póstþjónusta, 2. umræða.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti um frumvarp til laga um póstþjónustu frá meiri hluta umhverfis- og samgöngunefndar. Eins og hæstv. forseti fór yfir liggur frumvarpið fyrir á þskj. 293, nefndarálitið á þskj. 1916 og breytingartillögur á þskj. 1917. Nefndin hefur fjallað um málið og fengið til sín á fund allmarga gesti. Þá bárust 11 umsagnir ásamt minnisblöðum frá ráðuneyti.
Með frumvarpinu er lagt til að samþykkt verði ný lög um póstþjónustu sem leysi af hólmi lög nr. 19/2002. Meginefni frumvarpsins er afnám einkaréttar ríkisins á póstmarkaði og opnun markaðar auk þess sem alþjónusta í pósti er tryggð og kveðið á um hvernig fara skuli með kostnað við alþjónustu ef hún er ekki leyst af hendi á markaðslegum forsendum. Með frumvarpinu eru efnisákvæði tilskipunar Evrópuþingsins og ráðsins frá 2008 um frekari breytingar á pósttilskipun (þriðja pósttilskipunin) leidd í íslenskan rétt. Meiri hlutinn telur frumvarpið mikilvægt skref í þróun póstmarkaðar en með því er einkaréttur ríkisins á póstmarkaði afnuminn en Ísland er eina ríkið innan EES sem hefur ekki afnumið einkaréttinn og innleitt þriðju pósttilskipunina. Umsagnir um málið voru að meginstefnu jákvæðar en ljóst er að afnámi einkaréttarins fylgja ýmis úrlausnarefni og áskoranir.
Um það leyti sem nefndin lauk umfjöllun um frumvarpið lauk Ríkisendurskoðun úttekt á tilteknum atriðum í rekstri Íslandspósts og skilaði skýrslu til Alþingis. Sú úttekt var gerð í framhaldi af beiðni fjárlaganefndar. Meiri hlutinn bendir á að umfjöllun um skýrsluna frá Ríkisendurskoðun og innihald hennar hefur ekki farið fram í nefndum þingsins. Meiri hlutinn áréttar að gefi umfjöllun nefnda þingsins tilefni til frekari lagabreytinga eða aðgerða varðandi póstþjónustu getur umhverfis- og samgöngunefnd hvenær sem er lagt fram frumvarp til breytingar á lögum um póstþjónustu eða tillögu til þingsályktunar. Þá bendir meiri hlutinn á að lög um póstþjónustu taka gildi um næstu áramót og því er svigrúm til viðbragða ef þörf reynist. Þó er brýnt að ákvörðun Alþingis um afnám einkaréttar á póstþjónustu liggi fyrir tímanlega til að nauðsynlegur undirbúningur geti hafist og nægilegt svigrúm gefist til undirbúnings áður en lögin taka gildi.
Nefndarálitið er allítarlegt. Ég mun ekki fara yfir það alveg frá orði til orðs en fyrsti kaflinn fjallar um samkeppni á póstmarkaði. Einn megintilgangur frumvarpsins er afnám einkaréttar ríkisins á póstmarkaði. Með frumvarpinu er því verið að opna fyrir möguleika á samkeppni á þeim markaði. Að mati meiri hlutans er afnám einkaréttarins tímabært skref. Óvíst er þó hvort og hve mikil samkeppni verður á þessum markaði enda hefur almennum bréfasendingum fækkað umtalsvert á síðustu árum, auk þess sem hlutverk póstþjónustu hefur breyst mikið með tilkomu rafrænna samskipta. Ljóst er þó að póstþjónusta er lykilþáttur í vefverslun einstaklinga sem vex stöðugt, m.a. á landsbyggðinni þar sem langt er að sækja verslanir. Póstþjónusta er einnig mikilvæg fyrir atvinnurekstur sem treystir á þjónustu við aðföng og sölu á vöru, m.a. í gegnum vefverslun sem getur verið staðsett hvar sem er á landinu. Þróun póstmarkaðarins hefur verið hröð síðustu ár og er líklegt að svo verði áfram. Tíminn verður því að leiða í ljós þá þróun sem verður á póstmarkaði sem samkeppnismarkaði.
Næsti kafli í álitinu fjallar um gildissvið sem 2. gr. frumvarpsins kveður á um. Í þeim kafla er einfaldlega áréttað að með þessu frumvarpi verður engin breyting á skilum milli landflutninga og póstþjónustu. Hún er óbreytt með þessu frumvarpi.
Þá kemur kafli um inntak alþjónustu sem er 9. gr. frumvarpsins. Mælt er fyrir um inntak alþjónustu í 9. gr. en alþjónusta er lágmarkspóstþjónusta sem allir notendur póstþjónustu skulu eiga aðgang að á jafnræðisgrundvelli. Með ákvæðinu er miðað við að dreifing á póstsendingum innan alþjónustu verði tveir dagar að jafnaði í viku en ráðherra verði veitt heimild til að fækka dreifingardögum með reglugerð. Fram kom mikil gagnrýni á þá heimild ráðherra og bent á að fækkun dreifingardaga og þar af leiðandi tæming póstkassa gæti haft mikil áhrif á einstaklinga og atvinnurekstur, ekki síst í dreifbýli, m.a. fyrirtæki sem senda vörur til viðskiptavina í öðrum landshlutum og fyrir rekstraraðila sem reiða sig á að fá sendingar, svo sem varahluti eða lyf, í pósti. Meiri hlutinn telur brýnt að viðunandi þjónustustigi sé viðhaldið í póstþjónustu og bendir á að stórbættur aðgangur landsbyggðarinnar að háhraðatengingum leysi ekki öll viðfangsefni en ljóst er að pakkasendingar geta ekki farið í gegnum rafrænar tengingar. Meiri hlutinn telur þó rétt að til staðar sé heimild til að fækka dreifingardögum, séu fyrir hendi sérstakar aðstæður eða vegna þarfa notenda á svæðinu, landfræðilegra aðstæðna eða tæknilausna, enda sé mögulegt að uppfylla þarfir notenda á annan hátt. Leggur meiri hlutinn til orðalagsbreytingu í 41. gr. þessu til samræmis. Beinir meiri hlutinn því til ráðherra að líta til framangreindra sjónarmiða við setningu reglugerðar um dreifingardaga í alþjónustu.
