Forseti. Ég fékk þá samlíkingu í hausinn þegar ég var að hlusta á hv. þingmann lýsa þessu frumvarpi að mikið væri nú gott að hafa ríkisstjórnarfrelsi. Segjum sem svo að ég hefði kosið Vinstri græna en þau fara síðan í stjórn með Sjálfstæðisflokknum og ég sé bara ósammála því og vilji ekkert þessa ríkisstjórn og ætla bara að segja mig frá því oki í rauninni sem sú ríkisstjórn setur á mig og ég vilji færa atkvæði mitt eitthvert annað. Smá samlíking í því einhvern veginn, þó að viðkomandi kjósandi sé ekki sammála forystunni hefur hann samt ekkert úrræði annað en að hlíta þeim lögum sem ríkisstjórnin kemur í gegn, þeirri skattheimtu og þess háttar sem er sett hér. Mér finnst það ekkert rosalega ólíkt þessu því að dæmin sem við höfum um það þegar félagafrelsið er á þann hátt að fólk geti staðið utan þessa sameiginlega apparats sem er að deila og semja um kaup og kjör sýna að í þeim löndum hefur réttindum hrakað eins og t.d. í Bandaríkjunum. (Gripið fram í.) Ég skil mjög vel hvaðan hv. þingmaður kemur með þessa tillögu en hættan er samt til staðar. Það er ítrekað skotist fram hjá lögum um alls konar skilyrði varðandi ráðningar og þess háttar sem getur leitt til þess að þrátt fyrir það sé ólöglegt þá ráði vinnuveitandi einungis einhverja sem eru í einu verkalýðsfélagi frekar en öðru og það eru bara atriði þarna sem eru varhugaverð. Ég væri alveg til í að skoða þetta í stærra samhengi, eða ekkert endilega stærra, en samhengið í öllu þessu, (Forseti hringir.) því að rétturinn til þess að vinna saman er tvímælalaust mjög mikilvægur og þegar einhver (Forseti hringir.) ákveður að standa fyrir utan þann rétt þá grefur það undan rétti allra og frelsið endar einmitt þar sem það skaðar aðra.

(Forseti (ÁLÞ): Forseti vill áminna þingmenn um að virða tímamörk sem eru tvær mínútur í andsvörum.)

Frú forseti. Ég verð að játa að ég bara veit ekki alveg hvernig ég á að svara fyrri hluta þessa andsvars hjá hv. þm. Birni Leví Gunnarssyni. Við höfum oft átt orðastað og ég hef nú yfirleitt reynt að krafla mig út úr hlutunum en ég segi bara: Ja, ef það væri skylduaðild að Vinstri grænum þá hef ég ákveðna samúð með hv. þingmanni, að hann væri óánægður. En það er auðvitað ekki þannig. Við búum hér, hv. þingmaður, í lýðræðissamfélagi, sem betur fer, og fólk gengur á kjörstað og kýs frjálsri kosningu og velur sér lista, lista hv. þingmanns eða ég vona að það verði fleiri sem velja þann lista sem ég stend fyrir, Sjálfstæðisflokkinn o.s.frv. Síðan er það nú bara þannig að niðurstaða kosninga hefur því miður leitt til þess að hér hefur aldrei komist á meirihlutastjórn heldur eru hér samsteypustjórnir. Það er auðvitað ófullkomleiki lýðræðisins.

En það kemur mér satt að segja dálítið á óvart að hv. þingmaður skuli ekki í raun taka undir meginmarkmið þessa frumvarps. Ég hélt einmitt að það væri hluti af þeirri hugmyndafræði sem Píratar berjast fyrir að einstaklingurinn ráði sér sem mestu sjálfur og að löggjafinn eða aðrir, hvort heldur það eru verkalýðsfélög eða vinnuveitendur eða aðrir, hafi sem minnst um það að segja. Þess vegna hefði ég haldið að hv. þingmaður ætti að leggjast á árarnar með okkur í Sjálfstæðisflokknum og tryggja íslensku launafólki sömu réttindi og (Forseti hringir.) gilda t.d. í Danmörku, Svíþjóð, Noregi og að því ég best veit víðast hvar í Evrópu.

