embætti sérstaks saksóknara og meðferð sakamála, 1. umræða.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um embætti sérstaks saksóknara og er frumvarpið samið af réttarfarsnefnd. Meginmarkmið þess er að skilgreina með skýrari hætti en nú er gert hvert sé verksvið embættis sérstaks saksóknara gagnvart öðrum handhöfum ákæruvalds.
Þegar frumvarp til laga um embætti sérstaks saksóknara var lagt fram var gert ráð fyrir að verksvið embættisins yrði takmarkað við rannsókn og eftir atvikum saksókn vegna gruns um refsiverða háttsemi í aðdraganda og tengslum við þá atburði er leiddu til setningar laga nr. 125/2008, um heimild til fjárveitingar úr ríkissjóði vegna sérstakra aðstæðna á fjármálamarkaði o.fl. Í meðförum þingsins var verksvið embættisins rýmkað þannig að það tekur nú ekki aðeins til ætlaðrar refsiverðrar háttsemi í aðdraganda og tengslum við umrædda atburði, heldur slíkrar háttsemi í kjölfar atburðanna.
Á þessum tíma var ekki ljóst hvaða mál mundu falla undir verksvið hins sérstaka saksóknara, en frá því að hann tók til starfa hefur hann hafið rannsókn á fjölmörgum málum sem öll eiga það sammerkt að þau tengjast með einhverjum hætti þeim fjármálafyrirtækjum sem urðu greiðsluþrota haustið 2008. Sum þessara mála varða þá sem áttu stóra hluti í þessum fyrirtækjum án þess að þau viðfangsefni sem rannsóknin beinist að verði öll heimfærð undir það orðalag sem nú er að finna í 1. mgr. 1. gr. laga um embætti sérstaks saksóknara. Ákveðið svigrúm felst í 5. mgr. 2. gr. laganna þar sem tiltekið er að ríkissaksóknari taki ákvörðun um hvort sérstakur saksóknari fari með mál ef háttsemi feli í sér annað eða önnur brot en þau sem 1. gr. laganna nær til. Þrátt fyrir það þykir rétt að taka af allan vafa í þessu efni. Er því lagt til að tilvísun til atburða sem leiddu til setningar laga nr. 125/2008 verði felld brott úr 1. mgr. 1. gr. Þess í stað verði verksvið embættisins miðað við rannsókn og eftirfarandi ákvörðun um saksókn þegar fyrir hendi er grunur um refsiverða háttsemi sem tengst hefur starfsemi fjármálafyrirtækja án tillits til þess hvort slík fyrirtæki tengist þeim atburðum er leiddu til setningar laga nr. 125/2008 og einnig miðað við eigendur fyrirtækjanna, stjórnendur þeirra og aðra sem þeim tengjast.
Þá er jafnframt lögð til breyting á 5. mgr. 2. gr. á þann veg að ríkissaksóknari geti falið sérstökum saksóknara að fara með önnur mál en þau sem falla undir 1. gr. laganna ef það þykir hagkvæmara. Þá geti ríkissaksóknari falið öðrum ákæranda að fara með mál sem fellur þar undir, t.d. ef rannsókn er þegar hafin á máli er kann að eiga rætur að rekja til þeirra atburða sem vísað er til í 1. gr. en tengist ekki falli fjármálafyrirtækjanna eða öðrum þeim atburðum sem fyrst og fremst leiddu til setningar laga nr. 125/2008. Þessi breyting er hugsuð til að auka á hagkvæmni við rannsókn mála en henni er ekki ætlað að hafa áhrif á starfssvið sérstaks saksóknara eins og það var hugsað af hálfu löggjafans þegar embættið var sett á fót.
Þá eru með frumvarpi þessu lagðar til þrjár breytingar á lögunum um meðferð sakamála, í fyrsta lagi að leiðrétta tvær villur sem læddust inn í lagatextann og í öðru lagi til að taka af skarið um að heimilt sé að kæra til Hæstaréttar úrskurði héraðsdómara um að skipa sakborningi verjanda eða synja honum um að fá skipaðan verjanda í sakamáli. Slík heimild var í eldri lögum og þykir rétt að taka af skarið um að þessi regla á enn við.
Virðulegi forseti. Ég hef gert grein fyrir helstu efnisatriðum þessa frumvarps og legg til að að lokinni þessari umræðu verði því vísað til hv. allsherjarnefndar og 2. umr.
Hæstv. forseti. Miðað við framsögu hæstv. dómsmálaráðherra er hér um að ræða lagfæringar á löggjöf sem sjálfsagt er að skoða en ég hygg að séu byggðar á ágætum grunni. Ég vildi hins vegar nota þetta tækifæri til að lýsa því að í ljósi þeirra atburða sem átt hafa sér stað og í ljósi þess hvað rannsóknarskýrsla Alþingis tekur á mörgum þáttum sem geta leitt til afskipta hins sérstaka saksóknara vildi ég undirstrika að það er afar mikilvægt að tryggt verði að það embætti hafi bolmagn til að sinna þeim ótalmörgu verkefnum sem fyrirsjáanlegt er að það muni sinna.
Þetta embætti var sett á fót með löggjöf haustið 2008 og eins og fram hefur komið áður í þinginu hefur það vaxið heilmikið frá því sem upphaflega var áætlað. Allt frá upphafi hefur verið um það býsna góð pólitísk samstaða að það væri nauðsynlegt að bregðast við þeim viðamiklu verkefnum sem að því snúa með þá nauðsynlegum fjárveitingum og mannaráðningum þannig að fjárhagslegir þættir yrðu ekki með neinum hætti til þess að takmarka möguleika þessa embættis á að sinna því hlutverki sem allir sjá að er gríðarlega mikilvægt í ljósi þeirra atburða sem átt hafa sér stað í þjóðfélaginu.
