stofnun Hofsjökulsþjóðgarðs, fyrri umræða.
Virðulegi forseti. Ég bókstaflega brann í skinninu að taka þátt í þeim áhugaverðu umræðum sem fram fóru hér um málið á undan þessu en náði að sitja á mér, enda tifar klukkan okkar og fer að líða að kvöldverði hjá fjölskyldum landsins.
Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um stofnun Hofsjökulsþjóðgarðs. Ásamt þeirri sem hér stendur eru meðflutningsmenn þau Ólína Þorvarðardóttir, Þuríður Backman, Róbert Marshall, Atli Gíslason, Sigríður Ingibjörg Ingadóttir, Birgitta Jónsdóttir, Álfheiður Ingadóttir, Skúli Helgason og Þór Saari. Tillagan hljóðar svo:
„Alþingi ályktar að fela umhverfisráðherra að vinna að því, í samvinnu við skipulagsyfirvöld og hugsanlega rétthafa, að stofna Hofsjökulsþjóðgarð sem hafi innan sinna marka Hofsjökul og aðliggjandi svæði. Umhverfisráðherra kynni Alþingi stöðu málsins fyrir lok vorþings 2012 og stefnt verði að formlegri stofnun þjóðgarðsins árið 2013.“
Í greinargerð er sagt frá því að þeirri hugmynd hafi oft verið hreyft á síðari árum að vernda beri náttúru miðhálendis Íslands með því að lýsa það þjóðgarð í heild sinni eða að stórum hluta. Um miðhálendið fór fram mikil umræða á tíunda áratug liðinnar aldar og tengdist hún meðal annars vinnu að skipulagi á svæðinu. Á árinu 1998 flutti Hjörleifur Guttormsson þingsályktunartillögu sem kvað á um stofnun fjögurra þjóðgarða á miðhálendinu sem hefðu innan sinna marka helstu jökla miðhálendisins og aðliggjandi landsvæði, þ.e. Hofsjökuls-, Langjökuls-, Mýrdalsjökuls- og Vatnajökulsþjóðgarða. Tillagan var endurflutt á 123. löggjafarþingi og leiddi til ályktunar Alþingis þann 10. mars 1999 um Vatnajökulsþjóðgarð. Með henni var umhverfisráðherra falið að kanna möguleika á stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs. Eftir umfangsmikla og vandaða vinnu tóku gildi 1. maí 2007 lög nr. 60/2007, um Vatnajökulsþjóðgarð, og var þjóðgarðurinn stofnaður formlega með reglugerð vorið 2008.
Ekki þarf að fara mörgum orðum um það hversu stórt og mikilvægt skref þetta var eftir svo margra ára vinnu. En nú er brýnt að halda verkinu áfram og sjá verða að veruleika Hofsjökulsþjóðgarð sem hefði innan sinna marka Hofsjökul og aðliggjandi landsvæði sem sum hver eru þegar friðlýst eða á náttúruminjaskrá. Þar ber meðal annars að nefna Þjórsárver, Kerlingarfjöll, Guðlaugstungur og Orravatnsrústir, en við bætist önnur aðliggjandi svæði eftir því sem samkomulag tekst um þannig að úr verði sem stærst samfelld náttúrufarsleg heild. Í því sambandi verði meðal annars horft til Austari-Jökulsár og Vestari-Jökulsár sem hluta af þjóðgarðinum. Við vinnu að málinu verði ekki síst tekið mið af þeim svæðum umhverfis jökulinn sem þegar eru ákvörðuð sem þjóðlenda.
Hofsjökull er eins og allir vita þriðji stærsti jökull landsins, tæpir 1 þús. ferkílómetrar að flatarmáli, og í honum er risastór ísfyllt askja. Tillagan felur í sér að Hofsjökull myndi eins konar kjarna væntanlegs þjóðgarðs sem tengist náttúruverndarsvæðum og öðrum verndarsvæðum sem yrðu hluti hans. Brýnt er að fólk á þeim svæðum sem liggja að þessum hluta miðhálendisins líti á stofnun þjóðgarðsins sem jákvæða aðgerð, komi að undirbúningi hennar og eigi hlutdeild í ferlinu en að öðru leyti er hér um mál að ræða sem snertir þjóðina í heild. Leggja ber áherslu á nána samvinnu stjórnvalda við heimafólk, hlutaðeigandi skipulagsyfirvöld og hugsanlega rétthafa við undirbúning málsins. Einnig er nauðsynlegt að tryggja samfellu og samvinnu um stjórnun og eftirlit með þjóðgarðinum sem hluta af náttúruverndarsvæðum miðhálendisins.
