framkvæmdaáætlun í barnavernd til 2014, síðari umræða.
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti með breytingartillögu um tillögu til þingsályktunar um framkvæmdaáætlun í barnavernd fram til næstu sveitarstjórnarkosninga árið 2014 frá meiri hluta velferðarnefndar.
Fyrir nefndina komu fjölmargir aðilar sem nefndir eru í nefndarálitinu auk þess sem margar umsagnir bárust velferðarnefnd um málið.
Almennt um framkvæmdaáætlun í barnavernd. Samkvæmt 5. gr. barnaverndarlaga, nr. 80/2002, er yfirstjórn barnaverndarmála í höndum velferðarráðuneytisins og ber ráðuneytið einnig ábyrgð á almennri stefnumótun í barnaverndarmálum. Samkvæmt 7. gr. barnaverndarlaga skal Barnaverndarstofa vinna að samhæfingu og eflingu barnaverndarstarfs í landinu og vera ráðherra til ráðgjafar um stefnumótun í málaflokknum og hlutast til um að fram fari þróunar- og rannsóknarstarf á sviði barnaverndar. Þá er Barnaverndarstofa til aðstoðar og leiðbeiningar fyrir barnaverndarnefndir í landinu, m.a. varðandi framkvæmd og túlkun barnaverndarlaga. Velferðarráðuneytið hefur eftirlit með starfi Barnaverndarstofu og skal ráðherra leggja fyrir Alþingi tillögu til þingsályktunar um framkvæmdaáætlun í barnavernd eftir hverjar sveitarstjórnarkosningar. Með framkvæmdaáætlun í barnavernd er horft til framtíðar og er hún grunnur að langtímaáætlun og stefnumörkun í málaflokknum.
Þrátt fyrir að barnaverndarlögin séu frá árinu 2002 er þetta aðeins í annað sinn sem lögð er fram tillaga til þingsályktunar um framkvæmdaáætlun í barnavernd. Á vorþingi 2008 var samþykkt þingsályktunartillaga þáverandi félags- og tryggingamálaráðherra um framkvæmdaáætlun í barnavernd fram til sveitarstjórnarkosninga vorið 2010 og nú á vorþingi 2013 er til umfjöllunar framkvæmdaáætlun í barnavernd fram til sveitarstjórnarkosninga vorið 2014. Samkvæmt barnaverndarlögum skal framkvæmdaáætlunin lögð fram til fjögurra ára í senn að loknum hverjum sveitarstjórnarkosningum. Þá metnaðarfullu framkvæmdaáætlun sem hér er til umfjöllunar verður því óhjákvæmilega að líta á í því ljósi að hún mun aðeins gilda í eitt ár. Hætt er við því að framkvæmdaáætlun í jafnmikilvægum málaflokki og barnavernd nái ekki markmiðum sínum þegar framkvæmd hennar er gefinn jafnskammur tími og raun ber vitni.
Hinn 20. febrúar sl. samþykkti Alþingi lög um samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins sem í daglegu tali er nefndur barnasáttmálinn. Telur meiri hlutinn það fagnaðarefni og til þess fallið að styrkja réttindi barna. Reglur barnasáttmálans miða að því að tryggja börnum ákveðin réttindi auk þess sem sáttmálinn leggur margvíslegar skyldur á stjórnvöld, t.d. varðandi fræðslu og forvarnir. Meiri hlutinn leggur áherslu á að litið verði til barnasáttmálans við framkvæmd framkvæmdaáætlunarinnar eftir því sem við á hverju sinni.
Í framkvæmdaáætluninni er lögð áhersla á að viðhalda þeirri þekkingu sem til staðar er um málaflokkinn hjá Barnaverndarstofu og efla hana eftir þörfum sem og þekkingu hjá barnaverndarnefndum. Gestir sem komu fyrir nefndina sem og umsagnaraðilar voru almennt jákvæðir gagnvart framkvæmdaáætluninni og voru reifuð fjölmörg sjónarmið á fundum nefndarinnar. Meiri hlutinn telur rétt að nefna að fram komu athugasemdir þess eðlis að um óraunhæfa framkvæmdaáætlun væri að ræða að nokkru leyti þar sem fyrirsjáanlegt væri að nauðsynlegt fjármagn til að hrinda mörgum verkefnum hennar í framkvæmd væri ekki til staðar. Þá var einnig bent á að verkefnum í áætluninni væri ekki settur skýr tímarammi og þau ekki kostnaðargreind. Hér á eftir verður vikið að helstu atriðum sem meiri hlutinn telur rétt að fjalla um og leggja sérstaka áherslu á við afgreiðslu á málinu.
