staða íslenskrar tungu og íslensks táknmáls, 2. umræða.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti menntamálanefndar um mikilvægt frumvarp sem markar gleðileg tímamót. Með frumvarpinu er stefnt að því að setja í fyrsta sinn heildstæða löggjöf um annars vegar stöðu íslenskunnar sem þjóðtungu í landi okkar og hins vegar lögfesta og styrkja þannig stöðu íslenska táknmálsins sem fyrsta mál þeirra einstaklinga sem þurfa að treysta á það til tjáningar og samskipta.
Hér er stigið táknrænt skref í þá átt að treysta stöðu íslenskunnar og á sama hátt er brotið í blað í réttindabaráttu heyrnarlausra, heyrnarskertra, daufblindra og aðstandenda þeirra sem lengi hafa þrýst á um það að táknmálið fengi þá viðurkenningu í íslenskri löggjöf sem því ber.
Menntamálanefnd hefur fjallað um málið og fengið á sinn fund fjölmarga gesti úr röðum umsagnaraðila. Umsagnir bárust frá allmörgum umsagnaraðilum og var þorri þeirra jákvæður í garð frumvarpsins þó að ýmsir hefðu athugasemdir og ábendingar um það sem betur mætti fara eins og vera ber.
Eitt af meginmarkmiðum frumvarpsins er að tryggja lagalega stöðu íslenskunnar og íslensks táknmáls í íslensku samfélagi. Í 1. gr. frumvarpsins er almenn yfirlýsing um að íslenska sé þjóðtunga Íslendinga og opinbert mál á Íslandi. Nefndin tekur heils hugar undir þessa stefnuyfirlýsingu og telur hana mikilvæga í ljósi aukinna áhrifa frá umheiminum á íslenskt samfélag. Auðvitað veldur þessi yfirlýsing ekki ein og sér byltingu í samfélagi okkar því að eitt af sérkennum þess er að þjóðmenning okkar er venju fremur einsleit í alþjóðlegum samanburði og ekki um það að ræða að önnur tungumál veiti íslenskunni samkeppni um sæmdarheitið þjóðtunga landsins. En það er hin formlega staða og veruleikinn er flóknari og sannarlega er ástæða til að halda vöku sinni gagnvart sívaxandi áhrifum og ítökum enskunnar, einkum og sér í lagi, í málumhverfi okkar, sérstaklega á þær kynslóðir sem nú eru að vaxa úr grasi.
Sannarlega er hægt að tala um byltingu þegar við berum saman málumhverfi Íslendinga í byrjun 21. aldarinnar og t.d. um miðja síðustu öld. Tækniþróun í fjölmiðlun, tilkoma ljósvakamiðlanna og sérstaklega sjónvarpsins á sjöunda áratugnum, einkarekinna fjölmiðla á þeim níunda og innreið netmiðla á tíunda áratugnum hefur gert það að verkum að framboð á upplýsingum og sérstaklega afþreyingarefni hefur margfaldast á innan við mannsaldri. Þorri þessa efnis er á erlendum tungum og þá sérstaklega ensku og allir foreldrar barna og unglinga hér í landinu kannast við það mikla aðdráttarafl sem framboð af erlendu afþreyingarefni hefur fyrir kynslóðirnar sem eiga að erfa landið.
Af þeim sökum er full ástæða til að standa vörð um íslenskuna í þessari hörðu alþjóðlegu samkeppni um athygli landsmanna. Í þeim skilningi er mikil þörf á frumvarpi eins og þessu sem vonandi leiðir af sér umræðu í samfélaginu um stöðu íslenskunnar en umræða er ekki nóg. Samhliða henni þurfa að koma til virkar aðgerðir til að efla og vernda íslenska tungu. Það gerist m.a. með fræðilegum rannsóknum en einnig með vönduðu íslensku dagskrárefni í fjölmiðlum og ekki síður tæknilausnum, t.d. á sviði hugbúnaðargerðar og námsgagnagerðar á íslensku. Þar er mikilvægt að stjórnvöld og einkaaðilar taki höndum saman um að nýta nýjustu tæknilausnir, þar með talið á sviði margmiðlunar, til að útbúa íslensk námsgögn sem höfða til yngstu kynslóðanna.
Ég tel að við eigum t.d. að nýta þann mikla sköpunarkraft sem er að finna í vaxandi atvinnugrein, leikjaiðnaðinum, til að búa til ný og spennandi námsgögn eða kennsluefni á íslensku fyrir nemendur í grunnskólum og framhaldsskólum. Af hverju? Jú, vegna þess að við viljum skólastarf sem vekur áhuga nemenda og virkjar hæfileika þeirra, og til þess að svo megi verða þurfa skólarnir okkar að vera búnir nýjustu lausnum sem örva nemendur á jákvæðan hátt. Íslenskan þarf að höfða til unga fólksins í landinu og það kallar á virka nýsköpun tungumálsins og öflugan stuðning stjórnvalda og vel meinandi einkaaðila við rannsóknir, þróunarstarf og þar með talið vöruþróun í þágu þjóðtungunnar.
Virðulegi forseti. Einn helsti tilgangur frumvarpsins og sá hluti þess sem markar því sögulegan sess fyrir utan lögfestingu íslenskunnar sem þjóðtungu er ákvæði 3. gr. þar sem í fyrsta sinn er tryggð staða íslenska táknmálsins í löggjöf hér á landi. Í 1. mgr. 3. gr. er gert ráð fyrir að íslenskt táknmál hljóti opinbera viðurkenningu sem fyrsta mál heyrnarlausra, heyrnarskertra og daufblindra sem og afkomenda þeirra sem þurfa að reiða sig á það til tjáningar og samskipta. Nefndin tekur undir þau sjónarmið sem fram komu í máli umsagnaraðila að mikilvægt sé að tryggt verði að ekki aðeins eigi sá sem greinist heyrnarlaus, heyrnarskertur eða daufblindur rétt á að læra og nota íslenskt táknmál heldur sé einnig afar brýnt að tryggja aðgengi nánustu aðstandenda þeirra að táknmálinu. Nefndin leggur því til breytingar á 1. mgr. 3. gr. og bendir á að þar er fjallað um íslenskt táknmál sem fyrsta mál og er því hér vísað til heyrandi barna heyrnarlausra foreldra en íslenskt táknmál er fyrsta tungumál þeirra þótt þau hafi möguleika á máltöku í íslensku. Með hliðsjón af þessu leggur nefndin einnig til breytingar á 2. mgr. 3. gr. frumvarpsins þess efnis að við hana bætist nýr málsliður sem kveður á um sama rétt nánustu aðstandenda til að læra og nota táknmál. Með nánustu aðstandendum er hér átt við maka, foreldra, systkini sem og móður- og föðurforeldra svo sem við á.
Ég tel að þessi breyting sé afar þýðingarmikil því að hún undirstrikar mikilvægi táknmálsins sem lykiltæki til samskipta og til að vilji löggjafans um raunverulega réttarbót komi til framkvæmda er nauðsynlegt að ekki aðeins afkomendur heyrnarlausra, heyrnarskertra og daufblindra hafi fullan aðgang að táknmálinu og vald á notkun þess heldur einnig nánir aðstandendur svo sem makar, foreldrar, systkini, afar og ömmur. Hér er um réttlætismál að ræða, þetta er mannréttindamál og mikilvægur áfangi á þeirri leið að jafna stöðu og réttindi allra íbúa í landinu.
