Virðulegur forseti. Ég þakka hv. þingmanni kærlega fyrir fyrirspurnina. Í fyrsta lagi spyr hv. þm. Svandís Svavarsdóttir hvort fram hafi farið úttekt eða mat á starfsemi samtakanna Hugarafls áður en fjárveitingar til starfseminnar voru lækkaðar svo mikið sem raun er á í fjárlögum fyrir árið 2017, eins og hún orðar fyrirspurnina. Þá vil ég segja að það er mikilvægt að fram komi að framlag frá velferðarráðuneytinu til Hugarafls eins og til margra annarra sambærilegra félaga, bæði árið 2016 og 2017, var í formi styrkja sem veittir eru árlega til ýmissa félagasamtaka og eru breytilegir á milli ára og markast m.a. af fjölda umsókna og heildarfjárhæð til úthlutunar. Ekki var um að ræða fastar fjárveitingar. Styrkir til félagasamtaka eru veittir á grundvelli upplýsinga sem koma fram í umsóknum. Um var að ræða úthlutun velferðarstyrkja til Hugarafls árin 2016 og 2017 ásamt með styrkjum til margra annarra félagasamtaka.

Velferðarráðuneytið hefur ekki óskað eftir sérstakri úttekt eða mati á starfsemi samtakanna en hefur óskað eftir ársreikningi Hugarafls fyrir árið 2016 sem barst núna 3. maí sl.

Í öðru lagi spyr þingmaðurinn hverjar séu meginforsendur þess að fjárveitingar til starfsemi Hugarafls voru lækkaðar svo mjög. Því er til að svara að Hugarafl hefur fengið styrki sem félagasamtök og eru þeir ætlaðir til að styrkja félagsstarf samtakanna. Ekki er um að ræða fjárveitingar vegna veittrar heilbrigðisþjónustu. Hins vegar þegar um er að ræða fjárveitingar ríkisins til verkefna á sviði endurhæfingar geðsjúkra eru þær annars vegar í gegnum fastar fjárveitingar til heilbrigðisstofnana, sem m.a. annast endurhæfingu, og hins vegar í gegnum samninga sem Sjúkratryggingar Íslands gera fyrir hönd ráðherra um veitingu heilbrigðisþjónustu. Þegar um er að ræða styrki til félagasamtaka er í október ár hvert auglýst eftir umsóknum um svokallaða velferðarstyrki. Hér er um að ræða styrki á þeim málasviðum sem heyra undir ráðherrana tvo í velferðarráðuneytinu. Við úthlutun þeirra styrkja hefur verið lögð áhersla á að verklag við úrvinnslu umsókna sé eins gagnsætt og nokkur kostur er. Einnig er gætt að samræmingu við meðferð umsóknanna þannig að aðilum sé ekki mismunað. Úthlutun fjárins byggist á reglum sem settar hafa verið af ráðherra um styrki á safnliðum fjárlaga velferðarráðuneytisins sem veittir eru ár hvert.

Á síðustu árum hefur Hugarafl fengið styrki af fjárlagaliðum sem tilheyra félags- og jafnréttismálaráðherra annars vegar og heilbrigðisráðherra hins vegar. Samanlagt fengu samtökin 2 millj. kr. árið 2014, 6 millj. kr. árið 2015 og 8 millj. kr. árið 2016. Árið 2017 ákvað ég að úthluta Hugarafli styrk af þeim safnliðum fjárlaga sem heilbrigðisráðherra hefur umboð til og hljóðaði sú fjárhæð upp á 1.548.750 kr. Sú ákvörðun byggði eins og fyrr segir á reglum sem unnið hefur verið eftir á undanförnum árum og byggir m.a. á fjölda félagsmanna í samtökunum. Ég hef ekki forsendur til að ræða úthlutun annarra ráðherra á styrkjum en bendi þó á að úthlutun styrkja er í eðli sínu misjöfn eftir árum þar sem misjafnt er hversu miklu fjármagni er til að dreifa og hver fjöldi umsóknar er hverju sinni.

Í þriðja lagi spyr hv. þingmaður hvort ráðherra hafi rætt málefni Hugarafls við forráðamenn samtakanna eða hyggist gera það. Því er til að svara að mánudaginn 10. apríl sl. átti ég góðan fund með fulltrúum Hugarafls og var fundurinn haldinn í velferðarráðuneytinu. Á fundinum komu fram mikilvægar upplýsingar um starf samtakanna og auk þess var rætt um styrkveitingar velferðarráðuneytisins til félagasamtaka. Auk þessa hafa aðstoðarmenn mínir átt samtöl við fulltrúa samtakanna.

Að lokum er spurt hvert ráðherra telji að hlutverk samtaka á borð við Hugarafl sé eða eigi að vera. Því er til að svara að ég tel að frjáls félagasamtök gegni mikilvægu hlutverki á sviði heilbrigðismála. Fjöldi fólks sinnir ýmsu starfi í sjálfboðavinnu og leggur fram krafta, reynslu og þekkingu. Starfsemi frjálsra félagasamtaka er mikilvægur hluti af félagsauði samfélagsins og verður ekki metin til fjár. Þá erum við með mikilvæg dæmi úr okkar sögu þar sem frjáls félagasamtök hafa komið á fót þjónustu sem ekki hefur verið í boði annars staðar. Dæmi um það er t.d. Reykjalundur sem er í eigu frjálsra félagasamtaka en er nú rekið með þjónustusamningi við ríkið, m.a. um endurhæfingu fólks með geðraskanir. Félög notenda heilbrigðisþjónustu eru ekki síst mikilvæg til að gæta að réttindum félaga sinna og koma á framfæri skoðunum sínum og reynslu af heilbrigðisþjónustunni. Þess vegna tel ég að samráð við félög notenda við stefnumótun í heilbrigðismálum sé afar mikilvægt. Ég tel að yfirvöld eigi að styrkja slík samtök til þessara verka en þar verða yfirvöld að hafa í huga að allir sitji við sama borð. Eftir því hef ég unnið.

