Frú forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um starfshóp um útgáfu öruggra opinberra skilríkja. Þingsályktunartillagan sjálf er stutt og hljóðar svo, með leyfi forseta:

„Alþingi ályktar að fela dómsmálaráðherra að skipa starfshóp sem geri tillögur að útgáfu öruggra opinberra skilríkja og áætlun um kostnað við að taka skilríkin í notkun. Í starfshópnum eigi sæti fulltrúar Þjóðskrár Íslands, Persónuverndar, ríkislögreglustjóra, Neytendastofu og Íslandsrótar auk fulltrúa fjármála- og efnahagsráðuneytisins og dómsmálaráðuneytisins. Þá taki starfshópurinn mið af því starfi sérfræðinga sem nú vinna að samhæfðum norrænum skilríkjum eða kennitölum á vegum Norrænu ráðherranefndarinnar. Dómsmálaráðherra skipi formann starfshópsins. Ráðuneyti greiði kostnað vegna starfshópsins og leggi honum til aðstöðu og nauðsynlega sérfræðiþjónustu.

Starfshópurinn skili tillögum sínum til dómsmálaráðherra eigi síðar en 1. desember 2019.“

Forseti. Ég tel um gríðarlega mikilvægt mál að ræða þó að það láti kannski frekar lítið yfir sér við fyrstu sýn. Lagt er til að fela dómsmálaráðherra að skipa þennan starfshóp, en markmiðið er að skilríkin verði bæði efnisleg og rafræn og standi til boða öllum íslenskum ríkisborgurum og borgurum annarra ríkja sem eru búsettir á Íslandi og bera hér réttindi og skyldur.

Skilríki eru eitthvað sem við öll notum og þurfum að hafa, bæði í okkar persónulegu viðskiptum á internetinu og víðar og eins á ferðalögum okkar, bara í okkar daglega lífi. Töluverð hreyfing er á málum sem lúta að rafrænum skilríkjum víða um heim. Hér er vísað til starfa sérfræðingahóps sem vinnur að samhæfðum norrænum skilríkjum á vegum Norrænu ráðherranefndarinnar og lagt er til að starfshópurinn taki mið af þeirri vinnu eðli málsins samkvæmt. Málið er nefnilega flutt af öllum fulltrúum Íslandsdeildar Norðurlandaráðs sem og þeirra tveggja flokka á Alþingi sem ekki eiga þar sæti. — Þessi texti úr greinargerðinni á reyndar við annað landslag í flokkaskipan á hinu háa Alþingi. En í það minnsta eru hér allir fulltrúar úr Íslandsdeild Norðurlandaráðs þegar tillagan er lögð fram.

Virðulegur forseti. Ég ætla að leyfa mér að vitna aðeins í greinargerðina. Þar er ágætlega farið yfir þessi mál og ég er ekki endilega viss um að við höfum öll sökkt okkur mjög ofan í þetta. Í það minnsta hafði ég ekki gert það áður en ég fór að vinna að málinu skömmu eftir að ég tók sæti á Alþingi.

Örugg skilríki — hvort sem þau eru hefðbundin skilríki sem handhafi ber á sér, svo sem vegabréf og nafnskírteini, eða rafræn óefnisleg skilríki — gegna mikilvægu hlutverki í nútímasamfélagi þar sem öryggi í viðskiptum og ýmiss konar öðrum samskiptum fólks hvert við annað og við fyrirtæki og stofnanir er undir þeim komið. Tilefnum sem krefjast þess að fólk geti sannað deili á sér með öruggum og óvefengjanlegum hætti með rafrænum skilríkjum fjölgar og hin tíða notkun rafrænna skilríkja við ráðstafanir sem varða fólk miklu krefjast þess að þau séu eins örugg og kostur er á. Til þess að skilríki komi að fullum notum innihalda þau að jafnaði viðkvæmar persónuupplýsingar sem mikilvægt er að óviðkomandi aðilar hafi ekki aðgang að og því er í öllu tilliti ákaflega mikilvægt að skilríki séu eins áreiðanleg og örugg og nokkur kostur er á.

