stuðningur við nýsköpunarfyrirtæki, 1. umræða.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um stuðning við nýsköpunarfyrirtæki, nr. 152/2009. Lög um stuðning við nýsköpunarfyrirtæki voru samþykkt á Alþingi í desember 2009. Lögin fela í sér heimild til að veita nýsköpunarfyrirtækjum afslátt af tekjuskatti. Þessi afsláttur gengur þó enn lengra því að ef starfsemin er ekki farin að skila hagnaði er afslátturinn greiddur út sem beinn styrkur. Framkvæmd laganna er í höndum Rannís og ríkisskattstjóra. Rannís hefur það hlutverk að leggja mat á rannsóknar- og þróunarverkefni en ríkisskattstjóri ákvarðar skattfrádrátt við álagningu opinberra gjalda. Lögin komu fyrst til framkvæmda vegna rekstrarársins 2010 og fyrsta skattaívilnun á grundvelli laganna var ákvörðuð við álagningu opinberra gjalda á árinu 2011.
Þessi lög fela í sér stuðning við fyrirtæki sem telst ríkisaðstoð samkvæmt samningnum um Evrópska efnahagssvæðið. Lögin þurfti því á sínum tíma að tilkynna til Eftirlitsstofnunar EFTA og fá samþykki stofnunarinnar áður en þau komu til framkvæmda. Eftirlitsstofnunin samþykkti það kerfi sem í lögunum felst til fimm ára og af þeirri ástæðu er gildistími laganna tímabundinn. Lögin hefðu að óbreyttu fallið úr gildi 31. desember á þessu ári.
Lögunum hefur fjórum sinnum verið beitt við álagningu opinberra gjalda á lögaðila. Á þessu ári fengu 107 nýsköpunarfyrirtæki skattfrádrátt á grundvelli laganna samanborið við 65 á árinu 2011. Af þessum 107 fyrirtækjum fengu 94 þeirra styrkinn greiddan út, 94 af 107. 13 þeirra fengu sem sagt frádrátt frá álögðum tekjuskatti. Samanlagt nam styrkurinn til þessara fyrirtækja tæplega 1,2 milljörðum kr.
Lögin hafa ekki sætt þeirri heildarendurskoðun sem áskilið var í lögunum sjálfum að færi fram innan tveggja ára frá gildistöku. Engu að síður er komin nokkur reynsla á framkvæmd þeirra, bæði hjá Rannís, ríkisskattstjóra og sjálfum fyrirtækjunum. Þá hefur Vísinda- og tækniráð metið það svo að rétt sé að halda áfram þeim stuðningi sem í lögunum felst.
Í sumar breyttist töluvert það EES-regluverk sem taka þarf mið af þegar lögfestar eru reglur eins og þær sem hér eru til umræðu, en 1. júlí 2014 tók gildi ný reglugerð innan EES um almenna hópundanþágu. Sú reglugerð fjallar um skilyrði þess að veita megi fyrirtækjum ríkisaðstoð á tilteknum sviðum án þess að leita þurfi eftir samþykki Eftirlitsstofnunar EFTA. Stuðningur við nýsköpunarfyrirtæki er á meðal þess sem fallið gæti þarna undir. Það frumvarp sem hér er til umfjöllunar þarf því ekki að tilkynna til ESA, Eftirlitsstofnunar EFTA, og fá samþykki fyrir áður en það öðlast lagagildi og kemur til framkvæmda. ESA þarf þó að fá tilkynningu um það og reglurnar verða birtar öllum á vefsíðu ESA.
Víkjum þá að efni frumvarpsins sem nú er á dagskrá. Markmið laganna um stuðning við nýsköpunarfyrirtæki er að efla rannsóknir og þróunarstarf og bæta samkeppnisskilyrði nýsköpunarfyrirtækja á Íslandi. Með frumvarpinu eru ekki lagðar til breytingar á þessu meginmarkmiði. Í því er lagt til að gildistími laganna um stuðning við nýsköpunarfyrirtæki verði framlengdur um fimm ár. Í reynd er ekki nauðsynlegt að hafa gildistímann tímabundinn en ég tel það engu að síður æskilegt. Það tryggir að taka þarf lögin til heildarendurskoðunar þegar þau hafa gilt í tíu ár.