Hæstv. forseti. Ég tel mikilvægt, og það kom fram í nefndinni, að við gerð framkvæmdaáætlunar um barnavernd sé settur tímaramminn um hana eins og aðrar framkvæmdaáætlanir og áætlað fjármagn í hvern málaflokk. Nauðsynlegt er að huga að forvörnum og vakti það óneitanlega athygli meiri hlutans að í framkvæmdaáætluninni er ekki að finna tillögur sem snúa að forvörnum gegn ofbeldi. Litlu opinberu fé hefur verið varið til forvarna gegn ofbeldi en frjáls félagasamtök hafa að mestu leyti fjármagnað slíkar forvarnir. Hins vegar er töluverðu opinberu fé varið til forvarna í ýmsum öðrum málaflokkum. UNICEF á Íslandi hefur gefið út tillögur um leiðir til að minnka ofbeldi gegn börnum á Íslandi og er þar að finna tillögu um að sett verði á laggirnar ofbeldisvarnaráð sem hafi það hlutverk að sjá um samhæfingu aðgerða og framkvæmd forvarna gegn ofbeldi sem beinist að börnum.
Það er ekki eingöngu UNICEF sem berst gegn ofbeldi gegn börnum og kynbundnu ofbeldi gegn börnum heldur hafa Evrópuráðið og fleiri aðilar lagt áherslu á að þetta mein sem verið hefur til staðar sé grafið upp og gert opinbert þannig að hægt sé að bregðast við því bæði með forvörnum og stuðningi við þau börn og þær fjölskyldur sem fyrir ofbeldinu verða.
Tillaga UNICEF er nokkuð ítarlega útfærð í því skjali sem samtökin gáfu út 16. janúar síðastliðinn, en þar kemur fram að markmið ofbeldisvarnaráðs væri m.a. að auka fræðslu og aðrar aðgerðir gegn ofbeldi með áherslu á ofbeldi gegn börnum. Í því sambandi væri nauðsynlegt að líta á ofbeldi sem sérstaka ógn og að markvisst yrði barist gegn því líkt og gert hefur verið um aðra þætti í samfélaginu, t.d. bætt umferðaröryggi með notkun öryggisbelta og aðgerðum til að draga úr ölvunarakstri þar sem náðst hefur töluverður árangur. Þá ætti ráðið að styðja og hvetja til rannsókna á umfangi og eðli ofbeldis á Íslandi með sérstakri áherslu á ofbeldi gegn börnum. Er í því sambandi vikið að því að í aðgerðaáætlun þáverandi ríkisstjórnar árið 2006 var m.a. gert ráð fyrir því að gerð yrði heildstæð rannsókn á ofbeldi gegn börnum á Íslandi en sú rannsókn var hins vegar aldrei unnin. Þá mundi ofbeldisvarnaráð halda úti miðlægu gagnasafni um málaflokkinn og styðja aðgerðir til að draga úr eftirspurn eftir klámi og auka fræðslu um tengsl ofbeldis, vændis og kláms. Vísast að öðru leyti til útgefins skjals UNICEF um tillögur um leiðir til að minnka ofbeldi gegn börnum.
