Virðulegur forseti. Ég þakka þingmanninum hennar framsögu og lýsi ánægju með þetta frumvarp. Ég tel það vera eitt mikilvægasta hlutverk þingsins að búa fólki í þessari stöðu, verðandi og nýbökuðum foreldrum, sem áhyggjulausasta tilveru. Af nógu er að taka þegar nýtt líf kemur í heiminn sem flækir lífið þó að ekki bætist við stress vegna búsetu.

Ég rak augun í einn málslið sem mig langar að spyrja þingmanninn aðeins út í, þ.e. 1. gr., síðasti málsliður þar, með leyfi forseta:

„Réttur foreldra til fæðingarorlofs skal framlengjast sem nemur þeim tíma sem þeir dveljast utan heimilis fram til fæðingar af þeim sökum sem greinir í 1. mgr.“

Ég spyr vegna þess að þetta er mjög skýrt orðað, en lög um fæðingarorlof eru það ekkert alltaf. Foreldrar geta fengið að hefja töku fæðingarorlofs fyrr í gildandi lögum ef læknisvottorð sýnir að heilsa móður kallar á. Ef öryggi á vinnustað verðandi móður kallar á að hún sé frá vinnu þá getur viðkomandi hafið töku fæðingarorlofs einum jafnvel tveimur mánuðum fyrr en ella.

Það hvort rétturinn framlengist finnst mér ekki koma jafn skýrt fram í lögunum. Ég man ekki alveg hvort það sé síðan tekið almennilega fram í reglugerðinni, ég vænti þess og vona það alla vega. Þingmaðurinn kannski þekkir það betur. En mig langaði bara að þakka þingmanninum fyrir að taka þetta svona skýrt fram hér í frumvarpinu og spyr hvort ekki væri gott að nefndin athugaði hin tilvikin í leiðinni, hvort álíka (Forseti hringir.) skýrleiki væri æskilegur í öðrum sambærilegum tilvikum.

Hæstv. forseti. Ég skildi ekki almennilega hvernig ég á að skýra þetta betur, hvort eitthvað er óljóst (Gripið fram í.) hvernig … Jú, ég tek þá að sjálfsögðu undir það með þingmanninum að þegar málið gengur til nefndar þá er rétt að skoða aðra þætti. En ég þekki ekki reglugerðina.

Hæstv. forseti. Við ræðum hér frumvarp um breytingu á lögum um fæðingar- og foreldraorlof, þ.e. fæðingarhjálp. Ég ætla að byrja þessa stuttu ræðu á að þakka hv. þm. Silju Dögg Gunnarsdóttur fyrir framsögu í þessu mikilvæga máli. Mig langar líka að árétta þá góðu sátt og þverpólitísku vinnu sem oft er hér á Alþingi. Þingmenn fimm flokka standa að þessu máli og það sýnir hvað okkur hv. þingmönnum mörgum hverjum, ég mundi halda flestöllum, er umhugað um úrbætur í mörgum velferðarmálum, m.a. fæðingarorlofsmálum.

Þetta mál er eitt af forgangsmálum Framsóknarflokksins á þessum þingvetri, en fyrsta forgangsmálið er heilbrigðisáætlun fyrir Ísland, sem hv. þm. Silja Dögg Gunnarsdóttir kom örlítið inn á í ræðu sinni og gerði grein fyrir því. Áhersla okkar Framsóknarmanna á velferðar- og heilbrigðismálin er mjög mikil. Við munum það líklega öll að flestallir flokkar töluðu um mikilvægi þess að efla velferðar- og heilbrigðismál í nýafstaðinni kosningabaráttu og fundu að það var mikill vilji meðal landsmanna til að unnið væri að því. Við erum að reyna það sem við getum til þess að svara því kalli.

Eins og fram kom í ræðu flutningsmanns er hér um að ræða breytingu á 17. gr. laga um fæðingar- og foreldraorlof og breytingu á 22. gr. sömu laga. Snýr það að því að barn foreldra sem þurfa að sækja fæðingarhjálp utan heimabyggðar njóti jafnræðis á við þau börn sem fæðast í heimabyggð og að foreldrar geti tekið fæðingarorlof frá þeim degi sem barnið kemur í heiminn.

