Ferill 72. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
1991. – 1061 ár frá stofnun Alþingis.
115. löggjafarþing. – 72 . mál.
73. Frumvarp til barnalaga.
(Lagt fyrir Alþingi á 115. löggjafarþingi 1991.)
I. KAFLI
Gildissvið laganna.
1. gr.
Lög þessi taka til allra barna, en um kjörbörn eru einnig sérlög. Einstök ákvæði laganna ná til stjúpbarna og fósturbarna samkvæmt því er í þeim segir.Réttarstaða barna er í hvívetna hin sama nema lög mæli annan veg.
II. KAFLI
Um faðerni barna.
A. Feðrunarreglur um börn giftra foreldra og sambúðarforeldra.
2. gr.
Eiginmaður móður barns telst faðir þess, ef það er alið í hjúskap þeirra eða svo skömmu eftir hjúskaparslit að það sé hugsanlega getið í hjúskapnum. Þetta gildir þó ekki ef hjónin voru skilin að borði og sæng á getnaðartíma barnsins.Nú giftist móðir barns eftir fæðingu þess manni er hún hefur kennt barnið og telst hann þá faðir þess.
Ef móðir barns og maður, sem hún lýsir föður þess, búa saman við fæðingu þess sam
3. gr.
Eiginmaður eða sambúðarmaður, sem samþykkt hefur skriflega og við votta að tækniB. Viðurkenning á faðerni barns er ákvæði 2. og 3. gr. taka ekki til.
4. gr.
Ef feðrunarreglur 2. og 3. gr. eiga ekki við verður barn feðrað með faðernisviðurkenningu manns er móðir lýsir föður þess, sbr. 5. og 6. gr., eða með dómsúrlausn, sbr. VII. kafla A.5. gr.
Nú gengst karlmaður, sem kona kennir barn sitt, sbr. 4. gr., við faðerni þess með skriflegri yfirlýsingu sinni fyrir presti eða sýslumanni eða bréflega og vottfast og telst hann þá faðir barnsins.Ef barnsfaðir er yngri en 18 ára þegar yfirlýsing er uppi látin skal hún styrkt með staðfest
Nú er þann veg háttað sálrænum högum lýsts barnsföður að varhugavert er að taka mark á yfirlýsingu hans og skal dómur þá ganga á mál.
Hið sama er ef upp kemur að fleiri menn en hinn lýsti faðir hafa haft samfarir við móður á getnaðartíma barnsins, enda verði eigi talið fyrir fram að faðerni annarra en þess er gangast vill við faðerni sé útilokað.
6. gr.
Dómsmálaráðuneytið getur mælt svo fyrir að faðernisviðurkenning, sem fengin er erlendC. Skráning á faðerni barns.
7. gr.
Læknir eða ljósmóðir, sem tekur á móti barni, skal þegar skrá á fæðingarskýrslu öll þau atriði er af má ráða um þroska barnsins, svo og spyrja móður um faðerni þess og rita á skýrslD. Dómsmál varðandi faðerni barns.
8. gr.
Um dómsmál til feðrunar barns fer samkvæmt ákvæðum VII. kafla A, en um dómsmál til vefengingar faðernis og ógildingar faðernisviðurkenningar fer samkvæmt ákvæðum VII. kafla B.III. KAFLI
Framfærsla barna.
A. Framfærsluskylda foreldra.
9. gr.
Skylt er foreldrum, báðum saman og hvoru um sig, að framfæra barn sitt. Framfærslu barns skal haga með hliðsjón af högum foreldra og þörfum barns. Ákvæði þetta á einnig við um kjörbarn og kjörforeldra.Skylt er stjúpforeldri að framfæra stjúpbarn sitt, svo sem eigið barn þess væri. Sama á við um sambúðarforeldri.
Nú er barn í fóstri og er þá fósturforeldri skylt að framfæra fósturbarn sitt með sama hætti og væri það eigið barn þess.
B. Úrskurður um framfærslueyri.
10. gr.
Nú fullnægir foreldri ekki framfærsluskyldu sinni gagnvart barni og getur sýslumaður þá úrskurðað það til greiðslu framfærslueyris með því. Framlög þessi verða þó ekki ákvörðuð lengra aftur í tímann en eitt ár frá því að krafa var sett fram, nema alveg sérstakar ástæður leiði til annars.Framfærslueyri skal ákveða með hliðsjón af þörfum barnsins og fjárhagsaðstöðu og öðr
Nú hefur faðir barns sætt dómi fyrir brot skv. XXII. kafla almennra hegningarlaga gagn
11. gr.
Í meðlagsúrskurði skal, auk fulls nafns meðlagsskylds foreldris, tilgreina kennitölu þess, heimilisfang, stöðu og atvinnustað á þeim tíma sem meðlagsúrskurður er gefinn út.Í meðlagsúrskurði má aldrei ákveða lægri meðlagsgreiðslu en barnalífeyri nemur, eins og hann er ákveðinn á hverjum tíma samkvæmt lögum um almannatryggingar, né heldur takmarka meðlagsskyldu meðlagsskylds foreldris við lægri lágmarksaldur en þann er greinir í 13. gr. laga þessara. Frá gildistöku laga þessara skal greiða meðlag með barni þar til það nær framan
12. gr.
Nú hefur verið sett fram krafa um framfærslueyri með barni, en fyrirsjáanlegt er að mál muni dragast á langinn þar sem foreldri, sem krafa beinist gegn, er búsett erlendis eða sérstökC. Lok framfærsluskyldu.
13. gr.
Framfærsluskyldu lýkur er barn verður 18 ára. Skyldu til greiðslu meðlags lýkur fyrir þann tíma ef barn giftist, nema sýslumaður ákveði annað. Framlag til menntunar eða starfsþjálfunar ungmennis er heimilt að ákveða samkvæmt kröfu þess allt til þess er það nær 20 ára aldri. 2. málsl. 1. mgr. 10. gr. á hér við að sínu leyti.Ákvæði 1. mgr. 16. gr. eiga við um ákvarðanir sýslumanns skv. 1. mgr.
D. Greiðsla meðlags.
14. gr.
Meðlag skal greiða mánaðarlega fyrir fram, nema annað sé löglega ákveðið.E. Úrskurður vegna sérstakra útgjalda.
15. gr.
Heimilt er að úrskurða framfærsluskyldan (meðlagsskyldan) aðila til að inna af hendi sérFramlög skv. 1. mgr. verða því aðeins úrskurðuð að krafa um það sé uppi höfð við sýslu
F. Breyting á meðlagsúrskurði.
16. gr.
Sýslumaður getur breytt meðlagsúrskurði ef rökstudd krafa kemur fram um það, enda sé sýnt fram á að hagir foreldra eða barns hafi breyst.Ákvörðun um framfærslueyri, sem eindagaður er áður en krafa er uppi höfð, verður þó ekki breytt, nema alveg sérstakar ástæður leiði til þess.
G. Samningur um framfærslueyri.
17. gr.
Samningur um framfærslueyri með barni er því aðeins gildur að sýslumaður staðfesti hann. Eigi er heimilt að semja um lægra meðlag en barnalífeyri eins og hann er ákveðinn á hverjum tíma samkvæmt lögum um almannatryggingar og eigi má takmarka meðlagsgreiðslu við lægri aldur barna en þann sem greinir í 13. gr.18. gr.
Staðfestur samningur um framfærslueyri, sbr. 17. gr., er því ekki til fyrirstöðu að sýsluÁkvæði 2. mgr. 16. gr. á hér við að sínu leyti.
H. Hverjir geti krafist framfærslueyris o.fl.
19. gr.
Framfærslueyrir samkvæmt ákvæðum þessa kafla tilheyrir barni. Nú er greidd af hendi fúlga til þess að fullnægja framfærsluskyldu og skal þá varðveita fúlguféð með þeim hætti, sem fyrir er mælt almennt um fé ófjárráða í lögræðislögum eða í verðtryggðum ríkisskuldaSá sem stendur straum af útgjöldum vegna framfærslu barns getur krafist þess að fram
I. Framfærslueyrir barna er foreldrar skilja.
20. gr.
Sé samkomulag milli foreldra við skilnað um framfærslueyri með börnum staðfestir sýsluIV. KAFLI
Greiðslur er standa í tengslum við barnsburð og meðgöngu.
21. gr.
Sýslumaður getur úrskurðað föður barns til að greiða framfærslueyri með konu samtals í þrjá mánuði fyrir og eftir fæðingu barns.Nú sýkist kona vegna meðgöngu eða barnsfara og er sýslumanni þá rétt að úrskurða barns
Skylda má mann til greiðslu framlaga samkvæmt þessari grein þótt barn fæðist andvana.
22. gr.
Hafi barnsfaðir orðið sannur að slíku tilræði við barnsmóður sem um getur í 3. mgr. 10. gr. skal sýslumaður úrskurða hann til að greiða allan kostnað er af meðgöngu og barnsförum stafSýslumaður getur enn fremur úrskurðað þann sem valdur er að þunga konu til að greiða út
23. gr.
