móðurmálskennsla.
Frú forseti. Fyrir skemmstu fengum við fregnir af því í fjölmiðlum að börn sem hingað koma frá öðrum löndum sitja ekki öll við sama borð, sum fá að læra móðurmál sitt í stað dönsku en önnur ekki. Því hefur jafnvel verið haldið fram, fræðimenn hafa komist að þeirri niðurstöðu og ýmsar rannsóknir benda til þess, að góður málþroski í móðurmáli sé undirstaða læsis. Það hefur komið fram að börnum sem hingað koma frá Noregi, Svíþjóð og Póllandi sé boðið upp á stað- eða fjarnám í móðurmáli sínu í stað dönsku. Það hefur líka verið sagt frá því fjölmiðlum, sem vekur sérstaka eftirtekt, að dæmi séu um að börnum hafi jafnvel verið meinað að nota móðurmál sitt í skólum og meinað að koma með skólabækur á eigin móðurmáli í frjálsa tíma í skólum, sem er mjög sérkennilegt svo ekki sé meira sagt. Fræðimenn halda því sem sagt fram að góður málþroski í móðurmáli sé undirstaða læsis.
Í frétt í Ríkisútvarpinu í miðjum aprílmánuði var m.a. viðtal við Birnu Arnbjörnsdóttur, prófessor í annarsmálsfræðum við Háskóla Íslands, sem sagði að fræðimenn væru sammála um að góður málþroski í móðurmáli væri undirstaða læsis og þess að börn lærðu að lesa sér til gagns. Hún segir jafnframt að fái barn ekki tækifæri til þess að viðhalda móðurmálinu geti það haft áhrif á vitsmunaþroska þess og þess vegna sé mjög mikilvægt að börn sem komi hingað til lands fái móðurmálskennslu vegna þess að við vitum að með því ykjust möguleikar þeirra til náms.
Þess vegna finnst mér mjög mikilvægt að velta upp þeirri spurningu sem ég hef lagt fyrir hæstv. menntamálaráðherra. Það er staðreynd að um 6% barna í íslenskum grunnskólum hafa annað móðurmál en íslensku. Aðeins um 80% barna innflytjenda skrá sig í framhaldsskóla samanborið við 96% barna innfæddra Íslendinga. Þetta er auðvitað áhyggjuefni. Miklu lægra hlutfall innflytjenda klárar framhaldsskólann og meginástæða þess er að þá nemendur skortir íslenskukunnáttu til að ná nógu góðum tökum á náminu. Til þess þurfa þeir líka færni í eigin tungumáli. Þess vegna hef ég lagt þessa fyrirspurn fyrir hæstv. menntamálaráðherra: Hvernig hyggst ráðherra tryggja að börn á leikskóla-, grunnskóla- og framhaldsskólaaldri, sem hafa annað móðurmál en íslensku, fái viðunandi kennslu í sínu móðurmáli í skólum landsins?
Virðulegi forseti. Ég vil byrja á því að þakka hv. þm. Árna Þór Sigurðssyni fyrir fyrirspurn hans.
Lög um grunn- og framhaldsskóla gera ráð fyrir því að nemendur með annað móðurmál en íslensku fái tækifæri til að viðhalda móðurmáli sínu, t.d. sem valgrein eða í fjarnámi. Samkvæmt lögum um grunnskóla eiga nemendur með annað móðurmál en íslensku rétt á kennslu í íslensku sem öðru tungumáli. Með kennslunni er stefnt að virku tvítyngi þessara nemenda og þeir geti stundað nám í grunnskólum og tekið virkan þátt í íslensku samfélagi. Grunnskólum er heimilt að viðurkenna kunnáttu í móðurmáli nemenda með annað móðurmál en íslensku sem hluta af skyldunámi er komi í stað skyldunáms í erlendu tungumáli.
Í reglugerð um rétt nemenda í framhaldsskólum til kennslu í íslensku segir að framhaldsskóli sé ekki ábyrgur fyrir náminu en geti verið tengiliður, t.d. við gagnasöfn, bókasöfn, félög og annað það sem veiti nemendum aðgang að kennslu í eigin móðurmáli.
