stofnun þings kjörinna fulltrúa innan Sameinuðu þjóðanna, fyrri umræða.
Frú forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um stofnun þings kjörinna fulltrúa innan Sameinuðu þjóðanna. Þær raddir hafa heyrst og heyrast æ oftar að leitað skuli leiða til að taka örlagaríkar ákvarðanir í nafni Sameinuðu þjóðanna með lýðræðislegri hætti en nú er gert. Þykir mörgum of mikil völd liggja hjá öryggisráðinu þar sem fimm ríki, Bandaríkin, Kína, Rússland, Bretland og Frakkland, hafa neitunarvald.
Við stofnun Sameinuðu þjóðanna um miðja síðustu öld hefur mönnum eflaust verið í fersku minni hve máttlaus forveri þeirra, Þjóðabandalagið, var þegar á reyndi. Stórveldin töldu sig ekki þurfa að taka tillit til ákvarðana Þjóðabandalagsins og ályktana sem voru þar gerðar og fóru því óhikað sínu fram eins og dæmin hafa sannað. Ekki er ólíklegt að þessi sögulegi bakgrunnur skýri að einhverju leyti þá ofuráherslu sem lögð var á aðkomu stórvelda að allri ákvörðunartöku við stofnun Sameinuðu þjóðanna. Með því móti mætti tryggja velvild þeirra í garð samtakanna og að þær ákvarðanir sem teknar væru á þeim vettvangi yrðu virtar.
Hin miklu völd fastaríkjanna í öryggisráðinu hafa hins vegar leitt til þess að telji þau hagsmunum sínum á einhvern hátt ógnað með samþykktum Sameinuðu þjóðanna í allsherjarþinginu hafa þau ekki hikað við að beita neitunarvaldi til að hindra að þær næðu fram að ganga. Þetta á sérstaklega við um Bandaríkin, Kína og Rússland.
Þessu ófullkomna fyrirkomulagi verður ekki haggað nema með stuðningi tveggja þriðju hluta allsherjarþingsins, auk þess sem fastaríki öryggisráðsins geta fellt allar tillögur um breytingar á skipulagi Sameinuðu þjóðanna með neitunarvaldi sínu.
Núverandi fyrirkomulag leiðir af sér að risavaxin ríki hafa jafn mikið vægi í öllum málum og smáríki, t.d. er Kína með jafn mörg atkvæði í allsherjarþinginu og Kíríbatí, og Túvalú er með jafn mörg atkvæði og Indland. Þetta er í allsherjarþinginu en á vettvangi öryggisráðsins fara auðvitað stórveldin með sitt vald. Þetta leiðir af sér tilhneigingu til að sniðganga allsherjarþingið og dempa vægi þess með ýmsu móti. Með því að gefa löndum aukið vægi í samræmi við íbúafjölda ásamt því að færa starfsemi Sameinuðu þjóðanna nær almenningi í hverju landi má í senn styrkja stöðu Sameinuðu þjóðanna á heimssviðinu og styrkja tiltrú almennings á Sameinuðu þjóðunum.
Tillaga þessi snýst um að afla stuðnings Alþingis við þá tillögu að auka lýðræðið innan Sameinuðu þjóðanna og efla áhrif borgara aðildarríkjanna á starfsemi þeirra með því að koma á þingi skipuðu kjörnum fulltrúum innan Sameinuðu þjóðanna. Er gert ráð fyrir því að í fyrstu gegni þetta þing ráðgjafarhlutverki en takist starfsemi þess vel gæti það hugsanlega, þegar fram í sækir, orðið ákvörðunaraðili um starf og stefnumótun Sameinuðu þjóðanna.
Þessi þingsályktunartillaga er endurflutt óbreytt frá 149. löggjafarþingi en hún var áður lögð fram af Ögmundi Jónassyni á 145. og 144. löggjafarþingi og þakka ég honum fyrir góða tillögu. Tillagan er að mestu óbreytt frá fyrstu framlagningu en greinargerð hefur verið lítillega uppfærð og auk þess er núna fylgiskjali með áskorun frá UNPA Campaign bætt við. Þessi þingsályktunartillaga er lögð fram af mér, Smára McCarthy, ásamt hv. þingmönnum Birni Leví Gunnarssyni, Halldóru Mogensen, Helga Hrafni Gunnarssyni, Þórhildi Sunnu Ævarsdóttur og Andrési Inga Jónssyni.
