Flm. (Margrét Tryggvadóttir) (Hr):

Forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um viðurkenningu á þjóðarmorði á Armenum. Flutningsmenn auk mín eru Þór Saari og Birgitta Jónsdóttir. Tillagan hljóðar svo, með leyfi forseta:

„Alþingi ályktar að það viðurkenni þjóðarmorð á Armenum árin 1915–1917 og virði minningu þeirra Armena sem urðu fórnarlömb þess glæps gegn mannkyni.“

Þingsályktunartillaga þessi var áður lögð fram á 140. löggjafarþingi en ég náði ekki að mæla fyrir henni.

Þjóðarmorð telst til eiginlegra alþjóðaglæpa og er kerfisbundin útrýming þjóðar eða þjóðarbrots. Það er skilgreint sem refsiverður verknaður, framinn í þeim tilgangi að útrýma með öllu eða að hluta þjóð, þjóðernishópi, kynstofni eða trúarflokki, með því að drepa einstaklinga úr viðkomandi hópi, skaða þá líkamlega eða andlega, þröngva viðkomandi hópi af ásetningi til þess að búa við lífsskilyrði sem miða að eyðingu hópsins eða hluta hans, beita þvingunaraðgerðum sem miða að því að koma í veg fyrir barnsfæðingar í hópnum eða flytja börn með valdi úr hópnum. Árið 1948 samþykkti allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna að fordæma skyldi þjóðarmorð og að fyrir þau bæri að refsa.

Undir lok 19. aldar stóð hið fyrrum glæsilega Ottómanaveldi höllum fæti. Armenar innan þess höfðu lengi þráð sjálfstjórn og margir töldu að þeir gætu sóst eftir sjálfstæði með frekari veikingu Ottómanaveldisins. Árið 1894 gerðu Armenar uppreisn gegn Tyrkjum sem barin var niður af mikilli hörku og í kjölfarið varð útskúfun hinna kristnu Armena að meðvitaðri pólitískri stefnu. Á árunum 1894–1897 voru tugþúsundir Armena teknar af lífi vegna þjóðernis síns og trúarskoðana. Tölum ber ekki saman. Þær tyrknesku segja að um 20–30 þúsundir hafi látist en þær armensku að nær 300 þúsundir hafi týnt lífi. Þetta var þó aðeins forleikurinn.

Ungtyrkir náðu völdum árið 1908 með stuðningi Armena enda börðust þeir gegn keisaranum og fyrir breyttum stjórnarháttum. Fljótlega klofnaði hópurinn þó og sá hluti sem vildi að Ottómanaveldið væri aðeins fyrir Tyrki og múslima, CUP, náði völdum. Útrýma skyldi minnihlutahópum sem stóðu í vegi fyrir altyrknesku ríki. Í fyrri heimsstyrjöldinni gafst færi til aðgerða sem miðuðu að því að fækka þeim í ríkinu.

Opinberlega byggðust aðgerðirnar á brottflutningi hinna óæskilegu, ekki síst Armena sem hvorki voru tilbúnir til að gefa upp trú sína né menningu til arabahéraðanna en hið raunverulega markmið var að drepa sem flesta. Aðgerðirnar fólu meðal annars í sér pyntingar og aftökur, auk þess sem fólkið var rekið fótgangandi langar vegalengdir, um þúsund kílómetra, með þeim afleiðingum að margir létust eða hlutu örkuml. Algengt var að aldraðir og veikir væru drepnir á leiðinni því þeir hægðu á hópunum og líkin lágu meðfram vegum Anatólíu mánuðum saman. Þeim sem lifðu var komið fyrir í stórum útrýmingarbúðum — fáir lifðu þær af. Fólk var einnig skilið eftir matar- og vatnslaust í eyðimörkinni. Ekki er vitað með vissu hve margir týndu lífi en talið er að tala þeirra liggi á bilinu 600.000–1.500.000 manna.

Þrátt fyrir að þessir atburðir uppfylli skilgreiningu Sameinuðu þjóðanna frá 1948 á þjóðarmorði og hafi verið kallaðir fyrsta þjóðarmorð 20. aldar hefur það reynst Armenum erfitt að öðlast viðurkenningu alþjóðasamfélagsins á þeim sem slíkum. Vegur þar þyngst að Tyrkir hafa ekki viðurkennt þau sem þjóðarmorð, enn er viðvarandi ágreiningur á milli tyrknesku og armensku þjóðanna og auk þess hafa margar þjóðir ekki viljað styggja Tyrki. Þá hafa atburðirnir fallið í skuggann af þjóðarmorði nasista á gyðingum.

Þó hafa um 20 þjóðir samþykkt ályktanir sem viðurkenna að þjóðarmorðin hafi átt sér stað, mörg ríki Bandaríkjanna, Evrópuþingið og Evrópuráðið, og þá hefur atburðunum verið lýst sem þjóðarmorði í skýrslu Sameinuðu þjóðanna.

Hinn 22. ágúst 1939 hélt Adolf Hitler ræðu fyrir herforingja sína áður en hann réðst inn í Pólland. Þar tiltók hann það sérstaklega að þeir sem frömdu þjóðarmorðin á Armenum hefðu ekki verið dregnir til ábyrgðar — alþjóðasamfélagið lét það óátalið. Þar með gat hann réttlætt þann hrylling sem hann hugðist hrinda í framkvæmd á næstu árum.

Mér finnst gríðarlega mikilvægt að heimsbyggðin viðurkenni þau voðaverk sem framin voru á armensku þjóðinni sem þjóðarmorð. Þótt langt sé um liðið var þetta glæpur gegn mannkyni, þ.e. gegn okkur öllum. Þau voðaverk sem framin eru í öllu hernaðarbrölti heimsins í nútíð og framtíð byggjast nefnilega á því sem áður hefur verið gert. Það er löngu tímabært að Ísland viðurkenni þjóðarmorð á Armenum árin 1915–1917 og virði minningu fórnarlamba þessa glæps gegn mannkyni.

Ég vil vekja athygli á því að í greinargerð með tillögunni er viðauki þar sem kemur fram hvaða stofnanir, þjóðríki og önnur lönd og ríki hafa þegar viðurkennt þjóðarmorð á Armenum. Eins vil ég beina því til utanríkismálanefndar, sem ég tel að eigi að fá málið til umfjöllunar, að það ríki sem síðast viðurkenndi þjóðarmorð á Armenum var Svíþjóð og það var 11. mars 2010.

Eftir að þetta þingskjal kom fram var mér bent á að ályktun sænska þingsins hljómaði örlítið öðruvísi en hinar því að þar er þetta útvíkkað í þjóðarmorð á kristnum mönnum. Það voru fleiri þjóðflokkar stráfelldir þótt Armenar hafi verið langfjölmennastir. Má þar nefna Pontus-Grikki, Assýringa og Kaldea til viðbótar. Ég vil beina því til nefndarinnar að skoða það.