endurskoðun á laga- og reglugerðaumhverfi sjókvíaeldis.
Virðulegi forseti. Ég flyt hér þingsályktunartillögu um endurskoðun á laga- og reglugerðaumhverfi sjókvíaeldis. Tillagan hljóðar svo:
„Alþingi ályktar að fela innviðaráðherra, fjármála- og efnahagsráðherra og matvælaráðherra að skipa starfshóp til þess að yfirfara laga- og reglugerðaumhverfi sjókvíaeldis með hliðsjón af gjaldtöku af fiskeldi.
Markmið starfshópsins verði:
a. að taka saman yfirlit yfir heildargjaldtöku af fiskeldi og undir hverju tekjunum er ætlað að standa, sem og hvernig þær tekjur skiptast á milli ríkis og sveitarfélaga,
b. að tryggja sveitarfélögum þar sem sjókvíaeldi er stundað skýrar heimildir til töku gjalda af sjókvíaeldi,
c. að tryggja að tekjur af slíkri gjaldtöku standi undir nauðsynlegum verkefnum sveitarfélaga og tryggð sé sjálfbærni hafna og samfélaga þar sem sjókvíaeldi fer fram.
Endurskoðun sem felur í sér heildargreiningu á gjaldtöku ríkis og sveitarfélaga af fiskeldi og tillögur að lagabreytingu sem skýra heimildir til töku gjalda til að standa undir nauðsynlegri þjónustu ríkis og sveitarfélaga af sjókvíaeldi skal vera lokið og skýrsla kynnt Alþingi eigi síðar en í lok árs 2023.“
Þingsályktunartillaga þessi var lögð fram á 151. löggjafarþingi (640. mál) og 152. löggjafarþingi (93. mál) og er nú endurflutt með smávægilegum breytingum. Þær umsagnir sem borist hafa um málið hafa almennt verið jákvæðar og tekið hefur verið undir mikilvægi tillögunnar. Fyrir sveitarfélögin skiptir meginmáli að þeim sé tryggður eðlilegur hluti af opinberri gjaldtöku af greininni til að geta staðið undir þeirri innviðauppbyggingu sem nauðsynleg er vegna þessarar nýju og ört vaxandi atvinnugreinar hér á landi. Sveitarfélög eru sjálfstæðar stjórnsýslueiningar sem þurfa sterka og fyrirsjáanlega tekjustofna til að geta staðið undir verkefnum sínum.
Fiskeldi er nýleg atvinnugrein hér á landi og hefur byggst hratt upp undanfarinn áratug. Talið er að ef framleiðsla fer í það magn sem burðarþolsgeta svæða sem fiskeldinu er afmarkað segir til um verði útflutningsverðmætið nær 65 milljörðum kr. Munar þar mest um útflutning á eldislaxi en verðmæti hans í útflutningi hefur aukist milli ára. Útflutningsverðmæti eldisafurða nam rúmum 36 milljörðum kr. á árinu 2021 og hefur aldrei verið meira. Alls nam útflutningsverðmæti eldislax rúmlega 27,5 milljörðum kr. á árinu 2021, sem er 76% af útflutningsverðmæti eldisafurða á árinu. Nú er svo komið að útflutningur á eldislaxi skilar næstmestum verðmætum allra fisktegunda sem fluttar eru frá Íslandi. Fiskeldi hefur farið hratt vaxandi á undanförnum áratug og má eiga von á að þessi atvinnugrein skili verðmætum upp á tugi milljarða króna í þjóðarbúið. Innviðir þurfa að vera fyrir hendi sem og viðhald á þeim. Þannig má tryggja vöxt greinarinnar og sem mestan ávinning af henni.
