aukið lýðræði og gagnsæi í lífeyrissjóðum, fyrri umræða.
Virðulegi forseti. Ég mæli hér fyrir þingsályktunartillögu um aukið lýðræði og gagnsæi í lífeyrissjóðum og geri það fyrir hönd gervalls þingflokks Flokks fólksins. Í tillögunni kemur fram að Alþingi álykti að fela fjármála- og efnahagsráðherra að leggja fram lagafrumvarp fyrir árslok 2021 sem hafi það að markmiði að auka lýðræði og gagnsæi í lífeyrissjóðum. Frumvarpið feli m.a. í sér ákvæði sem tryggi að:
a. sjóðfélagar fari með æðsta vald í málefnum lífeyrissjóða með því m.a. að stjórn lífeyrissjóða boði til félagsfunda í samræmi við samþykktir sjóðanna og atkvæðisréttur sjóðfélaga á félagsfundi fari eftir áunnum og framreiknuðum iðgjöldum sjóðfélaga eftir nánari ákvæðum í samþykktum sjóðanna,
b. stjórnir lífeyrissjóða séu kosnar ár hvert á ársfundi sjóðs,
c. stjórnarmenn og framkvæmdastjórar í lífeyrissjóðum megi ekki eiga eignarhlut eða stunda viðskipti fyrir eigin reikning í fyrirtækjum sem lífeyrissjóðurinn á hlut í eða í þeim fyrirtækjum sem sjá um fjárfestingar fyrir hönd lífeyrissjóðs,
d. Fjármálaeftirlitið haldi skrá um fjárhagslega hagsmuni og trúnaðarstörf stjórnarmanna og framkvæmdastjóra lífeyrissjóða,
e. Fjármálaeftirlitið hafi eftirlit með því hvort hagsmunir stjórnarmanna og framkvæmdastjóra lífeyrissjóða samrýmist þeim reglum sem gilda um störf þeirra.
Ég ætla þá að fara í greinargerðina með þingsályktuninni.
Mál þetta var áður flutt á 149. og 150. löggjafarþingi, 292. mál, en náði ekki fram að ganga. Ég átta mig eiginlega ekki á því, virðulegi forseti, hvað er svona slæmt við það að auka gagnsæi og lýðræði í lífeyrissjóðum. Hvað er slæmt við það að gefa eigendum sjóðanna kost á því að koma að ákvarðanatöku og rekstri þeirra? Mér er það algjörlega hulin ráðgáta.
Með tillögu þessari er lagt til að Alþingi álykti að fela fjármála- og efnahagsráðherra, eins og áður sagði, að leggja fyrir Alþingi frumvarp til laga sem hafi það að markmiði að auka lýðræði og gagnsæi í lífeyrissjóðum. Lagt er til að frumvarpið feli í sér skýr ákvæði sem tryggi sjóðfélögum aukið vald í málefnum lífeyrissjóðanna, að stjórnir þeirra séu með skýrt umboð sjóðfélaga, að ekki séu líkur á hagsmunaárekstrum stjórnarmanna og framkvæmdastjóra við hagsmuni lífeyrissjóðanna og sjóðfélaga, og aukið eftirlit með hagsmunaskráningu til að koma í veg fyrir hugsanlega hagsmunaárekstra.
Það er vitað og þekkt að einstaklingar hafa nýtt sér að vera í æðstu stöðum innan þessa risavaxna ríkis í ríkinu sem lífeyrissjóðskerfið okkar er og hafa í rauninni auðgast mjög á því að geta setið báðum megin við borðið, hafa látið fjárfesta fyrir milljarða á milljarða ofan í ákveðnum rekstri, og keypt svo sjálfir í þeim fyrirtækjum sem nýbúið er að láta sjóðina fjárfesta í. En hér er verið að koma í veg fyrir slíka hagsmunaárekstra, sem ég kalla nú einu nafni nánast innherjaviðskipti. Hér er í rauninni bara verið að tryggja að enginn ágreiningur verði um slíkt.