Forseti. Ég veit ekki af hverju hv. þingmaður las það endilega út úr orðum mínum. Ég sagði að ég væri alveg til í að skoða samverkandi kerfi í þessum lögum því að það þarf að gæta hagsmuna allra þarna og síðast en ekki síst þeirra sem hafa í rauninni minnst völd. Það er þegar allt kemur til alls stefna Pírata, að passa upp á að þeir sem eru valdaminni í öllum aðstæðum séu valdefldir gagnvart þeim sem eru valdameiri. Í þessum aðstæðum eru það yfirleitt atvinnurekendurnir sem eru með peninginn sem eru valdameiri þannig að þar tryggjum við ákveðinn rétt þeirra sem eru valdaminni til að geta náð fram sínu réttlæti þegar allt kemur til alls. Hvort þetta frumvarp nái því er ég ekki alveg viss um. Þó að ég skilji kannski markmiðið með því þá held ég að útfærslan sé tvímælalaust ekki hárnákvæm um að svo muni verða raunin. Ég skal alveg taka undir það, ég sé hvert markmiðið er, hver viljinn er, en ég held að þetta frumvarp muni ekki ná því markmiði af ýmsum ástæðum sem ég rakti hérna áðan, t.d. það hvernig það að standa fyrir utan getur grafið undan þessum samtakamætti sem býr til samstöðu þeirra valdaminni gagnvart þeim valdameiri. Það að hægt sé að velja á milli stéttarfélaga getur einmitt gefið þeim sem eru valdameiri tæki til þess að hafa áhrif á það hvernig þessi samtakamáttur virkar. Þannig að ég skil markmiðið en ég sé ekki að þetta frumvarp nái því og þó að það standi félagafrelsi í titlinum (Forseti hringir.) þá þýðir það ekkert endilega að það sé frelsi. Ég held að það sé frekar öfugt, að það sé í rauninni verið að valdefla frekar atvinnurekendur með þessu heldur en hina.

Frú forseti. Ég var orðinn dálítið ánægður með hv. þm. Björn Leví Gunnarsson í fyrri hluta svarsins en svo fór að halla aðeins undan vegna þess að mér fannst eins og hann væri að taka undir að það ætti að skoða þetta mál, hann væri fylgjandi svona markmiðunum en svo fór hann í einhvern veginn í gamlar skotgrafir sem menn fara stundum í. En allt í lagi. Ég ætla bara að benda hv. þingmanni á eitt varðandi það að valdefla þá sem standa lakar en aðrir. Nú er ekki lagaleg skylda á neinum launamanni á almennum vinnumarkaði að ganga í verkalýðsfélag. Það er ekki þannig. En það er þannig að í reykfylltum bakherbergjum þar sem atvinnurekendur setjast niður með verkalýðsforystunni er tekin ákvörðun um það í kjarasamningi að félagar í viðkomandi verkalýðsfélagi skuli hafa forgang um vinnu, þ.e. það er verið að ganga á rétt og skerða rétt þess sem hefur valið sér að standa utan félagsins og stendur þar af leiðandi höllum fæti. Ég er bara að biðja hv. þingmann að slást í lið með okkur og styrkja þetta fólk, (Gripið fram í.) þá sem af einhverjum ástæðum standa utan, t.d. vegna þess að þeir eru óánægðir með það verkalýðsfélag sem þeir ættu hugsanlega að tilheyra, þannig að það sé ekki hægt og atvinnurekendur geti ekki með samningum við verkalýðsfélag knúið í raun launafólk til að ganga í ákveðið verkalýðsfélag þvert sér að skapi. Það tel ég vera að valdefla fólk sem stendur kannski höllum fæti, hv. þingmaður.

Virðulegur forseti. Ég flutti langar ræður um þetta mál í fyrra og hef í sjálfu sér engu við þann málflutning að bæta. Ég ætla ekki að vera að skemmta skrattanum hér í dag en þetta er bara sama skaðræðisfrumvarpið og síðast; þingmál sem er til þess fallið að kippa fótunum undan sterkri verkalýðshreyfingu á Íslandi, grafa undan þáttum í vinnumarkaðslöggjöfinni sem hingað til hefur verið mjög breið sátt um og þáttum sem hafa lagt grunn að mikilli félagsaðild á Íslandi og þar með sterkri samningsstöðu launafólks gagnvart atvinnurekendum.

Eftir að mælt var fyrir málinu hér á síðasta löggjafarþingi bárust á annan tug umsagna frá stéttarfélögum og heildarsamtökum launafólks þar sem varað er eindregið við frumvarpinu og skyldi engan undra. En ef við lítum á björtu hliðarnar þá má kannski fagna því að í þessu frumvarpi birtist algerlega svart á hvítu hvar Sjálfstæðisflokkur nútímans stendur gagnvart verkalýðshreyfingunni á Íslandi og gagnvart ýmsum af grundvallarþáttum skipulags vinnumarkaðar hér á landi. Hér var einu sinni Sjálfstæðisflokkur sem sagði: Stétt með stétt. Hann skildi mikilvægi sterkrar verkalýðshreyfingar og skipulags vinnumarkaðar og leitaðist við með öllum ráðum að viðhalda sáttinni um þetta. Sá flokkur er ekki lengur til. Hann er minni í dag, bæði í hugsun og styrk, og einhvern veginn grunar mig að t.d. Ólafur Thors og Bjarni Benediktsson eldri myndu snúa sér við í gröfinni ef þeir sæju til hv. þm. Sjálfstæðisflokksins hér í dag. Við í Samfylkingunni stöndum með launafólki í landinu gegn frjálshyggjudellu Sjálfstæðisflokksins. Megi þetta frumvarp sofna svefninum langa í velferðarnefnd Alþingis. Góða nótt.

