atvinnuleysistryggingar, 1. umræða.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um atvinnuleysistryggingar til að mæta efnahagslegum áhrifum heimsfaraldurs kórónuveiru. Um er að ræða enn frekari aðgerðir á vinnumarkaði. Frumvarpið gerir ráð fyrir auknum rétti atvinnuleitenda til tekjutengdra atvinnuleysisbóta. Er þar verið að bregðast við auknu atvinnuleysi og tryggja enn betur en nú er stöðu þeirra sem hafa misst vinnuna í kjölfar heimsfaraldurs kórónuveiru.
Í september var samþykkt hér á Alþingi að lengja tímabundið rétt einstaklinga sem teljast tryggðir innan atvinnuleysistryggingakerfisins til tekjutengdra atvinnuleysisbóta. Var tímabil tekjutengdra atvinnuleysisbóta þannig lengt úr þremur mánuðum í allt að sex mánuði að hámarki, að því gefnu að viðkomandi atvinnuleitandi hefði ekki fullnýtt rétt sinn til slíkra bóta á yfirstandandi bótatímabili þegar breytingin tók gildi í september.
Það hefur verið í umræðunni og verið gagnrýnt að einhverjir þeirra sem tryggðir eru innan atvinnuleysistryggingakerfisins og misst hafa vinnuna vegna þrenginga á vinnumarkaði í tengslum við heimsfaraldur kórónuveirunnar hafi ekki náð að nýta sér þennan aukna rétt. Er þar um að ræða einstaklinga sem hafa lítinn eða engan rétt átt til launa í uppsagnarfresti og komu því inn í atvinnuleysistryggingakerfið strax og áhrifa faraldursins fór að gæta á vinnumarkaði í apríl á þessu ári. Þar sem almenna reglan innan atvinnuleysistryggingakerfisins er sú að greiddar eru tekjutengdar atvinnuleysisbætur fyrstu þrjá mánuðina eftir að bótatímabil hefst hafa þessir einstaklingar í einhverjum tilvikum verið búnir að fullnýta rétt sinn til tekjutengdra atvinnuleysisbóta í september og hafa því fallið utan við tímabundnu lenginguna á rétti til slíkra bóta.
Þær tímabundnu breytingar sem lagðar eru til í frumvarpinu snúa að því að færa framar það tímamark sem framlenging á rétti til tekjutengdra atvinnuleysisbóta miðar við og gefa þannig fleiri einstaklingum kost á að nýta sér þann rétt. Lagt er til að miða við að heimilt verði að greiða tekjutengdar atvinnuleysisbætur í allt að sex mánuði ef viðkomandi atvinnuleitandi var ekki búinn að fullnýta rétt sinn til slíkra bóta á yfirstandandi bótatímabili þann 1. júní sl. í stað þess að miða við septembermánuð.
Markmið þessara breytinga er að tryggja enn betur en nú er að þeir sem tryggðir eru innan atvinnuleysistryggingakerfisins og misst hafa vinnuna vegna þrenginga á vinnumarkaði í tengslum við heimsfaraldur kórónuveiru geti átt rétt á tekjutengdum atvinnuleysisbótum í allt að sex mánuði að hámarki þrátt fyrir að þeir hafi átt lítinn eða engan rétt til launa í uppsagnarfresti og hafi því komið inn í atvinnuleysistryggingakerfið strax þegar áhrifa faraldursins fór að gæta á vinnumarkaði í apríl.
Virðulegi forseti. Á meðan það óvissuástand sem nú ríkir á vinnumarkaði varir verðum við að reyna eftir fremsta megni að tryggja stöðu heimilanna og sporna gegn neikvæðum áhrifum ástandsins á þá sem verða fyrir atvinnumissi vegna þeirra áhrifa sem faraldurinn hefur á vinnumarkaðinn. Ég legg því áherslu á að frumvarpið verði samþykkt á Alþingi sem allra fyrst í ljósi þess hve aðkallandi aðgerðin er.
Að lokum legg ég til að frumvarpinu verði vísað til hv. velferðarnefndar að lokinni þessari umræðu.
Herra forseti. Hæstv. ráðherra talar um að það þurfi að afgreiða þetta mál með hraði vegna þess að það sé svo mikilvægt. Ég vil taka undir að það er sannarlega mikilvægt þegar fólk hefur misst vinnuna, stendur frammi fyrir atvinnukreppu, enga vinnu er að fá og efnahagur heimilanna hefur hrunið hjá þeim sem misst hafa vinnuna.
