stefna stjórnvalda um uppbyggingu flutningskerfis raforku, síðari umræða.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti hv. atvinnuveganefndar með breytingartillögu. Mig langar áður en ég held lengra, svo ég gleymi því örugglega ekki, að þakka sérstaklega fyrir þá góðu samvinnu sem ríkti innan hv. atvinnuveganefndar um málið. Uppbygging flutningskerfis raforku er gríðarlega mikilvægt mál og mér fannst allir nefndarmenn nálgast það með opnum huga og miklum vilja til að ná saman sem bestri tillögu um þetta mikilvæga mál. Öll vorum við sammála að vera áfram um að hér væri um alvörustefnumótun að ræða sem kæmi til framkvæmda en ekki bara orð á blaði og því leggjum við til ýmsar breytingar, einmitt til að styrkja þá sýn okkar.
Nefndin fékk til sín marga gesti, margar umsagnir komu um málið og við fjölluðum mjög ítarlega um það eins og vera ber. Tillagan er, eins og fram kemur og liggur fyrir á viðeigandi þingskjali, í 15 töluliðum þar sem kveðið er á um hvað skuli leggja til grundvallar við uppbyggingu flutningskerfis raforku hér á landi. Nefndin leggur til að bæta við einum tölulið þannig að þeir verði 16. Ég kem nánar að því síðar.
Örstutt að forsögunni. Þegar tillaga til þingsályktunar um stefnu stjórnvalda um lagningu raflína var til meðferðar á Alþingi kom fram vilji til þess að tryggja aðkomu Alþingis að mótun kerfisáætlunar. Upp úr þeirri vinnu lítur þessi tillaga dagsins ljós þar sem ekki þótti samræmast tilskipun ESB að Alþingi samþykkti kerfisáætlun sem slíka. Þetta er tæki Alþingis til að koma að stefnumótun í raforkumálum.
Ljóst er að uppbygging og þróun á flutningskerfi raforku felur í sér umfangsmikið kerfi innviða með langan líftíma er varðar hagsmuni fólks og fyrirtækja um allt land. Við meðferð málsins í nefndinni var einkum fjallað um eftirfarandi atriði:
Í tillögunni kemur fram að flutningskerfið skuli treysta betur, það skuli tengja betur lykilsvæði og tryggja afhendingaröryggi raforku um allt land. Rætt var í nefndinni um þau svæði sem helst þyrfti að leggja áherslu á. Bent var á að samkvæmt gildandi regluverki hefði til að mynda ekki reynst unnt að tryggja flutning á raforku til Eyjafjarðar. Auk þess hefur verið bent á að Vestfirðir séu það svæði sem búið hefur við hvað minnst raforkuöryggi. Nefndin leggur áherslu á að þau landsvæði verði í forgangi þar sem þörfin er brýnust, svo sem Eyjafjarðarsvæði, Vestfirðir og Suðurnes. Kemur hér það sem ég kom inn á áðan, að við viljum að sjónum sé beint að ákveðnum svæðum þar sem þörfin er hvað brýnust til að stefnan virki sem best.
Bent var á að flutningur raforku milli landsvæða væri háður takmörkunum og var lagt til að flutningsgeta milli landsvæða yrði miðuð við ákveðið lágmarkshlutfall af vinnslugetu virkjana sem tengjast flutningskerfinu. Nefndin leggur til að hugað verði nánar að þessu við fyrirhugaða endurskoðun.
Í 10. tölulið A-liðar tillögunnar er kveðið á um að við val á línuleið skuli forðast að raska, nema brýna nauðsyn beri til, friðlýstum svæðum og svæðum sem njóta sérstakrar verndar samkvæmt ákvæðum laga um náttúruvernd. Nefndin telur að gera verði greinarmun á mismunandi svæðum sem njóta verndar sem er þegar kveðið á um í lögum. Um er að ræða friðlýst svæði samkvæmt lögum um náttúruvernd eða samkvæmt sérlögum. Þá má nefna svæði sem hafa hlotið skráningu á náttúruminjaskrá án þess að hafa verið friðlýst og auk þess svæði sem njóta sérstakrar verndar samkvæmt lögum um náttúruvernd. Nefndin leggur til breytingartillögu við 10. tölulið. Þessar ábendingar komu frá ýmsum umhverfisverndarsamtökum og við töldum þær mjög réttmætar og tókum tillit til þeirra.
