upplýsingar í ökuskírteini um vilja til líffæragjafar, fyrri umræða.
Frú forseti. Ég ætla að kynna hér til sögunnar tillögu til þingsályktunar sem ég er 1. flutningsmaður að en auk mín flytja þetta mál fimm þingmenn aðrir úr Samfylkingunni. Þessi tillaga gengur út á það að upplýsingar um vilja til líffæragjafar verði skráðar sjálfkrafa í ökuskírteini.
Hv. þm. Ágúst Ólafur Ágústsson, sem sat hér á þingi í nokkur ár, fyrrverandi varaformaður Samfylkingarinnar, bryddaði upp á þessu máli á sínum tíma og flutti það en það náði ekki fram að ganga, þ.e. það náðist ekki út úr nefnd. Ég geri ráð fyrir því að að lokinni þessari umræðu fari þessi tillaga til hv. samgöngunefndar og fái þar efnislega umfjöllun.
Ég tel að við séum öll sammála um að mikilvægi líffæragjafa. Þær bjarga lífi mjög margra og geta aukið lífsgæði líffæraþega til muna. Hér á landi er staðreyndin sú að það er mun meiri eftirspurn en framboð og því er það mjög áríðandi að fjölga líffæragjöfum. Svo er það auðvitað umhugsunarefni af hverju við Íslendingar erum ekki eins viljug og aðrar þjóðir að gefa úr okkur líffæri að okkur látnum eða að láta skrá okkur á sérstaka skrá í þeim tilgangi. Það er því mjög nauðsynlegt að upplýsingar um vilja til líffæragjafa verði sem aðgengilegastar. Þess vegna tel ég að sú leið að skrá þetta sjálfkrafa í ökuskírteini sé mjög heppileg leið. Þetta er leið sem er farin t.d. í Bandaríkjunum, og í sumum löndum eins og á Norðurlöndunum er upplýsingarnar að finna á sérstöku sjúkratryggingaskírteini.
Á Íslandi er það þannig að ef ég vil láta gefa úr mér líffæri að mér látinni hef ég þann kost að skrá það sérstaklega í svokallaða lífsskrá hjá landlæknisembættinu. Staðreyndin er hins vegar sú að mjög fáir hafa nýtt sér þennan kost og þess vegna tel ég brýnt að leita nýrra leiða í þessum efnum. Mér finnst það líka mjög mikilvægt í þessu efni að fólk sé almennt hvatt til þess að íhuga hvort það vilji gefa úr sér líffæri. Með því að setja þessa skráningu á ökuskírteini þarf hver einstaklingur að gera upp við sig hvort hann hefur áhuga á að gefa líffæri eða ekki. Ég held því fram að við séum allt of fá sem veltum þessu yfir höfuð fyrir okkur því að þetta er jú kannski ekki það sem maður veltir beinlínis fyrir sér dags daglega, hvernig maður vill láta fara með líffæri sín að manni látnum.
Í 2. gr. laga um brottnám líffæra, nr. 16/1991, kemur fram að liggi fyrir samþykki einstaklings megi, að honum látnum, nema brott líffæri eða lífræn efni úr líkama hans til nota við læknismeðferð annars einstaklings. Síðan segir, með leyfi forseta:
„Liggi slíkt samþykki ekki fyrir er heimilt að fjarlægja líffæri eða lífræn efni úr líkama látins einstaklings ef fyrir liggur samþykki nánasta vandamanns hans og slíkt er ekki talið brjóta í bága við vilja hins látna.“
Staðreyndin er hins vegar sú, frú forseti, að í niðurstöðum athugana á líffæragjöfum á Íslandi yfir tíu ára tímabil kom fram að þegar leitað hefur verið samþykkis ættingja fyrir líffæragjöf var erindinu neitað í um 40% tilvika. Landlæknir hefur sagt að það sé alltaf að aukast að ættingjar neiti bón um að líffæri séu fjarlægð. Það er að mörgu leyti mjög skiljanlegt því að það getur auðvitað verið erfitt fyrir fólk á sorgarstundum, ég tala nú ekki um þegar fólk fellur frá fyrirvaralaust, í slysum eða einhverju slíku, þá getur auðvitað verið mjög erfitt fyrir ættingja þess látna að ákveða á þeirri sorgarstundu hvort það eigi að taka líffæri úr viðkomandi og gefa þau, kannski vegna þess að málin hafa aldrei verið rædd við hinn látna eða vilji hins látna liggur ekki fyrir. Það hlýtur því að vera heppilegra að fleiri ákveði þá sjálfir hvort þeir vilji gefa líffæri, enda er það í samræmi við sjálfsákvörðunarrétt hvers einstaklings.
