Herra forseti. Ég mæli hér fyrir máli sem snýr að breytingu á barnalögum. Þetta kann við fyrstu sýn að líta út fyrir að vera lítið og einfalt mál en varðar býsna mikilsverð réttindi og mikilsverða sýn á það hvernig við högum löggjöf á Íslandi. Flutningsmenn með mér á þessu frumvarpi eru þingmenn Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs, Ari Trausti Guðmundsson, Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir, Kolbeinn Óttarsson Proppé, Lilja Rafney Magnúsdóttir og Steinunn Þóra Árnadóttir.

Frumvarpið, eins og ég nefndi áðan, lætur kannski ekki mikið yfir sér. Það er alveg heilar tvær greinar. 1. gr. hljóðar svo:

„Við 2. mgr. 28. gr. laganna bætist nýr málsliður, svohljóðandi: Veikt eða slasað barn skal eiga rétt á umönnun foreldra.“

Við þetta breytist þessi 2. mgr. þannig að hún hljóðar í heild svo: Foreldrum ber að annast barn sitt og sýna því umhyggju og virðingu og gegna forsjár- og uppeldisskyldum sínum svo sem best hentar hag barns og þörfum. Veikt eða slasað barn skal eiga rétt á umönnun foreldra.

Með frumvarpi þessu er lagt til að kveðið verði sérstaklega á um það í barnalögum að í forsjárskyldum felist að veikt eða slasað barn eigi rétt á umönnun foreldra sinna. Samhliða þessu er flutt þingsályktunartillaga um að félags- og barnamálaráðherra verði falið að koma á fót starfshópi til að kanna hvernig foreldrum barna verði gert kleift að rækja þessa skyldu með samkomulagi milli aðila vinnumarkaðarins eða með setningu reglna á þeim vettvangi. Á undanförnum árum hefur umræða um rétt og réttindi barna farið vaxandi. Þetta má m.a. rekja til samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins sem gjarnan er nefndur barnasáttmálinn. Samningur þessi var undirritaður af Íslands hálfu 26. janúar 1990 og var fullgiltur 28. október 1992. Hann öðlaðist síðan gildi hér á landi 27. nóvember 1992. Rúmum áratug síðar öðlaðist samningurinn lagagildi með lögum nr. 19/2013. Réttur barns til samvista við foreldra og til umönnunar telst til mikilvægustu réttinda sáttmálans og felur í sér einn af hornsteinum hans. Í því sambandi má benda á að samningurinn leggur m.a. þær skyldur á aðildarríkin að tryggja réttindi veikra og slasaðra barna en frumvarp þetta ásamt fyrrgreindri þingsályktunartillögu miðar að því að tryggja betur að þeirri þjóðréttarlegu skuldbindingu verði fullnægt.

Forsjá barns er eitt af meginatriðum barnaréttar en á henni byggjast lagatengsl barns við foreldra sína eða aðra þá sem fara með forsjána. Forsjá barns snýst fyrst og fremst um ábyrgð, skyldur og réttarstöðu foreldra. Sá réttur felur annars vegar í sér rétt foreldra til að taka ákvarðanir um uppeldi barns og hins vegar rétt barns til að njóta forsjár foreldra sinna. Sá sem fer með forsjá barns, hvort sem um er að ræða foreldri eða annan sem fer með forsjána, hefur því víðtækar skyldur gagnvart barninu. Hlutverk foreldra er í mörgum tilfellum fest í lög og má hér einkum benda á 28. gr. barnalaga.

Hlutverk foreldra og forráðamanna er víðfeðmt og verður aldrei upptalið til hlítar í lögum. Flutningsmenn telja þó að leggja verði sérstaka áherslu á rétt barns til að njóta umönnunar foreldra eða forráðamanna þegar það er veikt eða slasað. Þótt þessi réttur sé þegar fyrir hendi kemur hann þó hvergi beint fram í lögum og er lagt til að úr því verði bætt.