Fyrir nefndinni komu fram þau sjónarmið að lögfesting ákvæða um íslenskt táknmál hefði í för með sér verulega aukinn kostnað fyrir sveitarfélög og íslenska ríkið. Nefndin vill í þessu sambandi benda á að í dag er áætlað að Samskiptamiðstöð heyrnarlausra og heyrnarskertra sinni um 98% af þeirri túlkaþjónustu sem stofnunin fær beiðnir um. Ekki er því ástæða til að ætla að lögfesting frumvarpsins leiði til umtalsverðs kostnaðarauka hvað þetta varðar. Þess má geta að áætlað er að um 300 einstaklingar noti nú táknmál sem fyrsta mál. Rétt er að vekja á því sérstaka athygli að mikilvægt er að skilgreina nánar með hvaða hætti sá réttur sem hér er lögfestur, ef frumvarpið verður að lögum, hvort sem er til að læra íslensku eða táknmál, verði útfærður í þjónustu á einstökum málasviðum svo sem í menntakerfinu, félagsþjónustunni, stjórnsýslunni og á öðrum sviðum mannlífsins. Nefndin vill benda á í því sambandi að verið er að leggja lokahönd á tillögur um úrbætur hvað varðar þjónustu við þann hóp sem reiðir sig á táknmál sem fyrsta mál sem og heildarlöggjöf um innflytjendur, sem verða að sjálfsögðu kostnaðarmetnar.
Virðulegi forseti. Í frumvarpinu er ekki sérstaklega getið um réttindi blindra en menntamálanefnd telur að hins vegar sé rétt og eðlilegt að festa í lög og viðurkenna stöðu íslenska punktaletursins sem íslenskt ritmál þeirra sem það nota í frumvarpinu. Nefndin leggur til slíka breytingu og tekur þar með undir tillögu umsagnaraðila og telur að með henni sé stigið mikilvægt skref í þá átt að tryggja réttindi blindra á Íslandi.
Ákvæði 2. gr. frumvarpsins um íslenska tungu tekur til íslenskra ríkisborgara, samanber lög nr. 100/1952, um íslenskan ríkisborgararétt, og erlendra ríkisborgara sem búsettir eru hér á landi. Hið sama á við um 2. mgr. 8. gr. frumvarpsins sem fjallar um túlkaþjónustu þegar borgari þarf að ganga erinda sinna gagnvart stjórnsýslunni og fyrir dómstólum. Nefndin vill benda á að af þessu leiðir að þeim sem hér búa og hafa ekki náð fullnægjandi tökum á tungumálinu til þátttöku í íslensku samfélagi skal veitt aðstoð við þýðingar eftir atvikum með aðstoð túlka.
Frá umsagnaraðila kom fram sú athugasemd hvort ekki ætti að fella ákvæðið frekar inn í heildarlöggjöf um málefni innflytjenda sem nú er unnið að í velferðarráðuneytinu. Nefndin áréttar að með ákvæðinu er ætlunin að sporna við samfélagslegri útilokun og mismunun þeirra sem skort hefur þekkingu til að nota íslenskt mál. Nefndin bendir á að með ákvæðinu er ekki kveðið á um rétt til endurgjaldslausrar þjónustu en á árinu 2010 er talið að opinber framlög hafi mætt um 50% kostnaðar við íslenskukennslu útlendinga. Vonandi tekst að hækka það hlutfall eftir því sem hagur vænkast í þjóðarbúinu en þetta hlutfall var umtalsvert hærra fyrir hrun eða um 90% og standa vonir til þess að við náum þeirri stöðu aftur áður en langt um líður.
Ég nefndi hér fyrr mikilvægi nýsköpunar í námsgagnagerð og í því samhengi vil ég vekja athygli á 10. gr. frumvarpsins þar sem segir m.a. að stjórnvöldum sé ætlað að tryggja að íslenskur fræðiorðaforði eflist jafnt og þétt. Nefndin vekur athygli á því að á málræktarsviði Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum er unnið að ýmiss konar fræðilegum verkefnum sem snerta málrækt og íðorðafræði. Mikilvægt er að styðja það góða starf sem þar er unnið. Einnig er ástæða til að vekja athygli á því að þar gæti orðið að góðu liði Málræktarsjóður sem stofnaður var að undirlagi Íslenskrar málnefndar fyrir réttum 20 árum og er m.a. ætlað að styrkja nýyrða- og íðorðasmíð í landinu, gerð kennsluefnis á íslensku o.s.frv. Því miður hefur þessi sjóður eins og margir aðrir orðið fyrir barðinu á skakkaföllum í fjármálakerfinu á undanförnum árum, fyrst netbólunni sem sprakk upp úr aldamótaárinu og síðan fjármálahruninu, með þeim afleiðingum að ekki hefur verið hægt að úthluta styrkjum úr sjóðnum undanfarin ár. Hins vegar kannar Íslensk málnefnd nú möguleika á því að breyta skipulagsskrá sjóðsins þannig að hægt verði að hefja úthlutun styrkja að nýju og vonandi hillir undir það hið fyrsta.
Virðulegi forseti. Fjallað er um Íslenska málnefnd í 5. gr. frumvarpsins. Íslensk málnefnd starfar innan Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum. Með frumvarpinu eru gerðar þær breytingar að ákvæði um málnefndina eru færð í lög um íslenska tungu og kveðið á um að hún starfi sjálfstætt. Nefndinni er heimilt að bjóða mönnum, einum eða tveimur, setu í nefndinni telji hún það nefndarstarfinu til gagns. Í athugasemdum við frumvarpið kemur fram að með nokkrum rétti megi halda því fram að sá hópur sem skipaður er í málnefndina sé nokkuð einsleitur. Menntamálanefnd getur að vissu leyti tekið undir þau sjónarmið og hvetur til þess að málnefndin nýti þá heimild sem fram kemur í frumvarpinu, m.a. til að bjóða fulltrúum almennra málnotenda aðild að nefndinni eftir því sem við á. Nefndin beinir þeim tilmælum til málnefndarinnar að líta þar m.a. til fulltrúa eldri borgara í þessu samhengi sökum þekkingar þeirra og reynslu af notkun íslenskrar tungu.
Menntamálanefnd leggur til breytingu á skipan fulltrúa í Íslenska málnefnd og leggur til að fulltrúar í nefndinni verði alls 16 og fækki um tvo frá því sem gert er ráð fyrir í frumvarpinu. Nokkrar umræður urðu í nefndinni um hversu fjölskipuð nefndin er og hvort það kæmi niður á störfum hennar. Nefndin vekur sérstaka athygli á því að alls sitja í Íslenskri málnefnd sex fulltrúar háskóla í landinu samkvæmt frumvarpinu, þar af þrír fulltrúar Háskóla Íslands, auk fulltrúa Háskólans á Akureyri, Háskólans í Reykjavík og Listaháskóla Íslands. Þrír háskólar í landinu eiga hins vegar ekki fulltrúa í nefndinni. Menntamálanefnd bendir á að samstarfsnefnd háskólastigsins hefur starfað frá árinu 1990 og starfar samkvæmt 26. gr. laga um háskóla en nefndina skipa rektorar háskóla sem fengið hafa viðurkenningu mennta- og menningarmálaráðuneytisins. Samstarfsnefnd háskólastigsins er þannig vettvangur samráðs og samstarfs háskólanna um sameiginleg málefni þeirra og þykir nefndinni rétt út frá sjónarmiðum jafnræðis og í ljósi þess samstarfs sem þeir eiga sín á milli að leggja til þá breytingu að fulltrúum háskólastigsins verði fækkað úr sex í tvo, þar sem samstarfsnefndin tilnefni tvo fulltrúa í stað fulltrúa tiltekinna háskóla.