Þá leggur meiri hlutinn áherslu á að tækifæri geta verið til samnýtingar ferða verktaka í póstþjónustu og annarrar akstursþjónustu í dreifðum byggðum, enda sé farið að ríkisstyrkjareglum EES og samkeppnislögum.
Að mati meiri hlutans er nauðsynlegt að inntak alþjónustu og gæði hennar séu tekin til skoðunar með reglubundnum hætti með hliðsjón af þörfum neytenda á sviði póstþjónustu, breytingum á tæknilausnum og breyttum verslunarháttum. Þar verði t.d. skoðað hvort réttara sé að miða alþjónustu við afhendingartíma fremur en fjölda dreifingardaga. Með frekari tæknivæðingu felast einnig tækifæri til að auka upplýsingagjöf til neytenda, svo sem um stöðu sendingar og þá hvenær og hvar sé hægt að nálgast sendingar sem og tilkynningar neytanda til póstrekanda um eftirspurn eftir þjónustu á tilteknum stað og tíma.
Þá kemur kafli um val á þjónustuveitanda í alþjónustu sem fjallað er um í 11. gr. Þar er að finna ákvæði um val á þjónustuveitanda sem skylt er að veita alþjónustu. Gert er ráð fyrir þremur mismunandi leiðum til að tryggja alþjónustuna, þ.e. að gerðir séu samningar um veitingu þjónustunnar, að þjónustuveitandi sé útnefndur eða að farið sé í útboð. Ráðherra er falið að ákveða hvaða leið er farin. Meiri hlutinn leggur áherslu á að við þá ákvörðun verði litið til þess að tryggja að gagnsæi sé til staðar, m.a. um kostnað þjónustu. Að auki er nauðsynlegt að ákvörðun byggist á nauðsynlegum upplýsingum. Þá er í 11. gr. að finna heimild ráðherra til að láta framkvæma markaðskönnun þar sem metið er hvort nauðsynlegt er að tryggja alþjónustu með samningi eða útnefningu. Líkt og kemur fram í greinargerð getur slík markaðskönnun m.a. leitt í ljós áhuga markaðsaðila á að veita þá þjónustu sem skilgreind er í lögum sem alþjónusta á markaðsforsendum. Leiði könnunin í ljós að markaðurinn muni ekki leysa af hendi lágmarksþjónustu væri það ráðherra að taka ákvörðun um næstu skref til að tryggja þjónustuna. Að mati meiri hlutans ber að vinna að því fullum fetum að stuðla að því að komið verði á samkeppni á póstmarkaði, enda er það í samræmi við meginefni frumvarpsins um opnun póstmarkaðar fyrir samkeppni með því að afnema einkarétt ríkisins. Telur meiri hlutinn því mjög jákvætt að ákvörðun sé tekin á grundvelli markaðskönnunar og áréttar að unnt er að vinna slíkar kannanir fyrir afmörkuð svæði og/eða póstnúmer.
Nefndin ræddi hvort erindi væri til að skylda ráðherra til að framkvæma markaðskönnun áður en tekin er ákvörðun um val á þjónustuleið. Meiri hlutinn telur það ekki tímabært, enda muni það taka markaðinn tíma að aðlaga sig að breyttum reglum og aðstæðum. Meiri hlutinn leggur því ekki til breytingu hvað þetta varðar en ítrekar mikilvægi þess að þegar aðstæður leyfa verði ákvarðanir um val á leið til að tryggja þjónustu byggðar á slíkum markaðskönnunum. Meiri hlutinn leggur þó til breytingu á 3. mgr. 11. gr. þess efnis að útboði verði bætt við, enda er ákvæðinu vissulega ætlað að ná til allra þriggja leiðanna sem hægt er að fara til að tryggja lágmarksþjónustu.
Þá er næst fjallað um gjaldskrá alþjónustuveitanda með vísan til 17. gr. og þar leggur nefndin til breytingu. Með vísan til jafnræðis og byggðasjónarmiða telur meiri hlutinn rétt að gjaldskrá fyrir þjónustu innan alþjónustu sé sú sama um allt land og leggur til breytingu á 17. og 18. gr. því til samræmis.
Næst kemur svo kafli um viðurlög í 40. gr. en eins og oft kemur fram í þessum ræðustól er mikilvægt að refsiheimildir laga séu skýrar og afdráttarlausar og uppfylli ákvæði 1. mgr. 69. gr. stjórnarskrár lýðveldisins, nr. 33/1944, um skýrleika refsiákvæða. Nefndin taldi skorta á að það væri skýrt á hvaða ákvæðum brot sættu viðurlögum og leggur til breytingu til að skýra það.