Framlög þau, sem greind eru í 21. gr. og 1. mgr. 22. gr., eru gjaldkræf þegar við ákvörðun á þeim, ef barn er þá fætt, og endranær á því tímamarki, er sýslumaður ákveður. Framlög skv. 2. mgr. 22. gr. eru gjaldkræf við úrskurð þeirra.Framlög skv. 1. mgr. verða ekki ákvörðuð lengra aftur í tímann en eitt ár frá því að krafa var sett fram, nema alveg sérstakar ástæður leiði til annars.
Framlög skv. 21. og 22. gr. tilheyra móður barns eða þeirri opinberu stofnun er staðið hefur straum af útgjöldum þeim sem hér getur verið um að ræða.
V. KAFLI
Greiðsla framfærslueyris og innheimtuúrræði.
24. gr.
Framfærslueyrir (meðlag) með barni, sem sýslumaður hefur úrskurðað, er kræfur með fjárGreiðslur skv. 1 mgr., sem samningur aðila tekur til, staðfestur af sýslumanni, eru einnig kræfar með fjárnámi.
25. gr.
Tryggingastofnun ríkisins er skylt að greiða foreldri barns, sem á framfærslurétt hér á landi, og öðrum þeim aðilum, er greinir í 27. gr., framfærslueyri (meðlag) með barni samKröfu foreldris til Tryggingastofnunar ríkisins skal fylgja meðlagsúrskurður löglega birtur eða samningur um meðlagsgreiðslur staðfestur af sýslumanni.
Hafi foreldrar barns fengið skilnað erlendis og svo háttar til að því foreldri, sem ekki hefur forsjá barns, hefur verið gert að greiða lægra meðlag með því en nemur barnalífeyri almanna
Um kröfu skv. 2. mgr., svo og endurgreiðslu hennar gilda að öðru leyti ákvæði laga um al
26. gr.
Um aðgang barnsmóður að Tryggingastofnun ríkisins vegna framfærslueyris skv. 1. mgr. 21. gr. fer svo sem segir í lögum um almannatryggingar.Foreldri á aðgang að Tryggingastofnun ríkisins um þær greiðslur, sem greinir í 15. gr., og barnsmóðir um greiðslur skv. 2. mgr. 21. gr. og 1. mgr. 22. gr. þessara laga. Ungmenni, sem í hlut á, hefur aðgang að Tryggingastofnun ríkisins vegna úrskurðaðra framlaga skv. 13. gr. eftir því sem almannatryggingalög mæla fyrir um.
Með reglugerð, sem heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið setur, má ákveða hámarks
27. gr.
Þeir sem annast framfærslu barns að foreldri látnu eða af öðrum lögmæltum ástæðum, þar með talin sveitarstjórn í framfærslusveit barnsins hafi hún greitt fé til framfærslu þess, eiga sama rétt og foreldri skv. 24.–26. gr.28. gr.
Um skyldu foreldris til að greiða Innheimtustofnun sveitarfélaga meðlög og um innheimtuVI. KAFLI
Foreldraskyldur, forsjá barns og umgengnisréttur.
A. Inntak forsjár.
29. gr.
Foreldrum ber að sýna barni sínu umhyggju og nærfærni og gegna forsjár- og uppeldisBarnið á rétt á forsjá foreldra sinna uns það verður sjálfráða og eru þeir forsjárskyldir við það. Einstakar forsjárskyldur geta þó haldist lengur ef þarfir barns krefjast þess. Foreldri, sem fer eitt með forsjá barns síns, er skylt að stuðla að því að barn njóti umgengni við hitt foreldri sitt, nema umgengni sé andstæð hag og þörfum barns að mati lögmælts stjórnvalds.
Forsjá barns felur í sér rétt og skyldu fyrir forsjáraðila til að ráða persónulegum högum barnsins og gegna öðrum foreldraskyldum. Þeir sem hafa forsjá barns á hendi hafa rétt og skyldu til að vera fjárráðamenn barnsins, sbr. ákvæði lögræðislaga.
Foreldrum ber að stuðla eftir mætti að því að barn þeirra fái menntun og starfsþjálfun í samræmi við hæfileika þess og áhugamál.
Foreldrum ber að hafa samráð við barn sitt áður en persónulegum málefnum þess er ráðið til lykta eftir því sem gerlegt er, þar á meðal með tilliti til þroska barns.
Ákvæði þessarar greinar eiga við um kynforeldri, kjörforeldri, stjúpforeldri og fósturfor
B. Lögbundin forsjá.
30. gr.
Ósjálfráða barn á rétt á forsjá beggja foreldra sinna, sem eru í hjúskap, sbr. þó 1. mgr. 32. gr., eða búa saman, sbr. 3. mgr. 2. gr.Nú eru foreldrar barns hvorki í hjúskap né búa saman við fæðingu barns og fer móðir þá ein með forsjá þess, sbr. þó 1. mgr. 33. gr.
Taki ógift foreldri, sem fer með forsjá barns síns, upp sambúð eða gangi í hjúskap er forsjá barns einnig hjá stjúpforeldri eða sambúðarforeldri.
C. Forsjá við andlát forsjárforeldris.
31. gr.
Nú fara foreldrar sameiginlega með forsjá barns og annað þeirra andast og fer þá eftirlifNú hefur annað foreldri farið með forsjá barns og fer þá stjúpforeldri eða sambúðarfor
Við andlát foreldris, sem farið hefur eitt með forsjá barns, hverfur forsjá þess til hins for
Um mál skv. 1.–3. mgr. fer eftir því sem kveðið er á um í 33., 34. og 36. gr.
Verði barn forsjárlaust vegna andláts forsjárforeldra hverfur forsjá þess til barnaverndar
D. Forsjá við skilnað eða samvistaslit foreldra.
32. gr.
Nú slíta giftir foreldrar samvistir án þess að hjúskap ljúki og geta þeir þá ákveðið að annað þeirra fari með forsjá barns. Ákvæði 33. gr. 4. mgr. á við um samninga samkvæmt þessari málsgrein.Forsjá barns skal ávallt skipa við skilnað foreldra að borði og sæng og við lögskilnað, svo og við slit óvígðrar sambúðar foreldra, sbr. 2. gr. 3. mgr. og 29. gr. 6. mgr. Skipan forsjár við skilnað að borði og sæng skal gilda óbreytt við lögskilnað, sbr. þó ákvæði 35. gr. 1. mgr.
Foreldrar geta samið svo um að forsjá barns þeirra verði hjá þeim báðum (sameiginleg for
Ef ágreiningur rís um forsjá barns við slit hjúskapar eða við sambúðarslit giftra eða ógiftra foreldra, fer um það mál eftir því sem kveðið er á um í 34. gr.
E. Samningar foreldra um forsjá.
33. gr.
Foreldrar, sem ekki fara sameiginlega með forsjá barns síns, geta samið um að forsjáin verði sameiginleg.Foreldrar geta samið um breytingu á forsjá barns, þannig að forsjá flytjist frá öðru foreldri til hins eða að samningur um sameiginlega forsjá falli niður og forsjá verði í höndum annars foreldris.
Foreldrar geta falið þriðja manni forsjá barns síns með samningi, enda mæli barnaverndar
Samningur um forsjá barns öðlast gildi við staðfestingu sýslumanns. Sýslumaður skal leið
F. Ágreiningsmál um forsjá.
34. gr.
Þegar foreldra greinir á um forsjá barns sker dómstóll úr ágreiningsmálinu. DómsmálaDómstóll eða dómsmálaráðuneytið kveða í úrlausnum sínum á um hjá hvoru foreldri forsjá barns verði, eftir því sem barni er fyrir bestu. Eigi verður mælt fyrir um sameiginlega forsjá barns, nema foreldrar séu sammála um þá skipan. Nú þykir hvorugt foreldra hæft til að fara með forsjá barns, og tekur barnaverndarnefnd þá við forsjá þess samkvæmt ákvæðum barna
Dómsmálaráðuneytið skal að jafnaði leita umsagnar barnaverndarnefndar áður en forsjár
Veita skal barni, sem náð hefur 12 ára aldri, kost á að tjá sig um forsjármál, nema telja megi, að slíkt geti haft skaðvænleg áhrif á barnið eða sé þýðingarlaust fyrir úrslit málsins. Rétt er einnig að ræða við yngra barn, eftir því sem á stendur, miðað við aldur þess og þroska. Dómstóll eða dómsmálaráðuneyti getur falið sérfróðum manni eða mönnum að kynna sér við
Skipa má barni talsmann til að gæta hagsmuna þess við úrlausn forsjármáls, ef sérstök þörf er á því, og er þóknun hans greidd úr ríkissjóði.
Nánari ákvæði um meðferð þessara mála eru í VIII. og IX. kafla laganna.
35. gr.