Að lokum vil ég þakka þingmanninum fyrir spurninguna, fyrir að vekja máls á þessu hlutverki frjálsra félagasamtaka sem ég tel afar mikilvægt á flestum sviðum samfélagsins og hlakka til umræðunnar.

Herra forseti. Já, það er nefnilega afar mikilvægt, eins og hæstv. ráðherra sagði, að við styðjum við frjáls félagasamtök sem sinna þeim mörgu og ósýnilegu verkum sem skila okkur svo sannarlega til baka hæfari einstaklingum en ella. Ég held að þessi samtök, eins og fleiri, eins og hæstv. ráðherra nefndi, séu á margan hátt ódýrari þegar upp er staðið. Við vitum að þeim hefur fjölgað sem fara á örorku, það á í mörgum tilfellum rætur sínar að rekja til geðheilbrigðisvandamála. Ég skora á ráðherra að undirrita þjónustusamninga, hvort sem er við Hugarafl eða aðra aðila sem sinna þessari geðræktarvinnu sem er svo mikilvæg. Það er ódýrara þegar upp er staðið. Það eru meiri líkur á að við getum hjálpað fólki aftur út í lífið, að það sinni vinnu sem það er annars kannski ófært um sökum þess að það þarf að bíða svo lengi (Forseti hringir.) eftir þjónustu eða hefur hreinlega ekki efni á að sækja sér þjónustu geðlækna.

Virðulegur forseti. Ég þakka fyrir. Mér var sagt að þetta væri nauðsynlegt, þetta væri rosalega merkileg athugasemd, fyrst þetta var svona mikið vesen. Ég velti fyrir mér í athugasemdum síðasta ræðumanns þar sem sagt er að þetta sé ódýrara úrræði, þá rekur hugann í þá umræðu sem er um einkarekna og opinbera heilsugæsluþjónustu. Ef þetta er ódýrara úrræði, af hverju er þá ekki heilsugæslan okkar eins, eða erum við í einhverri mótsögn við sjálf okkur hérna?

Forseti. Ég þakka ráðherranum fyrir svörin. Mig langar að biðja hann um að freista þess í síðari umferðinni að skerpa nokkuð á þeim. Fram kemur í svari hans að ekki sé um fastar fjárveitingar að ræða heldur ráðist fjárveitingarnar hverju sinni af fjölda umsókna og upplýsinga sem fram koma í þeim. Þá vil ég biðja ráðherrann að reyna að svara því með afgerandi hætti hvað það var í upplýsingum um starfsemi samtakanna Hugarafls beinlínis á milli ára sem gerði það að verkum að talan breyttist á milli ára.

Ráðherrann svaraði þessum þætti með frekar almennum hætti og ég vil freista þess að kalla fram skýrari svör í þessu út af fyrir sig.

Síðan vil ég spyrja ráðherrann í ljósi þess að vandi heilbrigðiskerfisins er töluverður og ekki síst hefur margverið bent á stöðu geðheilbrigðisþjónustunnar og þann vanda sem þar er fyrir hendi og ekki síst á geðdeildum Landspítalans vegna þess að álagið er mun meira en þjónustan annar, hvernig hann sjái fyrir sér samspil frjálsra félagasamtaka á borð við Hugarafl og þeirrar opinberu þjónustu sem við bjóðum upp á. Sér hann fyrir sér að þetta samspil geti orðið enn ríkara og skýrara í framtíðinni? Þarna er um að ræða afar viðkvæman hóp sem þarf skýra umgjörð og það er í raun og veru á hendi ráðherra að veita þau skýru svör sem fækkar efasemdum og óljósum þáttum í þessari umgjörð allri.

Virðulegi forseti. Ég vil byrja á að svara nákvæmar eins og hv. þingmaður óskaði eftir í sambandi við fjárveitingarnar. Þegar upphæðin var ákveðin af velferðarstyrkjum heilbrigðisráðherra var horft til umsókna en líka fjölda umsækjenda og þess vegna var nokkur lækkun þar á á milli ára. Stóri munurinn er þó sá að árið 2016 voru veittar 5 milljónir í styrk sem var úthlutað af fjárlaganefnd þó að það færi síðan í gegnum liði velferðarráðuneytisins, en fyrir árið 2017 úthlutaði fjárlaganefnd ekki sérstaklega til samtakanna. Í því felst fyrst og fremst munurinn á milli ára.

Ég tek undir með hv. þingmanni um að utanumhald eða kerfi varðandi geðheilbrigðisþjónustu í dag er að mörgu leyti óljóst. Það eru mörg úrræði, meðferðarúrræði félagasamtaka og sömuleiðis opinberra aðila, en þetta hefur í rauninni þróast þannig undanfarna áratugi að kerfið er nánast óskiljanlegt frá sjónarhorni sjúklinga og aðstandenda þeirra, eins og kemur fram í minnisblaði frá embætti landlæknis sem barst velferðarráðuneytinu í janúar.

Á sama tíma er þess að geta að samvinna félaga hefur aukist, bæði sín á milli og einnig við heilbrigðisstofnanir, og samkvæmt samþykktri geðheilbrigðisstefnu höfum við aukið í til þessa málaflokks, sérstaklega hjá heilsugæslunni þar sem hefur verið í gangi fjölgun sálfræðinga en einnig uppbygging á geðheilbrigðisteymum svokölluðum sem vinna síðan í samvinnu við frjáls félagasamtök. Ég tel þetta góða þróun sem á að halda áfram og þakka fyrir góða umræðu.