Frú forseti. Þessi ræða hv. þingmanns var stutt en líka efnisrýr. Hann kemur hingað upp og lýsir því yfir að hann sé andsnúinn þessu frumvarpi. Gott og vel. Ég skildi orð hans þannig að hann tali líka fyrir hönd Samfylkingarinnar.

Ég er að reyna að átta mig á hvort hv. þingmaður er að tala fyrir því að það verði aftur tekin upp skylduaðild að stéttarfélögum landsins. Ef það er markmiðið að stéttarfélögin hafi marga félagsmenn, annars geti þau ekki sinnt mikilvægu hlutverki sínu, er þá ekki hreinlega rétt að mati hv. þingmanns að skylduaðild verði aftur tekin upp og félagafrelsi stjórnarskrárinnar þannig kastað fyrir róða? Skil ég málflutning hv. þingmanns í þá veru? Er hv. þingmaður sammála því sem kemur fram í dómi Mannréttindadómstólsins í máli Sørensens og Rasmussens gegn Danmörku þar sem forgangsáhrif í stéttarfélagi er lagt að jöfnu við skylduaðild? Er hann sammála því að það eigi að fara eftir dómum Mannréttindadómstóls Evrópu þannig að Ísland standi við skuldbindingar sínar samkvæmt mannréttindasáttmála Evrópu eða er hann á móti því? Kýs hann að hunsa þá niðurstöðu? Telur hann það nægjanlegt til að vega að félagafrelsi alls fólks, þar með launafólks, að tilgangurinn helgi meðalið? Þetta væri fróðlegt að fá að vita, frú forseti.

Virðulegur forseti. Ég þakka hv. þingmanni fyrir andsvarið. Hér gerir hann að umtalsefni dóminn í máli Sørensens og Rasmussens gegn Danmörku sem fór fyrir Mannréttindadómstól Evrópu árið 2006. Þar var deilt um það sem er kallað útilokunarákvæði, „closed shop agreement“, með leyfi forseta, og aðildarskyldu. Forgangsréttarákvæðin á Íslandi eru svolítið annars eðlis og bundin við að hæfir félagsmenn bjóðist. Ég hygg að farið sé ágætlega yfir þetta í umsögn Alþýðusambands Íslands um þetta frumvarp.

Hvað varðar neikvætt félagafrelsi yfirleitt og það fyrirkomulag sem er við lýði á Íslandi þá get ég svarað því að ég og við í Samfylkingunni höfum ekki áhuga á að kollvarpa því fyrirkomulagi sem nú er ríkjandi, t.d. með því að taka beinlínis upp aðildarskyldu. Greiðsluskyldan sem nú er við lýði á sér þokkalegar stoðir í íslenskri stjórnskipan. Það var sérstaklega komið inn á það þegar gerðar voru breytingar á mannréttindaákvæðum stjórnarskrárinnar árið 1995 að neikvætt félagafrelsi, sem þar var lögfest kirfilega, ætti ekki að raska þessu fyrirkomulagi. Meira hef ég ekki að segja um þetta í bili.

Frú forseti. Ég þakka hv. þingmanni fyrir svarið. Ég skildi hann þannig að Samfylkingin kjósi að berjast ekki fyrir því að skylduaðild verði tekin upp að nýju. En þá hlýt ég að spyrja: Fyrst Mannréttindadómstóll Evrópu leggur að jöfnu skylduaðild og forgangsréttarákvæði og nefnir sérstaklega Danmörku og Ísland í því samhengi, og er þá augljóslega að vísa til forgangsréttarákvæðis á íslenskum vinnumarkaði, hvernig stendur á því að Samfylkingin er á móti þeirri breytingu sem hér er verið að leggja til? Hvernig getur Samfylkingin og hv. þingmaður annars vegar verið á móti því að taka aftur upp skylduaðild — það má í rauninni vera skiljanlegt að Samfylkingin vilji það í ljósi þess sem þau hafa fram að færa hvað varðar stéttarfélög — en lagst svo gegn því að greiða úr því óréttlæti sem launafólk sem kýs að standa utan stéttarfélaga býr við þegar forgangsréttarákvæðum er beitt? Ég fæ þetta ekki til að koma heim og saman, frú forseti.