Ég átti orðastað við hæstv. ráðherra hér fyrr í dag og þá spurði ég hvort ekki hefði verið sanngjarnara og réttlátara að allir sem voru atvinnulausir í ágúst hefðu fengið sex mánaða tekjutengt tímabil. Ég fékk ekki svör við því og ég vil spyrja hæstv. ráðherra og biðja hann um að svara mjög skýrt: Hefði ekki verið sanngjarnt og réttlátt að allir sem voru komnir á grunnatvinnuleysisbætur í ágúst, eða bara allir atvinnulausir, fengju sex mánaða tekjutengt tímabil? Hvers vegna vill hæstv. ráðherra bara láta 10.000 manns, eða helminginn af þeim sem voru atvinnulausir í ágúst, njóta tekjutengda tímabilsins í sex mánuði en skilja hinn helminginn út undan? Hvers vegna er það? Er það af því að hæstv. ráðherra telur að þeir sem voru atvinnulausir í febrúar standi eitthvað betur, að heimili þeirra standi sterkar efnahagslega eða að þeir séu í meiri færum til að fá vinnu eða redda sér með öðrum hætti í atvinnukreppu? Hver er ástæðan fyrir því að þessi hópur er skilinn eftir?
Virðulegi forseti. Ég þakka hv. þingmanni fyrir þessa spurningu. Við áttum orðaskipti um þetta fyrr í dag líka og ég vil segja strax að það er ekki af illmennsku einni saman sem ráðherra leggur þetta til. Það sem við erum að gera, og kom fram í framsöguræðu minni, er að bregðast við gagnvart þeim einstaklingum sem misstu vinnuna eftir að kórónuveirufaraldurinn skall á. Frumvarpið nær til þeirra. Það var skýrt þegar við fórum af stað með þetta frumvarp að það væri hugsað þannig, það næði til þeirra sem hefðu misst vinnuna þegar kórónuveirufaraldurinn skall á. Eins og ég rakti í framsögu minni var eyða í lögunum, sem m.a. hv. þingmaður hefur bent á og ég þakka fyrir það og það er vel, og við erum að loka þeirri eyðu. Við erum að miða við að allir sem misstu vinnuna eftir að heimsfaraldurinn skall á njóti tekjutengdra atvinnuleysisbóta í sex mánuði.
Síðan má alltaf velta fyrir sér, líkt og þingmaðurinn gerði, hvort hægt sé að ganga enn lengra, gera enn meira. Þá vil ég í því samhengi benda á að núverandi ríkisstjórn hefur farið í umfangsmiklar aðgerðir til að standa við bakið á þeim sem því miður hafa misst vinnuna í tengslum við kórónuveirufaraldurinn. Það stefnir í að fjármagnið sem rennur til þess á þessu ári verði 80 milljarðar sem er milli 50 og 60 milljörðum hærri upphæð en gert var ráð fyrir í fjárlögum yfirstandandi árs. Ástæðan er því sú, svo að svarið sé einfalt, að við erum að miða við þá einstaklinga sem misstu vinnuna í kórónuveirufaraldrinum. Það voru rökin á bak við þessa tímabundnu tekjutengdu lengingu á sínum tíma og það eru enn þá rökin fyrir málinu sem ég mæli fyrir hér.
Herra forseti. Ég er svo rasandi bit yfir því að hæstv. ráðherra skuli vilja leggja fram mál sem mismunar fólki sem misst hefur vinnuna og fær enga vinnu vegna þess að hér er atvinnukreppa. Fólkið sem var atvinnulaust í febrúar fær enga vinnu vegna þess að hér er heimsfaraldur. Það er vegna heimsfaraldurs sem þessi 10.000 eru skilin eftir í þessari stöðu. Það er ekki nóg með að þau séu skilin eftir heldur hafa þau lengst verið atvinnulaus og eru í allra verstu stöðunni, glíma við langtímaatvinnuleysi, sem hefur ekki bara efnahagsleg áhrif heldur getur haft mjög slæm félagsleg áhrif sem geta leitt til heilsubrests og mikils kostnaðar fyrir ríkið til lengri tíma litið. Þetta er mismunun og þetta er óskynsamleg mismunun, forseti.
