fasteignalán til neytenda og nauðungarsala, 1. umræða.
Herra forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um fasteignalán til neytenda og lögum um nauðungarsölu. Að efni til er frumvarpið það sem heitir í daglegu tali fólks lyklafrumvarp. Frumvarpinu er ætlað að efla varnir heimila og fjölskyldna gagnvart fjármálaáföllum, rétt eins og frumvarp um vexti og verðtryggingu sem ég mælti fyrir á haustþingi og var þá endurflutt frá fyrra þingi eins og þetta frumvarp.
Flutningsmenn auk þess sem hér stendur eru hv. þingmenn Anna Kolbrún Árnadóttir, Birgir Þórarinsson, Gunnar Bragi Sveinsson, Jón Þór Þorvaldsson, Karl Gauti Hjaltason, Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, Sigurður Páll Jónsson og Þorsteinn Sæmundsson.
Herra forseti. Frumvörp sem stefna að sama markmiði og frumvarp þetta, lyklafrumvörp, hafa verið lögð fram a.m.k. sex sinnum áður, síðast á 149. löggjafarþingi þar sem það var 135. mál. Það er nú endurflutt nokkuð breytt. Frumvarp þetta er að stofni til sprottið að frumkvæði Hagsmunasamtaka heimilanna. Það er byggt á sömu rökum og færð voru fyrir hinum fyrri frumvörpum en aftur á móti er farin allnýstárleg leið við útfærslu þess með hliðsjón af nýlegri lagaþróun.
Með frumvarpi þessu er gerð tillaga um hófsamlega breytingu sem getur þó haft mikla þýðingu fyrir neytendur í greiðsluerfiðleikum sem leiða til þess að þeir missa húsnæði sitt á nauðungarsölu. Samkvæmt upplýsingum frá Hagsmunasamtökum heimilanna eru mál sem varða eftirstöðvar fasteignalána í kjölfar nauðungarsölu meðal þeirra algengustu sem koma nú inn á borð samtakanna og eru jafnvel dæmi um að neytendur séu enn krafðir um meintar eftirstöðvar þótt þær hafi fengist að fullu greiddar við nauðungarsölu. Þar sem nú er gerð sú krafa í 38. gr. laga um fasteignalán til neytenda, nr. 118/2016, að bjóða verði önnur úrræði áður en krafist er nauðungarsölu er líklegt að allt annað sé fullreynt áður en til þess kemur og verður að miða við að þá þegar liggi fyrir það mat lánveitanda að neytandi hafi ekki fyrirsjáanlega greiðslugetu til að standa undir þeim skuldbindingum sem á húsnæði hans hvíla. Í slíkum tilvikum er jafnan óhætt að álykta að skilyrði greiðsluaðlögunar séu sjálfkrafa uppfyllt hvað varðar niðurfellingu veðskulda umfram verðmæti fasteignar. Er það því til þess fallið að stuðla að skilvirkari úrlausn slíkra mála að eftirstandandi veðskuldir vegna fasteignalána skuli falla niður í kjölfar nauðungarsölu á hinni veðsettu fasteign neytanda, auk þess sem það myndi deila áhættu af lántöku á sanngjarnan hátt milli lántaka og lánveitanda.
Herra forseti. Markmið frumvarpsins er að stuðla að vandaðri lánastarfsemi með því að færa skuldurum að fasteignalánum í hendur þann möguleika að láta af hendi veðandlag lána sinna, þ.e. viðkomandi fasteign, og ganga skuldlausir frá borði ef í harðbakkann slær. Frumvarpið er þannig mikilvægur liður í því að dreifa áhættutöku í fasteignalánum og færa innlenda lánastarfsemi úr því horfi að áhætta sé einhliða á hendi lántaka. Það er einnig markmið frumvarpsins að stuðla að skilvirkri innleiðingu og framkvæmd tilskipunar Evrópuþingsins og ráðsins 2014/17/ESB frá 4. febrúar 2014 um lánssamninga fyrir neytendur í tengslum við íbúðarhúsnæði o.fl. Með þingsályktun nr. 9/150 frá 18. nóvember 2019 samþykkti Alþingi að stjórnskipulegum fyrirvara af Íslands hálfu við ákvörðun sameiginlegu EES-nefndarinnar um upptöku gerðarinnar í EES-samninginn yrði aflétt. Efnisákvæði tilskipunarinnar hafa að mestu leyti verið lögfest hér á landi með lögum um fasteignalán til neytenda. Með hliðsjón af þeim ábendingum sem hafa borist um framkvæmd laganna er stefnt að því að skerpa enn frekar á þeim til að efla og skýra betur réttindi neytenda á þessu sviði.