Forseti. Við búum svo vel á Íslandi að þau rafrænu skilríki sem við þó höfum eru akkúrat það sem hér er kallað eftir, eins örugg og áreiðanleg og kostur er á. Við búum vel hvað þetta varðar.

Hérlendis eru þrenns konar skilríki í efnislegu formi almennt tekin gild: vegabréf, ökuskírteini og nafnskírteini. Ekkert þessara skilríkja fellur undir skilgreininguna á snjallkorti (e. smart card) en flest ný, örugg og fjölnota skilríki eru þeirrar gerðar. Vegabréf er þó útbúið með örgjörva sem varðveitir mynd af fingraförum vegabréfshafans. Þjóðskrá Íslands gefur út vegabréf og nafnskírteini en sýslumenn annast útgáfu ökuskírteina. Þjóðskrá gefur einnig út Íslykil sem er lykilorð tengt kennitölu einstaklings eða lögaðila og unnt að nota til samskipta á netinu við ýmsa aðila og ríkisskattstjóri heldur úti veflykli sem veitir aðgang að efni á vefsvæði embættisins.

Forseti. Af þessari upptalningu á þeim þrenns konar skilríkjum á efnislegu formi sem almennt eru tekin gild má sjá að þau eru gefin út af opinberum aðilum, annars vegar þjóðskrá og hins vegar sýslumönnum.

Rafræn skilríki eru gefin út af auðkennaveitunni Auðkenni ehf. sem er í eigu fjármálafyrirtækja og Símans. — Ég stoppa hér og tek fram að ég hef ekki flett nýlega upp eignarhaldi eða eigendaskrá Auðkennis ehf. heldur á þetta við eigendahald þegar tillagan er lögð fram. — Rafrænu skilríkin eru annaðhvort innbyggð í debetkort eða í SIM-kort farsíma. Einnig gefur Auðkenni út auðkennislykla sem m.a. hafa verið notaðir vegna aðgangs að netbönkum. Rafræn skilríki Auðkennis ehf. byggjast á svonefndu rótarskilríki sem er forsenda fyrir útgáfu öruggra rafrænna skilríkja. Frá vorinu 2008 hefur Íslandsrót, sem fjármála- og efnahagsráðuneytið starfrækir, gefið út svokölluð milliskilríki sem Auðkenni ehf. beitir síðan til að gefa út endaskilríki eins og þau sem notuð eru í rafrænum viðskiptum og samskiptum almennings. Ein öryggisúttekt á rafrænum skilríkjum og öryggi þeirra, sem birt var árið 2013, liggur fyrir og staðfesti hún öryggi þeirra rafrænu skilríkja sem gefin eru út hérlendis á grundvelli Íslandsrótar, samanber og svör iðnaðar- og viðskiptaráðherra við fyrirspurn Svandísar Svavarsdóttur í 778. máli á 144. löggjafarþingi.

Hér er komið inn á það, forseti, sem ég kom sjálfur inn á áðan, að þau rafrænu skilríki sem við búum við eru býsna örugg. Þar búum við að góðri stöðu þar sem Íslandsrót er býsna örugg.

Langflest ríki Evrópusambandsins gefa út persónuskilríki í formi snjallkorts. Eru sum þeirra gild ferðaskilríki innan Schengen-svæðisins og í mörgum tilfellum eru rafræn skilríki tengd þeim. Í sumum löndum, svo sem á Spáni, eru hin opinberu persónuskilríki jafnframt ökuskírteini enda er kostur á slíku þegar snjallkort eru notuð sem geta geymt margvíslegar upplýsingar. Í sumum löndum, svo sem Þýskalandi, er skylt að bera persónuskilríki og framvísa þeim að beiðni yfirvalda. Um útgáfu persónuskilríkja í Evrópusambandinu gildir, auk löggjafar aðildarríkjanna, reglugerð Evrópuþingsins og ráðsins (ESB) nr. 910/2014 frá 23. júlí 2014 um rafræna auðkenningu og traustsþjónustu fyrir rafræn viðskipti á innri markaðinum og um niðurfellingu á tilskipun 1999/93/EB.