Í gær var haldinn fundur með fulltrúum UNICEF og fulltrúum nokkurra ungmenna sem orðið hafa fyrir kynferðislegu ofbeldi. Þeir mynda sérfræðihóp innan UNICEF hér á landi til þess að móta og leggja áherslur á hvernig bregðast skuli við ofbeldi. Var fundurinn haldinn með nokkrum ráðherrum og kynntu ungmennin ráðherrum það sem þau höfðu sjálf upplifað og hvernig kerfið hafði brugðist við. Það var sterk upplifun fyrir alla þá hæstv. ráðherra sem á hlustuðu og mun örugglega skila sér inn í næstu framkvæmdaáætlun og eins verða forvarnir og ábendingar UNICEF teknar alvarlega. Meiri hlutinn telur því afar mikilvægt að í næstu framkvæmdaáætlun í barnavernd, sem leggja á fram eftir sveitarstjórnarkosningarnar vorið 2014, verði fjallað um mikilvægi forvarna og verkefni sem UNICEF á Íslandi leggur til.
Tekið er á fjölmörgu öðru í áætluninni, eins og menntun starfsmanna og rannsóknum í málaflokknum, sem eru mjög mikilvægar. Nefndin fjallaði nokkuð um menntun þeirra starfsmanna sem vinna að barnaverndarmálum, hvort heldur er á Barnaverndarstofu eða í barnaverndarnefndum. Fyrir nefndinni kom fram að þeir starfsmenn sem vinna að erfiðustu málaflokkum barnaverndarmála væru undir miklu álagi og að menntun þeirra væri í mörgum tilfellum ekki sniðin að því erfiða starfi sem þeir eiga í vændum. Þörf væri á sérhæfðu framhaldsnámi með færni til að vinna að rannsóknum og þróun á aðferðum í málaflokknum í teymisvinnu með öðrum sérfræðingum innan stofnunar og utan. Þá kom einnig fram að skriflegum þætti barnaverndarstarfs væri ábótavant og stæði rannsóknarstarfi í málaflokknum fyrir þrifum.
Nefndin fjallaði einnig um stærð barnaverndarnefnda og hvort rétt væri að breyta lágmarksfjölda íbúa að baki hverri barnaverndarnefnd samkvæmt barnaverndarlögum, en samkvæmt ákvæðinu skal samanlagður íbúafjöldi sveitarfélaga að baki hverri barnaverndarnefnd ekki vera undir 1.500 íbúum. Til samanburðar má geta þess að samsvarandi lágmarksfjöldi varðandi þjónustusvæði fyrir fatlað fólk, samkvæmt lögum um málefni fatlaðs fólks, eru 8.000 íbúar. Með fækkun barnaverndarnefnda væri hægt að efla þær sem eftir eru með auknum mannafla og meiri sérfræðiþekkingu. Rétt er að leita allra leiða til að efla barnaverndarstarf og nýta fjármuni sem best og ætti því m.a. að kanna hvort faglegar ástæður mæli með því að fækka barnaverndarnefndum. Væri það óháð því hvort farið yrði í sameiningu sveitarfélaga eða ekki, heldur bæri að líta á þá fyrirmynd sem við höfum hvað varðar þjónustusvæði fyrir fatlað fólk og horfa á barnaverndarnefndirnar og þá sérfræðiþjónustu sem þær verða að veita samkvæmt því.
Nokkuð var rætt um þjónustu á stofnunum og eru því gerð skil að orðið hefur viðhorfsbreyting til stofnanameðferða og dregið hefur verið úr því að börn séu vistuð á sérstökum stofnunum en þess í stað er fjölskyldum barna sem þurfa á þjónustu barnaverndaryfirvalda að halda veittur meiri stuðningur og aðstoð heima við þannig að ekki þurfi að taka barn af heimili sínu. Meðferðarheimilum fyrir börn hefur fækkað á síðustu árum en þau sem eftir eru hafa hins vegar styrkst hvað fagþekkingu starfsfólks varðar. Nú er lögð áhersla á stigskipta þjónustu og fjölkerfameðferð og aðkomu fleiri aðila en áður, t.d. í gegnum skólakerfið og félagsþjónustu sveitarfélaga. Hugmyndafræðin snýst sem sé um að halda börnunum í heimahögum og nýta traust fjölskyldunetsins þar sem það er til staðar í stað þess að fjarlægja börnin af heimilum sínum. En ekki verður horft fram hjá því að sum börn þurfa á vistun á stofnun að halda og telur meiri hlutinn mikilvægt að þau úrræði standi áfram til boða fyrir þau börn sem þurfa slíka vistun. Sú þróun sem orðið hefur upp á síðkastið er hins vegar jákvæð og þjónar hagsmunum flestra barna, en tryggja þarf að sú þróun verði um allt land svo öll börn og fjölskyldur þeirra, óháð búsetu, hafi aðgang að sambærilegum stuðningi.