Nú krefst annað foreldra þess, að samningi eða úrlausn dómstóls eða dómsmálaráðuneytis um forsjá verði breytt og leysir dómstóll þá úr málinu skv. VIII. kafla, en dómsmálaráðuneytForeldrar, er fara sameiginlega með forsjá barns samkvæmt samningi, geta hvenær sem er krafist þess, bæði eða annað, að hann verði felldur úr gildi. Staðfestir sýslumaður þá nýtt sam
Nú fer móðir með forsjá barns skv. 30. gr. 2. mgr. og má þá fela föður forsjá barnsins að ósk hans, enda þyki sú forsjárskipan koma barni best. Við úrlausn máls samkvæmt þessari málsgrein skal m. a. tekið tillit til tengsla barns við föður. Ákvæði 34. gr., 1. mgr., 1. og 2. málsl. eiga við um mál samkvæmt þessari málsgrein.
G. Bráðabirgðaúrlausn um forsjá.
36. gr.
Í ágreiningsmáli út af forsjá barns getur dómstóll eða dómsmálaráðuneytið, eftir því hvar forsjármál er til meðferðar, ákveðið til bráðabirgða hvernig fara skuli um forsjá þess, eftir því sem barni er fyrir bestu. Breyta má þessari ákvörðun vegna verulega breyttra aðstæðna. Ákvörðun um skipan forsjár til bráðabirgða bindur ekki hendur úrskurðarvalds þegar ákvarða skal forsjá til frambúðar, enda verður sá aðili, sem kveður á um bráðabirgðaforsjá, ekki vanH. Um umgengnisrétt.
37. gr.
Nú er forsjá barns í höndum annars foreldris, og á barnið þá rétt á umgengni við hitt forEf foreldrar verða sammála um, hvernig skipa skuli umgengnisrétti, skal eftir því farið, nema sú skipan komi í bága við hag og þarfir barnsins að mati sýslumanns.
Ef foreldra greinir á um umgengni úrskurðar sýslumaður, að kröfu foreldris, um inntak þess réttar og hversu honum verði beitt. Sýslumaður getur hafnað því að ákvarða inntak umgengn
Meðan forsjármál er til meðferðar getur sýslumaður að kröfu þess foreldris, sem barn býr ekki hjá, ákveðið umgengni barns við það til bráðabirgða samkvæmt meginreglum 1. og 3. mgr., uns forsjármálinu hefur verið ráðið til lykta.
Nú er annað foreldra barns látið eða bæði, og geta þá nánir vandamenn látins foreldris krafist þess, að sýslumaður mæli fyrir um umgengni þeirra við barn. Ræður hann máli til lykta eftir því sem barni þykir koma best.
Leita skal umsagnar barnaverndarnefndar, þegar ástæða þykir til, svo og liðsinnis hennar eða sérstaklega tilnefnds tilsjónarmanns í sambandi við framkvæmd umgengnisréttarins. Ákvæði 34. gr. 4. mgr. á hér við að breyttu breytanda.
38. gr.
Nú tálmar foreldri, sem hefur forsjá barns, hinu foreldrinu að njóta umgengnisréttar við barnið, er úrskurðaður hefur verið, og getur sýslumaður þá að kröfu þess skyldað þann, sem með forsjá barnsins fer, til að láta af tálmunum, að viðlögðum dagsektum að fjárhæð allt að 5.000 krónum. Dagsektir verða eigi lagðar á fyrr en að liðnum málskotsfresti þeim er greinir í 74. gr. eða fyrr en úrskurður ráðuneytisins um umgengni er genginn, ef máli hefur verið skotI. Fyrirhugaður flutningur barns úr landi.
39. gr.
Nú hefur forsjármáli eigi verið ráðið til lykta, og getur dómstóll eða dómsmálaráðuneytið, eftir því hvar forsjármál er til úrlausnar, lagt svo fyrir að ósk annars foreldris, að eigi megi að svo vöxnu fara með barnið úr landi. Dómstóll eða dómsmálaráðuneytið leysa úr málinu með úrskurði. Úrskurð dómara má kæra til Hæstaréttar. Kæra frestar ekki réttaráhrifum úrskurðar.Nú á annað foreldra umgengnisrétt við barn, og má hitt foreldra þá eigi flytjast með barnið úr landi, nema því foreldri, sem umgengnisréttinn á, sé veitt færi á að tjá sig um málið og þar á meðal bera mál undir sýslumann.
J. Foreldrar fela öðrum barn til umönnunar og uppeldis.
40. gr.
Foreldrar geta falið öðrum barn sitt til umönnunar og uppeldis. Þeir geta þó hvenær sem er fengið barnið til sín að nýju, nema barnaverndaryfirvöld telji barninu fyrir bestu að ráðstöfVII. KAFLI
Dómsmál vegna faðernis barna.
A. Faðerni barns sem 2.–6. gr. taka ekki til.
1. Lögsaga.
41. gr.
Dómsmál um faðerni barns er unnt að höfða hér á landi ef:a. varnaraðili er búsettur hér á landi,
b. dánarbú varnaraðila sætir eða hefur sætt skiptameðferð hér á landi,
c. móðir barns er búsett hér á landi,
d. barn er búsett hér á landi.
Víkja má frá reglum þessarar greinar með samningum við erlend ríki.
2. Varnarþing.
42. gr.
Faðernismál má höfða á heimilisvarnarþingi móður eða varnaraðila, sbr. og 2. mgr.Nú á móðir ekki varnarþing hér á landi, og má þá höfða mál á varnarþingi varnaraðila eða því varnarþingi, sem hann átti síðast hér á landi, ef hann er farinn af landi eða ókunnugt er, hvar hann er niður kominn, eða á varnarþingi, þar sem með bú hans er farið.
Höfða má mál á varnarþingi barns, ef varnarþingi hér á landi skv. 1. og 2. mgr. er ekki til að dreifa, eða fyrir öðrum dómstóli hér á landi samkvæmt ákvörðun dómsmálaráðuneytis.
3. Málsaðild.
43. gr.
Sóknaraðili faðernismáls er móðir barns eða barnið sjálft. Nú hefur móðir barns höfðað mál, og hún andast, áður en máli er lokið, og getur þá einstaklingur eða það sveitarfélag, sem við framfærslu barns hefur tekið að nokkru eða öllu, haldið áfram málinu.Varnaraðili máls er sá maður eða þeir menn, sem eru taldir hafa haft samfarir við barns
Ef víst má þykja eða líklegt, að fleiri hafi haft samfarir við móður á getnaðartíma barns, skal stefna þeim báðum eða öllum.
4. Málsmeðferð.
44. gr.
Faðernismál eru rekin og dæmd í héraðsdómi.Mál þessi sæta almennri meðferð einkamála, nema annan veg sé mælt fyrir um í lögum.
45. gr.
Meðan á meðferð faðernismáls stendur á barnsmóðir kröfu á liðsinni barnaverndarnefndar, eftir því sem dómari telur þörf á. Sama er um barn, ef það er sóknaraðili.Sóknaraðili faðernismáls skal hafa gjafsókn í héraði og fyrir Hæstarétti.
46. gr.
Dómari fylgist með öflun sönnunargagna.Hann getur lagt fyrir aðila eða lögmenn þeirra að afla nánar tilgreindra gagna.
Dómari getur enn fremur, ef nauðsynlegt þykir, aflað sjálfur sönnunargagna.
Ákvæði laga um meðferð einkamála um útivist málsaðila eða áhrif þess að ekki er hreyft andmælum við staðhæfingum gilda ekki um mál samkvæmt þessum kafla.
47. gr.
Aðilum máls er skylt, eftir kröfu dómara, að mæta fyrir dómi og gefa skýrslu, konunni þó ekki ef hún er sóknaraðili máls, enda skal vísa máli frá dómi, ef hún neitar að gefa skýrslu, sem henni er unnt að gefa fyrir dómi, eða neitar að leggja sig eða barnið undir blóðrannsókn eða aðra sérfræðilega rannsókn sem dómari mælir fyrir um.48. gr.
Dómari getur mælt fyrir um, að blóðrannsókn sé gerð á móður barns og barninu svo og varnaraðilum, og enn fremur aðrar sérfræðilegar kannanir, þar á meðal mannerfðafræðilegar rannsóknir. Eru þeir sem í hlut eiga skyldir til að hlíta blóðtöku, svo og annarri rannsókn í þágu sérfræðilegra kannana. Dómari getur kveðið svo á, að blóðrannsókn og mannerfðafræði49. gr.
Dómþing í faðernismálum skulu háð fyrir luktum dyrum. Fulltrúi barnaverndarnefndar get50. gr.
Dómari er ekki bundinn af kröfum þeim, sem uppi eru hafðar í faðernismáli.Í máli samkvæmt framanskráðum ákvæðum skal sá maður teljast faðir barns, sem sannað er, að hafi haft samfarir við móður þess á getnaðartíma þess, nema gögnum sé til að dreifa, sem geri það lítt sennilegt, að hann sé faðir barnsins.
Nú sannast að móðir barns hefur haft samfarir við fleiri menn en einn á getnaðartíma þess, og verður varnaraðili í faðernismáli þá því aðeins dæmdur faðir þess, að verulega meiri líkur séu á, að hann sé faðir barnsins en annar eða aðrir, sem til greina hafa komið.
5. Birting dóms.
51. gr.