Herra forseti. Brýn nauðsyn þess að lögfesta úrræði á borð við það sem frumvarp þetta mælir fyrir um kom bersýnilega í ljós í kjölfar fjármálahrunsins árið 2008 þegar gengi krónunnar hríðféll með þeim afleiðingum að gengistryggðir lánssamningar urðu skuldurum ofviða. Verðlagsáhrif gengisfallsins höfðu sambærilegar afleiðingar fyrir verðtryggða lánssamninga. Úrræðaleysið sem blasti við neytendum olli fordæmalausu uppþoti í samfélaginu sem dró dilk á eftir sér. Nauðsynlegt er að læra af reynslunni og innleiða úrræði til að fyrirbyggja að sagan endurtaki sig. Að fenginni þeirri reynslu yrði til mikilla bóta að styrkja stöðu skuldara fasteignaveðlána með þeim hætti sem kveðið er á um í frumvarpinu. Auk þess að færa skuldurum í hendur nauðsynlegt úrræði til að mæta ófyrirséðum fjárhagsörðugleikum myndi sú áhættudreifing sem í því felst hvetja lánastofnanir til að ástunda vandaðri lánastarfsemi en ella. Þannig er frumvarpið til þess fallið að gera það að verkum að hagsmunir lánveitanda og neytanda færu saman umfram það sem nú er með það að markmiði annars vegar að neytandi geti staðið undir afborgunum af fasteignaláni sínu og hins vegar að raunverulegt virði fasteignar verði ekki miklum mun minna en virði lánssamningsins heldur sambærilegt. Þannig yrði dregið úr líkum á myndun fasteignabólu í líkingu við þá sem varð á árunum fyrir hrun. Til langs tíma litið leiddi breytt umhverfi að þessu leyti til vandaðri lánastarfsemi, samfélaginu öllu til hagsbóta.
Enn fremur má vísa til svars hæstv. dómsmálaráðherra við fyrirspurn um nauðungarsölur og gjaldþrotaskipti sem og svars félags- og jafnréttismálaráðherra við fyrirspurn um nauðungarsölur og greiðsluaðlögun — ég lagði báðar þessar skriflegu fyrirspurnir fram á 148. löggjafarþingi — þar sem fram kom að á undanförnum tíu árum hefðu a.m.k. 9.195 fasteignir einstaklinga verið seldar nauðungarsölu eða vegna greiðsluaðlögunar. Án efa hafa fleiri fjölskyldur misst heimili sín eftir öðrum leiðum en ekki liggja fyrir neinar opinberar tölur í því efni. Litlar varnir hafa verið reistar í þágu heimilanna þrátt fyrir þessa reynslu. Til vitnis um það segir í skýrslu dómsmálaráðherra um framkvæmd embætta sýslumanna á lögum um aðför og lögum um nauðungarsölu á þskj. 2076, 995. máli, á 149. löggjafarþingi, nánar tiltekið í 3. efnisgrein kafla A, að ekki sé gætt sérstaklega að því hvort lánveitandi hafi fullnægt skilyrðum 1. mgr. 38. gr. laga um fasteignalán til neytenda við framkvæmd nauðungarsölu. Með frumvarpinu er ætlunin að gera úrbætur á þessu, neytendum til hagsbóta.