Virðulegur forseti. Það er einfaldlega ekki rétt að Mannréttindadómstóll Evrópu hafi með einhverjum hætti slegið því föstu að greiðsluskylda feli í sér brot gegn neikvæðu félagafrelsi í þeim skilningi sem við erum að tala um hér í dag. (TBE: Forgangsréttarákvæði.) Er forgangsréttarákvæðið í Sørensen og Rasmussen? (TBE: Já.) Ekki sams konar ákvæði og er við lýði á Íslandi, það er alveg á hreinu. Að sama skapi hefur Alþjóðavinnumálastofnunin lagt ríka áherslu á að forgangsréttarákvæði séu heimil og þau hafa verið mjög sterkt og mikilvægt tæki hér á Íslandi til þess að tryggja skipulagðan vinnumarkað, samloðun og mikla félagsaðild. Ég vara eindregið við því að kollvarpa þessum reglum sem hafa reynst vel, skilað okkur sterkri verkalýðshreyfingu, mikilli félagsaðild og þar með sterkri samningsstöðu gagnvart atvinnurekendum. Það er engin tilviljun, virðulegi forseti, hve kaupmáttur hefur aukist mikið hér á Íslandi og hvað við stöndum að mörgu leyti vel. Það er ekki síst vegna þess að vinnumarkaðslöggjöfin, þótt sífellt sé verið að finna henni hitt og þetta til ama, hefur staðist ágætlega tímans tönn. Það er ekkert í stjórnarskrá lýðveldisins Íslands né í mannréttindasáttmála Evrópu og þeim alþjóðlegu réttarheimildum sem er vísað til þegar við tölum um mannréttindi sem ætti að raska þessu fyrirkomulagi.

Frú forseti. Við ræðum hér um frumvarp sem ég verð að segja að mér hugnast alls ekki. Þetta frumvarp er flutt af stórum hluta þingflokks Sjálfstæðisflokksins og má kannski segja að sé kunnuglegt úr þeim ranni. Ég tel að við ættum ekki að fara í neinar grafgötur með það að frumvarpinu er stefnt gegn kjarnanum í hinu íslenska vinnumarkaðslíkani. Íslenska vinnumarkaðslíkanið hefur þróast með löggjöf frá Alþingi, með kjarasamningum á vinnumarkaði og með úrskurðum dómstóla, sérstaklega Félagsdóms. Lykilatriði þess er að þeir kjarasamningar sem stéttarfélögin gera gilda fyrir allt launafólk og alla atvinnurekendur á því starfssvæði þar sem stéttarfélagið starfar. Það er óháð því hvort einstakir atvinnurekendur eða launamenn eru félagsbundnir. Þetta tryggir að allt launafólk njóti ábata af kjarasamningum og öllum eru tryggð lágmarksréttindi. Þetta vinnur til að mynda gegn félagslegum undirboðum, fyrirbæri sem er vaxandi ástæða til að hafa áhyggjur af í heimi hins hnattvædda kapítalisma. Mér finnst þetta eitt og sér vera ein rök gegn þessu máli.

Önnur mikilvæg stoð íslenska kerfisins er mikil aðkoma verkalýðsfélaganna varðandi það að halda utan um mikilvæg félags- og velferðarréttindi, svo sem hvers kyns menntunarsjóði, sjúkrasjóði og skráningu atvinnulausra. Verkalýðsfélögin reka einnig í samvinnu við atvinnurekendur hið almenna lífeyrissjóðakerfi, sem mörg samfélög sem horfa fram á síhækkandi meðalaldur horfa með öfundaraugum til. Ég hef áhyggjur af því að þessu fjöreggi þjóðarinnar og launafólks vilji flutningsmenn frumvarpsins fara að leika sér að og veikja. Það kerfi félagsaðildar að verkalýðsfélögum sem verið hefur við lýði hér á landi byggist á háu hlutfalli félagsbundinna og um það hefur verið víðtæk samfélagsleg sátt, sátt sem ég vona að við sem samfélag berum gæfu til að standa vörð um.

