endurskoðun á ráðstöfun almannafjár við gæðastýringu í sauðfjárrækt, síðari umræða.
Herra forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti með frávísunartillögu frá meiri hluta umhverfis- og samgöngunefndar um tillögu til þingsályktunar um endurskoðun á ráðstöfun almannafjár við gæðastýringu í sauðfjárrækt. Umhverfis- og samgöngunefnd fjallaði um þetta mál sem lagt var fram af þingflokki Viðreisnar og sú sem hér stendur er framsögumaður. Nefndin fékk á sinn fund góða gesti sem sent höfðu umsagnir um málið að flestu leyti en nefndinni bárust umsagnir frá dr. Ingibjörgu Svölu Jónsdóttur, prófessor við Háskóla Íslands, Landgræðslunni, Landssamtökum sauðfjárbænda, Landvernd, Matvælastofnun, Náttúrufræðistofnun Íslands, dr. Ólafi Arnalds og Samtökum náttúrustofa.
Með tillögunni er lagt til að sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra annars vegar og umhverfis- og auðlindaráðherra hins vegar verði falið að endurskoða nýtingu almannafjár við gæðastýringu í sauðfjárrækt. Einnig að þeir setji nýjar reglur um viðmiðunarmörk á nýtingu lands þar sem tryggt verði að engar greiðslur renni til framleiðenda sem nái ekki gildandi viðmiðum. Jafnframt verði núgildandi landbótaáætlanir felldar úr gildi, landnotendum gert að gera nýjar og þær endurskoðaðar fyrir 1. janúar 2020 sem augljóslega er langsótt en málið var lagt fram snemma sl. haust.
Í greinargerð með tillögunni kemur fram að landnýtingarþáttur í gæðastýringu í sauðfjárrækt sé sá hluti stuðningsgreiðslna til bænda sem bundinn er viðmiðum um ástand lands og landnýtingu. Fram kom fyrir nefndinni að þeim þætti hefði verið komið á árið 2000 til að bregðast við bágri stöðu vistkerfa og miklu jarðvegsrofi í samræmi við kortlagningu Rannsóknarstofnunar landbúnaðarins og Landgræðslunnar. Þessi þáttur tók hins vegar gildi árið 2007. Þá er í greinargerðinni bent á að Ólafur Arnalds, prófessor við Landbúnaðarháskóla Íslands, hafi sýnt fram á það í riti sínu, Á röngunni: Alvarlegir hnökrar á framkvæmd landnýtingarþáttar gæðastýringar í sauðfjárrækt, sem kom út í júní sl., að ágallar væru á framkvæmd landnýtingarþáttar gæðastýringar.
Við meðferð málsins í umhverfis- og samgöngunefnd kom fram að umsagnaraðilar og gestir væru sammála um mikilvægi bættrar landnýtingar, skýrari viðmiða um sjálfbæra nýtingu lands, markvissari meðferðar fjármuna og skilvirkari stjórnsýslu við framkvæmd landnýtingarþáttar gæðastýringar í sauðfjárrækt. Hins vegar voru skiptar skoðanir um þá nálgun á verkefnið og það verklag sem lagt er til með tillögunni. Landvernd, Náttúrufræðistofnun Íslands, Samtök náttúrustofa og dr. Ólafur Arnalds taka undir efni tillögunnar sem og Landgræðslan með þeim fyrirvara að ekki sé tekin afstaða til þess í hvaða mæli almannafé er ráðstafað til einstakra verkefna utan stofnunarinnar. Þá fagnar dr. Ingibjörg Svala Jónsdóttir þeirri endurskoðun á gæðastýringu í sauðfjárrækt sem er boðuð með tillögunni. Landssamtök sauðfjárbænda styðja hins vegar ekki samþykkt tillögunnar.
Í desember á síðasta ári voru samþykkt ný heildarlög um landgræðslu, nr. 155/2018, og tóku þau lög þegar gildi. Meiri hlutinn telur að með lögunum náist að styrkja bæði lagaumgjörð og stjórnsýslu gróður- og jarðvegsverndar en á grundvelli 11. gr. laganna sé nú unnið að setningu reglugerðar um sjálfbæra landnýtingu. Landgræðslan bendir í umsögn sinni á mikilvægi þess að viðmið og skilgreiningar reglugerðar um gæðastýrða sauðfjárframleiðslu, sem byggjast m.a. á búvörulögum, nr. 99/1993, verði færð til samræmis við reglugerð um sjálfbæra landnýtingu þegar hún liggur fyrir. Meiri hlutinn tekur undir þau sjónarmið að með gæðastýrðri sauðfjárframleiðslu sé átt við þær afurðir sem eru framleiddar í samræmi við 41. gr. búvörulaga og reglugerð nr. 511/2018, um gæðastýrða sauðfjárframleiðslu.