Ekki er með sambærilegum hætti fjallað um rétt leikskólabarna með annað móðurmál en íslensku til móðurmálskennslu í lagaramma um leikskólann. Þar má hins vegar finna áherslu á að í leikskólum skuli fara fram nám um menningu, þjóðerni, tungumál og að í leikskólum skuli skapaðar aðstæður til að nemendur fái tækifæri til að kynnast tungumálum og möguleikum þeirra.
Litið hefur verið svo á að með tilvísun til 25. gr. grunnskólalaga séu enska og danska eða önnur Norðurlandamál skyldunámsgreinar. Sérstök móðurmálskennsla í norsku og sænsku eða öðrum tungumálum er ekki lögbundin fyrir nemendur, því eru önnur tungumál ekki skyldunámsgreinar með sambærilegum hætti og danska og enska.
Í grunnskólalögum er gert ráð fyrir að danska sé alla jafna það norræna tungumál sem kennt er í skólum hér á landi, en kennsla í norsku eða sænsku standi til boða nemendum sem hafa sérstök tengsl við Noreg eða Svíþjóð. Kennslan kemur í stað fyrir dönskukennslu og hefst á sama tíma og dönskukennslan hefst í grunnskólanum. Kennsla í norsku og sænsku í grunnskólum er því í samræmi við anda grunnskólalaga um valfrelsi, sveigjanleika og yfirlýsingu um málstefnu Norðurlanda og ákvæði í aðalnámskrá grunnskóla.
Þó að ekki sé ákveðið með beinum hætti í lögum eða aðalnámskrá og kveðið þar á um rétt til móðurmálskennslu þessara nemenda er dregið fram mikilvægi þess að nemendur fái tækifæri til að rækta og þróa eigið móðurmál til að stuðla að virku tvítyngi. Þessu er t.d. hægt að ná með því að nýta tölvu- og upplýsingatækni og samstarf við foreldra til að viðhalda og rækta móðurmálið. Má nefna að tungumálatorgið hefur í auknum mæli komið að þróun á þessu sviði sem og samtökin Móðurmál.
Í aðalnámskrám grunn- og framhaldsskóla er fjallað um mat á móðurmáli nemenda og kveðið á um að æskilegt sé að nemendur eigi kost á því að fá hæfni sína í móðurmáli metna. Einnig eru ákvæði í aðalnámskrám grunn- og framhaldsskóla að heimilt er að veita nemendum með annað móðurmál en íslensku undanþágu frá námi í tiltekinni námsgrein. Þar er getið sérstaklega um dönsku fyrir þann nemendahóp. Slík undanþága sem veitt er í grunnskóla gildir einnig í framhaldsskólum. Auk þess er skólastjórum grunnskóla heimilt samkvæmt lögum að viðurkenna nám sem stundað er utan grunnskóla sem jafngildi grunnskólanáms allt frá upphafi til loka grunnskóla. Þessi heimild hentar sérstaklega vel til að styðja við mat á hæfni nemenda með annað móðurmál en íslensku í eigin móðurmáli.
Ég vil að lokum nefna vinnu sem hefur farið fram á vegum velferðarráðuneytisins og innflytjendaráðs, m.a. með þátttöku fulltrúa úr mennta- og menningarmálaráðuneyti, um menntun innflytjenda. Þar hefur m.a. verið horft til þess með hvaða hætti unnt sé að vinna markvissara að auknu tvítyngi nemenda með annað móðurmál en íslensku. Í vinnslu eru tillögur að aðgerðum á sviði móðurmálskennslu sem væntanlega verða lagðar fyrir Alþingi á haustþingi, þá gefst tækifæri til að ræða þau mál hér frekar. Reikna ég með að það svari að nokkru því sem hv. þingmaður vakti sérstaklega athygli á sem er hlutfall nemenda sem eru af erlendu bergi brotnir sem fara í framhaldsskóla að loknu námi í grunnskóla.