Í nýlegri skýrslu Evrópulögreglunnar — Europol — um mat á áhættu af alvarlegri og skipulagðri glæpastarfsemi á tækniöld er vakin athygli á því að fölsun og misneyting á persónuskilríkjum sé meðal helstu drifkrafta skipulagðrar glæpastarfsemi í álfunni og hefur þessi iðja færst í vöxt að undanförnu að mati Evrópulögreglunnar. Ámóta viðhorf birtast í áhættugreiningu Landamærastofnunar Evrópu — Frontex — þar sem fjallað er um síaukið smygl á fólki inn fyrir landamæri Evrópu sem í sumum tilfellum felur í sér flutninga á ánauðugu fólki. Brotastarfsemi af þessu tagi byggist jafnan á fölsuðum og stolnum skilríkjum og hefur magn þeirra í umferð aukist að undanförnu.

Í greinargerðinni er vísað í þær úttektir og skýrslur sem ég las upp.

Mikilvægi öruggra skilríkja og auknar kröfur til öryggis þeirra hafa orðið mörgum ríkjum tilefni til að bæta útgáfu persónuskilríkja á undanförnum árum. Eistneska ríkið hóf t.d. útgáfu fjölnota rafrænna skilríkja árið 2002 í tengslum við skilríki á korti. Svíar hófu útgáfu skilríkja á snjallkorti árið 2005 og hafa þau verið í boði þar í landi síðan. Að hluta til byggðist ákvörðun sænskra stjórnvalda um þessa skilríkjaútgáfu á því að bankar í landinu höfðu ekki fengist til að veita erlendum ríkisborgurum sem búsettir voru í Svíþjóð þau skilríki sem þessi fyrirtæki létu í té. Finnsk stjórnvöld hafa frá árinu 1990 gefið út skilríki sem bæði finnskir ríkisborgarar geta fengið og borgarar annarra ríkja sem búsettir eru í Finnlandi.

Noregur er meðal þeirra ríkja sem nýlega hafa gert breytingar á útgáfu persónuskilríkja til að mæta vaxandi kröfum um þau. Í júní 2015 samþykkti Stórþingið ný lög um persónuskilríki (n. lov om nasjonalt identitetskort) sem fela m.a. í sér að lögreglan hefur fengið það hlutverk að gefa út örugg skilríki til norskra ríkisborgara og ríkisborgara annarra landa sem búsettir eru í Noregi og hafa þar réttindi og bera skyldur gagnvart stjórnvöldum.

Fram til þess að fyrrgreind lög voru sett höfðu bankar í Noregi séð um útgáfu rafrænna skilríkja til viðskiptavina sinna en forsvarsmenn þessara fyrirtækja gáfu stjórnvöldum til kynna að þeir teldu þessu verkefni betur fyrir komið hjá hinu opinbera, enda væri um stjórnsýsluverkefni að ræða. Þetta og fjölmargt fleira sem skilríkjaútgáfu varðar kom fram í ítarlegri greinargerð með frumvarpi til laga um persónuskilríki sem lagt var fyrir Stórþingið.

Ég hvet þingheim til að kynna sér þá greinargerð en í hana er vísað í greinargerðinni með þessu máli.

Á vegum Norrænu ráðherranefndarinnar hefur verið unnið að því að koma á fót samhæfðum norrænum rafrænum skilríkjum eða kennitölum. Slíkt væri til mikils hagræðis fyrir íbúa Norðurlandanna og ryddi á braut margvíslegum stjórnsýsluhindrunum á milli Norðurlandanna. Norðurlandaráð hefur staðið fyrir umfangsmiklu starfi til að afnema stjórnsýsluhindranir á milli landanna. Útgáfa öruggra opinberra skilríkja myndi einfalda samræmingu og samhæfingu norrænna rafrænna skilríkja.