Síðan fer hæstv. ráðherra yfir það að ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur hafi gert rosalega mikið fyrir atvinnulausa. Eina aðgerðin til að bæta og mæta tekjufalli á heimilum atvinnulausra er að lengja tekjutengda tímabilið í sex mánuði. Það er eina aðgerðin til að mæta efnahagslegum áhrifum á heimilum atvinnulausra. Það er ekki hægt að hæla sér af því að greiða atvinnuleysisbætur sem launamenn hafa unnið sér inn réttindi fyrir. Það er skammarlegt að ríkisstjórnin skuli vera að leggja saman þá milljarða og segja: Sjáið þið hvað við erum aldeilis búin að gera vel fyrir atvinnulausa. Það er auðvitað kjaftæði, herra forseti. Eina aðgerðin er þessi (Forseti hringir.) þriggja mánaða viðbót við tekjutengda tímabilið og þau geta ekki skammast til að láta alla atvinnulausa fá viðbót.
Virðulegi forseti. Þegar þetta mál kom fram og við ákváðum að fara í lengingu á tekjutengda tímabilinu í sex mánuði lá ljóst fyrir að sá skurðpunktur sem miðað var við sneri að þeim einstaklingum sem misst hefðu vinnuna í mars eða síðar vegna Covid-19. Síðan var þarna ákveðin eyða og ég hef skýrt út með hvaða hætti við erum að loka henni núna. Það er því ekkert nýtt í þessu. Það er ekkert nýtt í þessu og ekki heldur í málflutningi hv. þingmanns.
Síðan vil ég benda hv. þingmanni á, sem heldur því fram að núverandi ríkisstjórn hafi ekki gripið til aðgerða, þegar kemur að þeim einstaklingum sem misst hafa vinnuna, til að verja heimilin … (Gripið fram í.) — Virðulegur forseti. Hv. þingmaður getur ekki haldið ró sinni hér í salnum. Ríkisstjórnin réðst í aðgerð sem snýr að hlutabótum þar sem tugir milljarðar voru veittir í aðgerðir til að verja ráðningarsamband þar sem líka var tryggt að réttur einstaklinga innan atvinnuleysisbótakerfisins skertist ekki. Það var miklu stærri aðgerð en ráðist var í til að mynda í efnahagshruninu vegna þess að þá skertist rétturinn á meðan á hlutabótum stóð. Við höfum líka ráðist í aðgerðir, svo sem vinnu með stuðningi þar sem hefur verið slakað á þeim tímakröfum sem þar hafa verið og Nám er tækifæri sem nú er komið af stað þar sem gert er ráð fyrir alla vega þrisvar sinnum stærri átaki heldur en gert var í efnahagshruninu.
Ég tek undir með hv. þingmanni að við eigum alltaf að skoða hvort við getum gert meira, hvernig við getum gert meira og hvað gagnast fólki sem er í þeirri hræðilegu stöðu að hafa misst vinnuna. Við erum að gera það og ég sagði í dag að við værum að undirbúa frekari aðgerðir gagnvart þessum hópi. En um leið hljótum við líka að geta verið sanngjörn gagnvart því að ríkisstjórnin hefur gert ýmislegt gott. Um leið og ég fagna (Forseti hringir.) umræðu hv. þingmanns þá verðum við líka að gæta ákveðinnar sanngirni og hafa sannleikann að leiðarljósi þegar kemur að (Forseti hringir.) þessum málum.
Herra forseti. Engu hef ég logið í ræðum mínum hér á Alþingi um stöðu atvinnulausra Íslendinga í þessari atvinnukreppu. Það sem ég er að gagnrýna er að það eru 10.000 manns sem voru atvinnulausir í febrúar sem fá enga bót í gegnum þessa einu leið hæstv. ríkisstjórnar til að bæta efnahag þeirra sem eru atvinnulausir, þ.e. venjulegt atvinnuleysi, ég er ekki að tala um hlutabótaleið, ég er ekki að tala um menntunarúrræði, ég er að tala um efnahag heimila sem hafa nú í marga mánuði glímt við atvinnuleysi.
Og ég hef fréttir að færa hæstv. ráðherra, sem stóð hér og hélt ræðu áðan. Langtímaatvinnuleysi er afar kostnaðarsamt fyrir samfélagið. Það er ekki bara erfitt fyrir heimilin og börnin sem þurfa að búa við slíkt heldur er það hættulegt heilsunni til lengri tíma og afar kostnaðarsamt fyrir samfélagið. Þess vegna er skynsamlegt að sjá til þess að a.m.k. allir atvinnulausir á árinu 2020 fái að njóta þeirra úrræða sem ríkisstjórnin spilar út, að hún skilji ekki eftir fólkið sem verst er sett. Hún er að gera það. Það er svo sorglegt.