Í 7. tölulið er m.a. kveðið á um að styrking og uppbygging flutningskerfisins skuli miða að því að auka afhendingaröryggi raforku á landsvísu með sérstakri áherslu á þau landsvæði sem búa við skert orkuöryggi. Fram kom við umfjöllun um málið að afhendingaröryggi væri mjög misjafnt eftir landshlutum, mest á höfuðborgarsvæðinu en minnst á landsbyggðinni sem tengist meginflutningskerfinu um byggðalínuhlutann. Ekki eru hins vegar skilgreind í tillögunni ákveðin markmið afhendingaröryggis samkvæmt þessum tölulið og leggur nefndin því til breytingartillögu í því skyni að gera viðmið skýrari. Annars vegar er lagt til að allir afhendingarstaðir verði árið 2030 komnir með tengingu sem tryggi að verði rof á stakri einingu valdi það ekki takmörkunum á afhendingu og hins vegar að árið 2040 verði allir afhendingarstaðir í svæðisbundnum hlutum komnir með tengingu sem tryggi hið sama. Nefndin bendir á að með einingu er ekki átt við spennistöð eða tein. Hér er enn ein breytingin sem við leggjum til, sem miðar að því að gera þessa stefnu markvissari þannig að hægt sé að fara að vinna eftir henni strax.
Samkvæmt tillögunni eru fyrirhugaðar tilteknar rannsóknir og greiningar, líkt og áður hefur verið vikið að, og kveðið á um að niðurstöður þeirra verði lagðar fram á Alþingi eigi síðar en 1. febrúar 2019. Þetta eru rannsóknir sem lúta m.a. að því að meta hagkvæmni jarðstrengja sem hefur verið nokkrum vafa undirorpið hvernig best sé að gera og margir talað um að ekki sé nógu skýrt þegar verið er að meta hvort eigi að leggja línur í jörð eða loftlínur, ekki liggi nægar rannsóknir þar að baki. Nefndin spurðist fyrir um og vildi hafa þessi tímamörk sem skýrust til að þær rannsóknir yrðu sem bestar en ekki bundnar af einhverri dagsetningu sem væri óraunhæf.
Nefndin telur ljóst að það sé of knappur tími til jafn umfangsmikilla rannsókna og því rétt að seinka þessu þannig að miðað verði við 1. október 2019. Einnig beinir nefndin því til ráðherra að í rannsóknum eða greiningum verði fundin leið til að meta líftímakostnað jafnt sem stofnkostnað. Ég vil árétta þetta atriði, það er gríðarlega mikilvægt þegar verið er að vega og meta hvort eigi að leggja í jörð eða ekki að þá sé líftímakostnaðurinn metinn en ekki bara stofnkostnaður. Samhliða þessu er gerð tillaga um dagsetningu í C-lið um hvenær þingsályktunin verði tekin til endurskoðunar. Raunhæft virðist að miða við að það verði í fyrsta lagi á haustþingi 2019, en í tillögunni er gert ráð fyrir að það verði á vorþingi. Við viljum sem sagt bíða eftir niðurstöðu þessara rannsókna á jarðstrengjum.
Í tillögugrein má finna hugtök sem bent var á að sum hver mætti skilgreina nánar. Sem dæmi má nefna hugtakið lykilsvæði, en í því samhengi bendir nefndin á bls. 52 í skýrslu ráðherra um raforkumál, 386. mál, þar sem er að finna kort sem veitir leiðbeiningar um hvernig skuli skilja það. Að öðru leyti beinir nefndin því til ráðherra að í þeirri endurskoðun sem er fyrirhuguð verði leitast við að hafa orðalag eins nákvæmt og skýrt og unnt er.
Nefndin telur mikilvægt að huga betur að öryggi flutningskerfis raforku þegar að náttúruhamförum kemur og leggur til að bætt verði við nýjum tölulið í A-lið sem taki á því og leggur því til að tillagan verði samþykkt með eftirfarandi breytingu, að við 3. tölulið af 15 í A-lið, sem verða 16 samkvæmt okkar tillögu, bætist nýr málsliður, svohljóðandi: Skulu Eyjafjarðarsvæði, Vestfirðir og Suðurnes vera sett í forgang.