Ég segi fyrir sjálfan mig að miðað við þá skoðun á skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis sem ég hef haft tök á að viðhafa núna í vikunni eru töluvert fleiri þættir sem augljóslega mun reyna á fyrir dómstólum en ég átti von á. Við getum sagt að megindrættirnir hafi kannski þegar verið komnir fram en á hinn bóginn virðast vera enn þá fleiri mál sem nauðsynlegt er að reyni á fyrir dómstólum, að það reyni á hugsanlega refsiábyrgð manna, og það er auðvitað gríðarlega mikilvægt að embætti sérstaks saksóknara geti unnið að þeim málum, bæði hratt og örugglega. Til þess þarf fjármuni, ég held að allir geri sér grein fyrir því, og ég fagna því að hæstv. dómsmálaráðherra lýsti einmitt nýlega vilja til þess að standa fyrir slíkum breytingum.
Við stöndum frammi fyrir því, eins og áður hefur komið fram hér í dag í umræðum, að víða kreppir að í ríkisrekstrinum en þessi verkefni eru hins vegar alveg sérstaks eðlis. Á þeim tímum sem við lifum er staðan sú að réttarríkið og réttarkerfið þarf að sinna sínu gríðarlega mikilvæga hlutverki þannig að við getum í rauninni gert upp það sem liðið er og hafið uppbyggingarstarf til framtíðar. Embætti sérstaks saksóknara er þar í miðpunkti.
Ég vildi nota þetta tækifæri í leiðinni til að nefna að þrátt fyrir að hæstv. dómsmálaráðherra hafi haft forgöngu um að fjölga héraðsdómurum, sem auðvitað er nauðsynlegt að mínu mati til að mæta auknum málafjölda vegna þeirra atburða sem átt hafa sér stað í fjármálakerfinu, þarf engu að síður einfaldlega að meta hvort það sé nægilegt til að mæta hinu stóraukna álagi á réttarkerfið.
Eins þarf, eins og starfandi umboðsmaður Alþingis benti nýlega á í blaðagrein, að huga að stöðu Hæstaréttar. Er þannig búið að Hæstarétti að hann geti tekið við öllum þeim málafjölda sem fyrirsjáanlega mun rata þangað á næstu missirum, bæði í fjölda sakamála, sem er kannski það sem við erum að hugsa helst um núna, og eins í ljósi þess fjölda einkamála sem bankahrunið hefur í rauninni gefið tilefni til? Ég beini þeirri spurningu til hæstv. dómsmálaráðherra hvort sá þáttur sem snýr að dómstólunum hafi verið endurmetinn af hálfu ráðuneytisins á allra síðustu dögum eða vikum í ljósi aðstæðna. Auðvitað þurfa allir þættir kerfisins að vera í lagi.
Það er mikilvægt að tryggja að ákæruvaldið, embætti saksóknara og sérstaks saksóknara séu í stakk búin til að sinna hlutverki sínu, en það þarf líka að búa þannig að dómstólunum að þeir geti tekið við þeim gríðarlega málafjölda sem mun stafa af þessum atburðum öllum. Það er forsendan til að dómstólarnir hafi afl til að takast á við þennan málafjölda og geti gert það á viðunandi tíma. Það má ekki verða einhver málahali sem geri það að verkum að mál sem varða mikilvæga fjárhagslega hagsmuni og líka spurningar um sekt eða sakleysi einstaklinga fái ekki eins skjóta úrlausn og hægt er þannig að bæði einstakir aðilar og þjóðfélagið í heild þurfi að bíða óhæfilega lengi eftir því að niðurstöður fáist.
Virðulegi forseti. Hv. þm. Birgir Ármannsson kemur inn á þann viðbúnað sem þarf að vera fyrir hendi í réttarvörslukerfinu á okkar tímum. Ég hef litið svo á að þegar sérstakur saksóknari gerir grein fyrir því að hann þurfi aukið fjármagn til að geta sinnt sínu lögbundna hlutverki verði ég að gera grein fyrir því opinberlega. Þegar dómstólar telja að þeir þurfi auknar fjárheimildir til þess að geta starfað þá greini ég líka frá því opinberlega. Það var það sem ég gerði fyrir áramótin, ég greindi frá ákalli dómstóla um að fjölga þyrfti dómurum. Það var ákall frá dómstólaráði um að fjölga héraðsdómurum og það var ákall frá Hæstarétti um auknar fjárveitingar, þ.e. að horfið yrði frá þeim áformum að skera niður ákveðna fjárhæð í starfsemi Hæstaréttar.
Hæstiréttur hefur hins vegar ekki, svo að ég viti, sent ráðuneytinu erindi þess efnis að fjölga þurfi hæstaréttardómurum. Framkvæmdarvaldið er í þeirri stöðu að vissulega er ábyrgð ráðherra töluverð og í rauninni mjög mikil. Maður getur líka velt fyrir sér í sambandi við rannsóknarnefndarskýrsluna að það er ráðherrans að sjá til þess að ekki séu kerfisvillur í systeminu. Ég tel hins vegar að dómsvaldið verði að gera framkvæmdarvaldinu grein fyrir því ef það vantar auknar fjárheimildir til þess að ráða fleiri dómara en ég hef sjálf verið að íhuga þann möguleika hvort unnt sé að koma á einhverju sem gæti heitið álagsprófun á dómstóla.
Frumvarpið gengur til 2. umr.
Frumvarpið gengur til allshn.