Virðulegi forseti. Ég vil byrja á að þakka hv. þingmanni fyrir fyrirspurnina sem gefur gott tækifæri til að fara yfir það góða fólk sem er í daglegu starfi hjá okkur á Íslandi sem útverðir okkar víða um heim.

Skipun sendiherra fer eftir starfsmannalögum og lögum um utanríkisþjónustuna. Hinar formlegu kröfur fyrir embættisgengi eru tilgreindar í 6. gr. starfsmannalaga og eru hinar sömu og eiga við embættismenn almennt, svo sem skilyrði sem snúa að aldri, ríkisborgararétti, fjárforræði o.s.frv. Til viðbótar lögformlegum skilyrðum er litið svo á að veitingarvaldshafi hafi nokkurt svigrúm til að afmarka nánar þá eiginleika og hæfni sem sóst er eftir við skipan í embætti.

Þegar horft er til skipunar sendiherra í íslensku utanríkisþjónustuna, hvort heldur er síðustu ár eða yfir lengri tíma, er ljóst að almennt hefur verið lagt til grundvallar að sendiherraefni þurfi að búa yfir staðgóðri þekkingu á sviði alþjóðasamskipta og stjórnmála, starfi alþjóðastofnana og milliríkjaviðskipta. Sendiherraefni þurfa að búa yfir mikilli samskiptahæfni og góðri tungumálakunnáttu og hafa hæfileika til að koma fram fyrir Íslands hönd á æðsta stigi og við ólíklegustu tilefni, en jafnframt að búa yfir getu og vilja til að ganga í öll verk stór og smá, enda eru íslenskar sendiskrifstofur flestar afskaplega smáar í sniðum.

Íslenskur sendiherra þarf að vera tilbúinn til að koma fram fyrir hönd landsins meðal erlendra þjóðhöfðingja, ráðherra, þingmanna, háttsettra embættismanna, framámanna í viðskiptum, listum, íþróttum og svo mætti lengi telja. Þessi sami sendiherra þarf síðan að vera tilbúinn til að ganga í öll verk á lítilli sendiskrifstofu, eins og ég sagði áðan, og aðstoða Íslendinga í ýmiss konar vanda á öllum tímum sólarhrings í öllum heimshornum. Sendiherra verður að hafa sterk og góð tengsl við samfélagið heima á Íslandi, enda er hann eða hún fulltrúi Íslands og okkar Íslendinga í gistiríkinu. Sendiherra þarf jafnframt að hafa góð tengsl í gistiríki eða hjá viðkomandi alþjóðastofnunum og samstarfslöndum eða hafa forsendur á grundvelli fyrri starfa til að byggja slík tengsl hratt upp á nýjum stað.

Þekking og reynsla á starfssviði utanríkisþjónustunnar er eins og rauður þráður í framangreindri upptalningu. Þessa þekkingu og reynslu er eðli málsins samkvæmt helst að finna hjá þeim sem hafa helgað sig utanríkismálum til lengri tíma. Hjá okkur líkt og í utanríkisþjónustu þeirra ríkja sem við berum okkur helst saman við er því algengast að sendiherraefni komi úr röðum reynslumeiri starfsmanna utanríkisþjónustunnar sjálfrar. Við höfum hins vegar góða reynslu af því að leita jafnframt út fyrir raðir utanríkisþjónustunnar eftir sendiherraefnum sem búa yfir sambærilegri þekkingu og reynslu á alþjóðamálum. Ég get nefnt sem dæmi reynslumikla og öfluga embættismenn annars staðar úr stjórnkerfinu, fyrrverandi ráðherra og þingmenn, öflugt fólk úr viðskipta- og menningarlífi, svo eitthvað sé nefnt.

Sé horft til síðustu áratuga lætur nærri að á hverjum tíma hafi í kringum 20% starfandi sendiherra ekki gegnt lægri stöðu í sendiskrifstofu áður en þeir voru skipaðir sendiherrar. Þetta er nokkuð breytilegt eftir árum að sjálfsögðu.

Ég hef persónulega djúpa sannfæringu fyrir því að það sé utanríkisþjónustunni hollt, eins og öðrum vinnustöðum, að vera ekki með lokað kerfi. Utanríkisþjónustan á að sjálfsögðu að vega og meta reynslu og þekkingu annars staðar frá á móti þeirri þekkingu og reynslu sem fólk öðlast í störfum innan hennar.