Á fundi nefndarinnar með fulltrúum frá Matvælastofnun kom fram að landnýting sé aðeins einn þáttur af mörgum sem sauðfjárframleiðsla þarf að standast til að uppfylla skilyrði um gæðastýrða framleiðslu og var vísað til fyrrgreindrar reglugerðar um gæðastýrða sauðfjárframleiðslu sem tekur m.a. til aðbúnaðar og umhverfis, afurðaskýrsluhalds, jarðræktar, fóðrunar, heilsufars, lyfjanotkunar, afurðar, landnýtingar og skyldra atriða. Landbótaáætlun skuli gerð fyrir heimalönd, upprekstrarheimalönd og afrétti sem uppfylli ekki þær kröfur sem reglugerðin gerir um landnýtingu við framleiðslu, þ.e. til beitarlands. Fyrir nefndinni bentu sérfræðingar í gróðurvistfræði og jarðvegsvernd á þá vankanta sem þeir telja til þessa hafa verið á framkvæmd landnýtingarþáttar gæðastýringarinnar og mikilvægi umbóta þar að lútandi. Í umsögn dr. Ólafs Arnalds kom fram að hann hefði rökstutt í riti sínu, Á röngunni, að framleiðendur þyrftu ekki að standast lágmarksviðmið um ástand lands en að málið varðaði aðeins hluta sauðfjárbeitar í landinu og lítinn hluta landbúnaðar. Hann teldi viðmiðin fyrir nýtingu of væg, að þau stæðust ekki fagleg viðmið, auk þess sem ekki hefði verið notast við fagþekkingu Landgræðslunnar við þróun og framkvæmd landnýtingarþáttar gæðastýringar. Þá fjallaði dr. Ólafur um skilgreiningu hugtaksins sjálfbær landnýting en hann taldi að málefni landnýtingar og sjálfbærni ættu að heyra undir umhverfis- og auðlindaráðuneyti. Hann benti jafnframt á að setja yrði ný viðmið á landnýtingu í samræmi við nýju landgræðslulögin. Meiri hlutinn telur að bætt landnýting, vönduð beitarstýring og markviss nýting fjár í landnýtingarþætti gæðastýringar í sauðfjárrækt samrýmist áherslum ríkisstjórnarinnar um bætta landnýtingu og aðgerðir í loftslagsmálum.
Meiri hlutinn vill með hliðsjón af efni tillögunnar vekja athygli á verkefninu GróLind sem sérstaklega er ætlað að móta aðferðir til að bæta nýtingu almannafjár sem varið er til gæðastýringar og að styrkja góða stjórnsýslu á þessu sviði. Um er að ræða samstarfsverkefni atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins, Bændasamtaka Íslands, Landgræðslu ríkisins og Landssamtaka sauðfjárbænda sem hófst árið 2017 að frumkvæði þeirra síðast töldu í tengslum við búvörusamninginn 2016. GróLindar-verkefninu, sem er til tíu ára, er ætlað að vakta og meta ástand gróður- og jarðvegsauðlinda á Íslandi, m.a. með það að markmiði að skjóta styrkari vísindalegri stoðum undir beitarstýringu með það fyrir augum að sauðfjárbeit verði sjálfbær til framtíðar. Skila á með reglubundnum hætti heildarmati á ástandi gróður- og jarðvegsauðlinda landsins og þróa sjálfbærnivísa fyrir nýtingu auðlindanna og er gert ráð fyrir að fyrstu niðurstöður úr þessu verkefni liggi fyrir snemma árs 2020. Á þeim grunni sem og með öðrum fyrirliggjandi gögnum verði mótuð vísindaleg viðmið um sjálfbæra nýtingu lands og telur meiri hlutinn að verkefnið geti verið liður í því að bæta nýtingu þess almannafjár sem varið verður til gæðastýringar og um leið að styrkja góða stjórnsýslu á þessu sviði.
Í ljósi innleiðingar nýrra landgræðslulaga, þar með talið setningar reglugerðar um sjálfbæra landnýtingu, leggur meiri hlutinn til að tillögu þessari verði vísað til ríkisstjórnarinnar inn í þá yfirgripsmiklu vinnu sem nú fer fram á þessu sviði. Meiri hlutinn tekur jafnframt undir markmið tillögunnar og beinir því til sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra annars vegar og umhverfis- og auðlindaráðherra hins vegar að ráðuneytin vinni saman að samræmingu reglugerða með skýrum viðmiðum um sjálfbæra landnýtingu, markvissari meðferð fjármuna og skilvirkari stjórnsýslu við framkvæmd landnýtingarþáttar gæðastýringar í sauðfjárrækt með það að markmiði að hún verði í samræmi við lög um náttúruvernd, lög um landgræðslu og búvörulög. Meiri hlutinn óskar einnig eftir að landbúnaðar- og sjávarútvegsráðherra og umhverfis- og auðlindaráðherra hlutist til um skýrslugjöf um framgang verkefnisins til umhverfis- og samgöngunefndar fyrir 1. september 2020.