Næsti kafli fjallar svo um erlendar póstsendingar og rafrænar sendingar. Með breytingum á lögum um póstþjónustu sem voru gerðar fyrr á þessu þingi með lögum nr. 23/2019 þess efnis að rekstraraðila varð heimilt að setja gjaldskrá fyrir erlendar póstsendingar sem eiga að mæta raunkostnaði við sendingar og sömuleiðis breytingar þar sem áréttað var að íslensk póstlög gengju framar alþjóðaskuldbindingum á sviði póstmála. Þessar breytingar voru gerðar fyrr á þessu þingi og í samráði við samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið eru gerðar breytingar á frumvarpinu þannig að það verði samhljóða þeim breytingum sem hafa nú þegar tekið gildi. Þeim breytingum fylgir svo að nefndin leggur til að 4. mgr. 38. gr. falli brott, enda er brugðist við á óhagstæðum endastöðvargjöldum í áðurnefndri breytingu. Meiri hlutinn ítrekar það sem fram kom í nefndaráliti með því frumvarpi sem varð að lögum nr. 23/2019, að gjald þetta fyrir móttöku erlendra sendinga sé ekki notað til að standa straum af neinum öðrum kostnaði en þeim sem beint má leiða af hinum erlendu póstsendingum. Þá sé brýnt að neytendur geti með auðveldum hætti kynnt sér á einum stað hvaða gjöld þurfi að greiða fyrir móttöku erlendra póstsendinga og að ljóst sé fyrir hvaða þjónustu sé greitt hverju sinni.
Þá beinir meiri hlutinn því til Póst- og fjarskiptastofnunar og veitenda póstþjónustu að gjaldskrá miði að því að hvetja til hagræðingar þannig að sem minnstur kostnaður leggist á jafnt veitendur þjónustu sem viðtakendur, t.d. að viðtakandi sem sækir böggul tímanlega á pósthús greiði ekki fyrir kostnaði við geymslu og heimsendingu.
Þá er næst kafli um óumbeðnar fjöldasendingar sem er 28. gr. Nefndin ræddi nokkuð hvernig mætti draga úr neikvæðum umhverfisáhrifum óumbeðinna fjöldasendinga. Nefndin taldi ekki tímabært að gera neinar breytingar á þessu ákvæði en beinir því til ráðuneytisins að taka til skoðunar hvort rétt sé með hliðsjón af umhverfissjónarmiðum að breyta skilyrðum fyrir viðtöku óumbeðinna fjöldasendinga, t.d. þannig að viðtakandi þurfi að óska eftir móttöku í stað þess að þurfa að óska sérstaklega eftir því að taka ekki á móti fjöldasendingum. Það er samt alveg ljóst að breyting skilyrða af þessu tagi krefst nokkurs aðdraganda og undirbúnings og kanna þyrfti ýmis sjónarmið.
Þá hafa stærri breytingarnar verið raktar en það eru nokkrar breytingar til viðbótar, t.d. er lagfærð skilgreining á ábyrgðarsendingu. Lögð er til skilgreining á hugtakinu sendandi og síðan eru lagðar til breytingar varðandi skráð heimilisföng einstaklinga og fyrirtækja, þ.e. þjóðskrá heldur utan um lögheimili einstaklinga en fyrirtækjaskrá utan um lögheimili fyrirtækja þannig að þarna er lögð til breyting til að tryggja að þessar skrár séu notaðar.
Síðan er lögð til breyting sem varðar íhlutun Póst- og fjarskiptastofnunar varðandi afnot, þ.e. kvaðir á póstrekanda eða alþjónustuveitanda til að veita öðrum sem sinna póstþjónustu afnot af tiltekinni aðstöðu. Nefndin leggur til að ekki komi til íhlutunar Póst- og fjarskiptastofnunar nema reynt hafi á það hvort samkomulag næst fyrir aðgang, gjaldtöku og skilyrði milli þeirra sem veita póstþjónustuna.
Síðan er breyting varðandi skyldu alþjónustuveitanda til að gefa út frímerki, í rauninni bara samræming á texta milli greina frumvarpsins, og síðan leggur meiri hlutinn til þá breytingu að Póst- og fjarskiptastofnun verði falið að gefa út póstnúmeraskrá og landfræðilega þekju póstnúmera. Íslandspóstur hefur séð um póstnúmeraskrána. Á sama hátt er kveðið á um að póstnúmeraþekju og staðfangaskrá verði miðlað opið og gjaldfrjálst.
Þá leggur meiri hlutinn til breytingu á fresti til handa Póst- og fjarskiptastofnun til að bregðast við tilkynningum um breytingar á gjaldskrá. Þessi frestur hefur verið þrír mánuðir en meiri hlutinn telur hæfilegt að miðað sé við 30 virka daga með hliðsjón af hagsmunum póstfyrirtækja og neytenda, auk þess sem gera verður ráð fyrir að Póst- og fjarskiptastofnun forgangsraði verkefnum af þessu tagi.
Auk þess eru gerðar nokkrar lagatæknilegar breytingar.
Að teknu tilliti til framangreindra sjónarmiða leggur meiri hlutinn til að frumvarpið verði samþykkt með breytingum sem lagðar eru til í sérstöku þingskjali, eins og áður er getið. Undir nefndarálitið skrifa sú sem hér stendur, Líneik Anna Sævarsdóttir framsögumaður, Jón Gunnarsson, formaður nefndarinnar, Ari Trausti Guðmundsson, Vilhjálmur Árnason, Karl Gauti Hjaltason og Bergþór Ólason, og Rósa Björk Brynjólfsdóttir skrifar undir álitið samkvæmt heimild í 4. mgr. 18. gr. starfsreglna fastanefnda.
Að lokum vil ég þakka gott samstarf í nefndinni í vinnunni við frumvarpið. Umfjöllun um það fór fram í alllangan tíma og var samhliða m.a. vinnu við fjarskiptastefnu og fjarskiptaáætlun og önnur fjarskiptamál sem nefndin vann við á vorþingi.
