vatnalög og rannsóknir á auðlindum í jörðu, 1. umræða.
Frú forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á vatnalögum, nr. 15/1923, og lögum nr. 57/1998, um rannsóknir og nýtingu á auðlindum í jörðu, með síðari breytingum.
Með frumvarpi þessu eru lagðar til ákveðnar breytingar á lögum nr. 57/1998, um rannsóknir og nýtingu á auðlindum í jörðu, og vatnalögunum margfrægu, nr. 15/1923, í því skyni að samræma reglur um vatnsréttindi í anda vatnalaga. Þetta frumvarp er í samræmi við tillögur í skýrslu starfshóps sem iðnaðarráðherra skipaði um endurskoðun auðlindalaga, svonefndrar grunnvatnsnefndar og fram kom í maí 2012. Sú skýrsla var í framhaldinu kynnt í ríkisstjórn. Frumvarpið er jafnframt lagt fram og unnið á grunni þeirra breytinga sem gerðar voru á vatnalögum í lok árs 2011 og er til samræmis við þau. Þar voru gömlu vatnalögin frá 1923 uppfærð og treyst enn frekar í sessi en fallið frá gildistöku þeirra vatnalaga sem samþykkt voru á Alþingi árið 2006 og hverra gildistöku hafði ítrekað verið frestað.
Í þessari skýrslu og í niðurstöðum svonefndrar grunnvatnsnefndar kom fram sú eindregna afstaða starfshópsins að rétt væri að færa ákvæði um grunnvatn, þ.e. vatn neðan jarðar, sem verið hafði í auðlindalögum frá 1998, inn í sjálf vatnalögin og jafnframt að skilgreina nánar hugtakið grunnvatn og þær takmarkanir á eignarráðum landeiganda sem lúta að grunnvatni. Það er nákvæmlega þessi breyting sem lögð er til með frumvarpinu. Með henni er leitast við að tryggja að lagaþróun að því er varðar vatn verði í framtíðinni samræmd, hvort sem varðar yfirborðsvatn eða grunnvatn.
Sá aðskilnaður sem er í lögum í dag og varð í reynd lögfestur upp að vissu marki árið 1998 á reglum er varða annars vegar grunnvatn og hins vegar yfirborðsvatn stenst tæpast út frá vatnafræðilegu sjónarmiði og augljóst að þekking manna á eðli grunnvatns og samspili yfirborðsvatns og grunnvatns er önnur í dag en menn sáu fyrir, sérstaklega þegar vatnalögin voru sett á sínum tíma 1923. Áður en menn hófu að bora eftir vatni beindu menn eðlilega sjónum að yfirborðsvatninu og gáfu minni gaum að því sem var undir yfirborðinu. Þó voru í þeim lögum nokkur ákvæði um svonefnd „minni háttar vötn“ sem vissulega vísuðu niður í grunnvatnsflötinn. Hér er lagt til að þetta verði samræmt þannig að samfelldur og einsleitur lagarammi gildi um vatnið óháð því hvort það er á yfirborði eða neðan jarðar.
Meginefni frumvarpsins er nánar tiltekið það að í I. kafla þess eru gerðar breytingar á vatnalögunum og eru þær efnislega fjórþættar. Í fyrsta lagi er lagt til að gildissvið vatnalaga, sem kemur fram í 1. mgr. 1. gr., verði víkkað að því leyti að lögin nái einnig fortakslaust til grunnvatns.
Í öðru lagi er lagt til að við 1. gr. laganna bætist skilgreining á hugtakinu grunnvatn. Samræmis vegna er lagt til að sú skilgreining verði nánast samhljóða þeirri sem er að finna á sama hugtaki í auðlindalögum, nr. 57/1998.
Í þriðja lagi er lagt til að skýrt komi fram í 9. gr. laganna, sem fjallar um fyrrnefnd minni háttar vötn, að sú grein nái einnig til grunnvatns. Í reynd má segja að það hafi verið andi vatnalaganna á sínum tíma þó að framsetningin hafi verið í takt við nálgun manna til vatnsins á þeim tíma, samanber sem áður sagði að þau lög eru sett fyrir daga borana og annarra slíkra hluta. Þannig fari um grunnvatn með sama hætti og kveðið er á um í 9. gr. varðandi minni háttar vötn og eru ákveðin rök fyrir því þar sem til svonefndra minni háttar vatna hafa jafnan verið talin jarðvötn, hverir, laugar, ölkeldur, lindir og önnur slík fyrirbæri. Þá leiðir af sjálfu að um eignarrétt landeigenda gilda sömu reglur hvað grunnvatnið varðar og hin minni háttar vötnin.