Þess vegna tel ég að það hafi verið til mikilla bóta þegar afnumin var almenn undanþága frá auglýsingu allra starfa í utanríkisþjónustunni samhliða gildistöku nýju starfsmannalaganna árið 1996. Eftir það er enginn handvalinn í lægri stöður í utanríkisþjónustunni eftir öðrum reglum en almennt gilda. Alþingi ákvað hins vegar samhliða þeirri breytingu að halda fyrri skipan varðandi einn flokk embættismanna utanríkisþjónustunnar, þ.e. þannig að auglýsingaskylda 7. gr. starfsmannalaga gilti ekki um embætti sendiherra, eins og hv. þingmaður benti réttilega á áðan. Fyrir því eru ákveðin rök og þá helst þau sömu og ég nefndi áðan. Utanríkisþjónustan á ekki að vera lokað kerfi öðrum en þeim sem ganga tröppurnar innan þjónustunnar til enda og jafn mikils og ég met alla þá þekkingu og reynslu sem er að finna innan þjónustunnar og það góða starfsfólk sem þar er, tel ég, og það er mín persónulega skoðun, að þjónustunni sé hollt að geta einnig á þessu stigi notið þekkingar og reynslu annars staðar frá.

Eftir sem áður kemur stærsti hluti sendiherraefna úr röðum reynslumeiri starfsmanna þjónustunnar. Ég tel mikilvægt að svo verði að sjálfsögðu áfram. Utanríkisráðuneytið býr því yfir víðtækri þekkingu og menntun þeirra, reynslu og hæfni til starfa.

Að lokum er rétt að taka fram til að forða misskilningi að við erum hér að tala um ákveðinn flokk embættismanna innan utanríkisþjónustunnar, þ.e. að menn eða konur hljóta skipun í embætti sendiherra í utanríkisþjónustunni en ber síðan að sinna starfi sendiherra eftir ákvörðun ráðherra, annaðhvort í ráðuneytinu eða einhverri af sendiskrifstofum Íslands sem eru nú um 22 að tölu að meðtalinni skrifstofu okkar í Róm, að undanskildum umdæmisskrifstofum ÞSSÍ.

Það eru hins vegar dæmi um það, af því hv. þm. nefndi hversu lengi menn stoppa í þjónustunni, að aðilar utan þjónustunnar sem hafa verið teknir inn hafi verið allt í 19 ár í embætti, (Forseti hringir.) 15 ár, 10 ár o.s.frv. (Forseti hringir.) En það eru vissulega mörg dæmi um að menn hafi stoppað stutt.

Virðulegi forseti. Ég vil þakka hv. þingmanni þessa fyrirspurn. Ég held að það skipti miklu máli að við ræðum þetta mál. Ég held líka að það skipti miklu að við reynum að skapa meira traust til þessa anga utanríkisþjónustunnar en verið hefur vegna þess að menn hafa ekki séð það skýrt hvaða reglur gilda um skipun í stöðu sendiherra. Engu að síður er ég sammála hæstv. ráðherra í því að menn eigi ekki að fara eina leið inn í stöðu sendiherra heldur þurfum við að vera þar með fjölbreytta flóru. Ég tel til dæmis að það geti komið fólki að gagni í starfi sendiherra að hafa víðtæka þekkingu og reynslu í menningargeiranum, viðskiptalífi eða stjórnmálum. Það á ekki að útiloka þá hópa. Þrátt fyrir það skiptir máli að við séum með einhverja stefnu í því hvernig fólk er valið, á hvaða forsendum, og þá líka hvaða leið það fer og hvernig hæfi þeirra er metið, þannig að það liggi skýrt fyrir (Forseti hringir.) og þessu sé treyst. Einnig þurfa menn að setja sér mörk (Forseti hringir.) til dæmis varðandi hvernig hópurinn á að (Forseti hringir.) vera samansettur og taka (Forseti hringir.) verður tillit til kynjabreytunnar þegar verið er að skipa sendiherra.