Nú er dómur í faðernismáli prentaður eða birtur með öðrum hætti opinberlega, og skal þá gæta leyndar um nöfn þeirra, stöðu og heimili sem greindir eru í dóminum.B. Mál til vefengingar á faðerni barns og ógildingar á faðernisviðurkenningu.
1. Vefenging á faðerni barns skv. 2. og 3. gr.
52. gr.
Mál til vefengingar á faðerni barns skv. 2. og 3. gr., geta höfðað eiginmaður og sambúðar
Mál skal höfða innan eins árs frá því að sóknaraðili fékk vitneskju um atvik, sem orðið get
2. Ógilding á faðernisviðurkenningu skv. 4.–6. gr.
53. gr.
Mál til ógildingar á faðernisviðurkenningu, sbr. 4.– 6. gr., er unnt að höfða, ef fram koma nýjar upplýsingar um faðernið eða upplýsingar, sem sýna að sá sem viðurkenndi faðernið geti ekki verið faðir barnsins.Aðild að málssókn samkvæmt þessari grein eiga sá sem viðurkennt hefur faðerni barnsins, móðir þess og barnið sjálft.
52. gr. 2. mgr. á við um mál samkvæmt þessari grein að breyttu breytanda.
3. Málsmeðferð.
54. gr.
Mál skv. 52. og 53. gr. skulu rekin að hætti einkamála. Ákvæði 48. gr., 49. gr. og 51. gr. eiga við um mál þessi.Nú er lögð fram í vefengingarmáli skrifleg yfirlýsing, staðfest fyrir dómara frá öðrum manni en eiginmanni eða sambúðarmanni móður barnsins um, að hann sé faðir þess, og móðir
Nú er barn sóknaraðili vefengingarmáls og á þá 45. gr. 2. mgr. við um mál.
Ef eiginmaður eða sambúðarmaður móður barns er látinn, áður en mál skv. 52. gr. 2. mgr. er höfðað, má beina því gegn búi hans.
4. Vefenging á faðerni barns sem getið er við tæknifrjóvgun.
55. gr.
Nú hefur maður samþykkt að tæknifrjóvgun fari fram á eiginkonu eða sambúðarkonu sinni, sbr. 3. gr., og er þá í máli skv. 52. gr. því aðeins unnt að taka til greina kröfu um vefengingu á faðerni barnsins, að ljóst sé að það sé ekki getið við tæknifrjóvgunina.VIII. KAFLI
Dómsmál vegna ágreinings um forsjá barna.
A. Lögsaga.
56. gr.
Dómsmál vegna ágreinings um forsjá barns er unnt að höfða hér á landi ef:a. stefndi er búsettur hér á landi,
b. barn eða börn sem málið varðar eru búsett hér á landi,
c. stefnandi er íslenskur ríkisborgari og leitt er í ljós, að hann geti ekki vegna ríkisfangs síns höfðað mál í því landi sem hann býr eða þar sem stefndi eða börn búa,
d. báðir foreldrar eru íslenskir ríkisborgarar og stefndi lýsir sig eigi andvígan því, að mál sé höfðað hér á landi.
Ákvæði milliríkjasamninga, sem Ísland er aðili að, skulu þó ganga framar ákvæði 1. mgr.
Nú er krafa um forsjá þáttur í hjúskaparmáli og gilda þá þær reglur um lögsögu og varnar
Íslenskur dómstóll getur, ef alveg sérstaklega stendur á, leyst úr kröfu um forsjárskipan til bráðabirgða, ef stefndi eða barnið dvelst hér á landi.
B. Varnarþing.
57. gr.
Mál skal höfða á heimilisvarnarþingi barns eða á heimilisvarnarþingi stefnda að öðrum kosti. Ef hvorugt þeirra á heimilisvarnarþing hér á landi má höfða mál á heimilisvarnarþingi stefnanda.Nú er eigi til að dreifa varnarþingi skv. 1. mgr. og skal þá höfða mál fyrir dómstóli, er dómsmálaráðuneyti kveður á um.
C. Málsmeðferð.
1. Almenn meðferð einkamála og frávik.
58. gr.
Um rekstur máls vegna forsjár barna fer að hætti einkamála nema um frávik sé mælt í lög2. Sáttaumleitun.
59. gr.
Dómari leitar um sættir í forsjármálum.Dómari getur ákveðið, að sáttatilraun í stofnun um fjölskylduráðgjöf komi í stað sátta skv. 1. mgr. að nokkru eða öllu.
3. Sönnunargögn.
60. gr.
Dómari fylgist með öflun sönnunargagna.Hann getur lagt fyrir aðila eða lögmenn þeirra að afla nánar tilgreindra gagna svo sem kannana sérfróðra manna um hagi foreldra og barns.
Dómari getur enn fremur, ef nauðsynlegt þykir, aflað sjálfur sönnunargagna, þar á meðal með yfirheyrslu vitna og öflun sérfræðilegra álitsgerða. Hann getur einnig lagt fyrir aðila að gefa skýrslu í dómi samkvæmt reglum þeim, sem gilda um vitni. Dómari leysir úr því í dómi, hvort kostnaður vegna gagnaöflunar samkvæmt þessari málsgrein verði greiddur úr ríkissjóði.
61. gr.
Dómari getur ákveðið, að öðrum málsaðila eða báðum sé óheimilt að vera viðstaddur er viðhorf barns er kannað skv. 34. gr. 4. mgr. Kynna skal aðilum hvað fram hafi komið um af4. Um dómkröfur og málsástæður.
62. gr.
Aðilar geta gert nýjar dómkröfur og flutt fram nýjar málsástæður og ný andmæli allt til þess að mál er flutt, enda þarf ekki að leita sátta að nýju vegna nýrra dómkrafna, nema dómari telji ástæðu til þess.Dómari er ekki bundinn af málsástæðum og kröfum aðila.
5. Um þinghöld.
63. gr.
Forsjármál skulu sótt og varin og aðilar og vitni spurð fyrir luktum dyrum, nema dómari kveði öðruvísi á með samþykki málsaðila.D. Nafnleynd o.fl.
64. gr.
Eigi má án leyfis dómara birta almenningi á nokkurn hátt annað af því sem gerst hefur í slíkum málum en dóminn. Brot gegn ákvæði þessu varðar sektum.Nú er dómur í slíku máli birtur, þar á meðal að tilstuðlan dómsins, og skal þá gæta leyndar á nöfnum og upplýsingum sem bent geti til þess, hverjir séu aðilar máls eða hvert barn eða börn dómurinn varði.
IX. KAFLI
Um meðferð og úrlausn stjórnvalda á málum samkvæmt lögum þessum.
A. Lögsaga.
65. gr.
Stjórnvöld geta leyst úr þeim málum er tengjast öðrum ríkjum í eftirfarandi tilvikum:a. ef barn, sem málið varðar, er búsett hér á landi,
b. ef sá, sem krafa beinist gegn, er búsettur hér á landi,
c. hafi úrskurður eða dómur í forsjár- eða faðernismáli gengið hér á landi, má einnig leysa úr meðlagsmáli varðandi það barn, enda komi fram krafa þar að lútandi innan eins árs frá því að úrskurður eða dómur gekk.
Ákvæði milliríkjasamninga, sem Ísland er aðili að, skulu þá ganga framar ákvæðum 1. mgr.
B. Úrskurðarumdæmi.
66. gr.
Úrskurða skal ágreiningsmál er sæta úrlausn sýslumanns eftir lögum þessum í umdæmi þar sem barn býr.Sé barn ekki búsett hér á landi, skal úrskurða mál, þar sem sá er krafa beinist gegn er bú
Séu samtímis rekin samkynja mál, er varða systkin, sem ekki eru búsett í sama úrskurðar
Dómsmálaráðuneytið ákvarðar úrskurðarumdæmi, ef hvorki barn né sá sem krafan beinist gegn eru búsett hér á landi, eða ef annars leikur vafi á því hvar leysa skuli úr máli samkvæmt framangreindu.
C. Leiðbeiningarskylda.
67. gr.
Sýslumaður skal leiðbeina aðilum ágreiningsmáls um réttindi þeirra og skyldur er málið varða.D. Sáttaumleitan.
68. gr.
Sýslumaður leitar sátta með báðum aðilum áður en hann tekur ákvörðun í ágreiningsmáli, nema sáttaumleitan sé bersýnilega þýðingarlaus eða aðili sinni ekki ítrekuðum kvaðningum sýslumanns. Ef aðilar máls búa eða dvelja hvor í sínu umdæmi, má leita sátta þar sem hvor aðHafi sáttaumleitan í forsjár- eða umgengnismáli farið fram í stofnun um fjölskyldu- ráðgjöf er eigi þörf sáttaumleitana sýslumanns.
E. Kröfur aðila og gagnaöflun.
69. gr.
Aðilum máls ber að setja fram skýrar kröfur fyrir stjórnvaldi og afla þeirra gagna sem stjórnvald telur þörf á til úrlausnar máls. Enn fremur getur stjórnvald aflað gagna að eigin frumkvæði, ef þörf krefur.Ef úrskurðarbeiðandi sinnir eigi ítrekuðum kvaðningum eða tilmælum stjórnvalds um framlagningu gagna er stjórnvaldi heimilt að synja um úrlausn.