Eftir kjarasamningana vorið 1969 hafa stjórnir lífeyrissjóða almennt verið skipaðar til helminga af Samtökum atvinnulífsins fyrir hönd launagreiðenda og af viðkomandi stéttarfélagi, en án aðkomu hins almenna sjóðfélaga sem er þó ásamt launagreiðanda skyldaður til að greiða í lífeyrissjóð viðkomandi starfsstéttar eða starfshóps. Launagreiðendur hafa ávallt tilnefnt fulltrúa til setu í stjórnum lífeyrissjóða og á það sér sögulegar skýringar og grundvallaðist í upphafi á hinni gömlu, góðu svokölluðu húsbóndaábyrgð.
Mikil breyting hefur orðið á húsbóndaábyrgðinni og framfærsluskyldu almennt. Framfærsluskyldan er að mestu komin yfir til opinberra aðila og hvílir meginþunginn á sveitarfélögunum en nokkur hluti er hjá ríkinu. Fáum dettur í hug að launagreiðandi hafi skyldu til að framfæra fyrrverandi starfsmenn, eins og var hér á árum áður, hvort sem þeir hafa hætt störfum sökum aldurs eða vegna örorku. Þannig hefur hin forna húsbóndaábyrgð flust yfir til Tryggingastofnunar ríkisins, skattkerfisins (barna- og vaxtabætur), lífeyrissjóða, húsaleigubóta og félagsþjónustu sveitarfélaga. Því er ekki lengur sama ástæða fyrir því að launagreiðendur eigi sæti í stjórn lífeyrissjóða. Það hefur bara ekkert með það að gera.
Þá hafa sjóðfélagar mikilla fjárhagslegra hagsmuna að gæta og því þykir flutningsmönnum rétt og eðlilegt að sjóðfélagar fái að taka beinan þátt í starfsemi og stefnumótun lífeyrissjóða með þátttöku og kosningarrétti á ársfundum sjóðanna. Í nútímasamfélagi á 21. öldinni, þar sem kallað er eftir því að allt sé uppi á borðum, þar sem á að vera gegnsæi og þátttaka og lýðræði í samfélagi sem byggist á réttarríki og kennir sig við framsækið menningarsamfélag, skýtur það í rauninni skökku við ef ekki þykir hæfa að eigendur sjóðanna fái að koma að ákvarðanatöku og uppbyggingu þeirra frekar en atvinnurekendur.
Það hefur sýnt sig í umræðu síðustu ára að almenningur er ekki ánægður með ríkjandi kerfi þar sem almenningi er jafnan ekki tryggð aðkoma að rekstri lífeyrissjóða sem hann er þó skuldbundinn samkvæmt lögum til að greiða í, eins og ég hef áður sagt. Mikilvægt er því að færa valdið aftur til sjóðfélaga og setja um það skýrar reglur. Er því lagt til að í frumvarpi því sem lagt verði fyrir Alþingi verði m.a. kveðið á um að stjórn lífeyrissjóða boði til félagsfunda í samræmi við samþykktir sjóðanna og atkvæðisréttur sjóðfélaga á félagsfundi fari eftir áunnum og framreiknuðum iðgjöldum þeirra, eftir nánari ákvæðum í samþykktum sjóðanna. Eðlilegt er þó að sjóðfélagi geti veitt öðrum skriflegt umboð til að fara með atkvæði sitt á félagsfundum. Þá telja flutningsmenn rétt að lögfesta ákvæði sem tryggi að kosning stjórnar sé tekin fyrir á hverju ári.
Nauðsynlegt er að koma í veg fyrir hagsmunaárekstra með skýrari reglum um að stjórnarmenn megi ekki eiga eignarhlut, eins og ég kom að áður, eða stunda viðskipti fyrir eigin reikning í fyrirtækjum sem lífeyrissjóðurinn á hlut í eða stundar viðskipti við. Jafnframt þarf að tryggja að opinbert eftirlit sé með hagsmunum stjórnarmanna og framkvæmdastjóra lífeyrissjóða svo grípa megi til aðgerða ef kemur til hagsmunaárekstra. Því er lagt til að í frumvarpinu verði Fjármálaeftirlitinu falið að halda skrá um fjárhagslega hagsmuni og trúnaðarstörf stjórnarmanna og framkvæmdastjóra lífeyrissjóða og jafnframt að hafa eftirlit með því að þeir hagsmunir og þau trúnaðarstörf myndi ekki hagsmunaárekstra gagnvart hagsmunum lífeyrissjóðs og sjóðfélaga.