Virðulegur forseti. Ég þakka svörin. Fyrir mér vakir alls ekki að ala á tortryggni í garð sendiherra ef ég held að utanríkisþjónustan sé mjög vel mönnuð og geri mjög góða hluti. En mér finnst vont að ferlið við skipun sendiherra sé fólki ekki ljóst. Hæstv. ráðherra rakti ágætlega að það eru auðvitað til plögg um hvaða kröfur eru gerðar til sendiherra en mér finnst það allt þurfa að vera miklu skýrar og fólki ljóst. Til dæmis í Noregi er þetta ákveðið ferli. Það er sett inn auglýsing á vef utanríkisráðuneytisins um lausa sendiherrastöðu og umsóknarfrestur er 14 dagar. Svo tekur við sérstakt embættismannaráð sem fer yfir umsóknir, því næst tekur mannauðsskrifstofa við og tekur viðtöl við sigurstranglega umsækjendur o.s.frv. Þetta er ferli sem menn vita að er til staðar. Í Danmörku, Noregi og Finnlandi hafa menn kosið að leggja áherslu á að það séu ákveðin framgangskerfi innan utanríkisþjónustunnar þannig að sendiherrastaðan sjálf er auglýst á meðal þeirra sem eru í því framgangskerfi.

Ég get alveg séð kostina við þá persónulegu skoðun hæstv. utanríkisráðherra sem hann rakti hér, að hafa kerfið opnara en í Noregi, Finnlandi og Svíþjóð, og þá kannski förum við meira í átt að bandarísku leiðinni þar sem fólk úr atvinnulífinu og héðan og þaðan er gert að sendiherrum. Þar þurfa menn til dæmis að koma fyrir þingnefnd þegar þeir eru skipaðir sendiherrar, það er eitthvert ferli.

Ég vona að hæstv. utanríkisráðherra sé sammála mér um að það þurfi að taka umræðuna um þetta, að það þurfi að fara í einhvers konar lagabreytingar til þess að gera þetta allt saman miklu skýrara svo það verði algjörlega hafið yfir tortryggni. Skipun sendiherra má ekki vera þannig að fólk líti svo á að þetta sé (Forseti hringir.) leið ráðherra (Forseti hringir.) til að útdeila bitlingum.

Virðulegi forseti. Ég held að óhætt sé að fullyrða, og ég ætla að leyfa mér að gera það hér, að þeir sendiherrar sem hafa verið skipaðir í gegnum tíðina, hvort sem þeir koma úr utanríkisþjónustunni eða annars staðar frá, hafi staðið sig mjög vel. Ég veit að hv. þingmaður er ekki að gera neinum upp neitt annað.

Auðvitað fylgir ákveðin ábyrgð því valdi ráðherra að geta ákveðið til dæmis að taka eigi menn úr utanríkisþjónustunni og gera þá að sendiherrum. Ég held hins vegar að farið hafi verið býsna vel með það vald á undanförnum árum. Eitt er þó um þetta að segja og það er að eðlilegt er að menn setji ákveðna fyrirvara við það að einstaklingur eða ráðuneyti skuli fara með slíkt vald. Ég ætla að leyfa mér að fullyrða að fram að þessu hafa verið valdir einstaklingar sem hafa eitthvað til brunns að bera til starfseminnar.

Vissulega gengur ekki að allir stjórnmálamenn geti gengið að því vísu að fá störf í utanríkisþjónustu. Það kemur ekki til greina. Ég held að líka ágætt sé að menn hafi það til hliðsjónar sem hv. þm. Katrín Júlíusdóttir nefndi, að horfa á kynin. Ég veit ákveðna skömm upp á ráðuneyti mitt í því. Við þurfum að laga hlutföll karla og kvenna í æðstu stöðum í ráðuneytinu og í sendiherrastöðunum sem dæmi, að sjálfsögðu er það vilji minn að vinna að því.

Svo er það hitt, hvað við viljum endurspegla með þjónustu okkar. Við erum með mjög fáar sendiskrifstofur. Við þurfum að „presentera“ mjög breið sjónarmið eða breiða starfsemi á öllum skrifstofum okkar. Þar af leiðandi er lögð, ég fullyrði það, og hefur verið lögð í gegnum tíðina mikil áhersla á að velja gott fólk, enda sinnir okkar fólk þessu vel.

Það er gott að taka þessa umræðu. Ég er ekkert endilega sammála hv. þingmanni að það þurfi að fara í lagabreytingar en ég er opinn fyrir því að hlusta á allar tillögur um breytingar. Ég mun (Forseti hringir.) alltaf vilja halda því til haga (Forseti hringir.) að ráðherra hafi möguleikann á því að taka (Forseti hringir.) inn fólk utan þjónustunnar og skipa í þessi störf.