Nú sinnir gagnaðili máls eigi ítrekuðum kvaðningum eða tilmælum stjórnvalds um gagna
F. Réttur aðila til að kynna sér gögn máls.
70. gr.
Aðilum máls er heimilt að kynna sér skjöl og önnur gögn sem málið varða. Réttur þessi nær ekki til vinnuskjala, sem rituð hafa verið hjá stjórnvaldi til eigin afnota í sambandi við meðferð málsins.Stjórnvaldi er heimilt að takmarka aðgang aðila að gögnum er veita upplýsingar um af
G. Réttur aðila til að tjá sig um mál.
71. gr.
Aðilar skulu eiga þess kost að tjá sig um mál áður en ákvörðun er tekin og getur stjórnvald sett þeim ákveðinn frest til þess.H. Form og efni úrskurða.
72. gr.
Úrskurður stjórnvalds skal vera skriflegur. Þar skal greina úrlausnarefni, niðurstöðu og rökstuðning fyrir henni, þar á meðal lagaatriði er niðurstaða byggist á og önnur atriði er máli skipta, þar á meðal kæruheimild og þvingunarúrræði, ef því er að skipta.I. Tilkynning um úrskurð.
73. gr.
Úrskurð stjórnvalds skal senda aðilum máls með ábyrgðarbréfi, hann birtur af einum stefnuvotti eða kynntur með öðrum sannanlegum hætti.J. Stjórnsýslukæra.
74. gr.
Kæra má úrskurð sýslumanns til dómsmálaráðuneytisins innan tveggja mánaða frá dagX. KAFLI
Um framkvæmd forsjárákvarðana.
75. gr.
Þegar ákvörðun er fengin um forsjá barns, og sá sem barn dvelst hjá, neitar að afhenda það réttum forsjáraðila, getur forsjáraðili beint til héraðsdómara beiðni um, að forsjá hans verði komið á með aðfarargerð.Ef sá sem barn dvelst hjá neitar þrátt fyrir úrskurð héraðsdómara að afhenda barn sam
Ef til aðfarar kemur að kröfu gerðarbeiðanda skal sýslumaður boða fulltrúa barnaverndar
XI. KAFLI
Gildistaka og brottfelld lagaákvæði.
76. gr.
Lög þessi taka gildi 1. júlí 1992.Við gildistöku laga þessara falla úr gildi barnalög, nr. 9/1981, ásamt breytingalögum nr. 44/1985. Enn fremur ákvæði 47., 48. og 53. gr. laga nr. 60/1972, um stofnun og slit hjúskapar.
Dómsmálaráðuneytið skal kynna almenningi helstu nýmæli laganna.
Dómsmálaráðuneytið setur reglugerð og önnur fyrirmæli um einstök atriði, er varða fram
77. gr.
Nú er forsjármál til meðferðar í dómsmálaráðuneytinu við gildistöku laga þessara, og skal aðilum þá gerð grein fyrir heimild þeirra til að leita úrlausnar dómstóla um málið. Setja má aðilum frest til að ákveða, hvort óskað sé, að horfið verði frá meðferð málsins í ráðuneytinu.Mál út af umgengnisrétti og meðlagsmál, sem til meðferðar eru í dómsmálaráðuneytinu við gildistöku laga þessara, skulu send viðkomandi sýslumanni til úrlausnar, nema mál sé komið á lokastig að mati ráðuneytis.
Ákvæðum 2. gr. 1. mgr. 2. málsl. og 55. gr. verður ekki beitt um börn, sem fædd eru fyrir gildistöku laga þessara.
Ákvæði 32. gr. 2. mgr. 2. málsl. á ekki við um skilnað að borði og sæng, sem veittur er fyrir gildistöku laganna.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Sifjalaganefnd samdi ofangreint frumvarp. Í henni eiga nú sæti dr. Ármann Snævarr, fyrrv. hæstaréttardómari, formaður, Baldur Möller, fyrrv. ráðuneytisstjóri, Drífa Pálsdóttir deildar
Frumvarp að barnalögum var flutt á Alþingi 1987, sbr. Alþt. 1987–88, þskj. 292, en hlaut þá ekki afgreiðslu. Það var flutt nokkuð breytt á Alþingi 1990, sbr. Alþt. 1989–90, þskj. 942, en dagaði uppi.
Frumvarp til barnalaga, nr. 9/1981, var fyrst flutt á Alþingi vorið 1976, sbr. Alþt. 1976, þskj. 659, og samdi sifjalaganefnd það. Barnalögum hefur aðeins verið breytt að því er varðar 29. gr. 3. mgr., sbr. lög nr. 44/1985, 1. gr.
Á síðustu árum hafa orðið ýmsar breytingar á viðhorfum til einstakra þátta í barnalögum og reynsla fengist af ákvæðum laganna, sem þörf er á að menn færi sér í nyt. Barnalöggjöf á Norðurlöndum hefur tekið nokkrum breytingum og löggjöf er henni tengist, sem ástæða er til að gefa gaum að. Er því vissulega tímabært að stofna til endurskoðunar laganna.
Við samningu frumvarps þess er hér liggur fyrir hafa verið höfð samráð við marga þá sem fjalla um framkvæmd barnalaga eða málefni þeim skyld.
Eftir að sifjalaganefnd hafði lokið við frumgerð að frumvarpi til barnalaga ásamt yfirlits
Umsagnir eru í heild sinni jákvæðar um efnisreglur frumvarpsins, en allmargar athuga
I.
Almennar athugasemdir um efni frumvarpsins.
Við samningu frumvarpsins hefur verið reynt að hrófla sem minnst við skipulagi barnalaga og kaflaskiptingu. Svo sem síðar greinir er ákvæðum II. og III. kafla barnalaga skipað saman í einn kafla í frumvarpinu, II. kafla, en 4.–6. gr. og 10. og 12. gr. laganna sem eru í II. og III. kafla barnalaga eru fluttar í VII. kafla frumvarpsins um réttarfar. Þá er VII. kafli barnalaga felldur niður. Annars er ekki haggað við kaflaskiptingu laganna.
Á nokkrum stöðum í barnalögum er vitnað til einstakra ákvæða annarra laga, einkum al
Í frumvarpinu er allmikið gert að því að setja inn í kafla undirfyrirsagnir og þykir það hafa leiðsögugildi fyrir þá sem við lögin eiga að búa.
Lög um vernd barna og ungmenna tengjast barnalögum á ýmsan hátt. Þarf að gæta þeirra, þegar einstök ákvæði barnalaga eru lögfest og svo við lagaframkvæmdina. Að sínu leyti verður svo barnaverndarlögum ekki beitt án tillits til ákvæða barnalaga. Við samningu frumvarps þessa hefur verið höfð hliðsjón af frumvarpi til laga um vernd barna og ungmenna, sem flutt var á Alþingi 1990.
Sérstök ástæða er til að benda á, að umboð nefndarinnar hefur ekki tekið til að semja frum
Sifjalaganefnd hefur ekki að svo stöddu endurskoðað ættleiðingarlög, nr. 15/1978.
Í sambandi við barnalög er ástæða til að gefa gaum að ákvæðum hegningarlaga sem ætlað er að vernda börn og ungmenni, sbr. einkum XXI. og XXII. kafla almennra hegningarlaga. Umboð nefndarinnar nær ekki til endurskoðunar á þeim ákvæðum og hefur því ekki verið um þau fjallað.
Þegar frumvarp til barnalaga 1981 var samið benti sifjalaganefnd á þörfina á því, að athug
II.
Helstu nýmæli frumvarpsins.
A.
Hugtökin skilgetin börn og óskilgetin.
Í frumvarpinu er lagt til, að afnumin verði hugtökin skilgetið barn og óskilgetið í barnalög
Í sambandi við breytingu þá sem að framan greinir er haganlegt að skipa ákvæðum um feðrun barna í einn kafla, II. kafla, er tekur þá bæði yfir ákvæði II. og III. kafla laga nr. 9/1981. Ákvæði 4.–6. gr. og 10. og 12. gr. barnalaga sem nánast varða réttarfar eru í VII. kafla um réttarfar.
B.
Feðrunarreglur.
Nokkur nýmæli eru í II. kafla um faðerni barna.
1. Í 2. gr. 1. mgr. er það nýmæli að hin almenna, lögbundna feðrunarregla um barn giftra foreldra eigi ekki við, ef hjón voru skilin að borði og sæng, er barn var getið. Fer þá um feðrun barns samkvæmt því er segir í leiðsögureglu 4. gr. frumvarpsins.
