er algjörlega á skjön við það.

Virðulegi forseti. Af því hér eru hæstv. ráðherra og tveir hv. þingmenn úr heilbrigðisnefnd, formaður heilbrigðisnefndar hv. þm. Þuríður Backman og einn helsti forustumaður Samfylkingarinnar á þessu sviði, hv. þm. Valgerður Bjarnadóttir, ég tala nú ekki um þegar hæstv. iðnaðarráðherra er mættur á svæðið, væri ekki úr vegi að menn ræddu þetta. Þetta er ekki verri staður en hver annar, Alþingi Íslendinga, til að ræða þetta mikilvæga mál. Hvaða lausn sjá menn fyrir sér í þessu?

Jafnótrúlegt og það nú er ætla menn að flytja þennan málaflokk, þessa heilbrigðisþjónustu, 20 milljarða, þetta eru 2/3 af rekstrarkostnaði Landspítalans, hjúkrunarheimilin, yfir í annað ráðuneyti. Það er alveg eins og á Landspítalanum og á hjúkrunarheimilunum, þar er veikt fólk. Menn geta alveg fært rök fyrir því að það sé ýmislegt á Landspítalanum sem ekki sé bein heilbrigðisþjónusta af því að fólk borðar þar t.d., en þetta hefur nú alla jafna verið skilgreint sem heilbrigðisþjónusta.

Menn flytja hér 20 milljarða þjónustu, þessa mikilvægu heilbrigðisþjónustu, yfir í annað ráðuneyti og ekki hefur komið ein einasta fagleg umsögn, engin umsögn.

Hér erum við með einn angann af þessu máli og gert ráð fyrir því að setja alla samningagerð undir einn hatt, þannig að menn væru með yfirsýn, þannig að menn gætu náð sem mestri hagkvæmni út úr þessu og þetta yrði unnið sem faglegast. Það var alveg heil hugsun í því, ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar fór í það mál og ég þekki það vel sem heilbrigðisráðherra í þeirri ríkisstjórn. Við horfðum til annarra norrænna landa í þeim efnum. Þetta er eitt besta dæmið um hvað það er mikilvægt að yfirsýn yfir þjónustu sem þessa, sem snýr að þeim einstaklingum, sérstaklega öldruðum einstaklingum, sem þurfa á heimahjúkrun og þjónustu hjúkrunarheimila að halda, sé á einum stað. Þetta er skólabókardæmi um hvað það skiptir miklu máli, bæði faglega og fjárhagslega, að yfirsýnin sé á einum stað.

Virðulegi forseti. Menn ætla í fullri alvöru að brjóta þetta kerfi upp, gera það flóknara og þeir ætla að láta ráðuneytin fara að bítast um fjármunina. Allir sem eitthvað vita um hvernig hlutirnir ganga fyrir sig þeir vita að þannig verður það. Ég hvet hv. þm. Guðbjart Hannesson til að hlusta á þessa umræðu, hann mundi læra mikið á því af því hann er nú formaður fjárlaganefndar. Það heyrir undir heilbrigðisráðuneytið ef bæta á þjónustuna með hagkvæmari hætti, auka t.d. heimahjúkrun og vera með fjölbreyttari úrræði eins og skammtímaúrræðin — á meðan hjúkrunarheimilin eru undir félags- og tryggingamálaráðuneytinu. Heilbrigðisráðuneytið þarf því að sækja til félags- og tryggingamálaráðuneytis fjármuni til þess að gera hluti sem eru, í því tilfelli, bæði faglega og fjárhagslega hagkvæmir. Þetta mun ekki bara hafa aukið flækjustig í för með sér, það mun þýða verri þjónustu og aukinn kostnað. Það liggur alveg fyrir.

Ég hef orðið var við að hv. þingmenn, sérstaklega Samfylkingar, líta svo á að þetta sé bara eitthvert smámál sem þurfi ekkert að ræða. Það sé bara nagg að velta þessari 20 milljarða tilfærslu fyrir sér. Ég hvet þá til þess að kynna sér þetta mál og í það minnsta að upplýsa okkur um hvað liggur að baki því að öll rök sem hér hafa verið nefnd standast ekki skoðun. Þetta snýst ekkert um að öldrun sé ekki sjúkdómur. Öldrun er ekki sjúkdómur. Fólk er misvel á sig komið óháð aldri. Sjötugur einstaklingur getur verið mjög heilsuhraustur og 30-35 ára eða fertugur einstaklingur getur verið mjög veikur. Þetta hefur ekkert með aldur að gera. Þetta hefur ekkert með búsetuúrræði að gera. Það fer enginn inn á hjúkrunarheimili nema hann sé búinn að fara í gegnum mjög strangt vistunarmat. Reyndar er það þannig að kvartað hefur verið undan því að matið sé of strangt, að fólk sé orðið mjög veikt þegar það fær að koma inn. Þetta hefur ekkert með það að gera að færa þennan hluta yfir til sveitarfélaganna. Félags- og tryggingamálaráðuneytið hefur ekkert með þann málaflokk að gera, það þarf enga stoppistöð áður en menn færa vissa þætti yfir til sveitarfélaga. Ef menn vilja flytja eitthvað yfir til sveitarfélaganna gera þeir það.