Herra forseti. Við ræðum hér frumvarp til laga um póstþjónustu, með öðrum orðum ný lög sem leysa af hólmi lög frá árinu 2002. Meginefni frumvarpsins er afnám einkaréttar ríkisins á póstmarkaði og opnun markaðar, auk þess sem alþjónusta í pósti er tryggð og kveðið á um hvernig fara skuli með kostnað við alþjónustu ef hún er ekki leyst af hendi á markaðslegum forsendum.
Með frumvarpinu eru innleidd í íslenskan rétt efnisákvæði tilskipunar Evrópuþingsins og ráðsins nr. 2008 um frekari breytingar á pósttilskipun 97/67/EB, svo farið sé rétt með, og þessi pósttilskipun er sú þriðja í röðinni, þ.e. svokallaður þriðji póstpakki sem við ræðum hér.
Þetta eru löngu tímabærar breytingar og aðdragandinn hefur verið langur. Það er gott að nú sér fyrir endann á þessu ferli. Ég fagna því að hér sé stigið það skref að afnema einkarétt ríkisins og opna fyrir samkeppni á póstmarkaði. Ísland er eina landið innan Evrópska efnahagssvæðisins sem hefur ekki afnumið framangreindan einkarétt og þetta skref því löngu tímabært, svo ég árétti það aftur. Það breytir því ekki að ákveðin atriði hafa komið upp við vinnslu málsins sem gera það að verkum að ég vildi óska þess að meiri hluti nefndarinnar hefði gefið sér tíma til að afgreiða það á annan og betri hátt. Ég kem kannski að því síðar.
Það kom fram á fundum umhverfis- og samgöngunefndar með Samkeppniseftirlitinu að það væri algengt að eftirlitið fengi kvartanir á mörkuðum sem spretta upp úr ríkiseinokun. Enn fremur kom fram að umbætur sem miðuðu að því að opna fyrir samkeppni hefðu tekist betur í fjarskiptamálum en póstþjónustu. Ástæðan fyrir því að þetta var rætt saman er að einhverjir hér inni muna þá tíð þegar þetta var samfléttað.
Það er áhugavert að skoða þróunina á fjarskiptamarkaði í þessu samhengi, skoða frumkvöðlastarfsemi þeirra sem komu inn á markaðinn þegar hann opnaðist, það hvernig umhverfið breyttist með innleiðingu tilskipunar Evrópska efnahagssvæðisins, hvernig samkeppnislög og samkeppniseftirlit spiluðu þar hlutverk, sem og Póst- og fjarskiptastofnun. Þegar því er velt upp hvað af þessu er ekki í lagi hér og hefur gert það að verkum að póstþjónustuumhverfið hefur verið hálfhaltrandi í samanburði við fjarskiptin er svarið það að við höfum ekki verið með umhverfi hins Evrópska efnahagssvæðis til þessa og nú erum við að laga það með þessari löggjöf. Það er bæði rétt og gott að halda því til haga á þeim tímum sem við lifum hér og í því andrúmslofti sem á stundum ríkir í þinginu gagnvart því sem kemur sem afleiðing af samningi um Evrópska efnahagssvæðið.
Umsagnir um þetta mál voru að meginleyti til jákvæðar. Hins vegar er ljóst að afnámi einkaréttarins fylgja ýmis úrlausnarefni. Í áliti meiri hluta umhverfis- og samgöngunefndar sem framsögumaður, hv. þm. Líneik Anna Sævarsdóttir, fór hér vel yfir áðan er komið ágætlega inn á velflest þessara mála. Ég er sammála því sem þar segir að miklu leyti en eitt af því sem margir umsagnaraðilar gagnrýndu verðskuldar meiri umfjöllun. Í stuttu máli er það sú staðreynd að við ræðum hér breytingu á heildarlögum um póstþjónustu, m.a. um afnám einkaréttar ríkisins á póstmarkaði og opnun markaðarins, án þess að hafa farið ofan í eða fengið greiningu á rekstri og samkeppnisháttum Íslandspósts, þar með talið raunkostnaði við alþjónustuhlutann.
Þörf á slíku hefur verið margsinnis rædd, m.a. í þingsal, ekki síst síðustu mánuði. Fyrr í vetur var t.d. rætt á vettvangi þingsins um nauðsyn þess að fá úttekt Ríkisendurskoðunar á tilteknum þáttum í rekstri Íslandspósts vegna þess fjárhagsvanda sem fyrirtækið hefur átt við að stríða og vegna þeirra leiða sem farnar hafa verið við að mæta þeim vanda með tilheyrandi áhrifum á samkeppni á þeim sviðum sem Íslandspóstur starfar á til hliðar við alþjónustuna í póstsendingum. Hér er verið að vísa til þess að Íslandspóstur starfar annars vegar í skjóli einkaleyfis og hins vegar í rekstri sem er í frjálsri samkeppni við aðra aðila. Það er okkar að tryggja að samkeppnisreksturinn sé ekki niðurgreiddur af starfsemi sem nýtur einkaleyfis.
Niðurstaða þessarar umræðu var sú að fjárlaganefnd Alþingis kallaði eftir úttekt Ríkisendurskoðunar og Ríkisendurskoðun skilaði síðan skýrslu í vikunni. Það eru vonbrigði og undrunarefni að þau vinnubrögð hafi verið viðhöfð af hálfu meiri hluta umhverfis- og samgöngunefndar og reyndar meiri hluta stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar líka að koma í veg fyrir að þingmenn gætu nýtt sér þessa úttekt eða skýrslu Ríkisendurskoðunar á tilteknum atriðum í rekstri Íslandspósts við afgreiðslu þessa máls. Það er alveg sama hvernig á það er horft, annars vegar er verið að skoða starfsemi fyrirtækis sem heitir Íslandspóstur og hins vegar frumvarp til laga um póstþjónustu. Þetta er samofið og verður ekki skilið í sundur, síst þegar litið er til þeirra áhrifa sem þau atriði sem ég tiltók hér hafa haft, þ.e. fjárhagsvandi Íslandspósts og viðbrögð við þeim vanda.