Það er ekki gert ráð fyrir því að þessi breyting sé afturvirk, þ.e. að þeir sem nú þegar eru með ökuskírteini hafi þessa viljayfirlýsingu á skírteininu. Það er ekki nema þeir ætli sér að endurnýja ökuskírteini sín eða endurnýi þau af því að þeir ætla að setja þessa viljayfirlýsingu þar inn, þá þurfa þeir að gera það með sérstakri aðgerð. Hér er hins vegar talað um að þetta sé sjálfstæð ákvörðun þess einstaklings sem fær ökuskírteini.
Það er líka mjög mikilvægt í þessu sambandi að hert verði á upplýsingagjöf til almennings um líffæraskrána sem liggur fyrir hjá landlæknisembættinu. Sumt fólk er einhverra hluta vegna ekki með ökuskírteini eða kærir sig ekkert um að endurnýja sín ökuskírteini. Það er mikilvægt að hert sé á upplýsingagjöf til þessa fólks og almennings um það að þessi líffæraskrá sé til staðar og að fólk geti skráð sig á hana. Ég held að þetta tvennt verði að haldast í hendur.
Ég vil líka nefna það í þessu sambandi, frú forseti, að þetta mál hefur áður verið flutt hér og var lagt fram af minni hálfu hér í haust. Stundum er það þannig hér í þinginu að mál fást ekki rædd á þeim tímapunkti sem þau eru lögð fram þannig að núna hafa liðið nokkrir mánuðir frá því að ég skilaði þessu máli inn þar til það kemst til umræðu nú í dag.
Í dag vakti hæstv. samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra, Kristján L. Möller athygli mína á því að þann 1. febrúar 2010, fyrir sléttum mánuði síðan, hefði einmitt verið undirrituð reglugerð um breytingu á reglugerð nr. 501/1997, um ökuskírteini, þetta er breyting á reglugerð þar sem segir í 4. gr.:
„Liggi fyrir sérstök, skrifleg beiðni ökuskírteinishafa er heimilt með tákntölu að tilgreina upplýsingar í ökuskírteini um að hann sé líffæragjafi.“
Þarna er því í raun og veru þingsályktunartillagan mín hér komin til framkvæmda í formi reglugerðar. Hins vegar, af því að ég sé að hæstv. ráðherra er kominn hér í salinn og ég vænti þess að hann taki þátt í þessari umræðu, vakti það athygli mína að í þessari reglugerð stendur að beiðni um þetta skuli undirrituð í viðurvist lögreglustjóra. Þetta virkar dálítið umhendis og svolítið skrifræðislegt. Ég hefði talið að heppilegra væri að menn segðu sig frekar frá því að vera með sérstaka tákntölu í ökuskírteini ef fólk vill ekki vera líffæragjafar. Ég held að það væri betri nálgun en þessi. Mig langar til að spyrja hæstv. ráðherra um það hvernig hann skilur þetta, hvort þeir sem núna fá ökuskírteini í hendurnar þurfi þá að undirrita það í viðurvist Stefáns Eiríkssonar lögreglustjóra hér á höfuðborgarsvæðinu í tilviki Reykvíkinga ef þeir vilja gefa úr sér líffæri og láta skrá það á ökuskírteini. Um leið og ég fagna því og hrósa hæstv. ráðherra fyrir að vera búinn að koma reglugerðinni í farveg og setja þetta mál af stað hef ég aðeins vangaveltur varðandi þetta tiltekna atriði. Ég vildi gjarnan heyra í hæstv. ráðherra um hvað hann segir varðandi það.