Nefndin leggur jafnframt til þá breytingu að fulltrúi innflytjenda eigi sæti í nefndinni til samræmis við ákvæði 2. gr. frumvarpsins enda mikilvægt að þeir eigi aðkomu að stefnumótun um þróun íslenskunnar í ljósi þess hve mikil fjölgun hefur orðið í röðum þeirra hér á landi á undanförnum árum. Samkvæmt upplýsingum úr velferðarráðuneyti hafa innflytjendur ekki enn stofnað með sér hagsmunasamtök á landsvísu og leggur því nefndin til að velferðarráðherra skipi viðkomandi fulltrúa úr röðum þeirra. Það er skilningur nefndarinnar að sú skipan verði þó einungis til bráðabirgða eða þar til innflytjendur hafa stofnað með sér samtök sem geti verið málsvari þeirra á landsvísu. Ýmis samtök og stofnanir sinna vel málefnum innflytjenda svo sem Alþjóðasetur, sem áður hét Alþjóðahúsið, fjölmenningarráð Reykjavíkurborgar, Fjölmenningarsetur á Ísafirði og mannréttindasamtökin Ísland Panorama, en ekki er hægt að segja að neinn þessara aðila geti talist óskoraður málsvari innflytjenda á landsvísu. Vonandi sjáum við þó breytingu í þá veru á allra næstu árum.
Virðulegi forseti. Fjallað er um túlkun og táknmálstúlkun hjá stjórnvöldum í 8. gr. frumvarpsins. Hér er kveðið á um rétt til að fá aðgengi að þjónustu samkvæmt lögum um meðferð einkamála og lögum um meðferð sakamála. Nefndin tekur undir þau sjónarmið sem fram komu hjá umsagnaraðila að nauðsynlegt sé að hluti þessa hóps, sem notar íslensku en ekki táknmál, fái einnig réttindi sín tryggð og leggur til breytingar á ákvæðinu.
Nokkrar umræður sköpuðust í nefndinni um hvort nauðsynlegt sé að taka upp ákvæði um íslenska þjóðtungu í stjórnarskrá lýðveldisins en hvergi er vikið að íslenskri tungu eða stöðu hennar í stjórnarskránni. Sú sérstaða ríkir hér á landi í samanburði við flest ríki Evrópu að íslenskan hefur frá upphafi verið eina þjóðtungan í reynd. Sökum þess hafa ekki skapast bein álitamál um þörf á yfirlýsingu í stjórnarskrá um að íslenska sé eða skuli vera þjóðtungan. Þó hafa á síðustu árum skapast umræður í ljósi breyttra þjóðfélagshátta, vaxandi fjölda innflytjenda og alþjóðlegs samstarfs um það hvort rétt sé að treysta undirstöður íslenskrar þjóðtungu með því að taka upp ákvæði um hana í stjórnarskránni.
Í þessu sambandi má benda á að af Norðurlöndunum er Finnland eina ríkið sem hefur sett sérstakt ákvæði um þjóðtungu sína í stjórnarskrá en í Noregi og Svíþjóð hafa verið sett almenn lög um tungumál og réttindi minnihlutahópa í þeim efnum. Athugun á stjórnarskrám heims hefur leitt í ljós að í 158 ríkjum eru stjórnarskrár þar sem vikið er að réttindum sem tengjast tungumálum að einhverju leyti en einungis í 26 stjórnarskrám er tungumálsins ekki getið. Nefndin tekur undir þau sjónarmið sem uppi hafa verið um að eðlilegt sé og í samræmi við stjórnarskrár annarra ríkja að mæla fyrir um það í stjórnarskrá Íslands að þjóðtungan sé íslenska. Telur nefndin að slíkt ákvæði mundi styrkja stöðu tungunnar og undirstrika mikilvægi hennar í menningu þjóðarinnar.
Virðulegi forseti. Við meðferð málsins komu fram athugasemdir um að lögfesting frumvarpsins hefði í för með sér umfangsmeiri og kostnaðarsamari framkvæmd opinberrar þjónustu. Sökum þess væri nauðsynlegt að kostnaðarmeta og afla nánari upplýsinga um möguleg áhrif frumvarpsins fyrir ríki og sveitarfélög. Nefndin vill í þessu sambandi vísa til þess að í kostnaðarmati menntamálaráðuneytis og fjármálaráðuneytis kemur fram að hér sé um að ræða almenna heildarlöggjöf sem feli í sér almenn stefnuviðmið sem síðar verði fylgt eftir í sérlögum á einstökum málasviðum, svo sem í lögum um skólamál og félagsþjónustu, stjórnsýslulögum, meðferð einkamála og sakamála. Nefndin leggur áherslu á að brýnt er að útfæra hið fyrsta þjónustustig umræddra réttinda í sérlögum með tilheyrandi mati á kostnaðarauka fyrir ríki og sveitarfélög.
Nefndin styður heils hugar þá markmiðslýsingu um málfar á vegum hins opinbera sem fram kemur í 7. gr. þar sem segir að mál það sem notað er í starfsemi ríkis og sveitarfélaga skuli vera vandað, einfalt og skýrt. Nokkur misbrestur hefur verið á að frumvörp til laga og fréttatilkynningar frá hinu opinbera uppfylli þessi skilyrði og er mikilvægt að löggjafinn og einstök ráðuneyti sýni í verki metnað til að fylgja vandaðri málstefnu í þessa veru. Nefndin ræddi að æskilegt væri að fela tilteknum aðila eftirfylgni með framkvæmd þessa ákvæðis og jafnframt það hlutverk að veita starfsfólki ríkis og sveitarfélaga ráðgjöf um vandaða og skýra málnotkun innan stjórnsýslunnar. Þar gæti Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum gegnt mikilvægu hlutverki en þar kunna sömuleiðis fleiri aðilar að koma til greina.
Ég vil nota tækifærið og þakka öllum nefndarmönnum í hv. menntamálanefnd fyrir afar góða og vandaða vinnu við meðferð málsins. Það er sérstakt fagnaðarefni að nefndin stendur einhuga að baki afgreiðslu málsins og gott merki þegar stigið er sögulegt skref í réttindaátt fyrir tiltekna hópa í samfélagi okkar, sem góðu heilli verður fjölbreyttara með hverju árinu, að þingmenn nái að sameinast þvert á flokka. Það er mín skoðun að með slíkum vinnubrögðum og vandaðri málefnavinnu í nefndum leggi þingmenn sitt af mörkum til að endurreisa virðingu Alþingis.
Að lokum vil ég færa sérstakar kveðjur til fulltrúa heyrnarlausra, heyrnarskertra og daufblindra sem hafa með mikilli og kröftugri málafylgju sinni á undanförnum árum og áratugum haldið á lofti sjálfsögðum mannréttindum skjólstæðinga sinna í þessum málum. Þeir eiga mikinn heiður skilinn fyrir úthaldið og eiga stóran þátt í því að við erum hingað komin við að afgreiða þetta frumvarp sem vonandi verður að lögum síðar í dag.