2. Í 3. gr. er lagt til, að sú regla verði lögskráð, að eiginmaður eða sambúðarmaður sem samþykkt hefur skriflega og við votta, að tæknifrjóvgun fari fram á eiginkonu eða sam
3. Um feðrun er að öðru leyti það nýmæli í 5. gr., að boðið er, að viðurkenning á faðerni fyrir sýslumanni eða presti verði bréfleg, eins og nú er áskilið um viðurkenningu endranær. Áður en til höfðunar faðernismáls kemur, fer mjög oft fram blóðrannsókn á móður barns, barni og lýstum barnsföður. Æskilegt er að sýslumaður veiti aðilum færi á blóðrannsókn, þegar lýstur barnsfaðir er ófús á að gangast við faðerni barnsins. Blóðrannsókn dregur oft úr því, að faðernismál verði höfðað og er a.m.k. heppilegur grundvöllur að mati á því hvort til slíks máls verði stofnað, en þau eru fátíð í seinni tíð.
4. Ákvæði 48. gr. barnalaga er flutt í 7. gr. frumvarpsins, þar sem það þykir eiga betur heima.
C.
Breytingar er varða IV. kafla barnalaga, sbr. III. kafla frumvarpsins.
Í III. kafla um framfærslu barna eru lagðar til nokkrar breytingar sem einkum styðjast við reynslu manna af framkvæmd laganna. Um fósturbörn vísast til 9. gr. 3. mgr. Í 10. og 13. gr. er lagt til, að breytt verði ákvæðum um fresti í sambandi við kröfur um framfærslueyri. Í 11. gr. er lögð til breyting á persónunúmerum í meðlagsúrskurði. Í 13. gr. eru fyllri ákvæði en nú eru um það, hver aðild geti átt að kröfu um framlög vegna menntunar og starfsþjálfunar ung
D.
Breytingar er varða VI. og VII. kafla barnalaga, sbr. V. og VI. kafla frumvarpsins.
Í 24. gr. er það nýmæli, að framlög sem úrskurðuð eru skv. 13. gr. frumvarpsins (17. gr. barnalaga) verði fjárnámskræf.
Í 25. og 26. gr. frumvarpsins eru ákvæði um kröfur á hendur Tryggingastofnun ríkisins um ýmis framlög. Eru þar felldar niður nokkrar sérgreindar tilvitnanir til laga er breyta almanna
Í frumvarpinu er lagt til að ákvæði VII. kafla barnalaga verði felld niður. Lögsöguregla 33. gr. þeirra laga er í upphafi VII. kafla frumvarpsins, en naumast er þörf á 34. gr. vegna víðtækra lögsögureglna frumvarpsins, sbr. og 12. gr. þess og 73. gr. laga um almannatryggingar.
E.
Breytingar á VIII. kafla barnalaga um forsjá barna
og umgengnisrétt, sbr. VI. kafla frumvarpsins.
Í þessum kafla (29.–40. gr.) eru mikilvægar breytingar. Efnisskipun er nokkuð önnur en í VIII. kafla barnalaga.
1. Sameiginleg forsjá foreldra.
Í 32. gr., er kemur í stað 38. gr. barnalaga, er lagt til, að lögfest verði ákvæði um að foreldr
Forsjá felur í sér skv. 35. gr. barnalaga, sbr. 29. gr. frumvarpsins, rétt og skyldu foreldris til umönnunar og uppeldis barns og til að gegna lögráðum vegna barnsins, ráða persónuhögum og tíðast fjármálefnum þess auk þess sem á fleiri foreldraskyldur, þar á meðal framfærslu
Við gerð samnings um sameiginlega forsjá skv. 33. gr. frumvarpsins er foreldrum skylt að taka ákvörðun um hjá hvoru þeirra barn skuli eiga lögheimili og þar með að jafnaði hafa bú
Tölfræðigögn sýna, að mjög margir foreldrar á Norðurlöndum kjósa þetta forsjárúrræði. Nefndarmenn hafa kynnt sér ýmis atriði, er varða framkvæmd þessarar forsjárskipunar á Norðurlöndum. Er almennt talið, að hún hafi gefist vel og ekki sýnast hafa verið vandkvæði á framkvæmd hennar, þar á meðal um skiptingu framfærslu, barnalífeyri, skattastöðu foreldra og um félagslega þjónustu o.fl. Í þessum löndum er talið, að minni andstöðu gæti nú í þjóðfé
Þessari forsjárskipan verður ekki á komið samkvæmt frumvarpinu, nema með samþykki foreldra, sbr. 32. gr. 3. mgr. og 33. gr. 1. mgr., og er áskilin staðfesting sýslumanns, sbr. 33. gr. 4. mgr., sem leiðbeina skal um réttaráhrif samnings. Annað foreldra getur krafist þess, að hún verði niður felld, sbr. 35. gr. 2. mgr., og því fremur bæði. Hér er fyrir að fara nýju úrræði sem foreldrar eiga völ á er þau ráða forsjármáli til lykta með samningi. Benda má á, að foreldr
Foreldrar sem ekki hafa farið sameiginlega með forsjá barns geta samið um sameiginlega forsjá barns þeirra, sbr. 33. gr.1. mgr. Hér er átt við ógifta foreldra sem ekki búa saman. Enn fremur gifta foreldra eða sambúðarforeldra sem skilin eru eða slitið hafa samvistir, þegar ann
Í ágreiningsmáli út af forsjá barns er dómstóli eða dómsmálaráðuneyti ekki heimilt að mæla fyrir um sameiginlega forsjá nema foreldrar samþykki, sbr. 34. gr. 2. mgr.
Enginn umsagnaraðili hefur mælt gegn því að sameiginleg forsjá verði lögmælt með þeim hætti er í frumvarpinu segir. Flestir þeirra lýsa beinlínis fylgi sínu við slíkar hugmyndir eða fagna þeim.
2. Úrlausn um ágreining vegna forsjár barna.
Tvíþætt úrlausnarkerfi.
Í VI. kafla frumvarpsins um forsjá, er lagt til, að dómsmálaráðuneyti leysi aðeins úr ágrein
Samkvæmt 38. gr. barnalaga geta foreldrar hvort heldur sem er leitað úrlausnar dómstóls eða dómsmálaráðuneytis í forsjármáli. Í framkvæmd hefur það hins vegar verið mjög fátítt, að foreldrar hafi leitað úrlausnar dómstóls um ágreining um forsjá. Sifjalaganefnd telur rétt að beina forsjármálum í ríkari mæli en nú er til dómstóla og að ráðuneytið taki forsjármál ekki til úrlausnar, nema fram komi ósk foreldra þar að lútandi. Er þessi tilhögun svipuð því sem tíðkast í Noregi, en víðast hvar lúta þessi mál alfarið úrlausnarvaldi dómstóla. Ekki þykir rétt að svo stöddu að leggja það til. Þykir rétt að foreldrar eigi þess kost að leita úrlausnar dóms
Í 34. gr. 3. mgr. er mælt fyrir um umsagnir barnaverndarnefnda vegna forsjármála. Að sér
Í 34. gr. 4. mgr. er lagt til, að lögskráðar verði reglur um að veita skuli barni sem náð hefur 12 ára aldri kost á að tjá sig um forsjármál. Rétt er einnig að ræða við yngra barn, miðað víð aldur þess og þroska. Hægt er að fela sérfróðum manni eða mönnum að kynna sér viðhorf barns. Lögð er áhersla á, að aðgát skuli höfð þegar viðhorf barns er kannað og nærgætni við barn sitji þar í fyrirrúmi. Benda ber í þessu sambandi á hinn nýja samning Sameinuðu þjóð
Í 34. gr. 5. mgr. er ákvæði um heimild til að skipa barni talsmann vegna úrlausnar forsjár
Í 34. gr. kveður mikið að nýmælum svo sem reifað hefur verið. Í þeirri grein er fjallað um frumúrlausnir um skipan forsjár og tengist 36. gr. um bráðabirgðaúrlausnir um forsjá því ákvæði, sbr. 38. gr. 2. mgr. barnalaga. Dómstóll eða ráðuneyti geta beitt því úrræði eftir því hvor aðilinn fer með úrlausn máls. Það er dómsmálaráðuneytið en ekki sýslumenn sem fjallar um forsjármálin. Stjórn Dómarafélags Íslands er eini umsagnaraðilinn, er gerir athugasemd við þá skipan frumvarpsins, en stjórnin telur eðlilegra að sýslumönnum verði falin stjórnsýslu
Í 35. gr. 1. mgr. er kveðið á um breytingu á samningi um forsjá barns eða á úrlausn dóm
Í 35. gr. 2. mgr. er ákvæði um niðurfellingu á samkomulagi foreldra um sameiginlega forsjá barns, sbr. hér áður. Getur hvort þeirra um sig eða þau bæði krafist þessa. Sýslumaður fjallar um þetta mál ef samkomulag er milli foreldra um skipan forsjár en dómstóll eða dómsmála
Í 35. gr. 3. mgr. er ákvæði sem tengist hinni lögbundnu forsjárreglu 30. gr. 2. mgr. Í síðar
Við allar úrlausnir samkvæmt ákvæðum frumvarpsins ber úrlausnaraðila að leggja til grundvallar hvað barni sé fyrir bestu.