Á fundi umhverfis- og samgöngunefndar í dag þegar málið var tekið út úr nefnd lagði hv. þm. Helga Vala Helgadóttir fram bókun sem felur í sér mótmæli við því að frumvarp til laga um póstþjónustu sé tekið út úr nefndinni áður en nefndir Alþingis eigi þess kost að fjalla um úttekt eða skýrslu Ríkisendurskoðunar á Íslandspósti. Ég tek heils hugar undir þá bókun.
Herra forseti. Ég ætla ekki að orðlengja þetta frekar. Eins og ég tiltók áðan fór sú sem talaði á undan mér, hv. þm. Líneik Anna Sævarsdóttir, framsögumaður meiri hlutans, vel yfir fjölmörg þeirra mála sem snerta þetta frumvarp. Margt af því er mjög vel unnið og ég tek undir þau mál en jafnframt stend ég hér að áliti minni hluta umhverfis- og samgöngunefndar ásamt hv. þm. Helgu Völu Helgadóttur. Áheyrnarfulltrúinn Björn Leví Gunnarsson er samþykkur því áliti.
Þessi minni hluti telur innleiðingu EES-tilskipunar um afnám einkaréttar á póstþjónustu með frumvarpi þessu löngu tímabæra. Hann telur þó óheppilegt að breytingarnar gangi í gegn í skugga alvarlegra athugasemda sem gerðar hafa verið við rekstur Íslandspósts ohf. og við óskilgreindan og fjármagnaðan kostnað fyrirtækisins við alþjónustu. Telur minni hlutinn ekki ákjósanlegt að frumvarpið sé tekið út úr umhverfis- og samgöngunefnd áður en nefndir Alþingis eigi þess kost að fjalla um úttekt Ríkisendurskoðunar á Íslandspósti þótt hann fagni aðgerðunum sem í frumvarpinu felast til að styrkja samkeppnisaðstæður á póstmarkaði. Ljóst er að til að hægt sé að tryggja sem sterkasta samkeppni og jafnvægi á markaði þurfi kostnaður Íslandspósts ohf. að vera gerður opinber fyrir alla landsmenn, ekki síst þann eða þá sem taki við rekstri fyrirtækisins. Leggur minni hluti nefndarinnar því til að ákvæði til bráðabirgða verði bætt við frumvarpið sem kveði á um að upplýsingar um kostnað Íslandspósts við framkvæmd alþjónustu verði teknar saman og gerðar opinberar og aðgengilegar almenningi. Þrátt fyrir ákvæði 42. gr. um gildistöku laganna 1. janúar 2020 skuli ráðherra þegar í stað að hefja þá vinnu.
Í áliti meiri hluta nefndarinnar er fjallað um val á þjónustuveitanda og markaðskönnun með vísan til 11. gr. frumvarpsins. Er þar gert ráð fyrir þremur mismunandi leiðum til að tryggja alþjónustu, þ.e. samningi um veitingu þjónustunnar, að þjónustuveitandi sé útnefndur eða að farið sé út í útboð. Ákvæði 11. gr. felur í sér mikilvægar umbætur á núverandi réttarástandi en er þó ekki í fullu samræmi við niðurstöðu verkefnisnefndar um alþjónustu í pósti sem skilað var til samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra í september 2017. Í niðurstöðu verkefnisnefndarinnar kom fram að ríkið gæti farið nokkrar leiðir til að fjármagna alþjónustu, en nefndin taldi þó mikilvægt að markaðs- og samkeppnisleiðir væru ætíð reyndar til þrautar við að koma á alþjónustu áður en aðrar leiðir væru farnar. Þar af leiðandi væru leiðir sem kölluðu á opinbert framlag einungis til þrautavara. Í því skyni væri hægt að nýta reynslu fjarskiptasjóðs og Ríkiskaupa við greiningu á markaðsbresti auk skipulagningar og framkvæmdar útboða er varðar fjarskipti utan markaðssvæða. Verkefnisnefndin taldi útboðsleið ákjósanlegri en útnefningu og mótaðist sú afstaða nefndarinnar ekki síst af áherslu á það að koma á virkri samkeppni á póstmarkaði.
Minni hluti umhverfis- og samgöngunefndar tekur heils hugar undir þessa niðurstöðu nefndarinnar og leggur því til að heimildir til útnefningar verði felldar úr frumvarpinu og í staðinn kveðið nánar á um útboð sem kost við val á veitanda alþjónustu.
Í skýrslu verkefnisnefndarinnar kom jafnframt fram að til að stuðla að samkeppni kæmi til greina að útfæra útboðin þannig að stigagjöf byggðist á fleiri þáttum en eingöngu verði. Þannig yrði hægt að gefa aðilum stig sem ekki eru með markaðsráðandi stöðu á póstmarkaði heldur bjóða t.d. fram nýjungar á sviði póstdreifingar sem gagnast helst í dreifðum og fámennum byggðum. Það yrði þó gert á kostnað ríkisins ef hagkvæmasta boði samkvæmt slíkri stigagjöf yrði tekið en ekki einfaldlega því lægsta. Um slíkt útboð þyrfti ráðherra að setja í reglugerð frekari fyrirmæli um annan undirbúning, skilmála, framkvæmd og fjármögnun eiginlegra útboða. Leggur minni hluti nefndarinnar til að ráðherra verði falið það vald með breytingu á 1. mgr. 41. gr. frumvarpsins.