Miðhálendi Íslands er einstakt með jöklum og stórum svæðum, sem þeir hafa haft mótandi áhrif á, svo og auðvitað jökulánum sem frá þeim renna. Samspil jarðelds og íss er stórbrotið og uppspretta gífurlegra náttúruhamfara sem skollið geta á þá minnst varir. Þessar fágætu aðstæður auka mjög á aðdráttarafl landsins og miðhálendisins sérstaklega. Við þetta bætast auðnir og ósnortin víðerni sem flest er að finna í grennd jöklanna. Þessa gersemi ber Íslendingum að varðveita og vernda, bæði sjálfra sín vegna sem og í alþjóðaþágu. Það verður best gert með hyggilegu verndarskipulagi.
Tilkoma Hofsjökulsþjóðgarðs yrði mikilvægt skref í náttúruvernd á Íslandi. Hofsjökli og umhverfi hans yrði lyft á verðskuldaðan stall og aðdráttarafl og gildi óbyggðanna yrði tryggt. Fyrir þjóð sem vill vera framarlega í umhverfismálum samhliða því að byggja upp sjálfbæra ferðaþjónustu til framtíðar er mikið í húfi að vernda náttúru landsins, ekki síst jarðsögulegar minjar, víðerni, landslag og jökla hálendisins. Það er ekki eftir neinu að bíða í þessum efnum enda senn liðinn hálfur annar áratugur frá því að hugmyndin að stofnun Hofsjökulsþjóðgarðs kom fyrst fram.
Í lokin vil ég bara nefna, herra forseti, hversu ánægjulegt það er hversu margir þingmenn eru á þessu máli úr ólíkum áttum. Hér var verið að tala um þingið áðan og nýja þingmenn og ég ætla að leyfa mér að fullyrða að fyrir fáeinum árum hefði verið nánast óhugsandi að ná svo mörgum þingmönnum á slíkt mál. Enn fleiri hafa lýst yfir stuðningi við það. Von mín er að græn hugsun í þessum efnum nái áfram að byggjast upp hér innan veggja. Að þeim orðum sögðum legg ég til að þessu máli verði vísað til umhverfis- og samgöngunefndar.
Virðulegi forseti. Ég vil byrja á að þakka hv. framsögumanni og tillöguflytjanda fína framsögu og raunar það frumkvæði að leggja fram þetta mjög svo ánægjulega og áhugaverða mál. Ég ætla að hafa um þetta örfá orð til þess að lengja ekki fundinn. Fyrir það fyrsta lýsi ég mikilli ánægju með málið og minni á mikilvægi þess að halda forsögu þess til haga eins og þingmaðurinn raunar gerði afar vel í framsögu sinni. Þarna er um að ræða hluta af tillögu um Vatnajökulsþjóðgarð. Á sínum tíma var sú tillaga hlutuð í sundur í samningaviðræðum í þinglok eitt árið þar sem tillögu þáverandi hv. þm. Hjörleifs Guttormssonar um jöklaþjóðgarða fjögurra jökla var breytt þannig að þrír voru skildir eftir og einn fluttur áfram í tillögu sem sammælst var um að samþykkja á þingi.
Við þekkjum þá sögu að Vatnajökulsþjóðgarður hefur verið mikið gæfuspor fyrir náttúruvernd og fyrir þá óumdeilanlegu sérstöðu Íslands að því er varðar náttúrufar á heimsvísu. Þarna getum við stillt saman kröfur um náttúruvernd og um leið möguleika á aðkomu almennings.
Mig langar að nefna þau svæði sem eru í raun og veru undir, þ.e. þessi aðliggjandi svæði sem er fjallað um í greinargerðinni, því að samkvæmt síðustu náttúruverndaráætlun tók Alþingi ákvörðun um að stækka friðlandið í Þjórsárverum. Unnið hefur verið að stækkun friðlandsins þar og hjá nefndinni sem vann með stækkun friðlandsins kom fram sú hugmynd að hafa Hofsjökul allan með og tengja þannig Þjórsárverasvæðið við friðlandið í Guðlaugstungum. Það má segja að sú vinna sem hefur verið í gangi innan ráðuneytisins og Umhverfisstofnunar hafi miðað að því að byggja upp, getum við kannski sagt, minnstu gerð af Hofsjökulsþjóðgarði sem eru Þjórsárver, jökullinn og síðan Guðlaugstungur til norðvesturs. Þau sveitarfélög sem eiga land að Hofsjökli norðan megin hafa tekið mjög jákvætt í þessa stækkunarhugmynd friðlandsins í Þjórsárverum en hins vegar hefur verið ágreiningur að því er varðar stækkun friðlandsins til suðurs við sveitarfélög þar vegna gamalla væntinga, má segja, um virkjanaáform á því svæði.