Þá eru lagðar til nokkrar breytingar á lögunum er varða framkvæmd. Sum þessara atriða leiða beinlínis af þeim skilyrðum sem felast í nýju hópundanþágureglunum en önnur eru talin æskileg vegna þeirrar reynslu sem fengist hefur af framkvæmd undanfarinna ára. Þannig er lagt til að gildissviði laganna verði breytt á þann veg að fyrirtæki sem eiga í fjárhagsvanda geti ekki fallið undir lögin, einnig að fyrirtæki sem íslenska ríkið á útistandandi endurgreiðslukröfu á vegna ólögmætrar ríkisaðstoðar geti ekki fallið undir lögin. Hvort tveggja eru skilyrði sem leiða af nýjum EES-reglum um ríkisaðstoð við fyrirtækin.
Lagt er til að frestur fyrirtækja til að sækja um staðfestingu Rannís á styrkhæfu verkefni verði lengdur um einn mánuð ár hvert. Um er að ræða tillögu frá Vísinda- og tækniráði. Einnig er lagt til að sú lágmarksfjárhæð sem umsóknarfyrirtæki þarf að verja til rannsóknar og þróunar verði hækkuð úr 1 millj. kr. í 5 millj. kr. Þessi fjárhæðarmörk hafa verið óbreytt frá árinu 2009 og rétt þykir að taka þau nú til endurskoðunar og nokkurrar hækkunar. Það er bæði vegna breytinga á verðlagi en sambærileg fjárhæð í dag, uppfærð miðað við verðlag næmi rétt um 1,5 millj. kr., en ekki síður er þetta vegna þess að reynslan sýnir að þau fyrirtæki sem ná árangri í nýsköpunarstarfi verja að jafnaði meiru en 1 milljón á ári til rannsóknar- og þróunarstarfs. Einnig eru aðrir styrkjamöguleikar í boði fyrir fyrirtæki á frumstigi í nýsköpunarstarfi.
Aðeins mjög stuttlega um þetta. Þetta hefur verið þannig í framkvæmd að sá sem ver 1 milljón í rannsóknir og þróun á ári hefur getað sótt allt að 200 þús. kr. til baka í beinan styrk eða þá í skattafslátt ef fyrirtækið er tekjuskattsgreiðandi. Það ferli sem þarf að fara í gang til að fara yfir umsóknir og samþykkja hér og hvar í kerfinu, meta hjá Rannís og eftir atvikum hjá ríkisskattstjóra, ásamt þeirri reynslu að fyrirtæki þurfa að jafnaði, ef þau ætla að ná árangri í rannsóknar- og þróunarstarfi, að verja meiru en 1 millj. kr. á ári í þau verkefni veldur því að hér er lagt til að viðmiðunin verði hækkuð upp í 5 millj. kr. á ári.
Lagt er til í frumvarpinu að ríkisskattstjóra verði heimilað að veita Rannís upplýsingar um niðurstöðu skattfrádráttar hjá einstökum umsóknarfyrirtækjum. Með því getur Rannís betur fylgst með framvindu verkefna og lagt mat á framhaldsumsóknir. Loks er ráðherra gert að útskýra nánar með reglugerð helstu hugtök laganna. Er hér fyrst og fremst um að ræða hugtökin rannsóknir, þróun, tengda aðila og styrkhæfan kostnað. Þessi hugtök verða að vera í fullu samræmi við nýja ríkisaðstoðarreglur sem ég vísaði áður til.
Nú þegar er í gildi reglugerð sem fjármálaráðherra birti um framkvæmd laganna og nauðsynlegt er að breyta henni til samræmis við breytt ríkisaðstoðarumhverfi. Vilji stendur til að setja þær fram með skýrari hætti í reglugerð en verið hefur. Þær breytingar sem felast í frumvarpinu hafa ekki bein áhrif á afkomu ríkissjóðs á árinu 2015 þar sem fyrsti skattfrádráttur á grundvelli breyttra laga mundi fyrst koma til framkvæmda við álagningu opinberra gjalda á árinu 2016.
Að þessu sögðu mælist ég til þess að frumvarpinu verði vísað til hv. efnahags- og viðskiptanefndar að lokinni þessari umræðu.
Virðulegi forseti. Ég þakka hæstv. fjármálaráðherra fyrir framsöguna fyrir málinu. Hér er um að ræða framlengingu á lögum sem hafa gilt frá síðasta kjörtímabili og er fagnaðarefni að ráðherrann kemur með málið hingað inn. Það er ákveðið sjónarmið að hækka það gólf sem hefur verið fyrir því að menn fengju þennan stuðning. Ég veit að í nefndinni eru ákveðnar efasemdir um þá hækkun en treysti því að nefndarmenn fari efnislega yfir þau rök sem kunna að vera með því og á móti og vegi málið og meti og komi með það hingað inn áður en þinghaldi lýkur fyrir jól, vonandi í góðri sátt þannig að megi takast að tryggja að þetta verði framlengt nú um áramótin.