Frú forseti. Ég þakka hv. þm. Skúla Helgasyni fyrir hreint út sagt ágæta ræðu og hef ekkert út á hana að setja nema kannski að skerpa á því að það eru tvær breytingar sem eru verulega miklar þessa dagana, vikurnar og mánuðina. Annars vegar er einsleitni heimsmenningarinnar. Ég kom inn í barnaherbergi í Indónesíu fyrir nokkrum árum, þá var Pókemon á fullu og barnaherbergið heima hjá mér var fullt af myndum af Pókemon og þegar ég kom inn í herbergið í Indónesíu var þar líka Pókemon. Það er komin núna stöðluð heimsmenning um allan heim og við þurfum að standa alveg sérstakan vörð um íslenska tungu í þeirri miklu þróun.
Svo er það líka að gerast að það eru að koma gífurlega mikil tækifæri fyrir einmitt þá hópa sem við erum að ræða um, mállausa og aðra, sem er þetta tæki hérna. Það er hægt að skrifa núna texta á íslensku og tækið talar á kínversku. Tækið getur hlustað á kínversku og skrifað niður á íslensku það sem sagt var. Þetta er reyndar ekki orðið fullkomið enn þá en það er óskaplega mikil þróun í þessu og í þessu sé ég mikla von fyrir þá hópa sem við erum að tala um. Þá kemur eitt sem ég vil hafa sagt. Það að segja að fólk skuli nota táknmál, það að segja að það eigi að vera lausnin gæti hugsanlega tafið þessa þróun. Þetta vildi ég sagt hafa, að þróunin, tæknin nýtist fólki til að tala og hlusta eða heyra með tækni sem þýðir talmál yfir á letur og öfugt. Ég vil endilega að menn haldi því til haga að það megi ekki skemma þá þróun.
Virðulegi forseti. Ég þakka hv. þm. Pétri H. Blöndal kærlega fyrir sjónarmið hans og ábendingar. Ég er honum fyllilega sammála um þá hættu á einsleitni heimsmenningarinnar sem birtist hér í okkar litla landi eins og alls staðar annars staðar. Ég tel að veita þurfi kröftugt viðnám við því, sérstaklega með því að efla rannsóknir og þróun á tæknilausnum eins og þeirri sem Pétur hélt hér á í hendi sinni en ekki síður varðandi einmitt vandaða íslenska dagskrárgerð, vandaða þróun og framleiðslu á námsgögnum sem eru líkleg til að höfða til ungmenna á Íslandi. Það mætti nefna dæmi um það sem vel er gert í þessu sambandi. Mér koma í hug þættirnir um Næturvaktina á Stöð 2 sem hafa notið mikilla vinsælda í íslensku sjónvarpi. Það er dæmi um þætti sem hafa þau áhrif að þeir valda ákveðinni tískubylgju og nýsköpun í íslensku máli án þess að hafa í för með sér mikla innreið slangurs sem tekið er beint úr erlendum málum. Þetta er lítið dæmi sem sýnir okkur fram á hvað vönduð íslensk dagskrárgerð getur haft mikil áhrif ef rétt er að málum staðið.
Ég tek sömuleiðis undir að það er mikilvægt og skilningur nefndarinnar að táknmálið þarf að vera val hvers einstaklings hvort hann nýtir sér það eða ekki, enda er orðalagið með þeim hætti í frumvarpinu að það er skýrt að íslenska táknmálið er fyrsta mál þeirra sem þurfa að reiða sig á það til tjáningar og samskipta. Einstaklingarnir eru sannarlega mismunandi og verða að hafa val um það hvaða leiðir þeir velja sér til tjáningar og samskipta.
Frú forseti. Hv. þingmaður er formaður hv. menntamálanefndar og ég vildi mælast til þess að í góðu tómi þegar um hægist, ef það skyldi einhvern tíma gerast, ræddu menn sérstaklega þessa nýju tækni á móti því að taka upp táknmál. Ég er alls ekki á móti táknmáli, ég tel það vera mjög mikilvægt, en ég vil ekki að þessi lagasetning loki einhverjar aðrar lausnir af sem eru kannski miklu betri.
Svo vildi ég gjarnan koma því að, af því að ég komst ekki inn á það í fyrra andsvari mínu, sem er orðtakið „það er leikur að læra“. Ég hef í áratug eða lengur barist fyrir því að menn snúi kennslu upp í leik, þ.e. tengi saman leiki sem börn eru áfjáð í að spila og kennslu. Til dæmis að menn læri ensku, ég hef séð svoleiðis leikjaforrit, eða að menn læri stærðfræði í gegnum leik eða eðlisfræði, með því að leysa ákveðin eðlisfræðileg vandamál, með því að kunna eðlisfræðileg lögmál komast menn upp á efra svið í leiknum o.s.frv. Þetta finnst mér að eigi að ýta undir og styrkja.
Ég vildi bara hafa sagt þetta, að það að lögbinda táknmálið gæti hugsanlega, og ég segi hugsanlega, tafið fyrir því að menn noti þessa tækni sem fyrsta möguleika.
Virðulegi forseti. Ég deili reyndar ekki áhyggjum hv. þingmanns um það að þessi lagasetning muni á einhvern hátt tefja fyrir þróun tæknilausna sem eru engu að síður mikilvægar til þess einmitt að jafna aðstöðumun í landinu og styðja þá hópa sem þurfa að reiða sig á táknmálið og slíkar tæknilausnir til tjáningar og samskipta.
Ég tek hins vegar heils hugar undir með hv. þm. Pétri Blöndal um mikilvægi þess að nýta kosti leiksins í skólastarfi okkar. Ég nefndi það reyndar í ræðu minni að ég teldi að við ættum að nýta okkur þá sköpun sem á sér stað í leikjaiðnaðinum, sem er ein af þeim atvinnugreinum sem vex nú hvað hraðast í atvinnulífi okkar, til þess einmitt að fara inn á ný lönd í námsgagnagerð í okkar samfélagi. Ég held að slíkt hjónaband milli leikjaiðnaðarins og skólakerfisins gæti skilað mjög miklum árangri einmitt til að kveikja áhuga, til að tryggja það að við náum því besta út úr hverjum einasta nemanda í íslenska skólakerfinu. Ég tel að það sé ein höfuðskylda okkar á þinginu þegar menntamálin eru annars vegar til að tryggja það að þessar allt of háu tölur um brottfall sem við sjáum bæði í framhaldsskólum og háskólum lækki verulega á næstu árum. Eitt það afdrifaríkasta sem við getum gert í löggjafarstarfinu er að tryggja það að allir nemendur komist til manns og að hæfileikar allra séu nýttir þrátt fyrir þær sérþarfir sem óhjákvæmilega búa hjá einstökum hópum og einstökum einstaklingum.