Það er fólki mikilvægt að geta fengið örugg skilríki enda byggjast tækifæri til að nýta réttindi, njóta þjónustu og eiga í samskiptum á rafrænum miðlum að verulegu leyti á þeim. Þar sem skilríki geyma jafnan viðkvæmar persónuupplýsingar er áríðandi að gerðar séu fyllstu kröfur um öryggi þeirra. Flutningsmenn þessarar þingsályktunartillögu telja tímabært að taka útgáfu skilríkja hér á landi til gagngerrar athugunar og endurskipuleggja hana með það að markmiði að hið opinbera annist útgáfu öruggra skilríkja, jafnt efnislegra sem rafrænna, og starfræki þá gagnabanka sem nauðsynlegir eru í þessu skyni, enda varðar þetta verkefni grundvallaröryggi borgaranna og á því ótvírætt heima hjá hinu opinbera.

Forseti. Eins og ég kom inn á í upphafi máls míns hefur þetta mál verið lagt fram áður, á þremur öðrum löggjafarþingum. Því miður hefur það ekki náð fram að ganga. Ég vona innilega að breyting verði á því núna. Þetta er mál sem snertir okkur öll. Við notum öll skilríki. Það er allt á fleygiferð í þessum málum. Í greinargerðinni er vísað til Evrópusambandsins, vísað er til Norðurlanda og vísað er til Eistlands. Það væri hægt að hafa þann lista mun lengri. Við lifum í síkvikum heimi þar sem æ fleiri aðgerðir sem áður voru í efnislegu formi eru komnar yfir í hinn rafræna heim. Það á einnig við um skilríki. Því miður höfum við ekki sest að mínu viti almennilega yfir þetta og skoðað hvernig við viljum hafa þetta fyrirkomulag hjá okkur, hvernig við viljum taka þátt í nútímanum hvað þetta varðar. Hið opinbera gefur þegar út þrenns konar skilríki, eins og ég kom inn á. Það er ekkert samræmi í því að efnisleg skilríki séu gefin út af hinu opinbera en óefnisleg skilríki séu í höndum einhverra annarra.

Ég vísaði til þess — og þess vegna hvatti ég þingheim til að kynna sér greinargerð með frumvarpi til laga um persónuskilríki sem lagt var fyrir norska Stórþingið, og vísað er til í greinargerðinni — að bankar og fjármálafyrirtæki í Noregi, sem sáu um útgáfu þess konar skilríkja, leituðu sérstaklega til stjórnvalda og báðu þau um að taka þetta að sér með þeim rökum að þessu verkefni væri betur fyrir komið hjá hinu opinbera enda væri um stjórnsýsluverkefni að ræða eins og hvað varðar önnur skilríki, þ.e. efnisleg skilríki. Það er því ákveðið samræmi í því að öll útgáfa opinberra skilríkja sé á hendi hins opinbera. Skilríki verða einhvern tímann eingöngu rafræn, getum við verið nokkuð viss um. Þau eru að einhverju leyti orðin það í dag og að einhverju leyti er það samhæft. Þau sem eru efnisleg eru einnig rafræn með snjallkortum. Það er eðlilegt að hið opinbera komi að þessu, ekki síst vegna þess að innan Norðurlandaráðs og víðar er unnið að slíkum hugmyndum. Ég hef átt fundi um akkúrat þessi mál innan Norðurlandaráðs þar sem verið er að vinna að þessu. Ég hef líka átt fundi með fulltrúum Evrópusambandsins í Brussel um þessi mál og verið er að huga að samræmingu í þessu sem best fer fram á vegum hins opinbera.

Forseti. Hér er ályktað að skipa starfshóp til að gera tillögur um þessi mál. Ég vona innilega að þingheimur vinni vel að málinu og komi því áfram. Eins og ég hef sagt áður snertir þetta okkur öll. Ég legg til að málinu verði vísað til meðferðar hjá tilhlýðandi nefnd.