Herra forseti. Með frumvarpi þessu er lagt til að lögfest verði það sem kallað er í frumvarpinu efndaígildi og það er úr hinum alþjóðlega lögfræðiheimi þar sem gjarnan er notast við latínu, a.m.k. á hátíðlegum stundum, og þetta heitir á því máli datio in solutum í fasteignalánum. Efndaígildi lýsir sér þannig að kröfusambandi kröfuhafa og skuldara lýkur með öðrum hætti en upphaflega var stefnt að þar sem kröfuhafi viðurkennir aðra greiðslu sem fullnægjandi. Þannig er í þessu frumvarpi gert ráð fyrir því að kröfuhafa samkvæmt samningi um fasteignalán, þar sem endurgreiðsla lánsins er tryggð með veði í hinni keyptu fasteign, verði gert að samþykkja að afhending umræddrar eignar í sínar hendur teljist fullnaðargreiðsla af hálfu skuldara sem jafngildi því að skuldbindingin hafi verið efnd að fullu. Gengið er út frá því að á þetta reyni ekki nema í neyð, ég undirstrika það, herra forseti, t.d. þegar greiðslufall hefur orðið af hálfu skuldara og lögbundinn réttur kröfuhafa til að leita fullnustu á kröfum sínum hefur orðið virkur.
Í skýrslu alþjóðlega ráðgjafarfyrirtækisins London Economics frá árinu 2012 um úrræði handa neytendum í fjárhagsörðugleikum er ítarlega fjallað um efndaígildi á borð við það sem hér um ræðir. Þar kemur fram að sambærileg úrræði hafi lengi þekkst í ríkjum Bandaríkjanna og hafi frá fjármálahruni rutt sér til rúms í Evrópu. Er Spánn sérstaklega nefndur í því sambandi.
Jafnframt er hér vísað til viðmiðunarreglna Evrópsku bankaeftirlitsstofnunarinnar frá 1. júní 2015 um vanskil og nauðungarsölur og þar koma fram nánari leiðbeiningar um hvernig skuli fara með mál. Af þeim má ráða að gerðarbeiðandi eigi að gæta fyllsta meðalhófs í slíkum aðgerðum gagnvart neytanda.
Nánar um lagalega útfærslu, herra forseti, vil ég segja að samkvæmt 38. gr. laga um fasteignalán til neytenda er lánveitendum skylt að gefa neytendum kost á úrræðum, svo sem endurfjármögnun eða skilmálabreytingu láns, sem gætu leyst úr greiðsluerfiðleikum neytanda, áður en krafist er nauðungarsölu. Þannig er sá vilji löggjafans ljós að skipa nauðungarsölu þann sess að vera úrræði til þrautavara þegar um slík tilvik er að ræða og allar leiðir reynast ófærar, þar á meðal samningaleiðin. Þegar svo ber undir hlýtur fjárhagur neytanda jafnan að vera bágborinn með tilliti til skuldastöðu og er því málefnalegt að veita úrræði til að leysa neytanda sem svo er ástatt um undan slíkum byrðum, líkt og hefur verið leitast við í seinni tíð með lögum um greiðsluaðlögun einstaklinga, nr. 101/2010, breytingum á lögum um gjaldþrotaskipti o.fl., nr. 21/1991, samanber lög nr. 142/2010, og lögum um fjárhagsaðstoð til greiðslu tryggingar fyrir kostnaði vegna gjaldþrotaskipta, nr. 9/2014. Í þeim tilvikum þegar allt annað hefur verið fullreynt áður en krafist er nauðungarsölu má jafnan telja óhætt að álykta að skilyrði greiðsluaðlögunar séu sjálfkrafa uppfyllt hvað varðar niðurfellingu veðskulda umfram verðmæti fasteignar. Er það því til þess fallið að auka mjög á skilvirkni úrlausnar mála í slíkum tilvikum að samkvæmt frumvarpinu verði tekin upp sú meginregla að eftirstandandi skuldir vegna fasteignalána falli niður í kjölfar nauðungarsölu á fasteign neytanda. Við þessa útfærslu frumvarpsins hefur verið tekið mið af athugasemdum sem hafa komið fram á fyrri stigum, þar á meðal frá embætti umboðsmanns skuldara með vísan til laga um nauðungarsölu.