Auk þess sem ég hef rætt um, viljann til skráningar í ökuskírteini — og ég vænti þess að það sé þá á forræði hæstv. heilbrigðisráðherra sem snýr að líffæraskránni hjá landlæknisembættinu — þurfi að herða á kynningu á vegum ráðuneytisins um þennan möguleika fólks til að skrá sig í þessa líffæraskrá. Ég held að það væri líka ágætistækifæri til þess að upplýsa fólk um það hversu mikilvægt það er og hversu mörgum mannslífum það getur í raun og veru bjargað ef við Íslendingar herðum okkur aðeins í þessu og náum nágrannaþjóðum okkar í þeim fjölda sem skráður er á svona líffæraskrá. Því miður er það oft þannig að þeir Íslendingar sem þurfa að fá líffæri, að ég tali nú ekki um með stuttum fyrirvara, geta það ekki. Ef um er að ræða fólk sem þarf að bíða t.d. eftir nýrum, eins og er mjög algengt, þarf fólk oft að bíða mánuðum og jafnvel árum saman og oftar en ekki koma þessi líffæri frá útlöndum en ekki héðan frá Íslandi.
Hæstv. forseti. Ég vil byrja á því að þakka hv. þm. Steinunni Valdísi Óskarsdóttur fyrir að fylgja þessari þingsályktun úr hlaði og hafa flutt hana enn einu sinni. Hún var flutt á 132. og 133. löggjafarþingi. Ég man eftir því að þetta var mikið baráttumál hv. þáverandi þingmanns Ágústs Ólafs Ágústssonar en hér hefur hv. þingmaður ásamt nokkrum öðrum þingmönnum Samfylkingarinnar lagt fram þessa þingsályktunartillögu og flutt hana hér með rökum sem sett eru fram. Það er allt saman gott og góðra gjalda vert.
Eins og kom fram hjá hv. þingmanni var í janúar talið nauðsynlegt að breyta reglugerð um ökuskírteini út af ákveðnum atriðum — hvort það var í 1., 2. og 3. gr., í öllum eða einstökum man ég ekki nákvæmlega. Þá hugsaði ég til þessarar áralöngu baráttu, að þetta þyrfti að setja í ökuskírteini og væri sennilega best geymt þar. Þess vegna var þessu bætt inn í þessa reglugerð sem hv. þingmaður minnist á og var loksins undirrituð 1. febrúar á þessu ári, fyrir mánuði síðan. Í 4. gr. er sett inn í reglugerð að þetta sé hægt. Í b-lið er sagt hvernig þetta muni gerast, að númer gefi til kynna að skírteinishafi hafi gefið yfirlýsingu um að hann sé líffæragjafi. Það kemur fram í dálk 12 í ökuskírteinum, fyrir þá sem eru með svoleiðis við höndina og geta skoðað hvar þetta verður gefið til kynna.
Hv. þingmaður hefur farið í gegnum þetta allt saman í greinargerðinni, sem er góðra gjalda vert, um yfirlýstan vilja til líffæragjafa, að þetta geti bjargað mannslífum og allt það. Ef til vill þekkjum við dæmi þar sem líffæri hafa verið gefin og bjargað mannslífi og gerbreytt lífi þeirra sem voru líffæraþegar. Það er bara hið besta mál og ég er sammála því sem kemur fram í þessari reglugerð að þetta sé sennilega best gert í ökuskírteini vegna þess að þar er pláss.
Ég hlustaði líka á hv. þingmann sem talaði um hvort það væri of skrifræðislegt að beiðni skyldi undirrituð í viðurvist lögreglustjóra. Það má vel vera, ég þarf eiginlega að skoða það betur, þá breytum við reglugerðinni. Kannski er nóg að viðkomandi geti sent lögreglustjóra bréf þar sem er vottuð rétt undirskrift og upplýsingarnar fari þá inn í gagnabankann sem þarna er talað um. Þegar ég og hv. þingmaður ræddum um þetta mál rétt áður en umræðan hófst benti hv. þingmaður á að hún hefði ekki tekið eftir þessu. Ég skoðaði vef ráðuneytisins og einhverra hluta vegna hefur ekki verið sett frétt eða fréttatilkynning um þetta þar. Það hefur sennilega gleymst, en hv. þingmaður nefndi það hvort við ættum að auglýsa þetta eða kynna þetta betur. Ég er alveg sammála því að það sé gert og hygg að það sé þá langbest að samgönguráðuneytið auglýsi að þetta hafi verið gert, að þetta sé heimilt og hvernig fólk skuli bera sig að við að koma upplýsingum áleiðis. Það er auðvitað langbest og verður að gerast þannig að fólk viti að þetta sé heimilt og þetta verði sett í ökuskírteinið. Það er langbest að gera það þannig, virðulegi forseti. Það er ánægjulegt þegar framkvæmdarvaldið getur komið hlutunum í framkvæmd eins og hér hefur verið gert og að það skuli vera komið inn. Það er gott að þingmaðurinn hefur verið iðin við að flytja þetta frumvarp og að þetta sé þá komið til framkvæmda. Ég ítreka það sem ég sagði: Ef það er of skrifræðislegt að menn þurfi að ganga til lögreglustjóra skulum við skoða hvort ekki sé heimilt að breyta því. En ég tek líka eftir því í greinargerðinni þar sem er talað um lög nr. 16/1991, um brottnám líffæra, að þeir sem samið hafa þessa reglugerð á vegum ráðuneytisins hafa örugglega haft þetta allt til hliðsjónar sem hér er, en við skulum bara fara betur í gegnum þetta.