Í fjórða lagi er lagt til að ákvæði auðlindalaga, nr. 57/1998, að því er varðar útgáfu rannsóknarleyfa og nýtingarleyfa, nái jafnframt til rannsóknar og nýtingar á vatnsauðlindum og þá að sjálfsögðu bæði yfirborðsvatni og grunnvatni. Eru þau ákvæði auðlindalaga nokkuð ítarlegri en þau ákvæði vatnalaga sem lúta að stjórnsýslu og hvaða framkvæmdir séu tilkynningarskyldar og leyfisskyldar. Um þetta allt er nánar fjallað í athugasemdum með frumvarpinu og vísast til þess.
Í seinni kafla laganna, þ.e. II. kafla, eru lagðar til tilteknar breytingar á lögum nr. 57/1998, um rannsóknir og nýtingu á auðlindum í jörðu.
Í fyrsta lagi er lögð til breyting með það fyrir augum að gæta samræmis milli gildissviðs vatnalaga og auðlindalaga að því er grunnvatn varðar og því tekið fram að um eignarrétt landeiganda að grunnvatni fari samkvæmt 9. gr. vatnalaga, nr. 15/1923.
Í öðru lagi er lögð til breyting, og þar er að vísu um óskylda breytingu að ræða en sem tengist þó engu að síður samspili auðlindalaga, nr. 57/1998, og 40. gr. raforkulaga, nr. 65/2003, að því er varðar rannsóknarleyfi. Verði sú breyting að lögum verður unnt að veita leyfi til að rannsaka orkulindir til undirbúnings raforkuvinnslu, leyfi sem ekki er eingöngu bundið við rannsókn innan netlaga heldur einnig utan. Menn hafa litið svo á, vegna þess hvernig frá þessu hefur verið gengið, að eingöngu væri heimilt að veita t.d. rannsóknarleyfi vegna mögulegra sjávarfallavirkjana innan netlaga. Með þessari breytingu er horft til þess að auðvitað gætu möguleikar á sjávarfallavirkjunum verið víðar við strendur og í fjörðum landsins, en hingað til hefur eingöngu verið heimilt að veita rannsóknarleyfi innan netlaga vegna slíkra virkjunarkosta. Hefur það varla verið ætlun manna eða vilji löggjafans að hafa það svo til framtíðar.
Frumvarpið er unnið í atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu að höfðu miklu samráði við umhverfis- og auðlindaráðuneytið, Orkustofnun og starfshópinn sem skilaði skýrslunni, svonefnda grunnvatnsnefnd. Nánar er þetta allt saman rakið í allítarlegri greinargerð sem frumvarpinu fylgir. Loks kemur fram að ekki er gert ráð fyrir því að samþykkt frumvarpsins hafi í för með sér nein útgjöld fyrir ríkissjóð.
Frú forseti. Ég legg til að frumvarpinu verði að lokinni umræðu vísað til hv. atvinnuveganefndar og 2. umr.
Hæstv. forseti. Ég vil á þessu stigi svo sem ekki tjá mig um efnisatriði málsins enda er það nýframkomið og hefur ekki gefist mikið ráðrúm til að kynna sér það vegna annarra mála sem hér hafa verið til umræðu. Ég ætla að sjálfsögðu ekki að leggjast gegn því að þetta mál fari til athugunar í atvinnuveganefnd eins og gert er ráð fyrir en í ljósi þess hversu skammt er eftir af þinginu velti ég fyrir mér hvort hæstv. ráðherra lítur svo á að í því séu einhver ákvæði sem nauðsyn beri til að afgreiða innan fárra daga áður en þing fer heim, hvort þarna eru einhver slík atriði sem nauðsynlegt sé að tekið verði á á næstu dögum og hvaða hugmyndir hæstv. ráðherra hefur þá um framhald málsins.
Frú forseti. Málið er nú tiltölulega skýrt, það er tiltölulega einfalt. Það snýst um þessa lagasamræmingu sem öll rök standa til. Ég get ekki haldið því fram að það sé knýjandi nauðsyn og himinn og jörð farist á einhverjum næstu vikum eða mánuðum, en þó er það þannig að augljóslega er betra að samræmið komist á sem fyrst.
Þar má til dæmis nefna rannsóknarleyfin, tengslin yfir í raforkulögin, þetta sem ég nefndi með núverandi stöðu hvað varðar sjávarfallavirkjanir og möguleg rannsóknarleyfi í því sambandi, að það er svona nokkuð ankannaleg staða að það sé bundið við svæði innan netlaga og ekki heimilt að fara þar út fyrir. Ég skal vel viðurkenna að æskilegra hefði verið að málið hefði komist fram fyrr en það tók þennan tíma að vinna úr tillögum nefndarinnar og var satt best að segja ekki byrjað mikið á því fyrr en í haust. Hún skilar í fyrravor og síðan er málið kynnt snemmsumars í ríkisstjórn og starfið hófst svo við að skoða þetta í haust eða snemma vetrar.