Árið 2004 var tekin ákvörðun af stjórnvöldum um að sjókvíaeldi yrði einungis leyft á hluta Austfjarða og Vestfjarða og í Eyjafirði. Sú ákvörðun byggðist á því að vernda þyrfti ár þar sem stundaðar væru veiðar á villtum laxastofni landsins. Frá því að sú ákvörðun var tekin hefur verið mikil uppbygging í sveitarfélögum á Vestfjörðum og Austfjörðum sem hýsa þessa starfsemi. Sveitarfélögin hafa unnið af miklu kappi við að byggja upp og tryggja innviði sem þurfa að vera til staðar svo að starfsemin geti blómstrað. Hér er um að ræða uppbyggingu við hafnarsvæði og einnig uppbyggingu vegna fjölgunar íbúa og styrkingar grunnþjónustukjarna, svo sem grunn- og leikskóla.
Sveitarfélögin njóta þess mikla drifkrafts sem fiskeldið hefur í för með sér. Íbúum fjölgar, atvinnutækifærin verða fjölbreyttari og aldurspíramídinn breytist því að hlutfallsleg fjölgun yngra fólks hefur orðið í umræddum sveitarfélögum. Þessu fylgja aukin verkefni og áskoranir til sveitarfélaga svo að um munar. Sum samfélög þar sem íbúum hafði fækkað takast nú á við vaxtarverki í umfangsmikilli og kostnaðarsamri innviðauppbyggingu.
Sumarið 2021 var kynntur samfélagssáttmáli um fiskeldi á Vestfjörðum. Að honum stóðu sex sveitarfélög á Vestfjörðum sem eiga hagsmuna að gæta af sjókvíaeldi í fjórðungnum. Í sáttmálanum segir að tilgangur hans sé að standa sameiginlega að hagsmunagæslu í fiskeldi og tengdum atvinnugreinum á Vestfjörðum með það að markmiði að efla atvinnu- og mannlíf með heildarhagsmuni Vestfjarða að leiðarljósi: „Sameiginlegt markmið sveitarfélaga er að auðlindagjöld sem skapast af fiskeldi á Vestfjörðum renni til sveitarfélaganna og unnið verði hratt að því að grunninnviðir Vestfjarða svari kröfum atvinnulífs og samfélaganna.“ Þá segir jafnframt um tilgang sáttmálans: „Samfélagssáttmálinn tekur á stefnumótun og lagaumgjörð atvinnugreinarinnar, samstarfi hafna, gjaldtöku ríkis og sveitarfélaga og eflingu tekjustofna sveitarfélaganna. Sérstök áhersla verði í upphafi lögð á breytingar á lögum varðandi gjaldtöku af fiskeldi og tengingu við tekjustofna sveitarfélaga.“
Á vordögum 2019 voru samþykkt lög nr. 89/2019, um töku gjalds vegna fiskeldis í sjó og fiskeldissjóð. Þar er gert ráð fyrir að þriðjungur tekna af gjaldtöku af fiskeldi renni á komandi árum í fiskeldissjóð sem sveitarfélög geta sótt í til innviðauppbyggingar. Ljóst má vera að það dugar þó skammt fyrir innviðauppbyggingu sem sveitarfélög þurfa að ráðast í svo að koma megi til móts við vaxandi þörf vegna aukinna umsvifa fiskeldis. Lítil vissa er hjá sveitarfélögum um hve mikilla tekna er að vænta þar sem sveitarfélögin sækja hvert fyrir sig í sjóðinn og örðugt að áætla tekjur fram í tímann.
Þar sem hér er um að ræða nýja og stóra atvinnugrein er brýn þörf á að yfirfara laga- og reglugerðaumhverfi gjaldtökunnar í heild, sérstaklega það sem snýr að sveitarfélögum þar sem sjókvíaeldi er stundað, og skýra heimildir sveitarfélaga til gjaldtöku. Tryggja þarf að tekjur af slíkri gjaldtöku standi undir nauðsynlegum verkefnum sveitarfélaga ásamt því að tryggð sé sjálfbærni þeirra hafna og samfélaga þar sem þessi atvinnustarfsemi er stunduð.