Virðulegi forseti. Ég lít svo á að innan lagaramma fyrir þrjú fyrstu skólastigin felist ýmis tækifæri til eflingar móðurmálskennslu nemenda með annað móðurmál en íslensku. Með stuðningi af m.a. væntanlegum tillögum um aðgerðir á sviði móðurmálskennslu verði hægt að koma betur til móts við þarfir móðurmálskennslu við þann hóp nemenda sem fyrirspurn þessi snýr að.
Frú forseti. Ég þakka hæstv. menntamálaráðherra fyrir svör hans. Ég tel að hér sé mjög brýnt mál á ferðinni og ég er sammála því sem fræðimenn, sem um þetta hafa fjallað, hafa sagt að kunnátta í eigin móðurmáli er mikilvæg forsenda þess að menn öðlist góða færni í öðru tungumáli. Börn sem koma hingað til lands þurfa að ná færni í íslensku til þess að fóta sig vel í íslensku samfélagi og til þess þurfa þau góðan grunn í eigin tungumáli.
Fyrir einhverjum áratugum síðan að ég tel var sú lína uppi að tvítyngi truflaði börn í námi og væri skaðlegt, en nýrri rannsóknir tala í aðra átt og ég held að það sé nú almennt viðurkennt.
Sviðsstjóri skólamála í Reykjavíkurborg var í viðtali við útvarpið um miðjan apríl. Þar segir hann mikilvægt að sveitarfélögin sem og Reykjavíkurborg þurfi að ræða saman um móðurmál þeirra barna sem hafa annað tungumál en íslensku og það verði metið sem partur af þeirra námi, bæði í grunnnámi og framhaldsnámi. Hann leggur áherslu á að skólastigin þurfi að haldast að og fylgjast að. Ég er sammála því. Ég tel þess vegna að það þurfi að huga mjög vel að þessum málum. Og ef það eru dæmi um að börnum sé beinlínis bannað að nota sitt eigið tungumál er það náttúrlega algerlega fráleitt.
Eitt er að í grunnskólalögum og í aðalnámskrá, eins og ráðherrann gat um, eru heimildir til þess að velja eigið tungumál, eigið móðurmál, í stað t.d. dönsku. Ég velti því kannski upp í þessari seinni ræðu hvort ráðherrann teldi koma til álita að það væri meira en bara heimild, jafnvel skylda, að verða við slíkum óskum ef nokkur kostur er.
Virðulegi forseti. Okkur er sá vandi á höndum að það er útilokað að við getum tryggt að boðið sé upp á kennslu í öllum þeim tungumálum sem hér er um að ræða. Þeir sem hingað koma hafa mjög fjölbreyttan bakgrunn hvað varðar heimilisfesti þannig að skólakerfið mun aldrei ná utan um það. Eins og kom réttilega fram hjá fyrirspyrjanda, hv. þingmanni, er mjög mikilvægt, og á það lagði ég áherslu í svari mínu, að til sé rammi í lögum um skólakerfið sem veiti þessa möguleika og m.a. sé metið það nám sem snýr að móðurmálinu.
Ég er síðan algerlega sammála hv. þingmanni um mikilvægi þessa. Þetta er það stór hópur að það skiptir máli hvernig við stöndum að þessu. Það er alveg rétt sem hv. þingmaður segir um tvítyngi, þótt ég hafi auðvitað takmarkað vit á því, og námsmöguleika og hvernig nemendur eru í stakk búnir til þess að stunda nám þegar kemur að mati á þeim þáttum, ég held að allt bendi til þess að full færni í móðurmáli sé algjört grundvallaratriði. Þess vegna þarf skólakerfið að vera lipurt og vera tilbúið til þess að teygja sig, með skynsamlegum hætti þó, til að sem flestir geti náð slíkri færni. Ég legg þó á það áherslu að útilokað er að við getum tryggt það til allra alltaf, við erum ekki í færum til þess. En við erum í færum til þess að hafa kerfið sveigjanlegt og opið hvað þetta varðar.
Síðan tek ég undir með hv. þingmanni að það er auðvitað fráleitt að það sé lagt þannig upp að nemendum sé bannað að nota móðurmál sitt innan veggja skólans við einhverjar aðstæður. Ég held að það hljóti að segja sig sjálft.