mat á umhverfisáhrifum, 1. umræða.
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum nr. 106/2000, um mat á umhverfisáhrifum, með síðari breytingum. Frumvarpið hefur þrívegis verið lagt fram áður, á 140., 141. og 143. löggjafarþingi, þar sem það hlaut ekki endanlega afgreiðslu. Er frumvarpið nú lagt fram að nýju í nánast óbreyttri mynd frá síðasta löggjafarþingi.
Töluverðar breytingar voru gerðar á frumvarpinu áður en það var lagt fram á 143. löggjafarþingi. Voru þær breytingar til komnar vegna athugasemda Sambands íslenskra sveitarfélaga við frumvarpið í umsögn til umhverfis- og samgöngunefndar Alþingis á 141. löggjafarþingi. Í frumvarpinu er lagt til að stjórnsýsla þeirra framkvæmda sem tilgreindar eru í C-flokki verði hjá sveitarfélögunum en ekki hjá Skipulagsstofnun eins og lagt var til í frumvarpinu á 140. og 141. löggjafarþingi. Því er gert ráð fyrir að sveitarstjórn taki ákvörðun um matsskyldu þeirra framkvæmda sem falla í flokk C sem háðar eru framkvæmda- og byggingarleyfum samkvæmt skipulagslögum og lögum um mannvirki, að undanskildum framkvæmdum sem háðar eru leyfi Mannvirkjastofnunar.
Hins vegar er gert ráð fyrir að Skipulagsstofnun taki ákvörðun um matsskyldu annarra framkvæmda í flokki C.
Þann 17. júlí sl. barst rökstutt álit frá ESA um að Ísland hafi ekki innleitt tilskipun 2011/92/EBE með réttum hætti. Í áliti ESA eru íslenskum stjórnvöldum gefnir tveir mánuðir til að gera viðeigandi ráðstafanir til að bregðast við álitinu, að öðrum kosti mun Eftirlitsstofnun EFTA vísa málinu til EFTA-dómstólsins að þeim tíma liðnum.
Tilgangur frumvarpsins er að koma til móts við athugasemdir ESA er varða innleiðingu Íslands á einstökum ákvæðum tilskipunar 85/337/EBE sem áður hefur verið uppfærð og er núgildandi tilskipun nr. 2011/92/EBE.
Markmiðið með frumvarpinu er að uppfylla ákvæði tilskipunarinnar með hliðsjón af athugasemdum ESA ásamt því að gera einstakar lagfæringar á gildandi lögum sem þörf er talin á í ljósi reynslunnar. Mun frumvarpið hafa þau áhrif að tilkynna þarf fleiri framkvæmdir til ákvörðunar um mat á umhverfisáhrifum.
Umhverfis- og auðlindaráðuneytinu bárust fyrrgreindar athugasemdir ESA með bréfi, dagsettu 1. febrúar 2010. Þar er vísað til þess að í ljósi dómaframkvæmdar Evrópudómstólsins hafi ESA ákveðið að hefja skoðun á innleiðingu EES/EFTA-ríkjanna á tilskipun 85/337/EBE.
Að mati ESA uppfyllir Ísland ekki ákvæði tilskipunarinnar hvað varðar viðmið þau sem fram koma í 1. og 2. viðauka laga um mat á umhverfisáhrifum. Fjalla athugasemdirnar um þau viðmiðunarmörk framkvæmda samkvæmt viðaukunum er varða stærð og staðsetningu þeirra.
ESA gerir enn fremur athugasemdir við orðalag nokkurra annarra ákvæða viðauka laganna ásamt athugasemdum við ákvæði þeirra er varðar mat á umhverfisáhrifum yfir landamæri og heimild ráðherra til að ákveða að mat á umhverfisáhrifum framkvæmdar fari fram með öðrum hætti en kveðið er á um í lögunum.
Hefur Evrópudómstóllinn fjallað um ákvæði tilskipunar 85/337/EBE í nokkrum dómum sínum og var við vinnslu frumvarpsins horft til túlkunar Evrópudómstólsins á tilskipuninni og tekið mið af niðurstöðu dómstólsins í þeim málum. Telja verður að með þeim breytingum sem lagðar eru til með frumvarpinu sé komið til móts við athugasemdir ESA.
Helstu nýmæli í frumvarpinu eru þau að framkvæmdir sem eru matsskyldar og tilkynningarskyldar til ákvörðunar um mat á umhverfisáhrifum eru flokkaðar í þrjá flokka, A, B og C.