Í framangreindum ákvæðum felst, að úrlausnarkerfið út af ágreiningi um forsjá er tvíþætt, ýmist dómstóll eða ráðuneyti geta leyst úr málum. Eins og áður greinir svipar þessari tilhögun mjög til skipulags þessara mála í Noregi, en sú skipan þykir hafa gefist vel. Enginn umsagnar
Samkvæmt frumvarpinu leysir dómstóll ekki úr ágreiningi út af umgengnisrétti foreldra við barn. Við þau þarf oft á skjótum úrlausnum að halda og við eitt og sama málið getur vaknað ágreiningur hvað eftir annað. Dómstólaleiðin hentar ekki vel þegar svona stendur á. Umsagn
3. Umgengnisréttur.
Í ákvæðum 37. og 38. gr. frumvarpsins um umgengnisrétt felast ýmsar breytingar. Megin
Í 29. gr. 2. mgr. 3. málsl. er lagt til, að lögfest verði almennt ákvæði um skyldu foreldris sem fer eitt með forsjá barns til að stuðla að því, að hitt njóti umgengni við barnið, nema slíkt sé andstætt hag og þörfum barns að mati rétts stjórnvalds. Meginregla þessa ákvæðis tekur einnig til sameiginlegrar forsjár sem um hefur verið samið.
Almenna ákvæðið í 40. gr. 1. mgr. barnalaga um umgengnisrétt og skyldu foreldra til að rækja hann er óbreytt í 37. gr. 1. mgr. frv.
Í 2. mgr. 37. gr. er byggt á þeirri frumreglu, að foreldrar semji um umgengnisréttinn. Sýslu
Svo sem áður greinir hefur sifjalaganefnd að athuguðu máli gert tillögu um, að dómstólar fjalli ekki um þessi mál. Hins vegar er ljóst, að dómstólar eiga úrlausn, um hvort stjórnvöld hafi beitt réttum aðferðum við meðferð mála, þ.e. hvort lögmætar forsendur séu fyrir úrlausn, sbr. 60. gr. stjórnarskrárinnar.
Við úrlausn um umgengnisrétt ber stjórnvöldum að gæta ákvæða í IX. kafla frumvarpsins, þar á meðal að veita aðilum kost á að kynna sér gögn málsins og tjá sig um málið. Veita skal barni færi á að tjá sig, sbr. 34. gr. 4. mgr. frumvarpsins.
Í 38. gr. eru fyrirmæli um úrræði til framkvæmdar ákvörðunar um umgengnisrétt, ef for
4. Aðrar reglur er tengjast forsjá.
Í 39. gr. er ákvæði um fyrirhugaðan flutning barns úr landi. Nokkrar breytingar eru þar á 41. gr. barnalaga. Mál skv. 1. mgr. getur ýmist komið til úrlausnar dómstóls eða dómsmála
Samkvæmt 2. mgr. skal aðili sem á rétt á umgengni við barn eiga kost á að bera mál undir sýslumann, ef ætlunin er að flytja það úr landi. Úrlausn sýslumanns má kæra til dómsmála
40. gr. er sama efnis og 42. gr. 1. mgr. barnalaga, en 2. og 3. mgr. hennar eru ekki í frv. Þykja þau eiga heima í lögum um vernd barna og ungbarna að breyttu breytanda.
F.
Stjórnvaldsúrlausnir samkvæmt frumvarpinu.
Í frumvarpinu er víða gert ráð fyrir, að stjórnvöldum, þ.e. sýslumönnum og dómsmálaráðu
Í frumvarpinu er enn fremur kveðið á um verkefni dómsmálaráðuneytis í einstökum sam
Í IX. kafla eru ákvæði um úrlausn og meðferð stjórnvalda á þeim málum, sem til þeirra kasta koma samkvæmt frumvarpinu. Þau eiga flest jafnt við um sýslumenn sem dómsmála
G.
Umsagnir og annar atbeini barnaverndarnefnda
samkvæmt frumvarpinu.
Í frumvarpinu eru nokkur ákvæði um atbeina barnaverndarnefnda að málum er frumvarpið tekur til. Í 33. gr. 3. mgr. eru áskilin meðmæli barnaverndarnefndar vegna ákvörðunar um for
Mikilvægt er, að við njóti liðsinnis barnaverndarnefnda við framkvæmd ýmissa mála sam
H.
Réttarfarsákvæði.
Þeim er skipað í VII. kafla A, B og í VIII. kafla frumvarpsins. Dómsmálin eru þrenns kon
1. Feðrunarmál, sbr. VII. kafla, A (41.–5l. gr.).
2. Vefengingar- og ógildingarmál, sbr. VII. kafla, B (52.–55. gr.).
3. Forsjármál, sbr. VIII. kafla (56.–64. gr.).
1. Feðrunarmál.
Sú breyting er gerð, að 12. gr. barnalaga er skipað í þennan réttarfarsþátt, sbr. 50. gr., og lögsögureglur 33. gr. barnalaga eru fluttar þangað, sbr. 41. gr. Samkvæmt 44. gr. frumvarps
2. Vefengingar- og ógildingarmál.
Vefengingarmál horfa að því að hnekkja faðerni barns sem brýn lagaákvæði mæla fyrir um. Ógildingarmál merkir mál, þar sem stefnt er að því að fella úr gildi faðernisviðurkenningu skv. 4.–6. gr. frumvarpsins.
Ákvæðunum í 4.–6. og 10. gr. barnalaga er skipað í þennan réttarfarsþátt, þar sem þau þykja eiga betur heima en í II. kafla frumvarpsins. Ákvæði 4. gr. barnalaga um vefengingu er víðtækari í frv., sbr. 52. gr., þar sem sambúðarmaður móður getur samkvæmt því vefengt fað
Í 3. gr. frumvarpsins er svo fyrir mælt, svo sem áður greinir, að eiginmaður eða sambúðar
3. Forsjármál.
Þessi kafli er nýr í barnalögum og stafar af ákvæðum VI. kafla, sem ætlað er að beina for
Ekki leikur á tveim tungum, að dómsmál vegna forsjár barns sæta um margt almennri með
Varðandi öflun sönnunargagna í forsjármálum fyrir dómi þykir rétt að leggja áherslu á, að dómari fylgist með öflun þeirra og gæti þess að þeirra gagna verði aflað er hann telur henta best í hverju máli. Hér á dómari þriggja kosta völ, hann getur lagt fyrir aðila eða lögmenn þeirra að afla skýrslna sérfróðra manna um hagi foreldra og barns, og fer þar um samkvæmt ákvæðum réttarfarslaga um dómkvadda matsmenn. Eru hér einkum hafðir í huga sálfræðingar eða eftir atvikum félagsráðgjafar. Ef aðilar eru mótfallnir dómkvaðningu sérfræðinga með þessum hætti getur dómari hvort heldur kallað eftir sérfræðilegri álitsgerð fagmanns, og leysir þá úr því í dómi hvort kostnaður vegna hennar verði greiddur úr ríkissjóði, eða leitað umsagn
Semjendur frumvarpsins telja eðlilegt, að ákvæði þessa kafla verði endurskoðuð að fáum árum liðnum í ljósi reynslu sem væntanlega fæst af þeim.
I.
Ákvæði IX. kafla um stjórnvaldsúrlausnir.
Í þessum kafla frumvarpsins (65.–74. gr.) eru ákvæði um meðferð og úrlausnir stjórnvalda á málum þeim, sem í þeirra hlut koma samkvæmt frumvarpinu. Þessar reglur eru nýmæli að því er varðar lögskráðar reglur. Flestar þeirra hafa mótast í stjórnsýslunni og er nú fylgt í reynd við meðferð mála samkvæmt barnalögum í dómsmálaráðuneytinu. Lögskráning þeirra horfir til festu og öryggis í stjórnsýslu. Við mótun þessara ákvæða hefur verið höfð hliðsjón af lagaframkvæmd að undanförnu, norrænum stjórnsýslulögum, frumvörpum til slíkra laga sem flutt hafa verið á Alþingi og álitsgerðum umboðsmanns Alþingis, sem eru merkar heimild
Ákvæði IX. kafla varða m.a. lögsögu, leiðbeiningarskyldu, sættir, kröfur og gagnaöflun, rétt aðila til að kynna sér gögn máls og til að tjá sig um mál, svo og form og efni úrskurða. Þá er almennt ákvæði um stjórnsýslukæru í 74. gr. Eru úrlausnir sýslumanns kæranlegar sam
J.
Framkvæmd forsjárákvarðana.
Í X. kafla, 75. gr. er ákvæði um þetta efni. Er það nýmæli. Kosta þarf kapps um að fram
III.
Nokkur grundvallaratriði.
A.
Hagur barns og þarfir og það sem barni er fyrir bestu.
Með ofangreindu orðalagi er lýst undirstöðusjónarmiðum barnalaga og framkvæmdar þeirra. Við allar úrlausnir stjórnvalda og dómstóla á að hafa það sjónarmið að leiðarljósi hvað barni sé fyrir bestu. Þótt þetta sé ekki greint í lagaákvæði haggar það ekki því, að þessi grunn
Bent skal á, að orðaval í þessu efni er nokkuð breytilegt í frumvarpinu með sama hætti og í barnalögum. Ber hér efnislega að sama brunni hvert sem orðalagið er. Fer yfirlit yfir þetta hér á eftir:
1. Þarfir barns.