Minni hlutinn tekur undir með meiri hlutanum um mikilvægi þess að ákvarðanirnar á vali á leið til að tryggja þjónustu verði byggðar á markaðskönnunum og leggur til breytingu á 11. gr. þess efnis að ráðherra verði gert skylt að framkvæma slíka könnun til að meta á hvaða svæðum landsins sé hagkvæmast að tryggja alþjónustu með útboði.
Telur minni hlutinn þær breytingar sem hér hafa verið raktar til þess fallnar að styrkja enn frekar samkeppni á póstmarkaði og tryggja að ákvarðanir séu opinberar, gagnsæjar og með hagsmuni neytenda í fyrirrúmi. Því leggur minni hlutinn til að frumvarpið verði samþykkt með breytingum sem gerð er tillaga um í sérstöku þingskjali.
Eins og fyrr sagði rita undir álitið Hanna Katrín Friðriksson og Helga Vala Helgadóttir, og Björn Leví Gunnarsson, áheyrnarfulltrúi í umhverfis- og samgöngunefnd, er samþykkur álitinu.
Herra forseti. Hér fjöllum við um frumvarp til nýrra heildarlaga um póstþjónustu, heildarlaga sem gjörbreyta umhverfi póstþjónustu í landinu. Fyrir liggur að afnám einkaréttar í póstþjónustu er á næsta leiti og því stendur til að taka ákvörðun um hvernig við ætlum að haga málum varðandi dreifingu pósts um allt land. Markmið laganna er sagt vera að stuðla að hagkvæmri, virkri og áreiðanlegri póstþjónustu um allt land sem og til og frá landinu. Þannig er ætlunin að tryggja notendum aðgang að alþjónustu eins og hún er skilgreind á hverjum tíma og með því að efla samkeppni á markaði fyrir póstþjónustu.
Herra forseti. Hér er verið að innleiða þriðju pósttilskipun Evrópusambandsins og að með því verði einkaréttur ríkisins á póstþjónustu afnuminn og markaðurinn opnaður. Ísland er síðasta EES-ríkið til að innleiða þessa tilskipun og má segja að enn einu sinni séum við langt á eftir öðrum Evrópuríkjum við innleiðingu, en tilskipunin er frá árinu 2008.
Herra forseti. Það er ekki eins og þessi tilskipun hafi komið af himnum ofan og að við þurfum að bregðast við í flýti, langt því frá, því að þetta hefur verið fyrirséð síðasta áratuginn eða svo. Það hefur verið fyrirséð síðasta áratug að einkaréttur íslenska ríkisins á póstdreifingu yrði afnuminn fyrr eða síðar en núna, þegar þetta er loksins að verða að veruleika, eru stjórnvöld bara ekki alveg tilbúin, því miður.
Í umræðu um Íslandspóst ohf. undanfarin ár og þá bágu stöðu sem það félag hefur óneitanlega verið í hefur ávallt verið talað um fyrirhugað afnám einkaréttar og hversu mikilvægt það sé að undirbúa afnámið og tryggja stöðu Íslandspósts og að við séum með einhvern fyrirsjáanleika hér. Hafa stjórnvöld sinnt þessu hlutverki? Nei, stjórnvöld hafa enn einu sinni sofið svefni hinna réttlátu og eftir stöndum við hér með opinbert hlutafélag sem er bæði í bráðum fjárhagsvanda og þrálátri tilvistarkreppu sem ríkisstjórn Íslands er bara ekkert að gera í. Og meiri hluti hv. umhverfis- og samgöngunefndar ætlar heldur ekkert að gera í því.
Ég ætla ekki að rekja hér nýjungar eða breytingar á lögunum. Það er margt ágætt í þessum heildarlögum og ýmislegt sem vandlega hefur verið unnið en það er ekki hægt að horfa fram hjá þeirri hróplegu staðreynd að fyrir nokkrum dögum, bara núna fyrir helgi, skilaði ein af eftirlitsstofnunum Alþingis, hin sjálfstæða og óháða Ríkisendurskoðun, heildstæðri skýrslu sem unnin hefur verið undanfarna mánuði þar sem farið er yfir stöðu Íslandspósts, rekstrarumhverfi og framtíðarmöguleika. Þar er líka fjallað um afnám einkaréttar og tillögur að framtíðarskipan póstþjónustu á landinu.
Og hvað gerir hv. umhverfis- og samgöngunefnd sem er að fjalla um heildarlög um póstþjónustu við umrædda skýrslu, við þær mikilvægu upplýsingar sem í skýrslunni er að finna? Ekki neitt. Hv. umhverfis- og samgöngunefnd hefur ekki séð skýrsluna. Hv. umhverfis- og samgöngunefnd vill ekki sjá skýrsluna. Stjórnarmeirihlutinn á Alþingi Íslendinga vill ekki að fagnefndin sjái og vinni skýrsluna og vill ekki að nefndin sé meðvituð um hvað í skýrslunni stendur áður en tekin er ákvörðun um lagasetningu af þeirri stærðargráðu sem við erum að fást við hér.
Það er ekki laust við að sú sem hér stendur hafi flissað í morgun þegar þetta reyndist raunin. Þess vegna, herra forseti, get ég ekki undir nokkrum kringumstæðum skrifað upp á þá málsmeðferð sem stjórnarflokkarnir iðka hér. Minni hluti umhverfis- og samgöngunefndar hefur ítrekað óskað eftir því að hv. umhverfis- og samgöngunefnd bíði með afgreiðslu frumvarpsins þar til nefndin hefur kynnt sér það sem stendur í skýrslu Ríkisendurskoðunar.