Í flokk A falla þær framkvæmdir sem eru matsskyldar samkvæmt núgildandi lögum og finna má í 1. viðauka laganna.
Í flokki B eru þær framkvæmdir sem kunna að vera háðar mati á umhverfisáhrifum samkvæmt núgildandi lögum og falla undir 2. viðauka laganna.
Í flokki C eru þær framkvæmdir sem fallið hafa utan viðmiðunarmarka þeirra framkvæmda sem tilgreindar eru í 2. viðauka laganna og nauðsynlegt þykir, í ljósi athugasemda ESA, að bæta við gildandi lög.
Þá er lagt til að í stað þriggja viðauka verði tveir viðaukar í lögunum.
Gert er ráð fyrir að í 1. viðauka verði tilgreindar þær framkvæmdir sem falla í A-, B- og C-flokk og í 2. viðauka er að finna þau viðmið við mat á framkvæmdum sem eru í 3. viðauka núgildandi laga með viðbótum.
Í frumvarpinu er gerð tillaga að mismunandi málsmeðferð hvers flokks framkvæmda fyrir sig. Þó er gert ráð fyrir að um óbreytta málsmeðferð verði að ræða hvað varðar matsskyldar framkvæmdir í flokki A og framkvæmdir sem kunna að vera háðar mati á umhverfisáhrifum og falla í flokk B.
Hvað varðar þær framkvæmdir sem fallið hafa utan viðmiðunarmarka og falla í flokk C er gerð tillaga að einfaldari málsmeðferð en hvað varðar framkvæmdir í flokki B. Lagt er til að sveitarfélögum verði falið að taka ákvörðun um matsskyldu þeirra framkvæmda sem falla í flokk C og háðar eru byggingar- og framkvæmdaleyfum samkvæmt skipulagslögum og lögum um mannvirki.
Þar undir eru þó ekki þær framkvæmdir sem Mannvirkjastofnun veitir leyfi fyrir eins og áður var sagt.
Markmiðið með einfaldari málsmeðferð í flokki C er að stytta málsmeðferðartímann, enda um umfangsminni framkvæmdir að ræða en í flokki A og B. Eru því gerðar vægari kröfur til framkvæmdaraðila um skil á gögnum með tilkynningu um framkvæmdir í flokki C. Einnig er gert ráð fyrir styttri tímafrestum til að taka ákvörðun um matsskyldu og verður sveitarstjórnum heimilt, en ekki skylt, að leita umsagnar vegna slíkra framkvæmda.
Enn fremur eru lagðar til breytingar á einstökum ákvæðum viðauka laganna til að þau falli betur að ákvæðum tilskipunarinnar og orðalag gert skýrara.
Með frumvarpinu er lagt til að felld verði brott heimild ráðherra til að heimila annars konar málsmeðferð á mati á umhverfisáhrifum framkvæmdar en kveðið er á um í lögunum. Breyting þessi er lögð til vegna þeirra athugasemda ESA að ef ráðherra nýti slíka heimild muni skapast hætta á að viðkomandi framkvæmd falli ekki undir 19. gr. laganna um mat á umhverfisáhrifum yfir landamæri sem feli í sér ósamræmi við tilskipun um mat á umhverfisáhrifum.
Verður að telja rétt að fella niður þessa heimild ráðherra þar sem ekki er að finna í tilskipun um mat á umhverfisáhrifum heimild fyrir ríki til að viðhafa aðra málsmeðferð en þar er boðuð og fram kemur í III. kafla laga um mat á umhverfisáhrifum.
Í frumvarpinu er lögð til breyting á ákvæðum gildandi laga um mat á umhverfisáhrifum yfir landamæri. Talið er að allar þær skyldur sem fram koma í ákvæðum tilskipunarinnar, ef líklegt er talið að framkvæmd hér á landi hafi áhrif yfir landamæri, sé ekki að finna í gildandi lögum.
Þar er auk þess ekki að finna ákvæði sem fjallar um viðbrögð hér á landi við tilkynningu frá öðrum ríkjum innan EES um líkleg umhverfisáhrif framkvæmda yfir landamæri en slíkt ákvæði gerir íslenskum stjórnvöldum og almenningi kleift að koma að athugasemdum við framkvæmdir í öðrum EES-ríkjum sem líklegar eru til að hafa áhrif hér á landi.