Síðan leggjum við til breytingar við 7. tölulið, þar bætast þrír nýir málsliðir við sem lúta að því sem ég kom inn á áðan, að afhendingarstaðir í meginflutningskerfinu skulu árið 2030 vera komnir með tengingu sem tryggi að rof á stakri einingu valdi ekki takmörkunum o.s.frv. Þetta er mikið tæknimál sem ég ætla ekki að þreyta þingmenn á að þylja upp en hvet þá til að lesa í nefndarálitinu.
Í breytingartillögu okkar, 1.c, segir að 10. töluliður orðist svo: Við val á línuleið fyrir raflínur skal gæta að verndarákvæðum friðlýstra svæða samkvæmt lögum um náttúruvernd, svæða sem njóta verndar samkvæmt sérlögum og réttaráhrifum skráningar á náttúruminjaskrá samkvæmt 37. gr. laga um náttúruvernd. Forðast ber einnig að raska, nema brýna nauðsyn beri til, svæðum sem njóta sérstakrar verndar samkvæmt 61. gr. laga um náttúruvernd.
Hér eru komnar þær ábendingar frá umhverfissamtökunum sem ég vék að áðan.
Svo leggjum við til að við bætist nýr töluliður, svohljóðandi: Mikilvægt er að tryggja raforkudreifingu og raforkuöryggi með tilliti til mögulegra náttúruhamfara.
Að lokum leggjum við til tvær breytingar er varða tímasetningu á þessum rannsóknum og endurskoðuninni eins og ég vék að.
Virðulegi forseti. Eins og ég kom að í upphafi ríkti mikil sátt um málið innan hv. atvinnuveganefndar og undir álitið skrifa auk mín Lilja Rafney Magnúsdóttir formaður, Inga Sæland, Halla Signý Kristjánsdóttir, Albertína Friðbjörg Elíasdóttir, Ásmundur Friðriksson, Njáll Trausti Friðbertsson, Sigurður Páll Jónsson og Sara Elísa Þórðardóttir.
Herra forseti. Ég ætla ekki að vera langorð en mig langar að fagna því einmitt, eins og hv. framsögumaður, að við höfum náð sameiginlegri lendingu í þessu máli. Hér er um að ræða sérstaklega mikilvægt mál fyrir allt landið og mikilvægt að vel sé á því haldið. Í því samhengi vil ég einnig þakka gott samstarf við annað nefndarfólk og ég held að ekki halli á neinn þótt ég nefni sérstaklega hv. framsögumann málsins í því samhengi. Ég hefði mögulega viljað að enn lengra væri gengið í ákveðnum þáttum en tel að við komum þó til móts við stærstu athugasemdirnar og ég vona að þetta verði góður grunnur til að byggja á.
Þannig er til að mynda settur inn ákveðinn forgangshraði og tímasett markmið hvað varðar afhendingaröryggi sem ég held að sé mjög til bóta.
Eins og fram kemur í nefndarálitinu er lagt til að málið verði tekið til endurskoðunar á haustþingi 2019 og tíminn verði nýttur til að skoða sérstaklega jarðstrengina. Nefndin leggur einnig til að tíminn verði nýttur til að huga að því sem kom fram í umsögnum, ef maður skoðar flutning raforku milli landsvæða og að flutningsgeta milli landsvæða verði miðuð mögulega við ákveðið lágmarkshlutfall.
Ég tel mjög mikilvægt í því samhengi að nefndin haldi áfram sinni góðu vinnu og að ráðuneyti og ráðherra, Orkustofnun, Landsnet og aðrir hagsmunaaðilar taki höndum saman og vinni vel saman fram að þeim tíma til að tryggja sem besta stefnu stjórnvalda um uppbyggingu raforkukerfisins.
Herra forseti. Sá hluti háspennta flutningskerfis raforku sem tengir saman helstu framleiðslusvæði er úreltur og flutningsgetan allt of lítil. Þetta er óumdeilt, tel ég, meðal allra sem um véla. Það er komið að því að færa það til nútímans og raunar lengra því að það er nú einu sinni þannig að flutningskerfi af þessu tagi er hannað til 30–40 ára hið minnsta. Það eru milljarðar króna í húfi, bæði vegna gerðarinnar sjálfrar, hvers konar raflínur þetta eru, og eins línuleiða, hvar línurnar eru lagðar, og síðast en ekki síst vegna afhendingaröryggis. Ég vil vekja á því athygli að þetta er í fyrsta sinn sem heildstæð stefna stjórnvalda í uppbyggingu flutningskerfis raforku er lögð fram og það er eitt dæmið enn um hvernig ríkisstjórnarsamvinnan leiðir til grunnstefnumótunar sem er undirstaða frekari skilvirkrar vinnu.