Ég hef á undanförnum árum, aðallega síðasta árið, starfað með alþjóðlegum hópi þingmanna víða að úr heiminum sem eiga það sameiginlegt að styðja við þessa tillögu. Þetta er ófullkomin lausn en þetta er samt betri lausn en flest sem hefur komið fram vegna þess að þetta gengur út á að ekki eigi að skipta út allsherjarþinginu heldur búa til nokkuð sem mætti kannski kalla neðri deild Sameinuðu þjóðanna þar sem er einhvers konar jafnvægi milli íbúafjölda hvers ríkis og áhrifavalds þess innan þingsins. Þetta gæti orðið til þess að stórveldin, sem þá hefðu töluvert meira atkvæðavægi, gætu farið að halla sér meira að þessu fyrirkomulagi í stað þess að beita alltaf öryggisráðinu. Öryggisráðið hefur verið vandasamt og flestum finnst að það séu vandamál við öryggisráðið sem hefur ekki náðst að leysa með öðrum hætti. Þessi tillaga hefur þann kost að bæði efla lýðræðislega aðkomu með því að hafa fleiri fulltrúa sem eru nær almenningi í hverju landi fyrir sig og gefa á sama tíma stórveldunum einhvers konar annan öryggisventil til að beita valdi sínu án þess að alltaf komi til breytingar og neitunarvald. Með því gætu skapast aðstæður þar sem öryggisráðið yrði aðlagað því formi sem var kannski gengið út frá í upphafi, að það myndi sinna öryggismálum heimsins frekar en að standa hreinlega í vegi fyrir góðum lýðræðislegum breytingum þegar heimsbyggðin kallar á þær.
Sameinuðu þjóðirnar eru að mínu mati, frú forseti, rosalega mikilvægt kerfi stofnana. Kannski tökum við ekki mikið eftir því á Íslandi í dagsdaglegum störfum okkar og kannski enn síður úti í samfélaginu þar sem við búum ekki í landi þar sem aðstoðar flestra stofnana Sameinuðu þjóðanna gætir. Við höfum ekki þurft á þeirri aðstoð að halda, sem betur fer, að jafn miklu leyti og aðrar þjóðir en þó höfum við tekið virkan þátt í mörgum stofnunum. Kannski mætti nefna UN Women og UNESCO — í rauninni eru stofnanirnar svo margar að varla er hægt að telja þær upp. Á undanförnum árum hefur verið ákveðin viðleitni til að grafa undan starfi Sameinuðu þjóðanna. Að sumu leyti hefur það verið með samdrætti í fjármögnun, t.d. af hálfu Bandaríkjanna þegar þau drógu allan stuðning sinn frá UNESCO. Á sama tíma er á margan hátt verkefni Sameinuðu þjóðanna að breytast eftir því sem meiri tortryggni gætir í garð stjórnkerfis heimsins. Hvort sem við erum að tala um einstaka þjóðríki, þing þeirra eða Sameinuðu þjóðirnar sjálfar er ljóst að það er krafa um lýðræðisvæðingu úti um allt. Þegar við erum að tala um stofnanakerfi sem er yfirdrifið mikilvægt en kannski ekki yfirdrifið lýðræðislegur bragur yfir störfunum hjá Sameinuðu þjóðunum er kannski áhugavert að sjá þessa tillögu sem nokkurs konar tilraun til að laga það sem er þá að frekar en að byrja upp á nýtt vegna þess að við vitum hvernig fór síðast.
Ég var þeirrar ánægju aðnjótandi að heimsækja allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna í haust ásamt nokkrum góðum hv. þingmönnum. Var sú ferð rosalega upplýsandi fyrir mig, bæði vegna þess að ég sá hversu mikil verðmæti eru í því að stofnanir Sameinuðu þjóðanna virki vel en ég sá líka hvað þær eru margar brothættar og hvað kerfi Sameinuðu þjóðanna á mikið undir því að einstök ríki standi með þeim, ekki bara á tyllidögum og að nafninu til heldur samsami sig raunverulega þeim markmiðum sem Sameinuðu þjóðirnar leggja upp með. Því er að mínu mati fullkomlega eðlilegt að við tökum þessari áskorun og styðjum sem þing Íslands og Íslendinga við þessa hófsömu tilraun til að lýðræðisvæða þessa mikilvægu stofnun. Annars veit ég ekki hversu illa gæti farið.
Allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna er í New York sem er mikilvæg borg á heimsvísu en hún er mikilvæg bæði á Vesturlöndum og norðurhveli jarðar. Ef af einhverju þingi af þessu tagi verður þætti mér skemmtilegt og eðlilegt að það yrði með aðsetur á suðurhveli og í Austurlöndum til að búa til ákveðið jafnvægi sem er ekki til staðar í dag. En þetta er mín persónulega skoðun á máli sem er miklu stærra en ég. Ég segi þó að það yrði jákvætt að þetta mál gengi áfram til síðari umr. og að ég held utanríkismálanefndar. Hún er a.m.k. fínn staður fyrir málið og vonandi veitir Alþingi því brautargengi.
Frú forseti. Ég þakka hv. þm. Smára McCarthy fyrir framsöguna og ágæta tillögu sem ég styð heils hugar. Það er ánægjulegt að hún skuli koma fram á þessum tímapunkti þar sem Sameinuðu þjóðirnar fagna á þessu ári 75 ára afmæli. Ég held að það væri mjög vel til fundið að Alþingi samþykkti tillöguna og fylgdi þessu máli eftir því að það er svo sannarlega nauðsynlegt. Það er líka nauðsynlegt að minnast afreka Sameinuðu þjóðanna frá því að þau voru stofnuð 1945 og auk þess er rétt að læra af þeim mistökum sem stofnunin hefur gert. Þá er kannski nærtækast að nefna málefni Bosníu en margt hefur breyst á þeim 75 árum frá því að Sameinuðu þjóðirnar voru stofnaðar með 51 aðildarríki en í dag eru löndin 193. Það er sannarlega nauðsynlegt að fara í endurbætur á starfsemi Sameinuðu þjóðanna því að margt hefur breyst á þessum tíma og gríðarleg fjölgun ríkja átt sér stað á þessu tímabili en samt hafa hlutir eins og t.d. öryggisráðið breyst sáralítið. Þess vegna er nauðsynlegt að fram fari endurbætur og aukið lýðræði innan þessarar ágætu stofnunar.
Það sem er kannski brýnast að mínu mati í þessum efnum er að tekið verði á öryggisráðinu og það fært til nútímalegra horfs. Þau ríki sem sitja í öryggisráðinu njóta því miður ákveðinna forréttinda sem eru úrelt að mínu mati. Þetta eru fáar þjóðir og hafa lengi átt sæti í öryggisráðinu. Við höfum séð neikvæðar afleiðingar þess, eins og t.d. bara hvað varðar neitunarvaldið, þegar ríki hafa beitt neitunarvaldinu óspart í mjög mikilvægum málum sem hafa þegar upp er staðið bitnað á saklausum borgurum í stríðshrjáðum löndum. Nærtækast er að nefna málefni Sýrlands þar sem Rússar hafa beitt neitunarvaldi allt að 12 sinnum. Gerð hefur verið krafa innan ráðsins um rannsókn á efnavopnaárásum sem forseti landsins hefur beitt gegn eigin þjóð og þeim hörmungum sem hafa fylgt því, en innan ráðsins hefur ítrekað verið fellt að hefja rannsókn á þeim málum. Þetta eina dæmi sýnir hversu nauðsynlegt það er að fara í endurbætur á þessari ágætu stofnun og auka lýðræðið innan hennar. Þessi tillaga er mjög nauðsynleg að mínu mati og góð og það væri til mikillar fyrirmyndar að við Íslendingar samþykktu slíka tillögu og kæmum henni á framfæri innan Sameinuðu þjóðanna, að þetta væri okkar framlag í tilefni 75 ára afmælisins.
Sameinuðu þjóðirnar eru mjög mikilvægar. Þær eru mikilvægari en margan grunar eins og utanríkisráðherra hefur m.a. sagt. Það kom fram á fundi sem utanríkisráðherra átti með aðalritara Sameinuðu þjóðanna í heimsókn hans að Ísland gegndi mikilvægu hlutverki innan Sameinuðu þjóðanna. Ég tel að við eigum að reyna að auka áhrif okkar þar. Við njótum á alþjóðavettvangi trausts, við erum herlaus þjóð og við erum þjóð án vopnaframleiðslu. Þetta hefur verulega mikið að segja þegar kemur að t.d. friðarumleitunum. Ég hef sagt það áður úr þessum ræðustól að við höfum heilmikil tækifæri í þeim efnum sem við eigum að nýta okkur. Aðalritari Sameinuðu þjóðanna hefur staðfest að Ísland njóti víðtæks trausts sem er afar ánægjulegt.