Nokkuð var fjallað um þjónustu við fötluð börn og eru því gerð skil. Nefndin var sammála um að skilgreina þurfi fötluð börn sem sérstakan áhættuhóp með hliðsjón af þeirri viðkvæmu stöðu sem þau eru í. Er frekar gerð grein fyrir því hér í nefndarálitinu.
Einnig var rætt um nýja meðferðarstofnun, en hjá Barnaverndarstofu kom fram að lagt hefur verið til að sett verði á fót ný meðferðarstofnun sem verði aðallega fyrir unglinga á aldrinum 16–18 ára, sem glíma við alvarlegan vímuefnavanda, sem hafa jafnvel lokið einni eða fleiri meðferðum á stofnunum Barnaverndarstofu og geta ekki nýtt sér önnur vímuefnameðferðarúrræði eða er ítrekað vísað burt úr slíkum úrræðum vegna hegðunarvandamála. Slík stofnun gæti einnig nýst til að þjónusta þá unglinga sem sæta gæsluvarðhaldi eða hafa hlotið óskilorðsbundna dóma og geta ekki eða vilja ekki afplána dóma á öðrum meðferðarheimilum Barnaverndarstofu eða að ekki er talið æskilegt að vista þá með öðrum unglingum á meðferðarheimilum.
Verði slík stofnun að veruleika væri tryggt að börn undir 18 ára aldri sem sæta gæsluvarðhaldi eða hljóta óskilorðsbundna dóma verði ekki vistuð í fangelsi með fullorðnum föngum. Er slík stofnun ein af skilyrðunum fyrir því að Ísland geti uppfyllt skyldur sínar samkvæmt samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins. Frá því að Ísland fullgilti barnasáttmálann hefur verið í gildi yfirlýsing íslenskra stjórnvalda við ákvæði c-liðar 37. gr. barnasáttmálans, en í ákvæðinu er kveðið á um að vista skuli fanga undir 18 ára aldri aðskilda frá fullorðnum föngum. Eins og komið hefur fram hefur barnasáttmálinn nú öðlast lagagildi hér á landi og er því brýnt að leyst verði úr því hvernig vista megi gæsluvarðhaldsfanga undir 18 ára aldri sem og þá sem hlotið hafa óskilorðsbundna dóma aðskilda frá fullorðnum föngum.
Fyrir nefndinni kom einnig fram að rekstur stofnunar sem þessarar mundi kosta um 250 millj. kr. á ári og hefur Barnaverndarstofa eins og sakir standa ekki fjárveitingu til að mæta þeim kostnaði. Meiri hlutinn telur að leggja þurfi heildstætt mat á hvernig haga beri uppbyggingu nauðsynlegra stofnanaúrræða svo hægt verði að mæta kröfum barnasáttmálans um að börnum skuli haldið aðskildum frá fullorðnum föngum. Því þarf að kanna vel út frá faglegum sem og fjárhagslegum forsendum hvort möguleiki sé á að setja á fót nýja stofnun á gildistíma þessarar framkvæmdaáætlunar eða hvort önnur úrræði skuli könnuð.