Lagt er því til að lögunum verði breytt á þann hátt að ákvæði tilskipunarinnar verði tekin upp með nákvæmari hætti en nú er gert. Ljóst verði því hverjar skyldur Íslands eru gagnvart öðrum EES-ríkjum þegar líklegt er talið að framkvæmdir hér á landi hafi áhrif yfir landamæri ásamt því að fyrir liggi hvernig stjórnvöld og almenningur hér á landi geti komið að athugasemdum við framkvæmdir í öðrum ríkjum innan EES sem líklegar eru til að hafa áhrif hér á landi.
Að lokum er lögð til breyting á lögum nr. 105/2006 sem gilda um umhverfismat þeirra skipulags- og framkvæmdaáætlana og breytinga á þeim sem marka stefnu er varða leyfisveitingar til framkvæmda í lögum um mat á umhverfisáhrifum. Lög nr. 105/2006 innleiddu tilskipun 2001/42/EB, um umhverfismat áætlana, og byggja því á þeirri tilskipun. Samkvæmt tilskipuninni er heimilt að undanskilja í lögunum óverulegar breytingar á skipulagsáætlunum enda séu þær ekki líklegar til að hafa í för með sér veruleg áhrif á umhverfið.
Þar sem framkvæmdir sem falla í flokk C verða tilkynningarskyldar til Skipulagsstofnunar á framkvæmdastigi er það talið óþarflega íþyngjandi fyrir stjórnsýsluna að umhverfismat fyrir óverulegar breytingar á skipulagsáætlunum muni einnig fara fram á skipulagsstigi eins og verður ef lögum um umhverfismat áætlana verður ekki breytt.
Er hér gerð sú tillaga að þessi heimild tilskipunarinnar verði nýtt og að undanskildar umhverfismati áætlana verði óverulegar breytingar á skipulagsáætlunum.
Virðulegur forseti. Ég hef hér rakið meginefni frumvarpsins og legg til að því verði að lokinni 1. umr. vísað til hv. umhverfis- og samgöngunefndar.
Virðulegur forseti. Ég þakka hæstv. ráðherra framsöguna. Mig langar að spyrja ráðherrann sérstaklega að því er varðar framkvæmdir í flokki C og þá nálgun sem kemur fram í framlögðu frumvarpi hæstv. ráðherra bæði núna og á síðasta þingi, sem lýtur að því að sveitarstjórnirnar taki sjálfar ákvörðun um það hvort framkvæmd skuli háð mati á umhverfisáhrifum eða ekki. Þetta er ákvörðun sem vék frá því sem var hugsunin á fyrri stigum þegar var litið svo á að vænlegra væri að Skipulagsstofnun hefði þetta hlutverk með höndum. Sveitarfélögin höfðu gert athugasemdir við þetta í millitíðinni og mér er ljóst að ráðherrann er að nálgast þau sjónarmið sem koma fram í athugasemdum sveitarfélaganna.
Það sem er kannski eðlilegt að valdi áhyggjum í því efni er með hvaða hætti verði tryggt að jafnræði gildi að því er varðar ákvarðanir mismunandi sveitarfélaga í þessum efnum. Við vitum að sum sveitarfélög eru mjög fámenn og þarna er um að ræða yfirferð umsókna sem að áliti Skipulagsstofnunar geta numið allt að tíu tímum hjá sérfræðingi, þannig að um er að ræða verulega þekkingu sem þarf að vera fyrir hendi við sumar leyfisveitingarnar. Auðvitað er það ekki þannig með þær allar, enda kemur fram í umsögn frá ráðuneytinu sjálfu að margar þessar yfirferðir verði ekki flóknar og geti að mörgu leyti og stundum bara fallið að almennri yfirferð mála.
Ég spyr hæstv. ráðherra hvernig við getum tryggt með sem bestum og skýrustum hætti jafnræði milli sveitarfélaga að því er varðar ákvörðun um mat á þeim þáttum sem falla undir C-flokk.
Virðulegur forseti. Ég held að ég hafi ekki svo stórar áhyggjur af því. Vissulega eru sveitarfélögin misjöfn að stærð og getu en minni sveitarfélög hafa yfirleitt komið sér saman í byggðasamlögum, bæði um skipulags- og byggingarmál og jafnvel um tæknimál. Þá ber að geta þess að Skipulagsstofnun er sannarlega með leiðbeiningarskyldu er þetta varðar og mun gefa út leiðbeiningar varðandi það hvernig á að nálgast þessi mál. Svo tel ég að þegar sveitarfélögin standa frammi fyrir tilvikum þar sem umfangsmikla rannsókn þarf að gera til að komast að niðurstöðu muni þau leitast við að gera það. Ég held að í fyrirspurn hv. þingmanns hafi komið fram sú meginafstaða okkar að leggja til að fara þá leið að fela sveitarfélögunum þetta. Að langstærstu leyti eru þetta minni háttar framkvæmdir sem hefðu þurft að fara óþarflega íþyngjandi leið en í þeim tilvikum þar sem það er ekki og menn þurfa að leita sér sérfræðiaðstoðar eða annað munu þeir leita til Skipulagsstofnunar eða horfa til þeirra leiðbeininga sem Skipulagsstofnun hefur gefið út og síðan til sérfræðinga, eða hafa tryggt það með einhverjum byggðasamlögum eða á annan hátt að þeir hafi nægilega getu til þess að fjalla um þetta.