Er það af því að þetta sé svo dýrt? Jú, auðvitað kostar þetta peninga. Það eru 166.000 kr. á mánuði sem munurinn er á grunnatvinnuleysisbótum og tekjutengdum bótum eins og þær geta verið mestar. Þrisvar sinnum það eru rétt tæplega 500.000 kr., 500.000 kr. á hvern einstakling sem var atvinnulaus í febrúar og reiknið þið nú. Þetta voru 10.000 manns. Þetta gæti allra mest orðið 5 milljarðar ef allir fá hámarkið í tekjutengingunni. En því miður held ég að það verði ekki þannig því að stór hluti af þeim sem misstu vinnuna í febrúar — það voru margir sem misstu vinnu í febrúar út af faraldrinum þegar hann var farinn að hafa áhrif á komu ferðamanna frá Kína, svo að dæmi sé tekið, strax í febrúar — var því miður að mestu lágtekjufólk. Þannig að þetta fer ekki upp í þessar 456.000 kr., ekki allur hópurinn. Þetta getur aldrei kostað ríkissjóð meira en 5 milljarða.
Út úr ríkissjóði eru nú þegar farnir rúmir 10 milljarðar sem ríkisstjórninni fannst sjálfsagt að styrkja fyrirtæki um til að hjálpa þeim við að segja upp fólki. Þetta myndi því aldrei ná helmingnum af þeirri upphæð sem nú þegar er farin út úr ríkissjóði í þá aðgerð. Það er því ekki eins og þetta sé stóra aðgerðin í aðgerðapakka ríkisstjórnarinnar þar sem tugir milljarða hafa farið í að styrkja fyrirtækin. Ég sé ekki eftir þeim milljörðum, en mér finnst að ríkisstjórnin geti litið á efnahag heimilanna líkt og fyrirtækjanna. Þarna er svo greinilegt óréttlæti og misrétti á ferð sem endurspeglast í þessu frumvarpi. Það var auðvitað klárt í byrjun september, þegar þeir voru skildir eftir sem voru á grunnatvinnuleysisbótum í ágúst, og nú rúmum tveimur mánuðum seinna kemur einhver leiðrétting. Þá eru þeir skildir eftir sem voru atvinnulausir í febrúar.
Ég á ekki orð, forseti, yfir það hvernig þessi ríkisstjórn hagar sér gagnvart fólki sem misst hefur vinnuna í atvinnukreppu, dýpstu kreppu í 100 ár, að hún skuli voga sér að fara út í aðgerðir og láta þær ekki ganga yfir alla sem misst hafa vinnuna, bara suma.
Herra forseti. Grunnatvinnuleysisbætur eru núna 289.510 kr. á mánuði eða um 86% af lágmarkstekjutryggingu. 1. janúar hækkar lágmarkstekjutryggingin meira en grunnatvinnuleysisbæturnar. Þær fara 1. janúar upp í tæpar 300.000 kr. á meðan lágmarkstekjutryggingin fer upp í 351.000 kr. Þarna munar 51.000 kr. á mánuði á lægstu launum og grunnatvinnuleysisbótum. Við í Samfylkingunni höfum lagt fram tillögur þess efnis að það eigi að hækka grunnatvinnuleysisbætur í það minnsta upp í 95% af lágmarkstekjutryggingunni. Það gerðum við árið 2009 þegar Samfylkingin og Vinstri grænir voru í ríkisstjórn til að mæta þeirri erfiðu stöðu sem þá var uppi.
Í atvinnukreppu lítum við öðruvísi á atvinnuleysi en í góðæri þegar næga vinnu að fá. Það er auðvitað eðlilegt. Það eru ríki úti um allan heim að koma með einum eða öðrum hætti að því að bæta efnahag þeirra heimila sem glíma nú við atvinnuleysi. En þetta er eina aðgerðin sem fer beint inn í atvinnuleysistryggingarnar sem hæstv. félags- og barnamálaráðherra var að mæla fyrir hér áðan. Það gildir ekki einu sinni um nema rétt um helming þeirra sem eru atvinnulausir.
Þannig að það er eitt, það þarf að hækka grunnatvinnuleysisbæturnar. Ef ríkisstjórninni líður eitthvað illa með að gera það varanlega, að miða við að grunnatvinnuleysistryggingar verði 95% af lágmarkslaunatryggingunni, má gera það tímabundið. Það má alveg gera tímabundið. Ef við segjum að við gerðum það bara í nokkra mánuði, hálft árið eða svo, myndi strax muna um það. Fólk munar um það. Sú hækkun mun fara beint út í hagkerfið vegna þess að fólkið mun ekki geta gert annað en að fara út í búð og kaupa nauðsynjar. Það er því líka til að örva hagkerfið og skapa atvinnu þannig að það er aðgerð sem við ættum að fara út í.