Ég fór ásamt hv. þm. Smára McCarthy einnig til New York á haustmánuðum þar sem við heimsóttum ýmsar stofnanir Sameinuðu þjóðanna og kynntum okkur það ágæta starf sem þar fer fram. Ég hef auk þess sjálfur starfað hjá Sameinuðu þjóðunum við flóttamannahjálp í Miðausturlöndum og veit hversu mikilvæg stofnun þetta er en maður hefur hins vegar séð líka með eigin augum að það er nauðsynlegt að fara í endurbætur. Þess vegna fagna ég mjög slíkum samtökum, samstarfsvettvangi þingmanna og frjálsra félagasamtaka, sem vinna að því markmiði á heimsvísu að auka lýðræðið innan Sameinuðu þjóðanna. Þetta eru samtök sem njóta góðs stuðnings og sjálfsagt að styðja við bakið á því sem þau hafa ályktað í þessum efnum.
Ég verð að segja að því miður er nauðsynlegt að fara í endurbætur á fleiri sviðum innan Sameinuðu þjóðanna, t.d. á fjármálasviðinu. Þegar kemur að mannréttindamálum og mannréttindanefnd Sameinuðu þjóðanna er nauðsynlegt að fara í uppstokkun á því. Síðan höfum við, eins og við þekkjum, framboð til öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna. Við Íslendingar þekkjum það því að við buðum okkur fram til setu í ráðinu á sínum tíma en náðum ekki árangri þar. Ég þekki það ferli svolítið vel, ég kynnti mér það á sínum tíma þegar ég var í námi í Bandaríkjunum. Það getur verið mjög kostnaðarsamt fyrir ríki að bjóða sig fram til setu í öryggisráðinu og ýmsum leiðum er beitt til að ná þar kjöri sem ég vil meina að séu vafasamar. Það er nokkuð sem er nauðsynlegt að breyta og ég hvet þessi ágætu þingmannasamtök til að skoða nánar hvernig að málum er staðið þegar kemur að framboði til öryggisráðsins. Það kom mér verulega á óvart að ríki eyddu miklum fjármunum í að bjóða sig fram og þeim fjármunum tel ég að væri betur varið í ýmsa flóttamannahjálp og til bágstaddra og þeirra sem eru á stríðshrjáðum svæðum en að eyða í kosningabaráttu. Þetta á að heyra sögunni til þannig að það þarf að endurbæta allt það kerfi sem lýtur að öryggisráðinu.
Það er ákaflega mikilvægt. Þetta hefur verið rætt í mörg ár og eftir 1990 kom svolítill skriður á þetta. Aðalritari Sameinuðu þjóðanna á þeim tíma, Ban Ki-moon, beitti sér fyrir þessu en því miður er þetta allt mjög þungt í vöfum. Ástæðan er að hluta til sú að þau ríki sem hafa þarna mikið vald eins og í öryggisráðinu sem lýtur að neitunarvaldinu, eins og ég kom inn á áðan, eru fyrst og fremst að verja sína hagsmuni. Það er óeðlilegt þegar við horfum upp á hörmungar eins og í Sýrlandi að ríki geti beitt neitunarvaldi, einfaldlega vegna þess að það þjónar t.d. ekki þeirra hagsmunum að efnavopnaárásir séu rannsakaðar. Þetta er hræðileg afstaða og með ólíkindum að þetta skuli enn vera við lýði.
Þess vegna tel ég afar brýnt að við beitum okkur fyrir því á þessum vettvangi og núna í tilefni 75 ára afmælis á þessu ári að rödd okkar heyrist, að við tölum fyrir endurbótum á starfsemi Sameinuðu þjóðanna og auknu lýðræði og efla þá lýðræðislegu aðkomu sem felst m.a. í þessari tillögu sem ég fagna eins og ég segi og vona að fái hér brautargengi.
Till. gengur til síðari umr.
Till. gengur til utanrmn.