Með vísan til framangreinds leggur meiri hlutinn til að tillögunni verði vísað til ríkisstjórnarinnar.
Jón Gunnarsson var fjarverandi við afgreiðslu málsins en skrifar undir álitið í samræmi við 4. mgr. 18. gr. starfsreglna fyrir fastanefndir Alþingis. Undir álitið skrifa, auk þeirrar sem hér stendur sem framsögumaður, Bergþór Ólason formaður, Ari Trausti Guðmundsson, Guðjón S. Brjánsson, Jón Gunnarsson, eins og fram hefur komið, Kolbeinn Óttarsson Proppé, Líneik Anna Sævarsdóttir og Vilhjálmur Árnason. Sem framsögumaður þeirrar þingsályktunartillögu sem lögð var fram í haust og lýkur nú lífi sínu í þinglegri meðferð með þessari vísun til ríkisstjórnar með þeirri niðurstöðu sem meiri hluti nefndarinnar kveður á um lýsi ég yfir ánægju minni með að hafa þó náð fram því skrefi að hér komi þeir tveir ráðherrar saman að borðinu, þ.e. ráðherra landbúnaðarmála og ráðherra umhverfismála, og vinni saman að þessari samræmingu reglugerða og vinnu. Ég hlakka til að fá næsta haust inn á borð umhverfis- og samgöngunefndar skýrslu um framgang málsins.
Virðulegi forseti. Ég þakka hv. þm. Hönnu Katrínu Friðriksson fyrir framsögu á nefndaráliti með frávísunartillögu um tillögu til þingsályktunar um endurskoðun á ráðstöfun almannafjár við gæðastýringu í sauðfjárrækt. Ég tel að hér sé góð niðurstaða lögð til, að í ljósi innleiðingar nýrra landgræðslulaga, m.a. með setningu reglugerðar um sjálfbæra landnýtingu, verði málinu vísað til ríkisstjórnarinnar inn í þá yfirgripsmiklu vinnu sem þar fer fram á þessu sviði og er rakin í nefndarálitinu, m.a. GróLind.
Ég kom hingað fyrst og fremst til að rekja aðeins þróunina í landnýtingu. Ég tel öll skref sem stigin eru til bættrar landnýtingar mjög mikilvæg en mín reynsla er sú að á áratugnum 1970–1980 hafi þeir sem nýta landið og ganga mest um það áttað sig á því hversu mikið væri hægt að bæta landnýtinguna og miklum árangri hægt að ná í uppgræðslu. Árið 1990 varð svo til verkefnið Bændur græða landið. Árið 2000 varð landnýtingarhlutinn hluti af samningum um sauðfjárrækt og landnýtingarþátturinn hluti af gæðastýringunni í sauðfjárrækt.
Árið 2016 varð til GróLindar-verkefnið sem er rakið ágætlega í nefndarálitinu. Því er ætlað að styrkja bæði aðferðir við mat á sjálfbærri landnýtingu og stjórnsýslu og eftirfylgni á því sviði. GróLindar-verkefnið er í þróun og þar verða stigin mikilvæg skref alveg á næstunni og eins kemur fram í nefndarálitinu að fyrir ári hafi orðið tímamót þegar sett voru ný landgræðslulög. Verið er að innleiða þau.
Síðan vil ég hnykkja á meginmarkmiði tillögunnar sem er að auka samvinnu sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra og umhverfis- og auðlindaráðherra um landnýtingu. Ég tel þetta mjög mikilvægt innlegg í þá samvinnu sem allir þeir sem láta sig landnýtingu varða hafa kallað eftir, sérstaklega í kringum skógrækt og landgræðslu.
Forseti. Ég þakka hv. framsögumanni fyrir samvinnuna við að finna góðan farveg fyrir þessa tillögu. Ég leit svo á að að tillagan sjálf sem undir liggur væri lögð fram af góðum hug og ásetningi til að bæta stöðu þessara mála og að í henni væri margt mjög gott og bitastætt, að tengja umhverfisráðuneytið og lög um náttúruvernd betur við þessi mál. Þess vegna taldi ég mikilvægt að við næðum þeim áföngum.