Grunnskólinn var enginn millileikur, menn komu ekkert við í sveitarstjórn og ráðuneytum áður en grunnskólinn fór yfir til sveitarfélaga. Það var bara samið beint um það. Reyndar var það menntamálaráðuneytið sem hélt utan um það á sínum tíma og það hefði ekki hvarflað að neinum að færa málefni grunnskólans til samgönguráðuneytisins þó svo að grunnskólinn sé hjá sveitarfélögunum. Að sjálfsögðu er grunnskólinn hjá menntamálaráðuneytinu.

Þetta er einn anginn af þessu sérkennilega máli. Ég mun gera hvað ég get til þess að vekja meiri hlutann í þessu máli því að ég vil trúa því (Forseti hringir.) að allt skynsamt fólk sem skoðar þetta mál komist að þeirri niðurstöðu að það leikur illilega af sér með þessu.

Frú forseti. Það er hárrétt hjá hv. þm. Guðlaugi Þór Þórðarsyni að hér er um einfalda frestun á gildistöku að ræða, nánar tilgreint er verið að fresta því um eitt ár að Sjúkratryggingastofnun taki yfir samninga við heilbrigðisstofnanir í eigu ríkisins, þar á meðal Landspítalann, Fjórðungssjúkrahúsið á Akureyri o.s.frv. en einnig samninga við sveitarfélög sem annast heilbrigðisþjónustu og aðra sem reka hjúkrunarheimili. Það sem hv. þingmaður gerði hér að aðalumræðuefni í máli sínu er í rauninni minnsti þátturinn sem verið er að fresta.

Ástæðan fyrir þessari frestunartillögu er einföld. Sjúkratryggingar eru ekki í stakk búnar til að taka við þessari samningagerð eins og stendur. Það stóð til að efla Sjúkratryggingastofnun þegar hún var sett á laggirnar og ég veit að hv. þingmaður man eftir því að ég barðist mikið gegn því að hún væri sett á laggirnar en það stóð til m.a. að efla sérfræðiþekkingu þar með 400 millj. kr. fjárframlagi á þremur árum. Miðað við núverandi efnahagsaðstæður er það ekki hægt og það verður ekki gert, hvorki á næsta ári né þarnæsta, bæði vegna efnahagshrunsins en einnig vegna þess sem kemur fram í nefndaráliti sem hv. þingmaður ritar undir ásamt öðrum í heilbrigðisnefnd, að verkefnið sem Sjúkratryggingar Íslands tóku við núna á miðju sumri, um gerð þjónustusamninga, reyndist meira en áætlað var og það hefur verið erfiðara fyrir stofnunina að annast þá samninga. Þess vegna er hér um einfalda frestunartillögu að ræða af þeim tveimur ástæðum sem ég hef rakið.

Virðulegi forseti. Ég þarf ekkert að deila við hæstv. ráðherra um ástæður frestunarinnar en við skulum ekki gera lítið úr þeirri samningagerð sem snýr að hjúkrunarheimilunum. Það má alveg færa rök fyrir því að þó svo að Landspítalinn sé t.d. gríðarlega stórt verkefni varðandi samningagerð og í rauninni snýst þetta í þessu tilfelli — og manni sýnist svo vera líka í þeim löndum sem við bárum okkur saman við eins og á Norðurlöndunum — um það að vanda betur fjárlagagerð. Við munum ekkert semja við marga aðra aðila, ef nokkra, um flesta þá þætti sem Landspítalinn er með, það er ekkert valkostur í því, en það væri betra fyrir alla aðila að það væri betur skilgreint í fjárlagagerðinni hvað eigi að gera og hvað menn eru að semja um að Landspítalinn taki og haldi utan um og að það sé samanburður í því tilfelli á milli Íslands og annarra landa.