Samkvæmt því sem kom fram hjá framsögumanni málsins mun réttur foreldra til fæðingarorlofs framlengjast um sem nemur þeim tíma sem þeir dveljast utan heimilis fram til fæðingar ef þetta frumvarp til breytingar á lögunum verður samþykkt á Alþingi, sem ég vona svo sannarlega að verði.

Í 22. gr. laganna segir m.a. að réttur foreldra til fæðingarstyrks skuli jafnframt framlengjast. Það er mjög mikilvægt að horfa í báða þessa þætti því að ákveðinn hópur foreldra í fæðingarorlofi fær eingöngu fæðingarstyrk á meðan aðrir njóta fæðingarorlofs, sem er ákveðið hlutfall af tekjum viðkomandi, eins og lögin eru byggð upp núna.

Eins og fram kom í ræðu hv. flutningsmanns, Silju Daggar Gunnarsdóttur, langar mig að fara örlítið inn á þá heilbrigðisáætlun sem við Framsóknarmenn vorum með sem forgangsmál á þessum þingvetri. Með leyfi forseta ætla ég eingöngu að lesa upp markmið þeirrar tillögu, en það snýst um eftirfarandi:

„Alþingi ályktar að fela heilbrigðisráðherra að hefja vinnu við heilbrigðisáætlun fyrir Ísland. Heilbrigðisáætlunin verði unnin í samráði við fagfólk í heilbrigðisstéttum. Við gerð heilbrigðisáætlunar verði m.a. tekið tillit til landfræðilegra þátta eins og samgangna og fjarlægða milli byggðarlaga.“

Þar komum við inn á það að við erum með heilbrigðisstofnanir víða um landið. Tökum Vestfirði sem dæmi. Við getum í rauninni horft á Vestfirði sem eyland. Það eru erfiðir vegir á milli ýmissa byggðarlaga sem lokast oft yfir veturinn. Þar af leiðandi þurfa verðandi foreldrar oft að fara að heiman til að fá þá þjónustu sem þau þurfa á að halda til að gæta að öryggi barns og foreldra. Verið er að vinna að þessum breytingum til að koma til móts við þennan hóp í því frumvarpi sem hv. þm. Silja Dögg Gunnarsdóttir leggur fram.

Jafnframt segir í markmiði með þingsályktunartillögu um heilbrigðisáætlun að tekið verði tillit til íbúaþróunar á starfssvæðum heilbrigðisstofnana, aldurssamsetningar íbúa, staðsetningar sjúkrabifreiða, aðgangs að sjúkraflugi, fjölda ferðamannastaða, sumarhúsabyggða, svo eitthvað sé nefnt. Við vinnu heilbrigðisáætlunar eigi að líta til þess hvort við höfum sóknarfæri til að nýta enn betur heilbrigðisstofnanir á landsbyggðinni og létta þar með álagi af Landspítala, því að undanfarin ár og áratugi hefur sífellt meiri þjónusta verið að færast til höfuðborgarsvæðisins, og þá er oft og tíðum minni þjónusta og minni sérhæfing á landsbyggðinni. Það hefur orðið þróunin, kannski vegna starfsmannamála, og er ýmislegt um það að segja, og svo kannski vegna tækninnar. Ég þori ekki að segja um það.

Í vinnu við heilbrigðisáætlun eru m.a. fæðingar undir. Þar er mjög mikilvægt að horfa til þess hvernig við getum aukið þjónustu við verðandi mæður á landsbyggðinni. Við vitum að á ýmsum stöðum á landsbyggðinni, eða einhvers staðar er það svo alla vega að það er ekki einu sinni sónartæki og foreldrarnir þurfa að fara til Reykjavíkur til að fara í sónar. Það er því mjög mikilvægt að hafa allt undir í heilbrigðisáætluninni til þess að skoða hvar við höfum sóknarfæri og samlegðaráhrif til þess að vinna að betri og bættari þjónustu við fólk sem þarf á heilbrigðisþjónustu að halda, sama hver hún er víða um landið.