Í framkvæmdaáætluninni er getið nokkurra tilraunaverkefna. Þar er fjallað um tilraunaverkefni sem starfrækt hafa verið síðustu ár, það kemur fram í greinargerð með þingsályktunartillögunni. Annars vegar er um að ræða verkefni vegna tilkynninga um heimilisofbeldi, en til þessa verkefnis hefur verið ráðinn sérfræðingur til að fara með lögreglunni á höfuðborgarsvæðinu í útköll vegna heimilisofbeldis þar sem börn eru á heimilum. Sérfræðingurinn hefur það hlutverk að ræða við barnið, huga að líðan þess og meta hvaða stuðningur er viðeigandi fyrir barnið og veita í kjölfarið meðferð. Fyrir nefndinni kom fram að um mjög gott og þarft verkefni væri að ræða enda getur það haft alvarleg áhrif á börn og þroska þeirra að búa við heimilisofbeldi. Þá kom fram að rétt væri að meta árangur verkefnisins og halda því áfram ef árangur teldist góður. Einnig var um nokkur önnur verkefni að ræða sem getið er hér, en því miður hefur Barnaverndarstofa ekki fjármagn til að sinna þeim verkefnum sem lýst er í greinargerðinni. Telur meiri hlutinn það mjög miður, enda er um mikilvæg tilraunaverkefni að ræða þar sem sjónum er beint að hópi barna sem hingað til hefur verið töluvert afskiptalaus í kerfinu og fengið litla þjónustu en hefur augljóslega mikla þörf fyrir hana. Verði verkefnin lögð niður er það óheillaþróun en meiri hlutanum er þó fullljóst að Barnaverndarstofu er sniðinn þröngur stakkur hvað fjármagn varðar og að forgangsraða verður verkefnum innan stofnunarinnar.
Eins og ég sagði í upphafi er mikilvægt að kostnaðargreina málaflokkinn og að sú framkvæmdaáætlun sem gerð verður næst, sem er þá vonandi til fjögurra ára, sé tekin alvarlega. Meiri hlutinn telur mikilvægt að leitað verði allra leiða til að nýta fjármagn til málaflokksins sem best og auka fjárheimildir til barnaverndarmála eftir því sem frekast er unnt til að hægt sé að þróa áfram barnaverndarstarf hér á landi af miklum gæðum til hagsbóta fyrir öll börn sem þurfa á þjónustu að halda sem og fjölskyldur þeirra.
Svo segir hér að lokum, hæstv. forseti:
„Meiri hlutinn telur framkvæmdaáætlun í barnavernd mikilvæga sem stefnumótun í málaflokknum. Meiri hlutinn telur þó að framkvæmdaáætlun sem þessi þurfi að vera markvissari og með skýrum tímaramma fyrir hvert verkefni sem skulu kostnaðargreind svo hægt sé að meta hversu mikið fjármagn þurfi til að hrinda áætluninni í framkvæmd.“
Það verður ekki of oft gert að brýna þá sem leggja fram næstu áætlun að gera það með þessum hætti, þannig að framkvæmdaáætlun sé tekin alvarlega og fjármagn ætlað í málaflokkinn.
Meiri hlutinn leggur fram breytingartillögu um að velferðarráðuneytinu verði gert að gera velferðarnefnd Alþingis grein fyrir framvindu framkvæmdaáætlunarinnar á hverju vorþingi frá samþykkt hennar. Með því móti fái þingið nauðsynlegar upplýsingar til að að fylgja eftir framkvæmd áætlunarinnar. Meiri hlutinn telur einnig að við gerð framkvæmdaáætlunar sem þessarar skuli leitað samráðs við helstu hagsmunaaðila þannig að sem flestir komi að borðinu og öll sjónarmið komi fram. Meiri hlutinn telur því nauðsynlegt að þær athugasemdir sem fjallað hefur verið um verði teknar til athugunar við vinnu að næstu framkvæmdaáætlun barnaverndarlaga, þ.e. að leggja hana fram eftir næstu sveitarstjórnarkosningar vorið 2014.
Að því virtu leggur meiri hlutinn til að þingsályktunartillagan verði samþykkt með svohljóðandi breytingu:
„Við bætist nýr töluliður, svohljóðandi:
4. Eftirfylgni Alþingis.
Velferðarráðuneytið skal á hverju vorþingi frá samþykkt þingsályktunar þessarar gera velferðarnefnd Alþingis grein fyrir framgangi framkvæmdaáætlunarinnar á undangengnu ári á fundi nefndarinnar.“
Hv. þingmenn Einar K. Guðfinnsson og Unnur Brá Konráðsdóttir gerðu sérstaka bókun sem fylgir hér með og tel ég að hv. þm. Einar K. Guðfinnsson muni vilja gera grein fyrir bókuninni þannig að ég les hana ekki upp.