Virðulegi forseti. Ég kem upp til að gera grein fyrir þeim fyrirvara sem ég hef á þessu máli. Ég tek heils hugar undir tilgang þessa frumvarps um að festa í lög stöðu íslenskrar tungu, mæla fyrir varðveislu hennar, þróun og nothæfni. Ég tek einnig undir það að íslensku táknmáli eigi að veita aukið vægi sem fyrsta tungumáli þess hluta þjóðarinnar sem reiðir sig á það til tjáningar og samskipta. Fyrirvari minn snýr hins vegar fyrst og fremst að þeim athugasemdum sem við fengum frá fjölmörgum umsagnaraðilum að það væri ekki ljóst hvernig ætti að framfylgja þessum markmiðum og tryggja fjármagn til að hrinda þessum ákvæðum í framkvæmd. Að mínu mati er það allt of oft einkenni á frumvörpum sem við erum að afgreiða frá Alþingi að við tökum ekki nægilegt tillit til stöðu hins stjórnsýslustigsins sem eru sveitarfélögin. Það eru sveitarfélögin sem fara með málefni leikskóla og grunnskóla þar sem við lærum fyrst formlega íslensku í gegnum nám. Ég hefði því talið að þurft hefði að eiga sér stað mun nánara samstarf við það stjórnsýslustig um gerð þessa frumvarps og að liggja hefði átt fyrir einhvers konar áætlun eða kostnaðargreining um hvernig ætlunin væri að hrinda þessum ákvæðum í framkvæmd. Eitt af því sem ég tel að ætti að taka upp þegar við leggjum fram frumvörp er að við metum ekki bara í raun áhrifin á ríkið heldur metum líka kostnaðaráhrifin á annað stjórnsýslustig.
Það kemur fram í greinargerðinni um íslenskt táknmál, og þetta er eitthvað sem ég tel mjög brýnt að verði reyndin, að þeir sem greinast heyrnarlausir, heyrnarskertir eða daufblindir eigi rétt á að læra táknmál og ekki bara þeir heldur líka nánustu aðstandendur þeirra og þá erum við að tala um maka, foreldra, systkini, móður- og/eða föðurforeldra. Þar erum við ekki að tala um aðgang að túlkaþjónustu heldur um kennslu á táknmáli fyrir þennan hóp af einstaklingum. Ég held að nú þegar málið fer aftur til nefndar milli 2. og 3. umr. væri það eitt af því sem við mundum kannski gera betur grein fyrir í framhaldsnefndaráliti hvernig við sæjum fyrir okkur að hægt væri að framkvæma þetta og fengjum að heyra frá Sambandi íslenskra sveitarfélaga hvernig það sæi fyrir sér að hægt væri að innleiða þetta í leikskóla og grunnskóla.
Það sem ég vildi líka aðeins nefna, sem er samt mun minna mál, er nefndin, Íslensk málnefnd. Ég hafði töluverðar áhyggjur af því að hún væri of fjölmenn, og það kemur fram í nefndarálitinu, og hvort það kæmi niður á störfum hennar. Það er lögð er til ákveðin fækkun og ég tel að að ákveðnu marki sé komið þar til móts við þær áhyggjur sem ég hafði að Samband íslenskra sveitarfélaga fær líka aðkomu að Íslenskri málnefnd.
Ég vil líka beina athygli þingmanna í sal og þeirra sem eru að hlusta á frumvarp sem liggur fyrir Alþingi þar sem rætt er um að lækka gjaldtöku ríkisins og raunar hvetja til útgáfu á rafrænum bókum. Ég held að það sem kom fram í ræðu hv. þm. Skúla Helgasonar þegar hann talaði um mikilvægi þess að stuðla að öflugri íslenskri námsgagnagerð, sú nýja tækni sem er virkilega að ryðja sér til rúms núna, rafræn útgáfa á bókum, geti einmitt stutt mjög vel við markmið þessara laga. Við erum mjög lítið málsvæði, við erum fámenn þjóð og þess vegna ættum við að leita allra leiða til að geta gefið út bækur, efni á íslensku á sem ódýrastan máta. Mjög stór hluti kostnaðar við bókaútgáfu hefur m.a. verið prentkostnaðurinn og náttúrlega flutningskostnaðurinn líka sem hefur þá ákveðin umhverfisáhrif þegar bækur eru prentaðar erlendis í leit að lægra verði.
Þetta er gott mál, þetta er mikilvægt mál og ég tek heils hugar undir það og mun styðja það, en ég tel mjög mikilvægt að nefndin taki betur á kostnaðarþættinum en er gert í nefndarálitinu.
Frú forseti. Við ræðum við 2. umr. frumvarp til laga um stöðu íslenskrar tungu og íslensks táknmáls. Ég sagði í 1. umr. um þetta mál að ég teldi það sýna kjark hæstv. menntamálaráðherra að leggja frumvarpið fram, og ég er enn þeirrar skoðunar. Það þarf kjark til að stíga það skref sem gert er með framlagningu þessa frumvarps, bæði hvað varðar íslenska tungu og stöðu íslensks táknmáls.
Í fyrsta sinn er verið að segja, í lögum frá Alþingi, að íslenska sé þjóðtunga Íslendinga og opinbert mál á Íslandi. Ég vona að þeir sem nú sitja á stjórnlagaráðsþingi horfi til þessa frumvarps og setji í stjórnarskrána ákvæði um þjóðtungu okkar, íslensku.
Við höfum líka rætt um það, og það er í frumvarpinu, að íslenskan sé opinbert mál stjórnvalda og lagt er til, mjög skýrt og skorinort, að mál það sem notað er í starfsemi ríkis og sveitarfélaga eða á vegum þeirra eigi að vera vandað, einfalt og skýrt. Þessi grein, sem er 9. gr. frumvarpsins, ætti að eiga við á hinu ágæta Alþingi, ekki bara í frumvörpum sem lögð eru fram og lagasetningu heldur ættum við þingmenn kannski stundum að velta því fyrir okkur hvað við segjum og hvernig við segjum það. Við ættum að reyna að tala vandað, einfalt og skýrt íslenskt mál. Þá væri kannski minna um misskilning, hártoganir og illindi í orðum á milli þingmanna.
Frú forseti. Það sem er nýtt og sérstakt í frumvarpinu er 3. mgr. 3. gr. þar sem rætt er um að íslenskt táknmál sé fyrsta mál heyrnarlausra, heyrnarskertra og daufblindra og afkomenda þeirra sem þurfa að reiða sig á það til tjáningar og samskipta og að stjórnvöld skuli hlúa að því og styðja.
Frú forseti. Þetta er stórt skref, ekki bara í réttindabaráttu þeirra sem þetta tungumál nota heldur er þetta líka táknrænt fyrir þann kjark hæstv. menntamálaráðherra að fara fram og óska eftir því við þingið að það bindi þetta í lög.
Ég er stolt af því, frú forseti, að hafa setið í menntamálanefnd. Ég er stolt af því, frú forseti, að vera þingmaður sem mun eiga þátt í því að lögfesta á Alþingi að íslenskt táknmál verði fyrsta mál þeirra sem það kjósa. Ég er stolt af starfi menntamálanefndar sem fór einhuga í þetta verkefni og leysti það af hendi eins og það liggur fyrir.
Ég vil taka undir orð formanns nefndarinnar, þegar hann kom inn á réttindi blindra, sem ekki er getið í frumvarpinu. Vegna sérstöðu blindra þarf löggjafinn og þá margur annar að velta fyrir sér stöðu íslenska punktaletursins þeim til hagsbóta sem það nota. Einhvers staðar þarf að binda það og festa en íslenska punktaletrið er ekki tungumál og því er þess ekki getið í frumvarpinu eins og ýmsir hefðu kannski óskað.