Ég taldi tillöguna sjálfa hins vegar þannig úr garði gerða að ekki væri hægt að samþykkja hana og í raun taldi ég að hún ynni gegn markmiðum sínum með þeim mikla asa sem þar var lagður til. Þess vegna finnst mér mjög mikilvægt, og vil aftur þakka fyrir samstarfið varðandi það, að tekist hafi að finna þennan góða farveg fyrir tillöguna. Við í hv. umhverfis- og samgöngunefnd getum svo fylgst með framvindu málsins og höfum náð fram þessari mikilvægu tengingu við umhverfisráðuneytið með því að vísa tillögunni til hæstv. ríkisstjórnar.
Herra forseti. Ég stenst eiginlega ekki mátið að lengja þessa umræðu örlítið og koma í andsvar við hv. þm. Kolbein Óttarsson Proppé. Það er alveg rétt að við unnum vel saman í umhverfis- og samgöngunefnd við að koma þessu svona á laggirnar þannig að aðilar geti vel við unað báðum megin. Mig langar samt að halda því til haga í þinglegri meðferð að ég er ósammála þeim orðum hv. þingmanns að ekki hefði verið hægt að samþykkja tillöguna. Vissulega hefði þurft að færa til dagsetningar og annað slíkt en það er ákveðin ástæða fyrir því að hún var lögð fram.
Hv. þm. Líneik Anna Sævarsdóttir fór ágætlega yfir söguna áðan og það er kannski í ljósi hennar sem við sjáum svo ekki verður um villst að á öllum þessum árum, jafnvel áratugum, sem hefur verið unnið í þessum málum hefur sú breyting orðið núna rétt undir það síðasta að málið er farið að höfða til fleira fólks. Umhverfisverndarsjónarmið eru komin inn af sterkari þunga og svo eru komin inn sjónarmið almennings, ekki bara einhverra heitra umhverfisverndarsinna eða þeirra bænda sem eiga allt sitt undir málinu, heldur eru smám saman farin að opnast augu manna fyrir því að nýting landsins okkar, alveg sama hvaða atvinnugreinar eiga í hlut, þarf að vera í sátt og samlyndi við náttúruna. Allir landsmenn eiga hagsmuna að gæta. — Ég er búin að týna þræðinum núna en það sem ég ætlaði einfaldlega að benda á er að þegar hlutirnir hafa gengið svolítið lengi, hökt í sömu hjólförunum og menn eru einhvern veginn á því að það þurfi að gefa eitthvert olnbogaskot til að ýta þeim áfram — til þess eru svona tillögur gerðar og það er mikil þörf á þeim.
Ég lýsi því yfir samt sem áður, eðli málsins vegna, að ég er á þessari málamiðlunartillögu og ég er mjög sátt við það. Sú niðurstaða að fá þessa tvo ráðherra saman til að vinna að málinu er líklega það besta sem við gátum fengið út úr þessu í sátt og samlyndi allra sjónarmiða (Forseti hringir.) þannig að ég fagna því.
Forseti. Ég dreg allt hrós til baka. Nei, en aðeins til að útskýra mál mitt hér áðan skil ég vel að hv. þingmaður árétti sína skoðun þegar ég læt svona orð falla. Eðlilega telur hv. þingmaður að tillagan sem hún og samstarfsfólk hennar í Viðreisn stóð að hafi verið fullgild og best ef hún hefði verið samþykkt. Hv. þingmaður vísaði í söguna og þróunina og að einhverjir teldu að það þyrfti olnbogaskot til að koma málinu áfram en skoðun mín er sú að á allra síðustu árum hafa verið stigin skref í þessa átt. Það mikilvægasta sem úr þeim náðist var sú umfangsmikla gagnasöfnun á þróuninni sem nú á sér stað. Ef tillagan hefði farið óbreytt í gegn hefði ég talið að því hefði öllu verið kippt úr sambandi og að við hefðum verið á þeim stað að sjá ekki þá þróun sem orðið hefur með þeim gögnum sem munu koma úr GróLind. Fyrstu gögn áttu að koma í síðustu viku en var frestað vegna veðurs og koma ekki fyrr en í upphafi næsta árs. Þess vegna taldi ég að tillagan yrði knúin fram með sleggju þar sem dúkkhamar dygði.
Hins vegar er ég sammála hugmyndafræðinni á bak við tillöguna, eins og ég rakti áðan, að tengja hana við umhverfisráðuneytið og náttúruverndarlög. Þess vegna fannst mér svo mikilvægt að við næðum fram þeirri hugmyndafræði með þeirri tillögu sem meiri hlutinn leggur hér fram. Svo er bara eðlilegt að við hv. þingmaður séum ósammála um akkúrat frumtillöguna en ég fór heldur ekki ofan af því á fundum nefndarinnar að mér fyndist hún þannig að ég gæti ekki stutt hana óbreytta þó að ég styddi hugmyndafræðina á bak við hana.