Þetta frumvarp er lagt fram á tímum þar sem staða launafólks sem veikast stendur á atvinnumarkaði verður fyrir sífelldum árekstrum. Við höfum séð ríka tilhneigingu atvinnurekanda til að þrýsta starfsfólki sínu í stöðu verktaka, oft með gerviverktöku. Afleiðingin verður réttminna starfsfólk sem safnar sér minni réttindum og hefur minna félagslegt öryggisnet ef aðstæður breytast hratt. Með sívaxandi fjölda starfsfólks af erlendum uppruna með takmarkaða reynslu af íslenskum vinnumarkaði og veikara félagslegt bakland eykst enn hættan á misnotkun og kúgun.

Verkalýðsfélögin hafa í mínum huga ekki verið eins mikilvæg í langan tíma. Ég tel að nú ættu metnaðarfullir þingmenn að leita leiða til að styrkja kjör launafólks, koma í veg fyrir að það sé hægt að komast upp með að brjóta á því, koma í veg fyrir launaþjófnað og gera allt sem hægt er til að styrkja stöðu fólks á vinnumarkaði en ekki veikja hana. Nái þetta frumvarp hins vegar fram að ganga þá veikir það stöðu launafólks gagnvart atvinnurekendum. Þess vegna ætla ég að vona að frumvarpið fari bara inn í nefnd og komi ekki þaðan út aftur, en ef það kemur út get ég ekki stutt það og mun greiða atkvæði gegn því.

Frú forseti. Ég var búinn að lofa því að lengja ekki þessa umræðu en ætla aðeins að segja örfá orð. Ég ætla að byrja á því að þakka þeim þingmönnum sem hafa tekið hér til máls. Það kemur mér ekkert á óvart að við erum ekki alveg samferða í málinu, þó það nú væri, og gerir það málið bara skemmtilegra í mínum huga. Mér finnst málefnaleg umræða hér hafa verið einkennandi þó að ég taki ekki undir þau mótrök sem hafa verið sett fram.

Hér komu til tals þær breytingar sem voru gerðar á 74. gr. stjórnarskrárinnar sem tóku gildi 1995. Það er rétt sem bent var á, að Alþýðusamband Íslands taldi að ákvæðinu væri beint gegn starfsemi stéttarfélaga í landinu. Til að koma til móts við það virðist stjórnarskrárnefnd hafa litið til athugasemda við gerð álits nefndarinnar við frumvarpið, en þar kemur fram að nefndin líti svo á að með frumvarpinu sé í engu verið að hrófla við núverandi réttarstöðu á vinnumarkaði að því er varðar forgangsréttarákvæði, greiðslu félagsgjalda eða önnur réttindaákvæði. Það var alveg kórrétt sem kom fram í máli hv. þm. Jóhanns Páls Jóhannssonar hér áðan.

En þrátt fyrir framangreind ummæli í nefndaráliti stjórnarskrárnefndar, eins og kemur fram í greinargerð með frumvarpinu, verður við túlkun á 74. gr. stjórnarskrárinnar að líta til túlkunar Mannréttindadómstóls Evrópu á 11. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, enda hefur sáttmálinn verið lögfestur með lögum á Íslandi. Jafnvel þótt þau lög njóti ekki stöðu stjórnskipunarlaga ber að túlka stjórnarskrána með hliðsjón af þeim mannréttindasáttmálum sem Ísland á aðild að, svo lengi sem þeir eru ekki ósamrýmanlegir ákvæðum stjórnarskrárinnar. Það er óhætt að fullyrða að 11. gr. mannréttindasáttmála Evrópu er í fullu samræmi við 74. gr. stjórnarskrárinnar. Þegar menn horfa til þess þá verður ekki hjá því komist að halda því fram að Ísland verði, eða við hér, að gera þær breytingar sem lagt er til í frumvarpinu og tryggja raunverulegt félagafrelsi, m.a. með því að banna forgangsréttarákvæði í kjarasamningum.

Að öðru leyti, ólíkt vinkonu minni hv. þm. Steinunni Þóru Árnadóttur, vonast ég auðvitað til þess að hv. velferðarnefnd taki til við efnislega umfjöllun um málið og afgreiði það. Ef meiri hluti nefndarinnar leggur til að málið skuli fellt eiga menn að hafa burði til þess að afgreiða málið þannig út úr nefndinni. Ég mun hins vegar ekki hætta að berjast fyrir raunverulegu félagafrelsi fyrir íslenskt launafólk þó að mér takist það ekki í þetta skipti. Það hefur verið þannig, og það er reynsla okkar Sjálfstæðismanna, að oft hefur það tekið langan tíma og margar tilraunir að hola steininn og hrinda frelsismálum hér í gegn en á endanum höfum við yfirleitt haft árangur. Þannig njótum við t.d. meira fjölmiðlafrelsis hér á Íslandi og erum ekki undir einokun Ríkisútvarpsins, þótt margir hér í þingsal vildu að sá tími væri enn.