Í lok minnar stuttu ræðu vil ég líka benda á að það er mjög mikilvægt að þetta góða mál komi í hv. velferðarnefnd. Nú þegar erum við með breytingar eða frumvarp í hv. velferðarnefnd sem snýr að breytingum á fæðingarorlofslöggjöfinni, sem er eitt af forgangsmálum þingflokks Vinstri grænna. Það mál er komið í efnislega meðferð í hv. velferðarnefnd. Ég tel það styrk fyrir málin að hafa þau samtímis í nefndinni og jafnframt að vera búin að fá kynningu á þingmálaskrá hæstv. félagsmálaráðherra og fá að vita hvar áherslur hans liggja er varða fæðingarorlofsmálin, þannig að hægt sé að taka það mál til umræðu á sama tíma í hv. velferðarnefnd. Það eru mörg atriði sem horfa þarf á. Það er mjög mikilvægt að horfa á þau atriði sem snúa að því sem frumvarpið tekur á sem hv. þm. Silja Dögg Gunnarsdóttir leggur fram um að börn sem fæðast fjarri heimabyggð njóti til jafnræðis á við börn sem fæðast í heimabyggð.

En það eru fleiri þættir sem ég ætla að fara örstutt í sem þarf að horfa á og taka umræðu um, þ.e. ætlunarverk hæstv. félags- og jafnréttismálaráðherra um tillögu Vinstri grænna í fæðingarorlofsmálum og frumvarp hv. þm. Silju Daggar Gunnarsdóttur um það sem við höfum farið yfir hér. Þar ætlum við að lengja fæðingarorlofið. Er pólitísk sátt um það? Viljum við hafa ákveðið gólf varðandi greiðslur, að þær verði ekki lægri en ákveðin upphæð þegar fólk fer í fæðingarorlof? Hvert er hámarkið sem við viljum hafa? Það er umræða sem við þurfum að taka. Það þarf að taka umræður um fæðingarstyrkinn, hversu hár hann á að vera. Hann hefur verið mjög lágur. Viljum viljum hækka hann? Það er mjög mikilvægt að horfa í það allt saman. Ég tel það verði mikil umræða um það.

Það var mjög mikil umræða um mál Vinstri grænna þegar það var til umræðu í þingsal um daginn þar sem fólk velti fyrir sér ýmsum þáttum. Ég og hv. þm. Halldóra Mogensen ræddum m.a. um þær áhyggjur sem við höfum haft af einstæðum mæðrum sem hafa sumar hverjar ekki nýtt rétt sinn í fæðingarorlofi að fullu því að þær hafa ekki haft aðstöðu til þess og hafa þurft að fara mjög snemma aftur út á vinnumarkaðinn. Það á við um þær einstæðu mæður þar sem faðirinn er ekki til staðar.

Við höfum líka verið sammála um að mjög mikilvægt er að stíga mjög varlega til jarðar í þeim efnum því að þetta snýst um jafnrétti. Þetta er eitt af stóru jafnréttismálunum okkar sem við höfum unnið stóra sigra í löggjöf á undanförnum árum og áratugum.

Ég ætla að láta þetta gott heita. Ég vona að umrætt frumvarp njóti velgengni í hv. velferðarnefnd og að við eigum góðar og miklar umræður um það og náum að afgreiða málin vel úr nefndinni til þeirra sem á þeim þurfa að halda.

Herra forseti. Mig langar til þess að byrja á því að þakka hv. þm. Silju Dögg Gunnarsdóttur fyrir að leggja þetta frumvarp fram. Ég tek heils hugar undir orð hennar áðan varðandi heildræna sýn og möguleikana á að endurskoða heilbrigðiskerfið. Ég tek undir það að allt sé hægt. Þetta er bara spurning um vilja. Hvað viljum við gera?

Þetta mál um breytingu á lögum um fæðingar- og foreldraorlof finnst mér svo sjálfsagt að ég skil ekki að það sé ekki löngu búið að koma þessu í gagnið. Ég skoðaði vef Ljósmæðrafélags Íslands. Samkvæmt honum er ein ljósmóðir á Ísafirði. Sumar konur á sunnanverðum Vestfjörðum sækja fæðingarhjálp þangað. Það er ekki óalgengt að konur þurfi að flytjast þangað í nokkrar vikur og bíða eftir fæðingu í leiguhúsnæði eða búa inni á ættingjum. Það sama á við á Norðurlandi sem er stórt dreifbýlt umdæmi þar sem vegalengdir eru miklar. Þar eru tveir fæðingarstaðir. Á Austurlandi er aðeins ein fæðingardeild.