Undir nefndarálitið skrifa auk mín hv. þingmenn Sigríður Ingibjörg Ingadóttir formaður, Jónína Rós Guðmundsdóttir, Logi Már Einarsson, Oddný G. Harðardóttir, Einar K. Guðfinnsson, með fyrirvara, Unnur Brá Konráðsdóttir, með fyrirvara, og Guðmundur Steingrímsson.
Hæstv. forseti. Ég læt máli mínu lokið og hef kynnt nefndarálit um tillögu til þingsályktunar um framkvæmdaáætlun í barnavernd.
Virðulegi forseti. Við hv. þm. Unnur Brá Konráðsdóttir ritum undir nefndarálitið með fyrirvara og skýrum fyrirvara okkar með eftirfarandi bókun, með leyfi virðulegs forseta:
„Í raun er hér ekki um eiginlega framkvæmdaáætlun að ræða, þó að heiti þingskjalsins gefi annað til kynna. Þessi áætlun gildir í um eitt ár og felur fremur í sér ramma utan um núverandi starfsemi og almenna stefnumótun. Meginhluti þess tímabils sem áætlunin tekur til hefur þegar verið ákveðinn með fjárveitingum fyrir árið 2013. Helsti galli áætlunarinnar er sá að hún er ekki nægjanlega markviss. Enginn tímarammi er markaður fyrir einstök verkefni. Ekki er heldur að finna kostnaðargreiningu á verkefnunum né vegna áætlunarinnar í heild. Allt þetta verður að bíða nýrrar áætlunar, sem ekki verður gerð fyrr en í fyrsta lagi einhvern tíma á næsta ári.
Varðandi áform um nýja meðferðarstofnun, sem meðal annars gæti leitt af lögfestingu Alþingis á samningi Sameinuðu þjóðanna um rétt réttindi barnsins, er mjög margt óljóst. Enn er ómótað hvernig slíkri stofnun verði háttað. Talið er að rekstur hennar kosti árlega 250 millj. kr. Fjárveitingar næstu ára munu hins vegar ráða því hvort, hvenær og þá hvernig sú stofnun verði sett á laggirnar.“
Virðulegi forseti. Þetta er í skemmstu máli sýn okkar hv. þm. Unnar Brár Konráðsdóttur á þetta mál. Í sjálfu sér getum við tekið undir fjölmargt og sennilega flest af því sem sagt er í almennri stefnumótun sem kemur fram í skjalinu. Hins vegar er ákaflega áríðandi að við áttum okkur á því að hér er ekki í rauninni verið að móta framkvæmdaáætlun. Það er heiti þingsályktunartillögunnar, þ.e. framkvæmdaáætlun í barnavernd fram til næstu sveitarstjórnarkosninga árið 2014.
Nú er komið fram á árið 2013. Fyrir liggja samþykkt fjárlög. Þar með er búið að ramma inn umfang þeirrar starfsemi sem gert er ráð fyrir og Alþingi hefur samþykkt að gæti farið fram á grundvelli þessarar áætlunar á þessu ári. Sveitarstjórnarkosningar verða fyrri hluta árs 2014. Þá munu eingöngu hafa lifað af árinu 2014 fáeinir mánuðir. Það er því ljóst að væntanlega mun ekkert stórt gerast á þeim fáeinu mánuðum sem líða frá árslokum 2013 og þar til sveitarstjórnarkosningar fara fram á næsta ári. Þess vegna má segja sem svo að verið sé fremur að uppfylla tiltekna lagaskyldu um framkvæmdaáætlunina sem gert er ráð fyrir að afgreidd sé fyrir sveitarstjórnarkosningar í hvert sinn. Það er í raun og veru það sem verið er að uppfylla.