Það er alveg ljóst að við þurfum að nýta hlutina öðruvísi út af breyttu efnahagsástandi og þetta er ein afleiðingin af því. Öll þessi hjúkrunarheimili sem eru til staðar, og undir eru hvorki meira né minna en 20 milljarðar kr., og við erum með mjög marga aðila sem koma að þeim málum og nokkuð fjölbreytta þjónustu, við skulum ekki gera lítið úr því verkefni, það verkefni er stórt. Við getum heldur ekkert skautað fram hjá því, þegar við göngum frá fjárlögum sem gera ráð fyrir þessum verkefnatilflutningi, að ræða það praktískt hvernig eigi að gera það. Það hefur ekki verið hugsað fyrir því og það vita það allir sem sitja í heilbrigðisnefnd, það hefur margoft komið fram. Það hefur ekki verið hugsað fyrir þessu og þetta frumvarp (Forseti hringir.) tengist því, hvort sem mönnum líkar það betur eða verr.

Frú forseti. Það vakti athygli mína að hv. þingmaður valdi þessari yfirfærslu fjárveitinga um áramótin orð eins og „hrossakaup“ milli ráðherra eða ráðuneyta og að ráðuneytin mundu „bítast“ um fjárveitingar. Ég hlýt að nota tækifærið hér í öðru andsvari til að mótmæla þessu og minna á að yfirfærsla þessara fjárveitinga er liður í heildarstefnumörkun sem er sú að flytja þjónustu við aldraða, þar með talda heimahjúkrun, yfir til sveitarfélaganna og samþætta alla þjónustu við aldraða á þeim vettvangi. Ég vísa til Akureyrar og Hafnar í Hornafirði þar sem þetta hefur tekist með miklum ágætum.

Það mun draga úr búsetu aldraðra á stofnunum á komandi árum og þörfin fyrir þjónustu við aldraða á heimilum þeirra og með skammtímavistunarúrræðum mun aukast. Þess vegna er mikilvægt og þess vegna hef ég og hv. fulltrúar í heilbrigðisnefnd vakið athygli á því að þegar fjárheimildir verða fluttar nú um áramót sé nauðsynlegt að tryggja að áfram verði auknar fjárveitingar til heimahjúkrunar þannig að ekki dragi úr heimaþjónustunni vegna þessa flutnings.

Aðalatriðið er að þessi flutningur fjárveitinga bitni ekki á þeim sem eiga að njóta þjónustunnar. Það skiptir ekki máli í mínum huga hvaðan peningarnir koma, ábyrgðin er klár á gæðum þjónustunnar. Ég er ekki sannfærð um að þetta sé nógu vel undirbúið eins og staðan er og það kann að vera að endurskoða þurfi þessa framkvæmd (Forseti hringir.) og þennan flutning fjármagns en aðalatriðið er að þjónustan skerðist ekki.

Virðulegi forseti. Það er alveg ljóst að þetta mun bitna á þjónustunni, við skulum ekkert vera neitt að halda neinu öðru fram. Hér kemur hæstv. heilbrigðisráðherra og bendir réttilega á að þetta sé ekki vel undirbúið, og það vita það allir sem hafa skoðað þetta. Auðvitað eru þetta ekkert annað en hrossakaup. Ef menn vilja færa þetta yfir til sveitarfélaganna og slík þjónusta hefur verið færð til þriggja sveitarfélaga, Hafnar í Hornafirði, Akureyrar og heimahjúkrun hefur farið til Reykjavíkur. Kom félags- og tryggingamálaráðuneytið einhvern tímann að því? Aldrei, nákvæmlega ekki neitt. Til hvers? Það var ekkert sem mælir með því.

Ef hæstv. heilbrigðisráðherra hefur áhuga á því, og ég vona að hún hafi það og ætla að hún hafi það sem heilbrigðisráðherra, að samþætta þjónustuna, félagslega þjónustu hjá sveitarfélögunum við heimahjúkrunina, þá gerir hann bara eins og ég gerði, ég bara samdi við Reykjavíkurborg um að taka heimahjúkrunina yfir og sameina þetta. Af hverju að blanda fleirum inn í það? Hvað vinnst við það?

Þessi rök halda ekki og auðvitað veit hæstv. ráðherra það og allir þeir sem hafa skoðað þetta. Því miður hafa orðið hér hrossakaup og Samfylkingin er einhverra hluta vegna með þetta mál algjörlega — það er ekki hægt að orða það öðruvísi — á heilanum, og það er ekkert búið að undirbyggja þetta og það er engin hugsun í þessu. Það hefur ekkert með stefnumótun að gera að færa þjónustuna nálægt fólkinu því að það þarf ekkert annað ráðuneyti í það. Heilbrigðisráðuneytið er sá aðili sem á hvort heldur er að halda utan um faglega þáttinn þegar þetta er farið yfir til sveitarfélaganna þannig að það er engin skynsemi í því, nákvæmlega engin, raunar bara óskynsemi, að vera að þvæla fleirum inn í það mál.