Annað er jólabónus. Jólabónus hefur verið greiddur til atvinnulausra. Það var gert í fyrra. Þá vorum við ekki að glíma við þessa djúpu kreppu. Ég hef að vísu ekkert séð um það. Það getur verið að það sé ein af aðgerðunum sem hæstv. ráðherra segir að eigi að grípa til. Það hlýtur að vera sjálfsögð krafa að atvinnulausir fái í það minnsta jafn háan jólabónus og þeir njóta sem búa við lífskjarasamningana svokölluðu. Auðvitað ættu öryrkjar og lífeyrisþegar einnig að fá slíkan bónus.
Síðan þarf að lengja tímabilið, atvinnuleysisbótatímabilið. Það er núna 30 mánuðir en það þarf að lengja það bótatímabil um a.m.k. ár til að hafa einhvern fyrirsjáanleika í þessu kerfi svo að þeir sem eru núna að klára bótatímabil sitt eigi það ekki á hættu að lenda á félagsþjónustu sveitarfélaga sem þýðir enn verri kjör en atvinnuleysisbæturnar eru. Að lengja tímabilið um 12 mánuði væri til bóta.
Annað sem atvinnurekendur hafa kallað eftir — þar sem ríkisstjórnin virðist einhvern veginn hlusta betur þegar atvinnurekendur og fyrirtæki tala en þegar talað er fyrir hönd atvinnulausra einstaklinga — og við höfum orðið vör við það í hv. efnahags- og viðskiptanefnd er að hlutabótaleiðin verði framlengd. Við höfum líka lagt það til í Samfylkingunni. Það þarf að framlengja hana a.m.k. fram á mitt næsta ár, því að jafnvel þó að bóluefni komi á næstu dögum tekur sinn tíma að koma atvinnulífinu hér í gang og það er betra fyrir flest fyrirtæki að halda ráðningarsamningi við fleiri starfsmenn en færri. Þess vegna þarf að fara með hlutfallið niður í 25% en ekki hafa það 50% eins og það er í dag af því að auðvitað vilja fyrirtækin halda í fólkið sem er með reynsluna og getur aðstoðað við að koma fyrirtækjunum hratt af stað þegar aðstæður leyfa.
Herra forseti. Ég sé að tíminn hleypur frá mér. Það er eitt sem vantar líka sárlega hjá hæstv. ríkisstjórn og ég skil ekki hvers vegna hún er ekki búin að koma með ráð eða kalla saman hóp til að finna út úr því að á Suðurnesjum, sem er landshluti þar sem búa tæplega 30.000 manns, er fjórða hver kona atvinnulaus. Það er fjórða hver kona atvinnulaus á Suðurnesjum. En aðgerðirnar sem ríkisstjórnin hefur gripið til til að reyna að glæða atvinnulífið snúa að langstærstum hluta að karlastörfum. Það er alveg ljóst að grípa þarf til einhverra ráða þarna og ef ríkisstjórnin er bara ráðþrota, á ekki neinar hugmyndir, dettur ekkert snjallræði í hug, þá vil ég ráðleggja hæstv. ríkisstjórn að kalla saman fólk, bæði úr stjórnmálum og atvinnulífi, til þess að leggja höfuð í bleyti og finna snjallar lausnir út úr þeim vanda sem við erum í.
Að lokum, forseti, vil ég segja þetta: Við erum núna að glíma við bráðavanda og bráðavandinn er ekki síst á heimilum atvinnulausra. Þar þarf að stíga myndarlega inn af hálfu ríkisstjórnarinnar. Það þarf auðvitað að mæta sveitarfélögum á þeim stöðum þar sem atvinnuleysið er mest og sjá til þess að sveitarfélögin geti haldið uppi nærþjónustu, geti svarað kalli um aukna félagslega þjónustu og barnavernd á þessum erfiðu tímum og að þau þurfi ekki að skera niður í framkvæmdum og fækka þannig störfum. Við þurfum að gæta að velferðinni, gæta að heilbrigðisþjónustunni, bæta í mönnun til að koma til móts við stöðuna eins og hún er og bæta hana frá því sem hún var, því ekki var hún beysin þegar heimsfaraldurinn skall á okkur.
Að lokum þarf að huga að því hvernig við ætlum að fara út úr þessari kreppu, huga að grænni uppbyggingu, þannig að við stígum upp úr erfiðleikunum til að fara á betri stað en við vorum þegar heimsfaraldurinn skall á.
Frumvarpið gengur til 2. umr.
Frumvarpið gengur til velfn.