Þetta svæði, eins og kom fram í máli tillöguflytjanda, er að mestu leyti þjóðlenda, raunar alveg frá Mýrdalsjökli og norður að Hofsjökli. Þarna er því stórt svæði í eigu þjóðarinnar. Þetta þríhliða samtal sem yfirleitt er í gangi þegar um er að ræða áform um friðlýsingu, þ.e. milli ríkisvalds, sveitarfélags og landeigenda, er einfaldara hvað það varðar af því að landeigendurnir erum við sjálf.
Kerlingarfjöll eru nú þegar á náttúruminjaskrá og það fer auðvitað mjög vel á því að taka þau með inn í þessa heildarmynd. Ég held að það séu engar ýkjur að svæðið sé algjörlega einstakt á heimsvísu, þarna er óvenjulega stórbrotið og óvenjulega litríkt landslag og mjög vinsælt útivistarsvæði. Þessi svæði hafa samkvæmt drögum að tillögu til þingsályktunar um vernd og orkunýtingu, þ.e. rammaáætlun, verið sett í verndarflokk, þ.e. Kerlingarfjöll þar sem virkjunarmöguleikar eru taldir vera við Hverabotn, Neðri-Hveradali og Kisubotna og kæmi til greina að þeir yrðu allir settir í verndarflokk. Ætla mætti að ekki væri ágreiningur um það að eðlilegt skref væri að taka þessi svæði frá til framtíðar.
Ég vil líka nefna jökulárnar í Skagafirði í þessu samhengi vegna þess að þær hafa oft komið til umræðu varðandi friðlýsingar og mögulega náttúruvernd. Þær eru í biðflokki samkvæmt tillögunni eins og hún kemur frá verkefnisstjórninni þannig að eins og tillagan er lögð upp er þarna að mörgu leyti mjög mikið sóknarfæri. Ég fagna tillögunni og almennt þeim anda sem hefur ríkt í þinginu gagnvart þjóðgarðahugmyndum og friðlýsingarhugmyndum. Ég held að vaxandi skilningur sé á því að það fari saman að horfa til framtíðar, uppbyggingar og þróunar á atvinnulífi og ferðaþjónustu og annarra slíkra þátta. Það fer ágætlega arm í arm við metnaðarfulla náttúruvernd. Ekki síður höfum við ákveðnar skyldur samkvæmt samningnum um líffræðilega fjölbreytni, okkur ber að gæta að lifandi náttúru og jarðminjum samkvæmt alþjóðlegum samningum. Þannig er það og ef það fer saman við það að gæta þessara þátta í íslenskri náttúru og um leið að hefja hana upp með því að stofna til þjóðgarða sem auka kynningu, fræðslu og aðkomu almennings og ferðamanna og skapar ekki síst fjölbreytta atvinnu um landið byggða á fjölbreyttri og fjölþættri menntun, rannsóknum og kynningarstarfi. Ég held að það séu mikil gæfuspor að opna augu fleiri fyrir því. Ég fagna því sérstaklega, eins og ég segi, að þessi umræða hefur þróast meira út í að vera miðlæg í pólitískri umræðu en áður. Hún hefur haft tilhneigingu til að verða jaðarumræða í gegnum tíðina en ég held að það sé rétt að náttúruvernd sé sáttamálaflokkur. Þar er þessi tillaga hv. þingmanns í hópi fleiri góðra þingmanna afar góð viðbót.
Virðulegi forseti. Bara örstutt í lokin, mig langaði að þakka hæstv. umhverfisráðherra kærlega fyrir hennar góðu orð og góða innlegg og fyrir það að hafa beðið hér í dag eftir að þetta mál kæmist á dagskrá. Það er mjög spennandi, leyfi ég mér að segja, að vera þingmaður á þingi og verða vitni að þeim góðu breytingum sem eru að verða í umhverfisráðuneytinu undir stjórn hæstv. ráðherra og fá að fylgjast með og taka þátt í þeim málum sem þaðan koma hingað inn.
Ég vil hnykkja á þeim atriðum sem hæstv. ráðherra fór yfir. Út af því að svæðið er mikið til þjóðlendur, þ.e. lönd sem eru úrskurðuð í eigu þjóðarinnar, og sátt og samstarf um að það eigi að vernda finnst manni þetta vera verkefni sem við ættum að geta leyst farsællega. Eins og hæstv. ráðherra kom inn á flækir það auðvitað málin þegar fleiri aðilar koma að þeim, einstaka landeigendur og fleiri. Það er einfaldlega von mín að málið fái góða umfjöllun og verði vel unnið í nefnd og að við getum síðan öll haldið sameiginlega áfram og leitt það farsællega til lykta.
Till. gengur til síðari umr.
Till. gengur til um.- og samgn.