Frú forseti. Örstutt um þetta. Eins og ég vék að í framsöguræðunni þá sneri breytingin annars vegar að mati þeirra sem starfa á þessu sviði á því hversu miklu þurfi að lágmarki að verja í rannsóknir og þróun til að ná árangri til lengri tíma. Það er ekki til nein heilög tala í því efni en 1 milljón þykir vera undir þeim viðmiðunarmörkum sem menn horfa til. 1 milljón færð upp til verðlags frá þeim tíma sem lögin tóku gildi fyrst væri a.m.k. 1,5 millj. kr. í dag eða um það bil. Ég vek athygli á því að 1 milljón mundi gefa rétt á 200 þús. kr. styrk á ári eða rétt innan við 20 þús. kr. á mánuði í styrk til að efla rannsóknir og þróun. Þarna erum við að mínu mati farin að tala um fjárhæðir í styrk og stuðning sem standa varla undir því kerfi sem við erum búin að koma upp og þeim tíma og fjármunum sem þarf að verja í eftirlit og yfirferð með umsóknum á þessu sviði.
Ég vil hins vegar láta þess getið varðandi 5 millj. kr. töluna að hún er ekki heldur heilög tala og það má alveg velta því fyrir sér hvort hún ætti að vera 4 eða 7, en þessu er stillt svona fram til að gera ákveðna breytingu á þessu sem væri þá skýrt skref í þá átt að gera aðeins meiri lágmarkskröfur um heildarfjárhæð á ári.
Frú forseti. Ég bað um orðið frekar en að fara í andsvar við hæstv. ráðherra því að ég átti í sjálfu sér ekkert vantalað við hann sérstaklega eða um það sem hann sagði um málið. Það eru örfá atriði sem ég vil aðeins taka fyrir.
Í fyrsta lagi fagna ég frumvarpinu og því að lagt er til að framlengja þessa löggjöf um fimm ár. En ég verð að segja, frú forseti, að mikið óskaplega hefur hæstv. fjármálaráðherra eða vinir mínir í ráðuneytinu litið seint á dagatalið. Það lifa rétt tæpar þrjár vikur þar til lögin falla úr gildi. Það getur varla hafa farið algjörlega fram hjá mönnum í fjármálaráðuneytinu að árið 2015 tæki við af árinu 2014. Það er auðvitað mjög sérstakt að við skulum vera að ræða framlengingu á löggjöf af þessu tagi, sem væntanlega engum hefur dottið í hug að mætti missa sín, örstuttu áður en lögin falla úr gildi. En hvað um það.
Aðalatriðið er að þessi löggjöf hefur gefist mjög vel og tvímælalaust skilað tilgangi sínum. Það er reyndar umhugsunarefni að heilt bankahrun skyldi þurfa og eitt stykki vinstri stjórn til að koma þessum lögum hér á eftir að búið var að tala um það í um það bil 15 ár, að Ísland yrði að búa nýsköpunarstarfi og rannsóknar- og þróunarstarfi hagstætt umhverfi eins og búið var að gera löngu áður í eiginlega öllum nálægum ríkjum.
Þetta hafði oft verið tekið upp í umræðum hér á þinginu og víðar en af einhverjum undarlegum ástæðum komst það ekki í verk fyrr en í miðju hruninu og í kreppunni. Þá gáfum við okkur þó tíma til að snara saman frumvarpi og leggja fram og það fékkst afgreitt. Það var að sjálfsögðu mjög brýnt, meðal annars vegna þess að menn sáu viss tækifæri og vissa möguleika í því að nýsköpunar- og þróunarstarf mundi blómstra með mátulegum stuðningi einmitt við þær aðstæður að mikil hreyfing komst á vinnumarkaðinn, talsvert af menntuðu fólki missti vinnu, ekki síst í bönkum, og fór að reyna fyrir sér og skapa sér störf og möguleika með því meðal annars að stofna sprotafyrirtæki og koma einhverri nýsköpun og þróun af stað.
Það ánægjulega var að strax á fyrsta ári, á árinu 2011, fór það fram úr björtustu vonum hve mikið var sótt um af verkefnum og hversu mikil útgjöld ríkisins urðu. Þau útgjöld voru rúmlega 600 millj. kr. Þar af voru endurgreiðslur að sjálfsögðu langstærsti hlutinn eða 578 millj. kr. Kunna ýmsir að sjá ofsjónum yfir þeim fjármunum. Þeir dreifast á um 65 aðila, eða gerðu þarna strax fyrsta árið, og að langmestu leyti var um að ræða tiltölulega lágar fjárhæðir eins og við sjáum ef við deilum fjölda fyrirtækja í þessa tölu að meðaltali. Það sýndi sig strax að þetta var gríðarlega góð innspýting inn á þennan akur og þau voru ófá fyrirtækin sem beinlínis sögðu, á árunum 2012–2013: Þetta reið baggamuninn. Ég fékk bréf frá fyrirtækjum sem sögðu: Við erum á lífi í dag vegna þess að við fengum beinlínis pening út úr kerfinu.