Á nefndarfundi í dag bókaði minni hluti umhverfis- og samgöngunefndar af því tilefni mótmæli við því að málið skyldi tekið út úr nefndinni í dag. Þetta er ekki dagsetningarmál, herra forseti. Það er engin bráð hætta á ferð enda eiga lögin að taka gildi 1. janúar 2020. Sérstaklega var óskað eftir því að beðið yrði með að taka þetta mál út, að nefndin myndi kynna sér innihald skýrslunnar um Íslandspóst og póstþjónustuna, um alþjónustuna, alþjónustubyrðina. Nei, það er betra að kynna sér ekki málin. Málið var tekið út þrátt fyrir að embætti sem Alþingi hefur falið að rannsaka stöðu félagsins hafi skilað af sér skýrslu. Fyrir liggur að lög um póstþjónustu eiga samkvæmt frumvarpinu ekki að taka gildi fyrr en um næstu áramót og því taldi minni hluti nefndarinnar hægðarleik fyrir Alþingi að reyna nú einu sinni að vanda verk sitt, bregðast við því sem þar kemur fram ef þörf reyndist í stað þess að fara strax í það á næsta löggjafarþingi að lagfæra það sem þegar er búið að gera, að vert væri að laga það áður en skaðinn er skeður, áður en lögin taka gildi með einhverjum viðbótum eftir að heildarlögin hafi verið samþykkt.
Fyrir liggur að afnám einkaréttar í póstþjónustu er á næsta leiti. Það hefur lengi legið fyrir en slík grundvallarbreyting sem hér er á ferðinni krefst yfirvegunar og vandvirkni löggjafans.
Herra forseti. Það er því miður allt of algengt á Alþingi Íslendinga að farið sé í lagasetningu án þess að sjá fyrir endann á afleiðingum lagasetningar, útfærslum á áhrifum lagasetningar o.fl. Þegar skaðinn er skeður byrjar Alþingi að sauma búta, laga og snikka til og heildarmyndin tapast og lögin verða því miður verri smíði en nauðsynlegt er. Þetta höfum við ítrekað séð, því miður.
Póstþjónusta er grunnþjónusta sem íslenska ríkið hefur sinnt og má kalla póstþjónustu innviði. Það er því nauðsynlegt að stjórnvöld taki það verkefni alvarlega að tryggja alþjónustu og að ekki verði sköpuð aðstaða lík þeirri sem meiri hlutinn leggur m.a. til, að handvalinn verði aðili til að sinna þessari þjónustu, aðili sem íslenskir skattgreiðendur hafa nú þurft að sturta hundruðum og þúsundum milljóna til á undanförnum árum.
Herra forseti. Um hvað erum við að tala? Erum við að tala um vönduð vinnubrögð? Erum við að tala um heildarsýn? Erum við að tala um yfirvegun? Ég ætla, með leyfi forseta, að lesa upp úr nefndaráliti meiri hlutans er varðar val á þjónustuveitanda. Þar stendur um 11. gr. frumvarpsins, með leyfi forseta:
„Gert er ráð fyrir þremur mismunandi leiðum til að tryggja alþjónustu […] Ráðherra er falið að ákveða hvaða leið sé farin. […] Að auki er nauðsynlegt að ákvörðun byggist á nauðsynlegum upplýsingum.“
Nefndin ætlar ekki að leggja neitt til en leggur áherslu á að við ákvörðun um val á þjónustuveitanda verði litið til þess að tryggja að gagnsæi sé til staðar, m.a. um kostnað þjónustu, að ákvörðun byggist á nauðsynlegum upplýsingum og talar um að í greininni sé að finna heimild ráðherra til að láta framkvæma markaðskönnun þar sem metið er hvort nauðsynlegt sé að tryggja alþjónustu með samningi eða útnefningu.
Nefndin telur sem sagt mikilvægt að framkvæmd verði rannsókn og könnun og málið skoðað ítarlega. Þá getur maður ekki sleppt því að spyrja: Hvernig má það vera að þessi vinna sé ekki hafin? Hvernig má það vera þegar við erum að innleiða tilskipun frá 2008 að ekki sé búið að gera þetta af alvöru, hvorki í ráðuneytinu né í vinnu nefndarinnar? Hvers vegna var ráðuneytið ekki fyrir löngu búið að framkvæma það sem þarf að framkvæma? Meiri hluti hv. umhverfis- og samgöngunefndar segir í nefndaráliti sínu að nauðsynlegt sé að ákvörðun um val á þjónustuveitanda byggist á nauðsynlegum upplýsingum. Hvað þýðir þetta, herra forseti? Hvers vegna telur meiri hluti nefndarinnar ekki nauðsynlegt að Alþingi Íslendinga, sem er æðsta stofnun landsins, sjálfur löggjafinn, byggi ákvarðanir sínar um lagasetningu þegar ákvörðun er tekin um grunnþjónustu á nauðsynlegum upplýsingum? Hvers vegna vill meiri hluti hv. umhverfis- og samgöngunefndar og greinilega stjórnarmeirihlutinn á Alþingi alls ekki að þessi lagasetning sé byggð á nauðsynlegum upplýsingum? Mér sem sérlegri áhugakonu um vandaða lagasetningu er þetta fullkomlega óskiljanlegt.
Herra forseti. Það er því miður ekki hægt að kvitta upp á þessi vinnubrögð stjórnvalda og þessi vinnubrögð meiri hluta hv. umhverfis- og samgöngunefndar sem virðist vera stimpilpúði fyrir ríkisstjórnina og því mun Samfylkingin að sjálfsögðu sitja hjá þegar þetta annars mikilvæga frumvarp er varðar grunnþjónustu á Íslandi kemur til atkvæðagreiðslu.