Samkvæmt 57. gr. laga um nauðungarsölu, nr. 90/1991, getur veðkröfuhafi sem ekki fær kröfum sínum fullnægt við nauðungarsölu ekki krafið skuldara um greiðslu eftirstöðva krafna sinna nema að því leyti sem hann getur sýnt fram á að markaðsvirði eignar á þeim tíma þegar nauðungarsala fór fram hefði ekki nægt til greiðslu þeirra. Þetta getur aðeins átt við í þeim tilvikum þegar söluverð eignar á nauðungarsölu er undir markaðsvirði hennar. Séu veðkröfurnar einnig undir markaðsvirði eignarinnar leiðir ákvæðið til þess að skuldari verður laus allra mála. Þetta gildir óháð tegund kröfu og á jafnt við um alla skuldara, hvort sem þeir eru lögaðilar eða einstaklingar. Séu veðkröfurnar aftur á móti hærri en markaðsverð hinnar veðsettu eignar getur skuldari setið uppi með að skulda enn þann hluta þeirra sem var umfram markaðsvirðið og hefur glatað veðtryggingu í eigninni vegna nauðungarsölunnar. Sé um að ræða kröfur sem upphaflega stofnuðust vegna fasteignalána til neytenda myndi meginákvæði frumvarpsins gera það að verkum að skuldari yrði engu að síður laus allra mála. Frumvarpið nær þó ekki til annarra tegunda krafna, enda er það ekki markmið þess heldur nær það eingöngu til krafna sem hafa stofnast á grundvelli fasteignalána til neytenda. Verði frumvarpið að lögum gengur það því framar ákvæði 57. gr. nauðungarsölulaga þegar kröfur byggðar á samningi um fasteignalán til neytenda eiga í hlut. Ákvæðið heldur hins vegar gildi sínu gagnvart öðrum kröfum, til að mynda kröfum sem byggjast á samningi um fasteignalán til lögaðila. Í 5. gr. frumvarpsins er lagt til að málsgrein bætist við 57. gr. nauðungarsölulaga þessu til skýringar. Til að stuðla að skilvirkari framkvæmd 38. gr. laga um fasteignalán til neytenda eru enn fremur lagðar til ákveðnar breytingar á lögum um nauðungarsölu til að tryggja betur að skilyrði þeirrar greinar séu uppfyllt, samanber 2.–5. gr. frumvarpsins.
Samandregið, herra forseti, er hér um að ræða lyklafrumvarp til þess að bæta stöðu neytenda í fasteignaviðskiptum við fjármálastofnanir. Að svo mæltu leyfi ég mér að leggja til að frumvarpi þessu verði vísað til hv. efnahags- og viðskiptanefndar.
Herra forseti. Lyklafrumvarp þarf að ákveðnu leyti að fara í þetta ferli til að lögin fari í gang og mjög eðlilegt það sé á ábyrgð lánveitanda að gera sér það virði úr sölunni sem uppfyllir það sem er eftir af láninu. Ég myndi vilja ganga pínulítið lengra, ég myndi vilja hafa það þannig að yfirleitt þegar lán er tekið fyrir fasteign sé það 80% lánshlutfall eða svo og að það sé sá hluti sem er undir veði. Þannig er eignarhlutinn varinn hjá þeim sem annars á íbúðina og veðið alltaf miðað við það lánshlutfall og þegar verið er að borga niður lánið breytist það líka þannig að það er meiri kaupleiga á þann hátt.
Ég hef smááhyggjur af einu í þessu þó að það hafi verið getið um meðalhófið sem þarf að gæta. Ég hef áhyggjur af gjaldfellingu lána við minnsta tilefni, ef maður missti tæknilega af einni eða kannski tveimur greiðslum, í annað skiptið sem maður missir kannski af eindaga og bankinn ætlar bara að selja húsið enda græðir hann meira á því, ef reikningsjafnan liggur þannig, að selja hana á nauðungarsölu þar sem bankinn getur bara gert það af sjálfu sér eða eitthvað því um líkt frekar en að halda áfram láninu. Það væri áhugavert að taka inn í nefndarvinnuna hvernig væri hægt að tækla það mögulega vandamál. Maður hefur séð það í öðrum lánasamningum, t.d. í Bandaríkjunum, þar sem skuldir námsmanna voru gjaldfelldar við minnsta tilefni af því að það voru ákveðnar tryggingar og svoleiðis á bak við þær sem var ábatasamara fyrir lánsfyrirtækin að fá (Forseti hringir.) en fá áfram afborganir.
Herra forseti. Ég þakka hv. þingmanni fyrir hans skarplegu athugasemdir. Ég tel að þær séu gott innlegg í þetta mál og það verður ágætt fyrir hv. nefnd þegar hún fer að fjalla um málið að sjá þær athugasemdir.