Ég get nefnt fleiri dæmi, einmitt orkustefnu, heildstæða orkustefnu fyrir landið, og ferðamálastefnu. Það hvort tveggja er fram undan. Uppbyggingu flutningskerfisins verður hagað þannig að um blöndu loftlína og jarðstrengja verður að ræða og línuleiðirnar valdar í sátt við umhverfi og raunverulega þörf fyrir flutning raforku til tiltekinna svæða. Þá minni ég á að dreifikerfið, þ.e. kerfið á lægri spennu, byggir nú þegar á ákvörðun um jarðstrengjavæðingu þar.
Ég vil líka minna á að þátttakendur í umræðunni og frekari stefnumótun í þeim efnum verða að kynna sér umfang, lagningu og virkni háspenntra jarðstrengja. Hún er nefnilega gjörólík því sem gerist þegar miklu viðaminni rafstrengir eru lagðir í lágspennta dreifikerfinu. Þá er ég að ræða um helgunarsvæði, alls konar jarðvinnu, miklar sprengingar og rippingar í gegnum berggrunn, ef um hann er að ræða en ekki laus jarðlög, burðarmikinn veg meðfram fyrirhuguðu jarðstrengjastæði og ótal slík atriði sem er mjög mikilvægt að hafa með í umræðunni þegar verið er að véla um þá hluti.
Það hefur mikil og þakkarverð vinna verið unnin, farið fram við gerð þessarar þingsályktunartillögu og eins hjá hv. atvinnuveganefnd, svo ég minnist ekki á þá sem hafa unnið við samninguna sjálfa upphaflega. Ég lít svo á að þingsályktunartillagan sé veruleg framför.
Herra forseti. Ég vil koma upp og þakka góða samvinnu í nefndinni um þetta mikilvæga og stóra mál, sem það svo sannarlega er. Flutningskerfi raforku er klárlega eitt af stærstu málefnum þingsins þessi misserin. Þetta er grundvallarmál fyrir uppbyggingu lands og þjóðar en undanfarin ár og áratugi, a.m.k. síðustu 10–15 árin, hafa viss svæði búið við mjög slæmt ástand í þeim málum. Þetta er sögulegt plagg, eins og hefur komið fram, og við vonum að við sjáum fram úr því næstu árin að byggja upp góða stefnumarkandi áætlun sem verður síðan notuð í kerfisáætlun og annars staðar til að byggja upp kerfið.
Fyrir rúmri viku var verið að vígja ný tengivirki við Þeistareyki og Bakka, nýja línu, Þeistareykjalínu, sem er dæmi um hversu hratt og vel þetta hefur þróast hjá okkur undanfarin ár. Menn eru að fara að byggja upp kerfið og umhverfislega þætti og taka inn hluti eins og með sjónmengun og annað þar sem unnið var í sambandi við heimafólk á svæðinu. Það er nokkuð sem er hægt að vinna með.
Síðan vonast maður til að í haust verði hafist handa við að reisa Kröflulínu 3 frá Kröfluvirkjun og í Fljótsdalsvirkjun og að á næsta ári hefjist vinna við Hólasandslínu frá Rangárvöllum að Kröflu. Vonandi erum við að fara að taka stór skref á því sviði. Ég ætlaði rétt að koma upp og minnast á þetta. Það hefur farið fram góð vinna í atvinnuveganefnd í málinu og einnig mjög spennandi. Ég held að allir séu mjög spenntir fyrir verkefninu. Við sitjum mörg í nefndinni um langtímaorkustefnu fyrir Ísland þannig að við erum að vinna þetta þar sem málefni tengjast mjög sterkt á milli. Ég fagna því að við séum vonandi að klára þetta mál í dag og afgreiða frá þinginu sem verður þá í fyrsta skiptið sem slíkt stefnumarkandi plagg er samþykkt héðan.