Eðli málsins samkvæmt eru fyrirtækin oft á fyrstu árum sínum ekki að skila neinum hagnaði og greiða þar af leiðandi ekki neinn tekjuskatt. Þá er það óendanlega dýrmætt að fá beinlínis fjármuni í hendur til að leggja út fyrir þeim kostnaði sem fyrirtækin hafa tekist á við.
Síðan hefur þetta þróast þannig, eins og sjá má á bls. 2 í greinargerðinni, að þetta er komið vel á annan milljarð króna, fjárhæðirnar hafa tæplega tvöfaldast á þessum fjórum árum og fyrirtækin eru orðin á annað hundrað, rannsóknar- og nýsköpunarfyrirtækin sem fá vottun hjá Rannís og eru gjaldgeng til þessa stuðnings.
Ég sagði stundum hér á árunum að þetta væru eiginlega einu útgjöld ríkisins sem gleddi mig virkilega að væru að aukast vegna þess að þetta væri ávísun á margföldun verðmæta í kjölfarið. Þegar þau fyrirtæki hefðu þróað vörur sínar eða afurðir, náð fluginu, fengi ríkið þessa peninga margfalt til baka. Ég held að leitun sé að betri fjárfestingu hjá ríkinu yfir höfuð en að fjárfesta í þessu. Á nýsköpunarþingum hafa verið sýnd dæmi um fyrirtæki sem kannski hafa fengið samtals 100–200 millj. kr. stuðning á vaxtarskeiði sínu í gegnum þetta endurgreiðslukerfi frá Nýsköpunarmiðstöð o.s.frv. en jafnvel innan fimm ára verið búin að borga það tífalt til baka, ef skatttekjur, launaskattar og annað slíkt, eru taldar með. Það þarf því ekki að sjá ofsjónum yfir því.
Hafandi sagt þetta verð ég að segja að ég hef efasemdir um að hækka gólfið jafn mikið og gert er einfaldlega vegna þess að kannski er þessi stuðningur hvergi dýrmætari en einmitt í minnstu fyrirtækjunum. Þau eru ekki að ráðast í stór eða kostnaðarsöm verkefni en geta þurft að kaupa sér að sérhæfða þekkingu í sambandi við rannsóknir og þróun á verkefnum og getur munað um hverja krónu í þeim efnum. Ég mæli því eindregin varnaðarorð gagnvart því að fara of ógætilega fram í þessum efnum. Ef við reiknum þetta upp til verðlags frá 2009, þegar verið var að undirbúa löggjöfina, þá er það sjálfsagt rétt að þetta eru rúmlega 1,5 millj. kr. í dag, kannski 1,7 millj. kr. Gott og vel 2 millj. kr. í gólf eða eitthvað slíkt væri á svipuðum slóðum og lagt var upp með en ég held að ég muni ekki treysta mér til að styðja hækkun á því sem verður mikið meira en það.
Langbest væri auðvitað að bæta í þetta kerfi. Um leið og ég segi að við þurfum að fara varlega gagnvart því að setja gólfið of hátt vegna litlu aðilanna þá liggur náttúrlega alveg fyrir hvað væri virkast að gera á hinum endanum, en það væri að hækka fjárhæðarmörkin. Með því værum við að láta stuðninginn elta verkefnin í stækkandi nýsköpunarfyrirtækjum dálítið lengra upp en er í dag. Vandinn er auðvitað sá að þessi stuðningur þynnist út og verður um það bil að engu þegar komið er upp í meðalstór fyrirtæki og hefur lítið vægi í rannsóknarkostnaði stórfyrirtækja eins og Össurar og Marels o.s.frv., eðli málsins samkvæmt, sem hleypur á milljörðum.
Frú forseti. Ég vildi láta þetta koma fram við umræðuna og mun að sjálfsögðu leggja mitt af mörkum til að greiða fyrir því að við náum að afgreiða frumvarpið og gera að lögum fyrir áramót. Það er mjög nauðsynlegt. Ég held að önnur atriði frumvarpsins þarfnist ekki umræðu, sjálfsögð ákvæði eins og þau að ríkisskattstjóri geti miðlað upplýsingum til Rannís og þar fram eftir götunum.
Frumvarpið gengur til 2. umr.
Frumvarpið gengur til efh.- og viðskn.