Í raun er frumvarpið mjög einfalt en menn vildu náttúrlega fara mjög vandlega í gegnum það að réttur umbúnaður væri á þessu hvað varðar það að samræma þetta að fullu vatnalögunum. Það eru þau sem ráða í raun og veru og þetta er samræmingarvinna til þess að lögin að öðru leyti, lög um rannsóknir og nýtingu auðlinda í jörðu, eftir atvikum þá tengingin yfir í raforkulögin, séu í samræmi við þessa meginlöggjöf. Málið er tiltölulega einfalt og liggur skýrt fyrir þannig að ég er nú svo bjartsýnn já, að ég geri mér fullar vonir um að atvinnuveganefnd vinni þetta rösklega. Það væri sómi að því að ljúka meðal annars afgreiðslu þessa ágæta máls hér fyrir þinglok.
Hæstv. forseti. Ég ítreka það sem ég sagði áðan að ég hef ekki forsendur til að meta hvort hér er um að ræða gott mál eða slæmt og verð þess vegna að hafa alla fyrirvara á því, ætla hvorki að fordæma þetta mál né hrósa því fyrr en það hefur fengið einhverja skoðun bæði af minni hálfu og þeirra sem sitja fyrir hönd Sjálfstæðisflokksins í atvinnuveganefnd.
Ég verð að segja að mér finnst það nokkur bjartsýni hjá hæstv. ráðherra að tala um að þessu verði lokið fyrir þinglok því að segja má að þessu eins og fjöldamörgum öðrum málum sé stefnt inn í ákveðið umferðaröngþveiti sem er fyrir hendi hér í þinginu þessa síðustu daga þingsins. Ég verð að ráða það af inntaki ræðu hæstv. ráðherra að þarna séu ekki svo knýjandi forsendur að eðlilegt sé að þetta verði sett mjög framarlega í forgangsröð þeirra mála sem lokið verður fyrir þinglok. Auðvitað er það svo að jafnvel þótt þeim sem unnið hafa að framgangi mála um langt skeið eða verið með þau á sínu verksviði innan ráðuneyta finnist mál einföld og auðskilin og augljós þá kann að vera að öðrum þingmönnum finnist þörf á að taka málin til nánari skoðunar og umræðu, leita umsagna, fá álit sérfræðinga og þess háttar, sem auðvitað er ansi knappur tími til svo að við séum bara alveg raunsæ í því sambandi.
Ég tek fram að ég er eins og flestir aðrir þingmenn í þeirri stöðu að vera að sjá þetta mál í fyrsta sinn í dag þannig að ég ætla hvorki að fordæma það né lýsa yfir stuðningi við það. Ég segi sem svo að ég vænti þess að málið fái eðlilega skoðun í atvinnuveganefnd þegar málið gengur þangað.
Frú forseti. Að sjálfsögðu metur svo nefndin það sjálf hvaða tíma hún þarf til að fara yfir málið en ég hygg nú að það sé tiltölulega fljótgert að sannreyna það og fá þá til þess gesti o.s.frv. Hér er nákvæmlega verið að gera það sem útskýrt er og sagt er, að fara í þessa samræmingu og hún er mjög brýn.
Ég verð að segja alveg eins og er að ég sakna þess stundum að ekki skuli koma hér fram í máli manna meiri metnaður fyrir hönd þingsins sem stofnunar, að ljúka verkum sínum og klára það sem til heilla horfir. Ég hefði gjarnan viljað sjá það á þessu síðasta ári, eftir talsverðan barning sem má segja að þessi ágæta stofnun og við öll hér höfum gengið í gegnum, að hér væri sá andi uppi og sá vinnumórall, ef maður má nota það orð, að menn hefðu mikinn metnað til þess á síðustu tveim, þrem vikum þingsins að ljúka verkum sem hafa verið lengi í vinnslu, lengur eða skemur.
Þetta er í raun viðhengi við það sem gert var 2011. Eftir langar og miklar umræður varð niðurstaðan þar algjörlega skýr lagalega, að viðhalda anda gömlu vatnalaganna frá 1923, sem ég tel vera með merkari löggjöf fyrir nú utan hvað hún er fallega orðuð. Hér er þá verið að ljúka því verki, samræma ákvæðin í öðrum lögum og ná utan um vatnið í heild sinni með því að færa ákvæði um grunnvatn inn í vatnalögin sjálf. Þetta er því tiltölulega einfalt og skýrt og ætti að vera fljótlegt að fara yfir það hvort hér sé ekki það vel um hnútana búið að engir ágallar séu á því lagatæknilegir né annars eðlis. Ég trúi ekki að pólitískur ágreiningur sé um þetta, ég held að við séum búin með það mál. Hin neikvæða skilgreining vatnalaganna gömlu mun fá að halda sér, það er afnotarétturinn og nýtingarrétturinn sem tilheyrir jarðareigninni sem er skilgreindur og ekki er verið að hrófla við því hér.
Frumvarpið gengur til 2. umr.
Frumvarpið gengur til atvinnuvn.