Virðulegur forseti. Það er ekki annað hægt en að bregðast við, a.m.k. í stuttu máli, þeirri ómálefnalegu ræðu og eiginlega dylgjum og aðdróttunum sem hér eru viðhafðar í garð nefndarmanna í hv. umhverfis- og samgöngunefnd. Menn eru meðvitaðir um þá skýrslu sem hv. fjárlaganefnd óskaði eftir að gerð yrði um starfsemi fyrirtækisins Íslandspósts. Fréttir bárust af því í vikunni að sú skýrsla hefði borist til Alþingis og á fundi stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar var tekin ákvörðun um að vísa þeirri skýrslu til fjárlaganefndar sem ekki hefur tekið hana til efnislegrar umfjöllunar enn þá, enda erum við hér á síðustu dögum þingsins að stuðla að starfslokum í sátt. Það er því með ólíkindum að hlusta á yfirlýsingar og dylgjur í garð okkar sem höfum átt alveg hreint ágætt samstarf. Nokkuð góður friður hefur ríkt um málið í þessari nefnd.
Skýrslan fjallar um starfsemi ákveðins fyrirtækis sem hefur verið í póstþjónustu, Íslandspósts. Vissulega getur það skarast að einhverju leyti við þetta frumvarp sem hér er sem fjallar um framtíðarskipulag póstþjónustu á Íslandi, ekkert sérstaklega um þetta fyrirtæki. Mat okkar var að nálgast málið með ákveðnu orðalagi eins og hv. framsögumaður nefndarálits meiri hlutans fór yfir áðan og beina ákveðnum skilaboðum í nefndarálitinu til þeirra sem vinna úr þeirri lagasetningu sem hér er staðið fyrir. Að sjálfsögðu verður brugðist við þessari skýrslu með viðeigandi hætti. Ég hef ekki séð hana og veit ekki hvað kemur fram í henni. Ég geri ráð fyrir því að við í umhverfis- og samgöngunefnd þingsins munum eiga samstarf á vettvangi nefndarstarfsins við hv. fjárlaganefnd þegar kemur að úrvinnslu hennar á þessari skýrslu. Þá verða tækifæri til þess í haust að bregðast við ef sérstakt tilefni er til þess.
Framkvæmdarvaldið fer síðan með framkvæmd þessara laga og það er fjallað um það með skýrum hætti í þessum lögum og í nefndaráliti meiri hluta nefndarinnar hvernig það skuli gert. Það þarf enginn að láta sér detta annað í hug en að framkvæmdarvaldið nýti sér þær upplýsingar sem fram koma í þessari skýrslu ef svo ber undir að þær eigi erindi inn í þetta mál og þessa framtíðarsýn.
Ég harma það að hv. þm. Helga Vala Helgadóttir skuli með þessum hætti reyna að tortryggja það ágæta samstarf og starf sem unnið hefur verið af heilindum af nefndarmönnum í hv. umhverfis- og samgöngunefnd. Mér finnst það ljótur blettur á því ágæta samstarfi sem við höfum átt á undanförnum vikum og mánuðum um þetta mál og svo mörg önnur.
Virðulegi forseti. Ég vona að við látum ekki þinglokin verða með þessu óbragði.
Herra forseti. Ég þakka hv. þm. Jóni Gunnarssyni kærlega fyrir ræðuna og vil bregðast við ásökunum um dylgjur og aðdróttanir sem ég á að hafa farið með í ræðu minni. Eitt og annað er rétt sem fram kom í máli hv. þingmanns, t.d. að fjárlaganefnd hefur ekki tekið skýrslu Ríkisendurskoðunar til efnislegrar meðferðar. Þá trúi ég því líka sem hv. þingmaður sagði, að hann hefði ekki lesið skýrslu Ríkisendurskoðunar um Íslandspóst enda ríkir um hana trúnaður og hann ætti því ekki að hafa nokkurn einasta aðgang að henni eða innihaldi hennar, enda er hann hvorki nefndarmaður í stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd né hv. fjárlaganefnd.
Hér er verið að tala um að vinna af heilindum. Þá verð ég að segja að allir þeir sem hafa setið nefndarfundi í hv. umhverfis- og samgöngunefnd hafa orðið þess áskynja að sú sem hér stendur og aðrir þeir sem standa að minnihlutaálitinu hafa á hverjum einasta fundi þar sem rætt hefur verið um þetta frumvarp um póstþjónustu nefnt það að þetta mál verði ekki tekið út úr nefndinni og afgreitt nema við séum búin að sjá skýrslu Ríkisendurskoðunar um Íslandspóst. Þetta hefur verið nefnt af fullkomnum heilindum í nefndinni á hverjum einasta fundi sem málið hefur verið rætt. Ég verð að segja að það kom þeirri sem hér stendur, og ég veit að það kom fleiri þingmönnum, algjörlega á óvart að það ætti að keyra þetta mál í gegn núna þegar þetta er ekki dagsetningarmál. Þessi lög eiga að taka gildi 1. janúar 2020. Það er ekkert sem stendur í vegi fyrir því að afnám einkaréttar sé undirbúið til næstu áramóta. Það eina sem ég er að óska eftir er að stjórnarmeirihlutinn (Forseti hringir.) reyni nú einu sinni að vanda sig við lagasetningu í staðinn fyrir að keyra eitthvert mál í gegn, bara af því bara, (Forseti hringir.) af því að hann getur það og reynir ekki einu sinni að byggja það á þeim upplýsingum sem þó eru komnar til þingsins.
(Forseti (WÞÞ): Forseti minnir hv. þingmann á að virða tímamörk.)