Hv. þingmaður nefndi meðalhófið sem er mjög mikilvægt. Ég vildi nefna sömuleiðis að þetta úrræði er ætlað til þrautavara, það er algjört neyðarúrræði og það verður að vera búið að reyna allar færar leiðir áður. Þetta er ekkert gamanspaug eins og segir í ágætri bók. Þetta er ekki einfalt mál og það er ekki eins og fjármálakerfið missi sig af fögnuði þegar mál af þessu tagi eru borin fram. Ég feta hér í fótspor ágæts fólks sem hefur á undan mér lagt fram frumvörp af þessu tagi. Þetta er í annað sinn sem ég flyt þetta frumvarp og ég vonast eftir góðum stuðningi við það. Ég myndi vilja segja að almennt talað er mikil þörf á því að rétta það sem við viljum kalla ójafnvægi í stöðu á milli neytenda og lánveitenda. Mér verður líka hugsað til þess, þótt það sé annað, meira og stærra umræðuefni, hvernig lánastofnanir geta komið fólki inn á vanskilaskrá. Það er mál sem þyrfti að ræða mjög ítarlega hér.
Virðulegi forseti. Ég ætla að halda rosalega langa ræðu. Ég segi það einungis í þeirri von að hún verði stutt. Þegar maður segist ætla að halda stutta ræðu verður hún yfirleitt mjög löng. Ég kem hingað aðallega til að lýsa yfir stuðningi við frumvarpið. Ég verð að viðurkenna að útfærslan á því er tiltölulega frábrugðin því sem var þegar hv. þm. Ólafur Ísleifsson lagði það fram síðast en þá var sá sem hér stendur og fleiri meðflutningsmenn á því. Útfærslan í þetta sinn þykir mér áhugaverð og í fljótu bragði, með fyrirvara um að við höfum ekki fengið nefndarálit hv. efnahags- og viðskiptanefndar eða umsagnir um þessa útfærslu, þykir mér hún nákvæmari og betri.
Það er þess virði að fara aðeins út í það sem hv. þingmaður minntist á, a.m.k. örstutt. Ég var reyndar ekki í salnum alla tímann sem hv. þingmaður flutti ræðu sína. Það varðar það hvernig lánastofnanir bregðast við þegar settar eru hömlur á það hvað þeim er heimilt að semja um. Það er alveg þess virði að taka slíkar áhyggjur alvarlega, jafnvel þótt þær komi innan úr einhverju bankakerfi, en að sama skapi þurfum við að passa okkur á því að láta það ekki viðgangast að alltaf þegar bankakerfið eða fjármálageirinn setur sig upp á móti einhverju eða bendir á einhver hliðaráhrif sé hugmyndin sjálfkrafa ómöguleg. Í þessu tilviki gæti t.d. einhverjum dottið í hug að vaxtaálag myndi hækka vegna þess að bankinn þyrfti að gera ráð fyrir því að þurfa að græða meira á lánunum sínum ef ske kynni að það þyrfti að fara í nauðungarsölu með þeim afleiðingum að lántakandinn gæti ekki greitt allt til baka heldur einungis virði íbúðarinnar sem er á nauðungarsölu. Vitaskuld erum við einungis að tala í kringumstæðum þar sem það virði er lægra en það sem eftir stendur af láninu, nokkuð sem væntanlega er ekki mjög algengt nema í tilfelli verðtryggðra húsnæðislána í dag, geri ég ráð fyrir án þess að hafa skoðað þær tölur nýlega.
Aftur á móti verð ég að vekja athygli á ágætri umsögn frá Má Wolfgang Mixa frá því seinast þegar þetta var lagt fram. Sá ágæti hagfræðingur og lektor hefur tilhneigingu til að segja þveröfugt við það sem mér dettur fyrst í hug sem er líka ástæðan fyrir því að ég legg við hlustir þegar hann talar. Rökstuðningurinn eins og ég skil hann felur í sér að með þessu frumvarpi þar sem bankar eru neyddir til að taka þetta með í reikninginn leiðir af sér ábyrgari lánveitingar. Þegar bankar lána alveg villt og galið verður til ákveðið ábyrgðarleysi í lánveitingum sem eykur líkurnar á því að lán verði ekki borguð sem leiðir til nauðungarsölu eða þess háttar. Það þýðir að kostnaður bankans sem hann þarf eða telur sig þurfa að græða á þeim lánum leggst í formi hærri vaxta á aðra neytendur sem standa í skilum. Þetta frumvarp gæti átt þátt í því, í það minnsta frá sjónarhorni hagfræðinnar, að halda vaxtahækkunum í skefjum eða jafnvel lækkað vexti. Það hefur a.m.k. vonandi þau áhrif.