Ekkert af þessu breytir hins vegar því að það viðfangsefni sem við erum að fást við í þessari þingsályktunartillögu er gríðarlega þýðingarmikið. Velferð barna og ungmenna er eitthvert mikilvægasta viðfangsefni sem við tökumst á hendur. Hér er ekki um að ræða einkamál stjórnmálanna, hér er ekki um að ræða einkamál ríkisvaldsins eða sveitarfélaga. Auðvitað er þetta á ábyrgð okkar allra, ekki síst okkar foreldra, og það er til þeirrar ábyrgðar sem við verðum umfram allt að skírskota. En því miður er það hins vegar svo að fjölmörg vandamál sem börn og ungmenni glíma við eiga sér stað inni á heimilum þeirra. Heimilin, sem eiga að vera börnunum skjól, eru þeim í allt of mörgum tilvikum hreint víti. Og það er ekki síst á þeim vandamálum sem er óskaplega erfitt að taka. Réttur foreldra er eðlilega mikill en þegar foreldrar bregðast foreldrahlutverki sínu, sem er að vernda börnin sín, ala þau upp, ala önn fyrir þeim og reyna að framfleyta þeim inn í lífið með eins góðum hætti og mögulegt er, þegar foreldrar bregðast þessu grundvallarhlutverki sínu er samfélagið í óskaplega miklum vanda.
Við reynum að taka á þessu með margvíslegum úrræðum. Það gerum við með fræðslu sem fram fer í gegnum skólana, grunnskólana og leikskólana. Þar er á margan hátt frábært verk unnið. Við verðum vör við það að börn koma heim til sín með upplýsingar og fróðleik og má kannski segja að þau verði fyrir uppeldislegum áhrifum í skólanum þar sem þeim er gerður ljós raunverulegur réttur sinn sem barns. Þó að lítil börn eigi stundum erfitt með að skilja þessa hluti þá átta þau sig engu að síður á því þegar slík mál eru sett í það samhengi sem börn skilja. Kennarar og leikskólakennarar eru auðvitað færir um að miðla til þeirra. Þau eru þess vegna kannski betur á varðbergi en ella og skilja betur þegar brotinn er á þeim réttur.
Hins vegar eru börn ekki í sömu færum og við fullorðna fólkið til að koma á framfæri ótta sínum og því að verið sé að beita þau ofbeldi. Það er erfiða vandamálið sem við stöndum frammi fyrir. Fjölmörg félagasamtök koma þarna einnig til skjalanna. Ég þori varla að nefna nein nöfn í þessu sambandi því að með því gæti verið litið svo á að ég væri að sleppa því að nefna einhverja sem ættu þar ríkulegan hlut að máli. Ég ætla þó að nefna UNICEF, sem nýlega gaf út merkilega skýrslu um stöðu barna og ungmenna og ofbeldi gagnvart þeim sem ég hvet sem flesta til að kynna sér. Þar er á margan hátt dregin upp býsna alvarleg mynd. Ég vek athygli á tölum sem birtust í þeirri skýrslu.
Á ári hverju berast yfir 400 tilkynningar um kynferðislegt ofbeldi gagnvart börnum í landinu. Þetta eru hrollvekjandi tölur. Ég verð að játa að ég hrökk illilega við þegar okkur var gerð grein fyrir því í velferðarnefnd að það væri miklu líklegra að ung stúlka á aldurskeiði unglingsáranna yrði fyrir kynferðislegu ofbeldi einhvern tíma á lífsleiðinni en að viðkomandi tæki upp á því að reykja. Við vitum að reykingar eru vá og við viljum spyrna gegn þeim og það hefur tekist vel á margan hátt gagnvart ungu fólki sem betur fer. En þegar kemur að þessu og við sjáum að þessi duldi vandi er til staðar og við sem samfélag höfum ekki fundið ráð til að taka á því með viðeigandi hætti verðum við auðvitað að láta það okkur að kenningu verða.
Þetta er ég að segja vegna þess að við blasir gríðarlegt verkefni á þessu sviði sem skiptir öllu máli að við tökumst á við. Einnig var upplýst í starfi nefndarinnar við undirbúning málsins að um 300 börn eru núna vistuð utan heimila sinna hjá fósturforeldrum, hjá fólki sem tekur þau að sér í lengri eða skemmri tíma utan heimilisins. Þetta finnst mér vera tala sem lætur mann hrökkva við.