Með á þessari tillögu eru hv. þingmenn Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir, Ingibjörg Isaksen, Jóhann Friðrik Friðriksson, Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir, Þórarinn Ingi Pétursson, Logi Einarsson, Eyjólfur Ármannsson og Hanna Katrín Friðriksson.
Virðulegi forseti. Það efast enginn lengur um að fiskeldi sé mikilvæg atvinnugrein hér á landi. Fjárfesting upp á tugi milljarða króna liggur fyrir í greininni og frekari fjárfesting bíður eftir frekari leyfum. Útflutningsverðmæti eldislax hafa aukist gríðarlega á milli ára. Nú er svo komið að útflutningur á eldislaxi skilar næstmestum verðmætum allra fisktegunda sem fluttar eru frá landinu. Samfélögin sem hýsa þessa vaxandi atvinnugrein mega hafa sig öll við að tryggja þá innviði sem þarf til að mæta þörfum og halda þræði í uppbyggingarferlinu. Uppbygging á innviðum er grundvöllur að vexti greinarinnar og sameiginlegum ábata.
Haustið 2021 var fyrstu greiðslum úr fiskeldissjóði úthlutað. Fiskeldissjóður á sér stoð í lögum, eins og áður kom fram. Þar er gert ráð fyrir að þriðjungur tekna af gjaldtöku af fiskeldi renni á komandi árum í fiskeldissjóð. Fyrsta framlagið úr þessum sjóði var síðasta haust og þá voru til skiptanna 105 millj. kr. sem úthlutað var út frá umsóknum sveitarfélaga þar sem sjókvíaeldi er stundað. Þarna hefst kapphlaupið um hver eigi bitastæðustu umsóknina. Tvö sveitarfélög á Vestfjörðum fengu samtals 34 millj. kr. og 70 millj. kr. fóru til Austfjarða þrátt fyrir að meiri hluti eldisafurða hafi orðið til á Vestfjörðum á þeim tíma. Haustið 2022 voru til úthlutunar rúmlega 185 millj. kr. og af þeirri upphæð runnu rúmlega 152 millj. kr. til Vestfjarða og rúmlega 33 millj. kr. til Austfjarða. Á árinu 2021 voru framleidd rúm 27.000 tonn fyrir vestan en 17.000 tonn fyrir austan. Mikil vinna liggur að baki umsókn og það er ljóst að sveitarfélögin geta ekki gert raunhæfar fjárhagsáætlanir eða framkvæmdaáætlun með hliðsjón af starfsemi atvinnugreinarinnar eins og hægt er að gera út frá öðrum greinum sem stundaðar eru á svæðinu.
Í ljósi þessarar reynslu verður því að segjast eins og er að þessi útfærsla sem gerð var varðandi fiskeldissjóð árið 2019 verður að teljast hafa verið mistök. Það er best að viðurkenna það og bretta upp ermar og yfirfara laga- og reglugerðarumhverfi gjaldtöku í fiskeldi, sérstaklega það sem snýr að sveitarfélögum þar sem sjókvíaeldi er stundað. Það þarf ekki að snúa að aukinni gjaldtöku heldur þarf að tryggja að tekjur af slíkri gjaldtöku standi undir nauðsynlegum verkefnum þeirra sveitarfélaga sem standa næst eldinu. Sveitarfélögin eiga ekki að þurfa að ganga bónleið í samkeppnissjóð til að fjármagna uppbyggingu sem er nauðsynleg til að hámarka ábata af fiskeldinu og að hann skili sér til samfélaganna heldur verða stjórnvöld að tryggja sanngjarna dreifingu þessara tekna.
Á 67. fjórðungsþingi Vestfirðinga var lagt til að öll fiskeldissveitarfélög ættu að fá a.m.k. einn fulltrúa í starfshópinn í samræmi við ályktun um stofnun starfshóps um skiptingu tekna úr fiskeldissjóði og best væri að leitast einnig eftir því í þessu máli þar sem hér er um sambærilegt verkefni að ræða.
Ég lýk hér með máli mínu og legg til að málinu verði vísað í atvinnuveganefnd.