Eins og komið hefur fram er útfærslan á þessu í talsverðu frábrugðin og ítarlegri og vandaðri en hefur verið í fyrri framlögnum sem hafa komið frá ýmsum þingmönnum, þar á meðal þingmönnum Pírata í eitthvert sinn. Háttvirtur þáverandi þingmaður, Lilja Mósesdóttir, lagði fram svipað mál og fleiri hafa lýst yfir stuðningi við það. Ég verð að segja að ég er sérstaklega spenntur fyrir því að sjá málið koma út úr hv. efnahags- og viðskiptanefnd, með nefndaráliti vænti ég, og þær umsagnir sem munu fjalla um útfærsluleiðina sem er valin í þessu frumvarpi.
Ég ætla að reyna að vera ekki með langa ræðu heldur vildi ég fyrst og fremst koma hingað upp til að lýsa yfir stuðningi við þetta mál, taka af öll tvímæli um það og sömuleiðis benda á þessa ágætu umsögn frá háttvirtum lektor Má Wolfgang Mixa frá seinustu framlagningu þar sem hliðaráhrifin af svona málum eru oft ekki alveg nákvæmlega þau sem manni dettur fyrst í hug, enda hagfræðin oft og tíðum flókin og smekkfull af hliðaráhrifum af öllu því sem við tökum okkur fyrir hendur.
Ég þakka hv. þingmanni fyrir framlagningu frumvarpsins og hlakka til að sjá það komast út úr nefnd sem ég býst fastlega við að það geri.
Herra forseti. Ég er meðflutningsmaður á því frumvarpi sem hv. þm. Ólafur Ísleifsson mælti fyrir áðan og ætla ekki að tefja þessa umræðu mikið heldur leggja til örlitlar viðbætur, helst um kjarna þessa frumvarps, hvað það þýðir í raun. Fyrst vil ég segja að svipað frumvarp hefur verið lagt fram oft áður, a.m.k. sex sinnum, eins og kemur fram í greinargerðinni. Áður en fjármálahrunið varð 2008 var þetta þekkt í Bandaríkjunum en síðan hefur það verið tekið upp víða í Evrópulöndum. Við höfum ekki tekið upp þessa aðferð við skuldaskil fasteignalána til neytenda á Íslandi. Ég tel að þetta myndi bæta stöðu heimilanna verulega þar sem 9.200 fasteignir í eigu einstaklinga hafa verið seldar nauðungarsölu hér á landi á síðustu tíu árum, eins og kom fram í svari við fyrirspurn frá hv. þm. Ólafi Ísleifssyni til dómsmálaráðherra og félags- og barnamálaráðherra.
Er þetta þarft mál? Já, þetta er þarft mál ef bara þessar tölur eru skoðaðar. Hvernig hefur framkvæmdin verið? Þar tala ég af nokkurri reynslu þar sem ég vann við þetta. Framkvæmdin hefur verið sú eftir nauðungarsölur að ófullnægðir kröfuhafar, þ.e. þeir sem ekki fá kröfu sína greidda að fullu eftir nauðungarsöluna, hafa margir hverjir haldið áfram að innheimta eftirstöðvar kröfunnar eftir nauðungarsöluna. Þannig hafa lánastofnanir oft og tíðum hundelt þetta fólk eftir að heimili þess hafa verið seld á nauðungarsölu. Þannig hefur fólk verið krafið um eftirstöðvar lánsins, jafnvel þótt veðandlagið, fasteignin, heimilið, hafi verið selt. Í raun og sanni erum við hér að tala um ábyrgð. Ábyrgðin hingað til hefur eingöngu lagst á lántakandann, þ.e. ef hann greiðir ekki hefur lánveitandinn ýmis úrræði eins og þetta, að fara nauðungarsöluleiðina, taka sinn hlut eða andvirðið fyrir kröfunni og halda síðan áfram ef eitthvað stendur eftir sem oft er sökum verðtryggingar, vaxta, dráttarvaxta og innheimtukostnaðar sem oft er, halda svo áfram að hundelta viðkomandi eftir nauðungarsöluna, kannski árum saman, hirða bæði laust og bundið í eigu skuldarans og setja hann á vanskilaskrá með tilheyrandi óþægindum í áraraðir fyrir viðkomandi.