Það má líka sjá í frumvarpinu að íslenskunni sjálfri sem þjóðtungu og íslensku táknmáli er í 5. og 6. gr. gert jafnhátt undir höfði vegna þess að hér á að setja á laggirnar málnefnd um íslenskt táknmál á sama hátt og til er íslensk málnefnd. En ég deili áhyggjum hv. þm. Eyglóar Harðardóttur af því að orðum fylgi ekki athafnir. Það er rétt að fram komu harðorð mótmæli frá Sambandi íslenskra sveitarfélaga vegna kostnaðargreiningar sem sambandið telur að vanti.
Eins og fram kom í máli hv. þm. Eyglóar Harðardóttur verður máltakan á fyrstu æviárunum — fyrsta skólastigið er leikskólinn þar sem jafnt eru nemendur sem eru heyrnarskertir, heyrnarlausir, talandi og heyrandi. Á einhvern hátt verður að tryggja að þeir nemendur sem þurfa að nýta sér táknmál og eru á leikskólum njóti þeirrar þjónustu. Þá þurfa menn líka að hafa í huga, til að ekki komi til félagsleg einangrun barna á leikskóla, að þeir sem eru á sömu deild verða að fá lágmarkskennslu, leikskólakennarar og aðrir, til að geta haft samskipti við einstakling sem notar íslenskt táknmál sem sitt tungumál.
Það kom fram hjá fulltrúa Samskiptamiðstöðvar að líklega fæddust fjögur til fimm börn á Íslandi ár hvert sem yrðu heyrnarlaus. Verkefnið er því kannski ekki stórt en um það getum við sjaldnast sagt. Ég hef fulla trú á því að sveitarfélögin í landinu og ríkið sameinist um að þetta frumvarp verði ekki bara heildarlöggjöf heldur að fram komi í sérlögum ýmsum hvernig við ætlum að tryggja þessi réttindi, tryggja að íslenskt táknmál verði fyrsta mál og fólk geti nýtt sér það. Ég treysti því að menntamálaráðuneytið, í samvinnu við Samskiptamiðstöð heyrnarlausra, tryggi þeim sem eignast barn sem er heyrnarlaust, sem og börnum sem eru heyrandi og talandi og eiga foreldra sem tala táknmál, aðgengi að því að læra táknmálið. Við erum með löggjöf sem okkur hugnast, löggjöf sem við erum stolt af, löggjöf sem tryggir réttindi þeirra sem nota þetta tungumál og við verðum að tryggja að orðum okkar fylgi athafnir þannig að sá veruleiki sem við sjáum fyrir okkur í frumvarpinu verði raunverulegur veruleiki.
Ég vil leyfa mér, frú forseti, að þakka enn og aftur hæstv. menntamálaráðherra fyrir þann kjark sem ég tel að hún hafi sýnt. Ég held að þegar fram líða stundir verði þetta eitt mikilvægasta frumvarp sem hæstv. menntamálaráðherra hefur lagt fram, og margur maðurinn muni minnast. Ég tel líka að menntamálanefnd eigi hrós skilið fyrir vinnu sína og hvernig hún hafi tekið á þessu máli. Fyrst og síðast ætla ég að óska íslensku þjóðinni til hamingju með að íslenskan er og verður væntanlega með þessu frumvarpi þjóðtunga Íslendinga og opinbert mál á Íslandi og að við lögfestum að íslenskt táknmál verður fyrsta mál þeirra sem það kjósa.
Hæstv. forseti. Ég ætla ekki að hafa mörg orð um frumvarpið sem er þó mikilvægt, frumvarp um stöðu íslenskrar tungu og íslensks táknmáls. Hv. þm. Skúli Helgason, formaður menntamálanefndar, fór mjög vel yfir nefndarálitið og vinnu nefndarinnar og þær breytingartillögur sem hún leggur til.
Ég vil þakka hæstv. menntamálaráðherra, eins og fleiri hafa gert, fyrir þann metnað og kjark sem hún sýndi með framlagningu þessa frumvarps, metnað fyrir hönd íslenskrar tungu, metnað fyrir hönd þeirra sem þurfa að reiða sig á táknmál til að túlka og tala íslenska tungu. Ég tel að þessi rammalöggjöf, sem ég ítreka að er almenn rammalöggjöf, segi okkur hvert við viljum stefna, hvernig við viljum hafa stöðu íslenskrar tungu og táknmálsins og eins og nefndin bætti við punktaleturs fyrir þá sem þurfa á því að halda. Það er síðan verkefni menntamálaráðherra og menntamálanefndar að halda áfram að vinna með þessi markmið, koma á þeim sérlögum sem þarf að setja til að uppfylla þessi markmið. Með þeim sérlögum fer þá fram kostnaðarmat á hverjum þætti.
Að mínu mati er ekki hægt að setja heildstætt kostnaðarmat á eitthvað sem við höfum ekki náð samstöðu um, sérstaklega þá við sveitarfélögin, af því að það er ekki farið að vinna það. Við höfum ekki komist að samkomulagi um það hvernig við viljum koma þessum markmiðum í framkvæmd. Það verður ekki gert nema í góðri og mikilli samvinnu við sveitarfélögin, við skólasamfélagið, við grunnskólana, leikskólana, háskólana, við Ríkisútvarpið og fleiri sem munu þurfa að taka markmiðssetninguna til sín. Ég er sannfærð um að með þessari markmiðssetningu og þessari ætlun okkar munum við auka vitund okkar sjálfra og annarra, eins og t.d. Ríkisútvarpsins, um ákveðnar skyldur.
Ég vil sjá að Ríkisútvarpið stefni að því og komi því svo fyrir að hver einasti fréttatími verði túlkaður með táknmáli. Það er gert í nokkrum löndum og það er ósk mín að það verði hjá okkur líka þannig að við náum þessum markmiðum okkar. Það er þarf af leiðandi ekki hægt að leggja mat á kostnað útvarpsins, við þurfum að útfæra það frekar. Kostnaðarmatið kemur síðar. Ég tel þetta því ekki vera ábyrgðarleysi. Við erum ekki með þessari heildarlöggjöf að varpa ábyrgðinni eða kostnaðinum yfir á einhverja aðra. Við erum að móta stefnuna. Kostnaðurinn mun deilast á okkur með einum eða öðrum hætti og hjá því verður ekki komist. Mér finnst að við getum líka lagt kostnaðinn til hliðar í þessari umræðu, við erum fyrst og fremst að tala um réttindi, fyrst og fremst að tala um sjálfstæð mannréttindi sem við eigum að halda uppi.
Ég vil aðeins koma inn á orð hv. þm. Péturs H. Blöndal, sem nefndi stöðu íslenskrar tungu í því slangurmáli sem er að ryðja sér til rúms, ekki bara vegna þess að við erum með miklu fjölbreyttari hóp Íslendinga af ýmsum þjóðernum sem koma með menningu sína og tungu hingað til okkar heldur ekki síst í gegnum fjölmiðlana eða ljósvakamiðlana þar sem meginmálið fyrir utan íslensku er enskan sem er sífellt að verða ágengari í okkar tungu. Við þurfum að vera vakandi fyrir því að það er ekki sjálfgefið að við höldum tungumálinu, hvorki gagnvart enskunni sem áhrifavaldi gegnum alla ljósvaka né gagnvart fjölbreyttum hópi innflytjenda sem verða Íslendingar og vilja búa hér.