Ástæða þess að tilefni er til þess að árétta þennan rétt veikra og slasaðra barna í lögum er að rétturinn til að vera með og sinna veiku eða slösuðu barni hefur fyrst og fremst verið réttindi foreldris eða þess sem fer með forsjána frekar en að vera réttur barnsins sjálfs. Í því sambandi má benda á að kjarasamningar á íslenskum vinnumarkaði hafa í langflestum tilvikum haft að geyma ákvæði um rétt foreldra til að sinna veikum börnum og þannig er rétturinn tengdur starfi og ráðningarsambandi forsjáraðila og vinnuveitanda. Með því að mæla fyrir um þennan sjálfstæða rétt barnsins er gert ráð fyrir að búið verði svo um hnútana á vinnumarkaði að rétturinn verði virtur þannig að hverju og einu barni verði tryggður þessi réttur. Þannig kann að vera að foreldri sem á fleiri en eitt barn verði að deila réttindum sínum milli barna sinna. Einbirni sem veikist eða slasast og á tvo foreldra á vinnumarkaði er því í betri stöðu og gæti átt rétt á 20–30 dögum með foreldrum sínum. Veikt eða slasað barn úr systkinahópi, sem kannski er barn einstæðs foreldris, gæti þurft að deila dögunum og gæti því aðeins notið fáeinna daga ef aðstæður haga því þannig að systkini viðkomandi hafi einnig orðið veik. Munurinn á réttindum barna getur því verið umtalsverður og á sama hátt geta möguleikar foreldris á að sinna börnum sínum verið mjög mismunandi. Réttindin eru því ekki aðeins réttur foreldra á launuðu leyfi úr vinnu til að annast veikt barn heldur fremur réttur barnsins til að njóta þeirrar umönnunar sem það þarfnast.

Svo sem áður greinir er samhliða frumvarpi þessu lögð fram tillaga til þingsályktunar um skipun starfshóps sem kanni hvort skilgreina eigi á vinnumarkaði rétt foreldra eða þeirra sem fara með forsjána til að annast veikt eða slasað barn með tilliti til fjölda barna. Er þessi leið farin þar sem skyldur og réttindi á vinnumarkaði eru aðallega skilgreind í kjarasamningum og því talið rétt að aðilar semji um þau sín á milli. Þar sem um er að ræða tvenns konar réttindi, annars vegar rétt veiks eða slasaðs barns til umönnunar foreldris og hins vegar rétt starfsmanns til að annast veikt eða slasað barn þykir rétt að fara þessa leið. Áréttað skal mikilvægi þess að sem best samræmi sé á milli þessara réttinda.

Virðulegi forseti. Það er rétt að taka það fram að aðilar vinnumarkaðarins hafa í raun gengið á undan með góðu fordæmi í þessu efni, eins og raunar oft þegar kemur að réttarbótum eða því sem á endanum verður að réttarbótum á íslenskum vinnumarkaði. Þannig höfðu aðilar vinnumarkaðarins, nokkru áður en það var lögfest á Íslandi að vinnuvikan skyldi vera 40 stundir, í langflestum tilfellum stigið það skref sjálfir. Þarna er að vissu leyti verið að fara svipaða leið. Aðilar vinnumarkaðarins hafa þegar tekið þá ákvörðun, í samningum sín á milli, að foreldrar njóti þeirra réttinda til að vera með börnum sínum þegar þau eru veik. Hér er því í raun verið að festa þau réttindi í lög en með áherslu á rétt barnsins. Það verður síðan a.m.k. áhugavert verkefni aðila vinnumarkaðarins og þeirra sem nefndir eru í þingsályktunartillögunni, sem er 191. mál á málalista þingsins, að fara yfir það með hvaða hætti aðilar geti komist að samkomulagi eða hvernig verður best að nálgast það, hvort heldur er í kjarasamningum eða með einhvers konar reglusetningu, að jöfn réttindi allra barna verði í raun tryggð. Lagafrumvarpið gerir ráð fyrir að rétturinn sé til staðar en aftur, með virðingu fyrir aðilum vinnumarkaðarins og því góða starfi sem þeir hafa farið á undan með, er mikilvægt að aðilar vinnumarkaðarins komi mjög að þeirri ákvörðunartöku hvernig þetta verkefni verði leyst og hvernig um það verður búið.

Virðulegi forseti. Ég trúi því að þetta mál, sem er mjög í anda margra annarra mála sem hafa verið flutt hér í þinginu í kjölfar lögfestingar barnasáttmálans, sé mikilvægt og skipti máli á þeirri vegferð að tryggja íslenskum börnum tiltekin réttindi og tryggja að íslensk börn hafi öll sama rétt hvernig svo sem fjölskylduhagir þeirra kunna að öðru leyti að vera.

Ég hef lokið máli mínu og legg til að málinu verði vísað til nefndar að lokinni þessari umræðu.