Þá kem ég aftur að því hver sé ábyrgð lánveitandans, bankastofnunarinnar. Lánveitandinn lánar kannski 50% eða 70% af andvirði fasteignar. Hann tekur með því litla áhættu vegna þess að lánið má hækka töluvert og fasteignin má lækka töluvert áður en hann fer að sjá fram á raunverulegt tap á hluta af sinni kröfu nema hann samþykki að fara ofar á andlaginu og aftar og taka þá áhættu. Hann tekur ekki slíka áhættu. Hann er ekki látinn sæta neinni ábyrgð þegar hann ákveður að lána viðkomandi. Þetta er spurning um ábyrgð að mínu mati. Það er tími til kominn að lánastofnanir taki einhvern hluta ábyrgðarinnar á sínar herðar, ekki eins og þetta hefur verið.
Þetta er einfalt. Lánastofnun lánar með veði í fasteign. Ef hún dugir ekki til, sem lánveitandinn getur séð að mestu fyrir hvort dugi eða ekki — það þurfa að gerast einhverjir stórir atburðir eins og gífurleg lækkun fasteignamats sem verður til þess að lánveitandi lendi í einhverju tapi og yfirleitt er það tap bundið í innheimtuþóknuninni, dráttarvöxtunum sem gerast yfirleitt á síðari stigum. Á seinustu stigum innheimtuferilsins gerist það að krafan hækkar mjög hratt, sjálf krafan er kannski enn þá frekar hófleg, kannski ári eftir að hún lendir í vanskilum en allt það sem við bætist vex með miklum ólíkindum. Það er sú krafa sem við erum að tala um. Er réttlætanlegt að hún standi úti ef lánveitandinn hefur tekið þá áhættu að lána mjög hátt upp í veðandlag fasteignar eða ekki? Ég segi: Já, við verðum að fella ábyrgð á lánveitandann líka. Það er ekki til of mikils mælst. Við verðum að fara að taka ábyrgð í þessu samfélagi.
Herra forseti. Ég vil í sem stystu máli þakka þeim hv. þingmönnum sem hafa tekið þátt í þessari umræðu og þeim nær og fjær sem hafa fylgst með henni. Ég þakka fyrir mjög gagnlegar ábendingar sem allir þeir sem hér hafa tekið til máls hafa komið á framfæri. Ég tek undir bjartsýni hv. þm. Helga Hrafns um meðferð á Alþingi. Ég tel að þetta mál verðskuldi að fá mjög ítarlega meðferð í þingnefnd og síðan að það komist aftur í þingsal til 2. umr.
Það er alveg hárrétt sem hv. þm. Karl Gauti Hjaltason sagði rétt á undan, það þarf auðvitað að skipta ábyrgð með öðrum hætti en hér hefur tíðkast. Hún er felld nánast að öllu leyti á annan aðila lánasamnings, þann sem er veikari í samningssambandinu. Þetta er mjög brýnt og hér er gerð tilraun til að jafna þennan halla eilítið. Það þarf að gera miklu meira og í því tilliti að þessi kostur sé fyrir hendi þegar önnur úrræði hafa verið reynd og ekki gengið sé sá möguleiki að skila lyklunum og ganga frá borði.
Það er hárrétt sem hv. þm. Karl Gauti Hjaltason nefndi um vanskilaskrána. Það er sérstakt athugunar- og rannsóknarefni hvernig fólk ratar inn á hana. Það er sjálfstætt umræðu- og skoðunarefni og ég er þess fullviss að við munum fjalla um það síðar á þessu þingi.
Að svo mæltu, herra forseti, ítreka ég þakkir mínar og leyfi mér að lýsa þeirri von að við fáum þetta mál aftur í þingsal eftir umfjöllun á vettvangi hv. efnahags- og viðskiptanefndar.
Frumvarpið gengur til 2. umr.
Frumvarpið gengur til efh.- og viðskn.