Konur sem hafa ekki þann valkost að fæða nærri heimilinu sínu þurfa sjálfar að standa straum af þessum kostnaði. Þetta er umtalsverður kostnaður. Þetta er húsnæði og launalaust leyfi maka og ferðalög maka og barna. Það þarf að taka börnin úr skóla. Þetta er alls konar rót á fjölskyldulífinu. Að þurfa að keyra langar vegalengdir og oft yfir fjallvegi til að sækja fæðingarþjónustu, leigja húsnæði, taka börnin úr skóla, missa úr vinnu — þetta er allt saman kostnaðarsamt og skapar mikið óöryggi. Það er erfitt að meta hvenær best er að leggja af stað í ferðalagið, enda er ómögulegt að segja til um hvenær fæðingin muni eiga sér stað. Ég hefði talið það algjört forgangsmál að búa þannig um verðandi mæður að öllu aukaálagi væri haldið í algjöru lágmarki. Þetta skiptir máli fyrir þroska barnsins, öryggi móðurinnar, tilfinningalíf og efnahag fjölskyldunnar. Það að ástandið sé svona yfir höfuð er nægilega slæmt. Það allra minnsta sem við getum gert er að framlengja fæðingarstyrk og fæðingarorlof þessara fjölskyldna.

Hæstv. forseti. Ég vil þakka hv. þm. Halldóru Mogensen kærlega fyrir innlegg hennar í þessa umræðu. Það er gott að heyra að við erum sammála og gott að heyra að fleiri hafi sterka trú á því að hægt sé að breyta kerfinu. Maður þarf fyrst og fremst að hafa trúna og heildarsýn og mjög mikla þolinmæði.

Mig langar að spyrja þingmanninn hvað henni finnist um húsnæðiskostnaðinn sem við höfum báðar nefnt í ræðum okkar. Nú veit ég til þess að bæði Færeyingar og Grænlendingar niðurgreiða húsnæðiskostnað fyrir verðandi foreldra, bæði föður og móður, greiða hann að fullu þannig að fólk þarf ekki að greiða neitt þegar það fer til fæðingarstaðar, vegna þess að þessar þjóðir búa eins og við í dreifbýlu landi og konur þurfa oft að fara langt í burtu til að fæða börnin sín. Mig langar að heyra sjónarmið hv. þingmanns varðandi það.

Herra forseti. Ég þakka fyrir þessa spurningu. Mér finnst verða að gæta jafnræðis í þessum málum. Fólk sem býr úti á landi þarf að hafa jafnan aðgang að heilbrigðisþjónustu og annarri þjónustu og fólk annars staðar, hvernig sem við gerum það, hvort sem það er einhvern veginn hægt að bjóða upp á þessa þjónustu nær fólkinu þar sem það býr eða greiða niður húsnæðiskostnað fyrir fjölskyldur sem þurfa að ferðast langar vegalengdir til þess að eignast börn. Ég veit ekki hvor valkosturinn er betri eða hvað er í raun og veru hægt en eins og hv. þingmaður talaði um áðan munum við aldrei komast að þessum lausnum nema við förum að skoða kerfið heildrænt, förum að móta okkur stefnu og taka skref í átt að henni. Mér finnst best að hugsa þetta þannig: Við finnum markmiðið fyrst, hvert viljum við fara, hvernig við viljum þróa þetta og þá getum við farið að spá í hvaða lausnir eru bestar.

Hæstv. forseti. Þetta var áhugavert að heyra. Nú er staðan sú að verðandi mæður greiða fyrir dvöl á sjúkrahóteli hér í borginni, 1.500 kr., en á sama tíma þurfa verðandi feður að greiða 6.000 kr. fyrir sömu aðstöðu, sem er mjög mikil mismunun og í rauninni ólíðandi. Mér fannst áhugavert að heyra hv. þingmann opna á það við skoðuðum hverjir möguleikarnir eru, hvort mögulega sé hægt að bjóða upp á annars konar dvöl en t.d. sjúkrahótel eins og við höfum núna. Maður veltir fyrir sér hvort það væri hagkvæmt fyrir ríkið, af því að verðandi mæður og verðandi feður eru ekki sjúklingar. Af hverju erum við með þetta fólk á sjúkrahóteli? Út af því að ekkert annað er í boði. Maður veltir fyrir sér hvort ríkið ætti mögulega að koma að því að byggja litlar hagkvæmar íbúðir fyrir verðandi foreldra á þeim stöðum þar sem fæðingarþjónusta er í boði, þar sem foreldrar gætu dvalið sér að kostnaðarlausu, þeir foreldrar sem eru í þeirri aðstöðu að geta ekki eignast barn heima hjá sér.

