1989. – 1059 ár frá stofnun Alþingis.
112. löggjafarþing. – 62 . mál.


Sþ.

62. Tillaga til þingsályktunar

um eigin eftirlaunasjóði einstaklinga.

Flm.: Guðni Ágústsson, Alexander Stefánsson, Stefán Guðmundsson.

    Alþingi ályktar að skipa nefnd sem fái það hlutverk að móta reglur um eigin eftirlaunasjóði allra landsmanna og gera tillögur um hvernig hægt væri að gera upp réttindi launþega í núverandi lífeyrissjóðum.

Greinargerð.

    Nefnd þeirri, sem hér er gerð tillaga um, er ætlað að kanna stofnun eigin eftirlaunasjóðs fyrir einstaklinga samkvæmt eftirfarandi hugmynd:
    Við upphaf ævistarfs eignast hver einstaklingur eigin eftirlaunareikning í umsjón banka, tryggingafélags eða þeirra aðila sem til þess hafa hlotið tilskilin leyfi og fylgir eftirlaunareikningurinn viðkomandi einstaklingi út starfsævina.
             Í sjóðinn skal greiða iðgjald sem er 10% af öllum launatekjum hvers launþega og reiknuðum launatekjum þeirra sem sjálfstæðan atvinnurekstur stunda. Að því er varðar skiptingu hjá öðrum en þeim sem stunda sjálfstæðan atvinnurekstur skulu 6% greidd af atvinnurekanda en 4% af launþega.
    Eftirlaunasjóðir yrðu verðtryggðir og ávaxtaðir á bankareikningum eða með verðbréfum skráðum á opinberu verðbréfaþingi.
    Þegar einstaklingur verður 65–70 ára gamall yrði farið að endurgreiða eigandanum eftir ákveðnum reglum úr sjóðnum og endurgreitt yrði að fullu á t.d. 20 ára tímabili.
    Allar greiðslur úr eigin eftirlaunasjóðum yrðu skattfrjálsar.
    Við andlát skal eftirlaunasjóðurinn verða eign maka eða erfðafé aðstandenda.
    Eigin eftirlaunasjóðir yrðu sameign meðan hjónaband eða sambúð varir en skiptast til helminga við skilnað eða búskipti.
    Ríkið stofnar tryggingasjóð sem tekur við tryggingaþætti lífeyissjóðanna (örorkubótum, barna- og makalífeyrisgreiðslum). Sjóðurinn mundi starfa samhliða Tryggingastofnun ríkisins eða yrði felldur undir hana. Hér yrði um að ræða gegnumstreymissjóð og yrðu greiðslur til hans innheimtar í staðgreiðslunni.

Kostir eigin eftirlaunasjóðs.
    Kostir þess að taka upp eigin eftirlaunasjóð eru margir. Rétturinn er á einum stað. Í samráði við stéttarfélag sitt heldur einstaklingurinn sjálfur utan um sína eftirlaunagreiðslu og fær með reglubundnum hætti yfirlit um innborganir og eignarstöðu. Staða fólks verður skýr og auðskilin. Fólk tapar ekki rétti sínum þótt það skipti um starf. Fólk felur bankanum eða ábyrgðaraðila sjóðsins að fylgja því fast eftir að greiðslur frá atvinnurekendum berist í eftirlaunasjóðinn. Sáralítið af greiðslum færi í rekstrarkostnað gagnstætt því sem gerist í núverandi lífeyriskerfi.
    Færa má að því talnaleg rök að hver og einn mundi eiga mikla peninga við 65 eða 70 ára aldur, að vísu misháa upphæð eftir tekjum og lengd starfsævinnar. Við andlát félli þessi sparnaður í hlut erfingjanna en ekki sjóðanna sjálfra.
    Eftirfarandi útreikningar sýna hvernig eftirlaunasjóðirnir ávaxta sig á löngu tímabili, verðtryggðir með 5% vöxtum umfram verðbólgu.

Sparað í 45 ár:

    Mánaðarlaun

Mánaðargreiðslur í sjóðinn

Upphæð í lok sparnaðartímabils

    Sé miðað við mánaðarlegar endurgreiðslur á eftirlaunaaldrinum, sömu vexti og 20 ára endurgreiðslutíma mundi maður með 7 þús. kr. njóta um 87 þús. kr. á mánuði en maður með 10 þús. kr. um 125 þús. kr. á mánuði, að auki skattfrjálsar tekjur, þar sem búið væri að skattleggja peningana sem vinnulaun.
    Þetta fyrirkomulag mundi styrkja stöðu banka og peningastofnana og getu til stóraukinnar þjónustu bæði við einstaklinga og atvinnulífið, ekki ósvipað því sem gerist í nálægum löndum. Allur sparnaður eftirlaunasjóðanna yrði varðveittur í heimabyggð hvers og eins gagnstætt því sem nú er hjá mörgum lífeyrissjóðum á landsbyggðinni.