Virðulegi forseti. Svo mörg voru þau orð í greinargerðinni og í þessari þingsályktunartillögu, en hún er í rauninni í anda 21. aldarinnar og þeirrar stefnumótunar sem átt hefur sér stað í samfélagi okkar þar sem við viljum a.m.k. fá að taka þátt og móta stefnu í því sem við eigum augljóslega, eðli málsins samkvæmt. Annað er stórundarlegt. Þessi tillaga kallar t.d. á það. Við viljum meira gagnsæi í stjórnum lífeyrissjóða og aukið lýðræði og út á það gengur þessi þingsályktunartillaga. Ég vona sannarlega að henni verði tekið betur en á síðustu tveimur löggjafarþingum.
Virðulegur forseti. Við fjöllum hér um tillögu til þingsályktunar um aukið lýðræði og gagnsæi í lífeyrissjóðum, tillögu Flokks fólksins, sem er, held ég, krafa þeirra sem eiga og borga í lífeyrissjóði, krafa sem þeir hafa gert lengi, um að þeir einir hafi vald til að stjórna sjóðunum. Það er eiginlega stórfurðulegt að enn skuli vera þetta kerfi, að þeir sem borga í lögþvingaðan eignaupptökuvarinn sparnað hafi minnst með það að gera hvernig farið er með þá fjármuni. Við höfum víti til varnaðar. Við getum tekið hrunið sem dæmi, hvernig fór með lífeyrissjóðina í hruninu. Á verðlagi dagsins í dag töpuðust örugglega vel á annað þúsund milljarðar.
Ég myndi segja að ástandið í dag sé hættulegt að mörgu leyti vegna þess að svo rosalegir fjármunir safnast inn í sjóðina og þeir eru eiginlega farnir að eiga í öllum fyrirtækjum sem eitthvað kveður að í landinu. Þeir eru farnir að kaupa í sjálfum sér, liggur við, og eru þar af leiðandi ekki bara hver á móti öðrum við borðið heldur allan hringinn í kringum borðið að því leyti að atvinnurekendur eru með ótrúleg völd í þessum sjóðum. Í sjóðunum starfa einstaklingar sem hafa þar völd og fjárfesta á sama tíma jafnvel í fyrirtækjum sem þeir eiga. Það er eiginlega galið og stórfurðulegt að það skuli viðgangast enn þann dag í dag.
Það er líka annað í þessu sem hefur fylgt því að atvinnurekendur eru með alla þessa stjórn á lífeyrissjóðunum, það er sá gígantíski rekstur þeirra sem kominn er örugglega vel á annan eða jafnvel þriðja tug milljarða. Þarna eru ótrúlega háar launagreiðslur og þeir sem eiga sjóðina og borga í þá hafa ekkert með það að gera hvernig þetta fer fram, hversu margir stjórna þessu, hvernig launastrúktúrinn er og annað, þeir hafa engin áhrif. Þetta er alveg stórfurðulega uppbyggt kerfi.
Annað í þessu, sem sýnir okkur svart á hvítu hvernig kerfið virkar eða virkar ekki, er Fjármálaeftirlitið. Fjármálaeftirlitið var á sínum tíma sérstök stofnun. Það var fyrir hrun og einhvern veginn tókst Fjármálaeftirlitinu ekki að veita bönkunum aðhald, ekki lífeyrissjóðunum, ekki tryggingafélögum eða neinu, heldur virtist bara vera einhver áhorfandi. Hvað var síðan gert við Fjármálaeftirlitið? Hvar er það í dag? Jú, ég tel að það sé orðið bara skúffa í Seðlabankanum. Ég varð steinhissa um daginn og sagði upphátt að Fjármálaeftirlitið hefði kíkt upp úr skúffunni. Allt í einu rumskaði það við eitthvert tal um rafmynt, eða bitcoin. Fjármálaeftirlitið kíkti á það og sagði að engar reglur væru um slíkt og hvarf ofan í skúffuna aftur, í staðinn fyrir að senda aðvörun á þingið um að þarna væri einhver peningur sem ekki væri fylgst með. Ég tel að á sama tíma og atvinnurekendur fara út úr lífeyrissjóðnum þurfum við að stórefla Fjármálaeftirlitið. Fjármálaeftirlitið þarf og á að koma fram, sérstaklega núna þegar verið er að tala um að selja bankana. Hvert er verið að tala um að selja bankana? Jú, til lífeyrissjóðanna. Könnumst við við þetta frá síðustu bankasölu?