Herra forseti. Já, þetta eru allt mjög mikilvægar vangaveltur og eitthvað sem við þurfum að hugsa til. Ein af ástæðunum fyrir því að ég var ánægð að enda í velferðarnefnd er vegna þess að eitt af því sem ég held mest upp á við þetta starf er að fá tækifærið til að viða að sér mikilvægum upplýsingum til að geta svo mótað sér betur skoðanir á því hvernig best sé að hafa þetta, til þess að finna þetta samstarf, setja hugmyndirnar okkar saman og komast að góðum niðurstöðum. Ég hlakka til að skoða þetta mál betur og önnur mál tengd því af því það er náttúrlega gríðarlega mikilvægt. Það hefur verið rætt hérna að ekki fæðast nægilega mörg börn hér á landi. Við þurfum að fjölga fæðingum og við þurfum að búa betur um verðandi mæður og fjölskyldur yfir höfuð.

Virðulegur forseti. Ég þakka hv. þm. Silju Dögg Gunnarsdóttur fyrir að flytja þetta góða mál, frumvarp til laga um breytingu á lögum um fæðingar- og foreldraorlof. Það er nú líklega flutt í þriðja sinn.

Það er af sem áður var að börn á Íslandi fæddust hringinn í kringum landið á sjúkrahúsum sem þá hétu. Nú eru þessir staðir orðnir færri og líklega eru það fyrst og fremst tveir staðir, Landspítalinn að sjálfsögðu og Sjúkrahúsið á Akureyri, sem hafa skilgreint hlutverk í þessu tilviki, sem geta tekið á móti börnum og tekið á móti mæðrum sem eignast börn sín þar þó að um áhættufæðingar sé að ræða. Að auki er Akranes eini staðurinn með fullan viðbúnað til þess að gera bráðakeisara enn sem komið er. En það er alveg víst að unnið er að því ljóst og leynt að fækka þeim stöðum þar sem fæðingar eiga sér stað með svo öruggum viðbúnaði, eins mikið og hægt er. Einhver álitamál eru um hvað þessir staðir eigi að vera margir, en togið snýst fyrst og fremst um Landspítala.

Hvers vegna gerist þetta? Það eru auðvitað ýmsar ástæður. Fagfólk er af skornum skammti úti um landið og fjárframlög eru klippt niður.

Síðan viljum við auðvitað öll að börn okkar fæðist við sem öruggastar aðstæður og að áhættan sé sem minnst og að allt gangi vel. Auðvitað er það svo í langflestum tilvikum, sem betur fer, enda höfum við Íslendingar náð afar góðum árangri á þessu sviði og hvað bestum árangri á veraldarvísu.

Sú tillaga sem hér um ræðir, breytingin sem um er að ræða, finnst mér vera hófsamleg og í henni er vottur af jafnréttishugsun gagnvart þeim sem búa á landsbyggðinni. Það er gríðarlega mikið rask og óþægindi fyrir fólk að þurfa að taka sig upp, kannski með löngum fyrirvara frá fleiri börnum eða allri fjölskyldunni og flytja um langan veg. Það er alveg undir hælinn lagt hvort þær fæðingarstofnanir sem enn eru eftir, Landspítali og Sjúkrahúsið á Akureyri, geti greitt götu foreldra með því að útvega þeim húsnæði á meðan á dvöl stendur. Það tekst alls ekki alltaf. Ég veit að á Akranesi er gert ráð fyrir því að verðandi mæður geti dvalið í húsnæði stofnunarinnar fyrir fæðingu. Komið hefur í ljós að það er bráðnauðsynlegur þáttur í starfseminni einmitt vegna þeirra sem koma lengra að.

Ég vona að þessari tillögu vegni vel í meðförum nefndar og að það verði heldur léttbærara fyrir foreldra sem þurfa að taka á sig þetta óþægindaálag. Það er ekki útlit fyrir að það verði þannig á ný að börn fæðist allan hringinn í kringum landið, því miður. Það er hægt, en það þarf mikið til.