Virðulegi forseti. Ég ítreka þakkir til þingmannsins og annarra fyrir að hafa flutt þessa þingsályktunartillögu. Það er þá gott að geta komið og sagt: Það er búið að gera þetta og þetta er alveg klappað og klárt.
Frú forseti. Ég þakka hæstv. ráðherra fyrir þetta og eins það sem hann upplýsti, að láðst hefði af hálfu ráðuneytisins að senda út fréttatilkynningu eða vekja sérstaka athygli á þessu. Ég held að það skipti gríðarlega miklu máli þegar þessi reglugerð er komin að vekja athygli á þessu og vekja ungt fólk til vitundar um að það sé möguleiki að setja þessar upplýsingar inn í skírteinin. Þess vegna vil ég hvetja hæstv. ráðherra til þess ekki bara að senda út fréttatilkynningu heldur að fylgja þessu eftir með kröftugum hætti og þá hugsanlega í samvinnu við hæstv. heilbrigðisráðherra varðandi líffæraskrána sem er hjá landlæknisembættinu. Þetta er mál sem er þannig vaxið, eins og ég sagði í upphafi, að maður leiðir ekki sérstaklega hugann að þessu venjulega enda á maður kannski ekki að gera það, en þetta er það sem á fyrir okkur öllum að liggja. Þetta er það eina sem er öruggt í lífinu, öll deyjum við einhvern tíma, þannig að öll hvatning til fólks um þessar skráningar er mjög af hinu góða.
Ég vil líka þakka hæstv. ráðherra fyrir svörin varðandi lögreglustjórann og að beiðni skuli undirrituð í viðurvist lögreglustjóra. Hæstv. ráðherra hefur sagst ætla að skoða það mál. Það kann að vera að það sé bara einfalt, eins og hæstv. ráðherra segir, að fólk geti einfaldlega sent slíka beiðni til lögreglustjóra vottaða af tveimur einstaklingum án þess að lögreglustjóri sjálfur í eigin persónu þurfi að vera viðstaddur þá undirritun. Ég held að þetta sé allt til bóta og vil nota þetta tækifæri fyrir hönd löggjafarvaldsins til að þakka framkvæmdarvaldinu kærlega fyrir að hafa tekið mið af þessum tillögum í gegnum tíðina og sett reglugerðina. Það mættu aðrir ráðherrar taka þetta sér til fyrirmyndar.
Hæstv. forseti. Það er svo sem ekki miklu við þetta að bæta nema kannski eins og hér kom fram, það er vert að skoða það að auglýsa ásamt með heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra. Ég skal skoða hvort það sé ekki eðlilegt, en líka hvernig að þessu skal staðið. Nú er unnið að verkefni á vegum allra ráðuneytanna og stjórnsýslunnar almennt um einfalt kerfi, Einfaldara Ísland , heitir það. Og varðandi þessa beiðni, hvort hún skuli undirrituð einmitt eins og segir í þessari mánaðargömlu reglugerð eða hvort við getum gert þetta öðruvísi, skulum við skoða það. Grundvallaratriðið er að þetta þarf að vera öruggt og gott og sannarlega væri best ef hægt væri að finna til örugga og góða leið, að hægt væri að gera þetta á netinu en jafnframt uppfylla öll skilyrði og lögin sem ég vitnaði í áðan sem heita lög um líffæragjafa.
Till. gengur til síðari umr.
Till. gengur til samgn.