Ég hræðist það ekki. En meginástæðan fyrir því að þessi leið er valin er að langstærsti hluti þessara framkvæmda er minni háttar og hefði verið óþarflega íþyngjandi að fara þá leið sem áður var lagt til, í það minnsta að mati þess sem hér stendur.
Virðulegi forseti. Ég þakka hæstv. ráðherra svarið. Það svo sem skerpir bara á þeim skilningi sem ég hafði á afstöðu hans fyrir þessari breytingu. Mig langar samt að biðja hann um að dýpka aðeins betur svar sitt.
Mig langar að spyrja sem svo: Hvað gerist ef í ljós kemur að um verulegan mun verður að ræða á milli tveggja sveitarfélaga þar sem eitt sveitarfélag hefur tilhneigingu til að túlka rúmt og annað sveitarfélag til að túlka þröngt þegar um er að ræða dýrmæta eða mikilvæga uppbyggingu að einhverju leyti? Þá er ég ekki bara að tala um þá þætti sem lúta að skipulaginu sem slíku heldur þegar sýnt þykir að málsmeðferð eins sveitarfélags þrengir verulega að möguleikum þess ef borið væri saman við möguleika næsta sveitarfélags við eða aðliggjandi sveitarfélags. Eitt af því almikilvægasta í þessari löggjöf hlýtur að vera að tryggja að jafnræði sé fyrir hendi óháð búsetu.
Ég er ekki eins bjartsýn og ráðherrann að því er varðar að þessu sé best fyrir komið með þessu móti eins og hefur komið fram. Ég vænti þess auðvitað að við deilum þeirri afstöðu að nefndin fari ítarlega yfir öll sjónarmið með það markmið sem ég vona að við ráðherrann deilum líka að jafnræði verði tryggt að því er varðar möguleika til uppbyggingar athafna- og atvinnulífs óháð búsetu.
Virðulegi forseti. Ég er alveg hjartanlega sammála hv. þingmanni og treysti nefndinni fullkomlega til að fara vel yfir málið og gefa sér þann tíma sem þarf til. Ég minni þó á álit ESA sem var gefið út í sumar um að við værum með ákveðna svipu yfir okkur til að innleiða þetta þar sem við höfum ekki gert það með réttum hætti og að við værum farin að draga lappirnar í því. Ég er hins vegar á því að við eigum ekki að gefa afslátt af þeirri vinnu sem þingið þarf auðvitað að inna af hendi til að vera fullvisst um að sú löggjöf sem við ætlum að festa hér í sessi sé gild og góð og þar með jafnræði gagnvart almenningi og fyrirtækjum.
Varðandi það að sveitarfélög gætu hugsanlega farið með misjöfnum hætti um þetta þá er það svo að ef eitt sveitarfélag eða önnur fara að túlka reglurnar sýnu harðar en önnur mun það væntanlega hafa það í för með sér að þeir aðilar sem hyggja á slíkar framkvæmdir leiti frekar til allra hinna sveitarfélaganna. Eins ef eitthvert sveitarfélag fer frjálslega með þær leiðbeiningar sem það hefur og gerir ekki eðlilegar kröfur þá er væntanlega hægt að kæra slíkar afgreiðslur og fá þar af leiðandi á það aðra sýn en eingöngu niðurstöðu sveitarfélagsins.
Ég held að þetta sé kannski eins og svo margt í okkar heimi. Við erum með milli 70 og 80 sveitarfélög og þau fjalla auðvitað um marga þætti, gera það ekki nákvæmlega með sama hætti öll en ef þau uppfylla lögin og allir sitja við sama borð þá óttast ég ekki þó að það verði einhver blæbrigðamunur á einstaka afgreiðslu.
Frumvarpið gengur til 2. umr.
Frumvarpið gengur til um.- og samgn.