Það er margt að varast en ég held að það væri þjóðráð að þessi tillaga kæmist í gegnum þingið. En því miður held ég að það sé ekki nokkur von vegna þess að fjórflokkurinn virðist vera búinn að sjá til þess að kerfið sé varið með öllum tiltækum ráðum. Það virðist ekki skipta máli hvaða ríkisstjórn hefur komist til valda undanfarið. Kerfið er varið og þar á allt að vera óbreytt. Áfram skulu ákveðnir kóngar fá að stjórna lífeyrissjóðunum, skammta sér laun og hafa launastefnu eins og þeim hentar, kaupa í þeim fyrirtækjum sem þeim hentar. En ef það kemur svo einföld krafa um að lífeyrissjóðirnir verði notaðir í fjárfestingu til að byggja íbúðir fyrir félagsmenn þá ætlar allt að ganga af göflunum. Þá er sagt að það sé sko langt því frá að það sé tilgangur lífeyrissjóðanna að byggja fyrir þá sem eiga þá svo þeir geti eignast húsnæði og þurfi ekki að vera á leigumarkaði eða enn verr staddir. Nei, það má ekki vegna þess að þeir eiga að vera hagnaðardrifnir. Og hvað þýðir það? Jú, það þýðir að þeir þurfa að fá 3,5% ávöxtun. Hvað þýðir það? Jú, ávísun á verðbólgu, ávísun á að vextir og annað keyri upp verðbólgu. Við erum með hæsta kostnað vegna íbúðakaupa á Norðurlöndunum a.m.k., jafnvel í Evrópu, en Covid hefur þvingað niður stöðuna eins og hún er í dag. En þetta verður allt óbreytt þegar Covid verður farið og þá verður engin breyting á.
Ég spyr: Hvað rökstyður það Samtök atvinnulífsins geti verið með menn í stjórn og verið með völd í þessum sjóðum án þess jafnvel að borga krónu í sjóðinn fyrir sjálfa sig, heldur bara vegna þess að þeir borga viðkomandi launamönnum laun og þurfa þar af leiðandi að borga lögþvingaðan, eignaupptökuvarinn sparnað inn í sjóðinn? Hvað rökstyður að þau eigi að hafa öll völd? Þau segja að þau hafi ekki öll völd heldur hafi bara sex á móti sex. En hvað þýðir það? Sex á móti sex þýðir að ef verkalýðshreyfingin ætlar að reyna af litlum mætti að koma með einhverjar tillögur inn þá fellur það á jöfnu. Þannig hefur það verið og þannig er það núna að það eru atvinnurekendurnir sem stjórna í þessum sjóðum. Þeirra eru völdin og hafa verið. Ég vona heitt og innilega að valdatíð þeirra sé að ljúka og að þetta frumvarp nái fram að ganga og að við sjáum fram á bjartari tíma og sjáum til þess að þeir sem eiga þetta fái atkvæðisrétt, fái að stjórna þessu. Ég er alveg sannfærður um að það verður mun betri útkoma, bæði fyrir þá sem eiga þetta og fyrir hagkerfið í heild sinni. Á sama tíma vona ég að það nái fram að ganga sem við mæltum fyrir í dag, að inngreiðslur í lífeyrissjóði verði skattlagðar og að við sjáum til þess að koma hlutum í lag. Þá erum við í fínum málum.
Till. gengur til síðari umr.
Till. gengur til efh.- og viðskn.