Því miður er það þannig að þó að við séum að reyna að bregðast við á þann hátt að meðhöndla vandamálin þannig að börn geti dvalið á heimilum sínum þá hefur samfélagið engu að síður orðið að bregðast við með þeim hætti sem ég er að nefna. Ég vil líka segja í þessu samhengi að þrátt fyrir að við viljum reyna að tryggja sem best og lengst að börn geti átt samvistir með foreldrum sínum á heimilum sínum verðum við að horfast í augu við það að við erum ekki lengra komin en það, og samfélagið okkar er enn þá á þeirri braut, að við verðum engu að síður að viðhalda stofnanameðferð um ókomin ár. Það er hinn bitri veruleiki. Við getum ekki látið eins og við getum horfið frá þeirri stofnanauppbyggingu, þó að við viljum öll þróa úrræðin þannig að við þurfum sem fæstar stofnanir, þá getum við ekki horft fram hjá þeirri staðreynd að við erum ekki komin þangað í úrræðum okkar að við getum yfirgefið stofnanaumhverfið algjörlega.
Eitt af því sem vikið er að í áætluninni eru þau áform sem uppi eru um að setja á laggirnar stofnun til að þjónusta þá unglinga sem sæta gæsluvarðhaldi eða hafa hlotið óskilorðsbundna dóma og geta ekki eða vilja ekki afplána dóma á meðferðarheimilum Barnaverndarstofu og ekki er talið æskilegt að séu vistuð, að sjálfsögðu, með fullorðnum föngum. Þarna er um að ræða gríðarlega mikið verkefni.
Við höfum núna nýlega fullgilt barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Úrræði þarf fyrir börn sem sæta gæsluvarðhaldi eða hljóta óskilorðsbundna dóma því gert er ráð fyrir því í þeim samningi að þau séu ekki vistuð í fangelsi með fullorðnum föngum.
Hér er hins vegar ekki búið að svara því í fyrsta lagi hvernig á að bregðast við þessu, með hvaða hætti á að bregðast við þeim nýja veruleika og alls ekki hvernig sú stofnun verði sett á laggirnar eða þá hvenær. Ekki er gert ráð fyrir þeim fjármunum sem þarf í rekstur slíkrar stofnunar, en hún mun kosta að talið er 250 millj. kr. á ári. Það eru miklir peningar. Miðað við þá fjármuni sem við setjum í barnaverndarmál er hættan sú að þetta kunni að kalla á nýja forgangsröðun sem erfitt verður að hrinda í framkvæmd innan þess þrönga fjárhagsramma sem barnaverndarmálin búa við. Þess vegna tel ég nauðsynlegt að menn hugsi þessi mál mjög vel, reyni að átta sig á því með hvaða hætti hægt sé að koma þeirri stofnun við og kanni sérstaklega hvort unnt sé að hrinda þessu verkefni í framkvæmd fyrir minni fjármuni en gert er ráð fyrir í þeim áætlunum sem kynntar voru í velferðarnefnd um þessi mál.
Virðulegi forseti. Það væri mjög freistandi að fjalla betur um þennan mikilvæga málaflokk sem ég tel að við eigum mjög að láta okkur varða. Ég ætla ekki að gera það að þessu sinni, ég gerði það með nokkrum orðum þegar mælt var fyrir þessari tillögu.
Ég ítreka að við hv. þm. Unnur Brá Konráðsdóttir stöndum að tillögunni. Við vekjum hins vegar athygli á því að hér er ekki um að ræða eiginlega framkvæmdaáætlun, hún er það ekki vegna þess að búið er að marka þessum málaflokki tiltekinn fjárhagslegan ramma í gildandi fjárlögum og engin áform hafa verið uppi um að breyta því.
Í öðru lagi er sá tími sem líður fram til sveitarstjórnarkosninga skammur og mun auðvitað ekki breyta mjög miklu í þessum efnum. Ekki er búið að taka ákvarðanir um stóra hluti eins og þá stofnun sem á að vista þau börn innan 18 ára aldurs sem þurfa að sæta gæsluvarðhaldi eða hljóta óskilorðsbundna dóma. Þeim spurningum er einfaldlega algjörlega ósvarað og þau munu bíða betri tíma.