Lífeyrissjóðakerfið verður að endurskoða.
    Hér er lögð til allróttæk stefnubreyting hvað lífeyrisréttindi og lífeyrissparnað varðar eða að lífeyrissparnaðurinn verði í bundnum reikningi – sjálfstæð eign hvers og eins.
    Margur gerir sér þegar grein fyrir því að hið flókna og margskipta lífeyrissjóðakerfi hér á landi mun ekki geta staðið við skuldbindingar sínar. Lífeyrissjóðakerfið sjálft er mannfrekt og dýrt í rekstri ekki síst þar sem það er í mörgum smáum einingum.
    Samkvæmt nýlegri úttekt er rekstrarkostnaður lífeyrissjóðanna frá 4–41% af innkomu. Fæstir vita hver er eign launþega í sjóðunum né hvaða öryggi greiðslurnar kunna að skapa á eftirlaunaaldri.
    Almenningur í okkar fámenna þjóðfélagi sættir sig alls ekki við þann mismun sem fólki er nú gert að hlíta. Sumir ná því að fá öruggar greiðslur úr mörgum sjóðum og það er ríkið sem ábyrgist slíkar greiðslur. Aðrir tapa réttindum sínum og sjóðirnir koma ekki til með að greiða til baka neina þá upphæð sem skiptir máli til lífsviðurværis í ellinni.
    Ósanngjarnastur er mismunurinn hvað makalífeyri varðar. Ekkjur eða ekklar, t.d. ráðherra, alþingismanna eða bankastjóra, eru með góðan lífeyri, en við fráfall sjómanna t.d. verður réttur maka sáralítill. Berlegast er svo ranglætið þegar sömu einstaklingar fá greitt úr mörgum sjóðum sem ríkisvaldið ábyrgist og hafa þá í ellinni jafnvel hærri laun en þegar þeir voru í starfi. Vantrú fólks á lífeyrissjóðakerfinu birtist í því að sá hópur fer stækkandi sem stendur utan allra sjóða þrátt fyrir lög og reglur. Fullyrt er að 15–18% vinnandi manna greiði ekki í neinn lífeyrissjóð.
    Nýverið skilaði stærsti lífeyrissjóður landsins frá sér tryggingafræðilegri athugun á stöðu sjóðsins um áramót 1987/1988. Þar er lagt til að gera þyrfti eftirfarandi til þess að jafna mun milli skulda umfram eignir og höfuðstól: 1. Að hækka iðgjöldin um 55,8% eða í 15–16% af öllum launum. 2. Að lækka lífeyri um 24,2%. 3. Eða að tryggja 3,3% raunávöxtun umfram laun í framtíðinni. 4. Eða tengja þessar leiðir tvær eða fleiri saman. Þetta eru þær leiðir sem farnar verða ef ekki næst samstaða um nýjar leiðir eins og hér er hreyft.
    Engin heildarlöggjöf er í gildi á Íslandi um lífeyrissjóði. Þó eru lífeyrissjóðirnir 100 talsins og eiga eignir sem nema 73 milljörðum króna. Samkvæmt upplýsingum Seðlabankans voru heildarútlán lífeyrissjóðanna 48,4 milljarðar króna árið 1987. Á sama tíma voru heildarútlán bankakerfisins 92,3 milljarðar króna. Heildareignir lífeyrissjóðanna voru 22% af landsframleiðslu 1984, en voru aðeins 10% af landsframleiðslu 1975.
    Lífeyrissjóðirnir starfa að mestu eftirlitslaust, skipulag þeirra er á reiki og réttindi einstaklinga með aðild að sjóðunum einnig. Upplýsingar um ýmsa rekstrarþætti lífeyrissjóðanna eru óljósar og liggja seint fyrir. Í Hagtölum mánaðarins í janúar síðastliðnum segir að engar tölur liggi fyrir um ráðstöfun fjármagns lífeyrissjóðanna síðustu árin. Nýjustu tölur í hagtölunum um ráðstöfun sjóðanna eru frá 1984. Tölur liggja þó fyrir um heildarráðstöfunarfé sjóðanna til og með 1987.
    Talið er að ráðstöfunarfé sjóðanna hafi verið 13 milljarðar króna árið 1988 og verði 16 milljarðar króna 1989.
    Einn lífeyrissjóður er öðruvísi uppbyggður en aðrir sjóðir. Það er Lífeyrissjóður starfsmanna ríkisins og er lífeyrir þar tryggður af hálfu ríkisvaldsins.
    Samkvæmt fjárlögum fyrir 1989 er gert ráð fyrir að verja úr ríkissjóði 1.125 millj. kr. í lífeyrissjóð opinberra starfsmanna, fyrst og fremst til að greiða uppbætur svo að hægt sé að standa við skuldbindingar við lífeyrisþega. Enn fremur þyngist sífellt skuldbinding sveitarfélaga við að greiða mismun í lífeyrissjóði og á eftir að vaxa til muna á næstu árum.
    Hér fylgir með yfirlit þar sem fram koma samræmdar upplýsingar um nokkra lífeyrissjóði og eru þessar upplýsingar unnar af Talnakönnun hf.



Fylgiskjal.

(Texti er ekki til tölvutækur.)