Þrátt fyrir allar tæknibyltingar og þrátt fyrir alla tækniþróun, sem við skulum fagna, sem eykur möguleika okkar sem höfum bæði sjón og heyrn og möguleika þeirra sem hafa hvorki sjón né heyrn til að hafa samskipti við aðra þá kemur sú tækni aldrei í stað þess, hjá þeim sem eru heyrnarlausir eða heyrnarskertir, að geta talað beint við annað fólk, horfst í augu við annan mann og talað við hann með táknmáli. Við tölumst ekki við í gegnum eitthvert tæki. Við tölumst við sem manneskjur og við þurfum á táknmálinu að halda. Við skulum fagna öllum tæknibyltingum en við skulum styrkja táknmálið því að þannig tala þeir saman sem þurfa á því að halda.
Virðulegi forseti. Í dag ræðum við frumvarp til laga um stöðu íslenskrar tungu og íslensks táknmáls. Ég tek undir með þeim hv. þingmönnum sem hafa komið í ræðustól á undan mér. Ég fagna framlagningu frumvarpsins og þeirri samstöðu sem ríkir um það.
Í umsögn um frumvarpið segir, með leyfi forseta:
„Markmið frumvarpsins er að festa í lög ákvæði um stöðu íslenskrar tungu og mæla fyrir um varðveislu hennar, þróun, nothæfi og aðgengi að henni. Þá er frumvarpinu einnig ætlað að skýra stöðu íslensks táknmáls, m.a. sem fyrsta máls heyrnarlausra, og að það verði gert jafnrétthátt íslensku í samskiptum manna í millum.“
Þetta eru mjög mikilvæg og góð markmið og í ljósi þess sem komið hefur fram hjá hv. þingmönnum í ræðu á undan mér er mjög mikilvægt að við gerum okkur grein fyrir að við þurfum að hafa fyrir því að halda í tungumálið. Við þurfum að hafa fyrir því að halda tungumáli okkar lifandi. Við þurfum að vera öflug í nýyrðasmíði. Gott dæmi um frábært nýyrði er tölva. Nánast enginn notar orðið „computer“. En okkur hefur mistekist í öðru og af því að komið var inn á leik og annað held ég að það væri algert kjörverkefni fyrir menntamálaráðuneytið að halda nýyrðasamkeppni barna í skólum, láta börn búa til ný orð. Börn eru ofboðslega fljót að tileinka sér ensk orð yfir nýja hluti og það væri tilvalið, sem hluti af leik og eflingu á íslensku máli, að láta þau finna upp ný orð. Ég veit að við erum með mjög færa einstaklinga í að smíða nýyrði en börn eru ofsalega fær og frjó og þau koma til með að bera upp íslenskuna, þau koma til með að nota málið og láta það lifa áfram.
Mig langar að víkja að 3. gr. frumvarpsins þar sem lagt er til að íslenskt táknmál njóti opinberrar viðurkenningar sem mál heyrnarlausra, heyrnarskertra og daufdumbra Íslendinga. Þetta er gífurlega mikilvæg grein og þetta hefur verið baráttumál lengi. Til að undirstrika mikilvægi greinarinnar langar mig, með leyfi forseta, að fá að lesa hana. Hún hljóðar svo:
„Íslenskt táknmál.
Íslenskt táknmál er fyrsta mál heyrnarlausra, heyrnarskertra og daufblindra og afkomenda þeirra sem þurfa að reiða sig á það til tjáningar og samskipta. Skulu stjórnvöld hlúa að því og styðja.
Hver sem hefur þörf fyrir táknmál skal eiga þess kost að læra og nota íslenskt táknmál, jafnskjótt sem máltaka hefst eða frá þeim tíma sem heyrnarleysi, heyrnarskerðing eða daufblinda hefur greinst.“
Þessari grein frumvarpsins ber að fagna sérstaklega.
Ég tek undir með hv. þm. Ragnheiði Ríkharðsdóttur og fleiri hv. þingmönnum sem talað hafa hér, að orðum þurfa að fylgja athafnir. Ég held að ríkur vilji sé hjá öllum í þessum sal til að láta athafnir fylgja þeim orðum sem við höfum sett í lagatexta.
Ég vil þakka fyrir mjög gott samstarf þann tíma sem ég var í hv. menntamálanefnd og ætla að leyfa mér að þakka ráðherra sérstaklega fyrir að hafa komið fram með þetta frumvarp og þá góðu vinnu og samstöðu sem var í nefndinni. Við ræddum marga þætti frumvarpsins, eins og fram hefur komið í máli hv. annarra þingmanna, til dæmis stærðina á Íslenskri málnefnd, hvort hún væri of stór og starfhæf. En við náðum þessari niðurstöðu, ég er sátt við nefndarálitið og ég er ánægð, en ég veit að eftir er að taka fyrir ákveðna hluti í sérlögum og ég vona að sú vinna verði jafnvönduð og sú sem hér var unnin.
Mig langar að lokum að gera orð Einars Ben. að mínum, með leyfi forseta, „… að orð er á Íslandi til um allt sem er hugsað á jörðu.“
Virðulegi forseti. Í dag er gleðidagur því vonandi verður þetta frumvarp um stöðu íslenskrar tungu og íslensks táknmáls sem við ræðum að lögum. Við getum alla vega glaðst yfir því að vera að ræða þetta vandaða og mikilvæga mál.
Í frumvarpinu er lagaleg staða íslenskrar tungu tryggð og ekki síður íslensks táknmáls. Íslenskt táknmál hefur nú lagalega stöðu í íslensku samfélagi.
Í frumvarpinu er viðurkennt að íslenska sé þjóðtunga okkar og hún skuli vera notuð á öllum sviðum þjóðlífsins og að allir sem búsettir eru hér eigi þess kost að læra og nota íslensku til almennrar þátttöku í íslensku þjóðfélagi. Þetta er háleitt markmið og þetta er háleit stefnuyfirlýsing.
Nokkuð hefur nokkuð verið til umræðu hvort við ættum að binda þetta ákvæði í stjórnarskrá Íslands. Eins og hv. formaður nefndarinnar kom inn á er það víða gert og við gerum ráð fyrir því að stjórnlagaráð sem nú er að störfum muni tjá sig um það mál. Ég verð að viðurkenna að gleði mín er kannski einna mest í dag yfir 3. gr. frumvarpsins þar sem viðurkennt er að íslenskt táknmál er fyrsta mál heyrnarlausra, heyrnarskerta og daufblindra, afkomenda þeirra og nánustu aðstandenda. Áratuga baráttu þeirra sem fyrir þessu hafa barist er nú lokið og það er gaman að sjá fulltrúa þeirra á pöllunum vegna þess að þegar maður hefur barist lengi er mjög eðlilegt að maður vilji fylgjast með allt til loka.
Mikilvægt er einnig að tekið er fram að sá sem þarf á þessu máli að halda fái tækifæri eins og aðrir til að læra það og nota.
Í meðförum nefndarinnar var ákveðið að bæta inn íslensku punktaletri sem fyrsta ritmáli þeirra sem þess þurfa. Ég held að mjög mikilvægt sé að þeir sem á því þurfa að halda fái tækifæri til að nýta það og réttarstaða þess sé tryggð. Um leið fögnum við því að ýmsar tækninýjungar hafa komið fram sem geta kannski í raun komið í staðinn fyrir punktaletrið.
Mér finnst mjög gott að frumvarpið er byggt á mjög vandaðri málstefnu sem var samþykkt á Alþingi í mars 2009 þannig að við erum ekki að vinna með óhugsað mál heldur verulega vel ígrundað. Það skiptir mjög miklu. Málið er hugsað til enda og byggir á vandaðri vinnu.
Við töluðum talsvert mikið í nefndinni um Íslenska málnefnd sem er fjölskipuð nefnd og á að vera ráðgefandi um íslenskt mál og vera ráðgefandi til stjórnvalda á fræðilegum grunni. Talsverð umræða var um það í nefndinni að notendur þyrftu að eiga þar fulltrúa vegna þess að ég tel mjög mikilvægt þegar við mótum stefnu á hvaða sviði sem er í íslensku samfélagi að fræðasamfélagið og notendurnir tali saman. Gefið er tækifæri til þess í frumvarpinu að notendur séu kallaðir til og mjög mikilvægt er að innflytjendur eiga nú fulltrúa í nefndinni.
Eins og fram hefur komið er þetta mjög mikilvæg stefnuyfirlýsing. Við eigum síðan að sjálfsögðu eftir að færa hana inn í ýmis sérlög og vel getur verið að þar verði tekist á um kostnaðarskiptingu. En stefnuyfirlýsingin liggur fyrir og um hana eru allir sammála. Það er mikilvægt að þingmenn allra flokka sameinuðust í nefndarálitinu og enginn pólitískur ágreiningur var um málið enda er það þess eðlis að það væri afar erfitt.
Mér finnst líka skipta mjög miklu máli að í lok nefndarálitsins er í raun lagt til að almennt sé talað mannamál á Íslandi, þ.e. við eigum að tala vandað, einfalt og skýrt mál. Ég held að við á hinu háa Alþingi sem semjum lög ættum kannski að taka það mjög til okkar vegna þess að máli skiptir að almenningur á Íslandi skilji það sem fram fer, hvar sem er á vettvangi ríkis og sveitarfélaga. Töluverð áhersla er sem sagt lögð á það.
Ég óska okkur öllum til hamingju með þetta frumvarp sem vonandi verður að lögum sem allra fyrst.
Frú forseti. Ég sit ekki í menntamálanefnd, ég er ekki svo heppin, en ég get ekki látið hjá líða að taka þátt í þeim fögnuði og hamingjuóskum til allrar þjóðarinnar vegna þess áfanga sem blasir nú við. Ég tek undir þakkir til hæstv. menntamálaráðherra, formanns menntamálanefndar og nefndarinnar allrar fyrir þetta vel unna starf sem birtist hér.
Ég vísa þá ekki aðeins í stöðu okkar ástkæra, ylhýra tungumáls, íslenskunnar, heldur fyrst og síðast þeim langþráða áfanga að nú sé íslenskt táknmál fyrsta tungumál heyrnarlausra á Íslandi. Ég reyndi einhvern tíma þegar ég bjó í Bandaríkjunum að læra bandarískt táknmál vegna þess að með mér í skóla var mögnuð stúlka, heyrnarlaus og mállaus. Ég er því miður búin að gleyma flestu af því sem ég lærði. Ég hef hins vegar fengið að fylgjast með hæstv. umhverfisráðherra Svandísi Svavarsdóttur þegar hún tjáir sig á þessu yndislega fallega máli, íslenska táknmálinu. Helst mundi ég viljað geta flutt ræðu mína á táknmálinu sjálfu en ég er ekki svo góð, segi bara: Til hamingju Ísland og fagna að lokum á táknmáli.
[12:55]Útbýting:
Virðulegi forseti. Ég vil koma upp í lokin til að þakka fyrir afar góða og málefnalega umræðu um þetta mikilvæga mál. Hér hafa verið reifuð sjónarmið sem ég get tekið undir og vil byrja á því að taka undir orð hv. þm. Eyglóar Harðardóttur, Ragnheiðar Ríkharðsdóttur, Írisar Róbertsdóttur og fleiri um að mikilvægt sé að orðum fylgi athafnir. Ég tel að einörð afstaða allra nefndarmanna í menntamálanefnd sé að þó að hér sé sannarlega stigið mikilvægt og táknrænt skref í þá átt að lögfesta stöðu íslenskunnar sem þjóðtungu okkar allra og ekki síður stöðu íslenska táknmálsins, er verkefninu ekki lokið. Þessu þarf að fylgja eftir með mjög ákveðnum hætti í sérlögum eins og ég rakti í framsöguerindi mínu. Reyndar er ein forsenda þess að við getum á annað borð afgreitt þetta mál núna að mínu mati sú að við höfum fengið fullvissu fyrir því að vinna við löggjöf sem fjallar um umbætur fyrir þá hópa sem þurfa að treysta á íslenska táknmálið til tjáningar og samskipta er mjög langt komin og hillir undir að við sjáum tillögur þess efnis á allra næstu mánuðum. Sömuleiðis er verið að leggja lokahönd á heildarlöggjöf um málefni innflytjenda.
Ég vil geta þess í ljósi orða hv. þm. Eyglóar Harðardóttur að hún gerir ekki kröfu um að málið verði tekið inn til nefndar að nýju milli 2. og 3. umr., að nefndin mun fylgja því fast eftir að ákvæði um þjónustuþáttinn í sérlögum komi mjög fljótlega inn í þingið og mun standa þá vakt af myndarskap, trúi ég.
Ég vil sömuleiðis þakka fyrir þær ágætu hugmyndir sem komu fram í umræðunni, t.d. frá hv. þm. Írisi Róbertsdóttur um að nýta nemendur í grunnskólunum í nýsköpun í þágu íslenskrar tungu. Hugmynd um nýyrðasamkeppni barna er prýðileg og sjálfsagt að koma henni til skila til menntamálayfirvalda og kennarastéttarinnar í þessu góða landi okkar. Reyndar eigum við að opna enn frekar dyrnar fyrir hvers konar nýsköpun í skólakerfinu og ekki síst í grunnskólunum. Þar er mikill efniviður og mikill áhugi á því að hugsa hlutina upp á nýtt og ég held að við getum ekki ofmetið áhrifin sem það hefði að verja meiri tíma í stundaskrám í grunnskólum í slíkar greinar en gert hefur verið.
Að lokum vil ég taka undir þakkir og heillaóskir til hæstv. menntamálaráðherra fyrir þá framsýni og djörfung sem kemur fram í því að málið er ekki einungis lagt fram heldur er eitt af áherslumálunum í málefnaskrá menntamálaráðuneytisins. Ég tel að hv. menntamálanefnd hafi tekið þeirri áskorun af metnaði að vinna málið vel og skila því tímanlega. Ég ítreka að við lítum á þetta sem mikilvægan áfanga á langri leið og munum fylgja því fast eftir að þetta skili sér í löngu tímabærum úrbótum fyrir þá hópa heyrnarlausra, heyrnarskertra, daufblindra og blindra sem lengi hafa barist fyrir því að þessi sjálfsögðu mannréttindi yrðu viðurkennd í lögum.