Það er einkum notað í sambandi við fjármálefni, sbr. 9., 10. og 18. gr.
2. Hagur og þarfir barns.
29. gr. 1. og 2. mgr., 33. gr. 4. mgr., 35. gr. 1. mgr. og 37. gr. 2. mgr.
3. Hvað barni er fyrir bestu.
31. gr., 34. gr. 2. mgr., 35. gr. 3. mgr., 36. gr., 37. gr. 3. og 5. mgr.
B.
Réttur barnsins.
Öll undirstaða barnalaga, nr. 9/1981, er sú, að vernda eigi og virða rétt barnsins og tekur lagatextinn mið af þessu í ríkara mæli en barnalög í grannlöndum. Foreldraskyldur og réttur barnsins eru samhverf réttaratriði og vissulega hafa foreldrar rétt, þ.e. heimild, til að fjalla um málefni barnsins, þótt skyldan sé jafnaðarlega samofin réttinum og sé þyngri á metunum. Sifjalaganefnd telur, að þetta orðalag í barnalögum skipti miklu máli til rétts skilnings á stöðu barnsins að lögum, t.d. um forsjá og umgengnisrétt, og telur mikilvægt að þessu orðalagi sé haldið.
C.
Jafnrétti.
Í 1. gr. 2. mgr. frumvarpsins er svofellt ákvæði: „Réttarstaða barns er í hvívetna hin sama nema lög mæli annan veg.“ Þessi mikilvæga jafnstöðuregla var lögfest með barnalögum 1981. Samkvæmt þeim lögum eru börn sambúðarforeldra jafnsett börnum giftra foreldra. Í þessu frumvarpi er gengið lengra, þar sem lagt er til, að hugtökunum skilgetið barn og óskilgetið verði varpað fyrir róða og réttarstöðu barna lýst án þess að byggja á þeim grunnhugtökum.
IV.
Tölfræðilegar upplýsingar.
Nokkrar tölfræðiupplýsingar um börn og fjölskyldur.
Tölfræðigögn veita ýmsa fræðslu um börn og fjölskyldur er gildi hefur að gaumgæfa þegar barnalög eru úr garði gerð. Til grundvallar töflum þeim, er hér fara á eftir, eru prentaðar skýrslur Hagstofu Íslands.
A. Barnsfæðingar og fjöldi óskilgetinna barna hér á landi.
Árlegur fjöldi | Á 1.000 íbúa | Óskilgetin börn (%) | Þar af börn sambúðarforeldra |
|
1961–65 | 4.721 | 25,4 | 25,7 | 13,4 |
1966–70 | 4.313 | 21,5 | 29,6 | 11,5 |
1971–75 | 4.442 | 20,9 | 32,8 | 12,0 |
1976–80 | 4.290 | 19,2 | 36,8 | 19,5 |
1981 | 4.345 | 18,8 | 41,2 | 25,5 |
1982 | 4.337 | 18,5 | 44,6 | 28,0 |
1983 | 4.371 | 18,4 | 45,0 | 28,8 |
1984 | 4.113 | 17,2 | 47,1 | 32,1 |
1985 | 3.856 | 16,0 | 48,0 | 32,2 |
1986 | 3.881 | 16,0 | 50,8 | 41,8 |
1987 | 4.193 | 17,0 | 50,1 | 42,1 |
1988 | 4.673 | 18,7 | 52,0 | 42,9 |
1989 | 4.560 | 18,0 | 52,9 | 43,0 |
Barnsfæðingum hefur fækkað á tímabilinu 1961–1989 úr 25,4 á 1.000 íbúa í 18,0. Hlut
B. Hundraðstala óskilgetinna barna
á Norðurlöndum 1976–1988.
Danmörk | Grænland | Færeyjar | Finnland | Noregur | Svíþjóð | Ísland | |
1976–80 | 28,2 | 60,7 | 28,6 | 11,7 | 12,4 | 36,2 | 36,7 |
1981 | 35,7 | 65,4 | 30,8 | 13,3 | 16,1 | 41,2 | 41,2 |
1982 | 38,3 | 64,5 | 34,7 | 13,6 | 17,6 | 42,0 | 44,6 |
1983 | 40,6 | 66,8 | 32,9 | 14,0 | 19,3 | 43,6 | 45,0 |
1984 | 41,9 | 67,7 | 34,4 | 15,1 | 21,3 | 44,6 | 47,1 |
1985 | 43,0 | 71,2 | 35,4 | 16,4 | 20,0 | 46,4 | 48,0 |
1986 | 43,9 | 73,2 | 40,0 | 18,0 | 27,9 | 48,4 | 50,8 |
1987 | 44,5 | 70,6 | 36,7 | 19,2 | 30,9 | 49,9 | 50,1 |
1988 | 44,7 | 72,5 | 41,9 | 33,7 | 50,9 | 52,0 | |
1989 | 36,4 | 51,8 | 52,9 |
Þessi tala er langhæst í Grænlandi, en síðan koma Ísland, Svíþjóð og Danmörk í þessari röð.
C. Fjöldi ættleiðinga á Íslandi.
1961–65 | 74 | 1984 | 39 | ||
1966–70 | 72 | 1985 | 91 | ||
1971–75 | 76 | 1986 | 85 | ||
1976–80 | 67 | 1987 | 37 | ||
1981 | 63 | 1988 | 36 | ||
1982 | 87 | 1989 | 54 | ||
1983 | 87 | 1990 | 32 |
Ættleiðingum hefur fækkað hér á landi hin síðari ár. Miklu meira kveður að ættleiðingum erlendra barna en var á árum áður (1982 voru þau 43 eða helmingur ættleiddra barna, en 1983 voru þau 31, 1984 6, 1985 43, 1986 49, 1987 12, 1988 6, 1989 24), en úr þeim hefur þó dregið upp á síðkastið.
D. Börn í hjónaböndum, sem lýkur fyrir skilnað (hundraðstölur).
Miðað er við árið 1989: | |
Barnlaus hjón
|
26,9 |
1 barn
|
34,3 |
2 börn
|
28,1 |
3 börn
|
9,0 |
4 börn eða fleiri
|
1,7 |
Hlutfallstala barnlausra hjónabanda hefur verið sveiflukennd. Árlegt meðaltal barna frá
E. Framfærsla (forsjá) barna fráskilinna foreldra
(árlegar hundraðstölur).
1976–80 | 1985 | 1986 | 1987 | 1988 | 1989 | |
Hjá móður | 91,2 | 87,2 | 89,6 | 88,5 | 90,4 | 87,4 |
Hjá föður | 8,8 | 12,1 | 10,4 | 11,5 | 9,6 | 12,2 |
Hjá öðrum | 0,8 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,4 |
Langtíðast er að móðir fái forsjá barns.
Vera má, að í reynd geti verið í ýmsum tilvikum um sameiginlega forsjá að ræða samkvæmt því er foreldrar verða ásáttir um.
F. Fjöldi ósjálfráða barna og ungmenna í árslok 1989.
Börn innan 15 ára
|
63.446 |
15 ára árgangur
|
4.081 |
Alls
|
67.527 |
Sjálfráða ungmenni, en ófjárráða.
16 ára árgangur
|
4.436 |
17 ára árgangur
|
4.526 |
Alls
|
8.962 |
Ófjárráða börn og ungmenni eru því samtals 76.489.
Barnalög taka fyrst og fremst til ósjálfráða barna, en þau ná einnig til ungmenna allt til 18 ára aldurs, sbr. framfærslureglur, og í tilteknu sambandi til ungmenna allt til 20 ára aldurs, sbr. 17. gr. barnalaga og 13. gr. frumvarpsins.
G. Fóstureyðingar hér á landi 1971–1990.
Fjöldi alls (þar á meðal árleg meðaltöl) |
Fjöldi á 100 lifandi fæddra barna | |
1971–75 | 203 | 4,6 |
1976–80 | 472 | 11,0 |
1981–85 | 670 | 16,0 |
1986 | 685 | 17,7 |
1987 | 695 | 16,6 |
1988 | 673 | 14,4 |
1989 | 670 | 14,7 |
Fóstureyðingum fór stórfjölgandi eftir 1975, en fer nokkuð fækkandi hin allra síðustu ár. Fóstureyðingar námu 14,7% af tölu lifandi fæddra barna árið 1989 og yrði sú tala nálega hin sama, þótt miðað væri við fæðingar í heild sinni.
V.
Samningur Sameinuðu þjóðanna frá 1989 um réttindi barna.
Samningurinn hefur verið undirritaður af hálfu Íslands og hefur sifjalaganefnd haft hlið
Með 2. gr. samningsins skuldbinda aðildarríki sig til að tryggja börnum þau réttindi, sem samningurinn kveður á um án mismununar af nokkru tagi, t.d. vegna félagslegrar stöðu, ætt
Í 3. gr. samningsins er kveðið á um, að það sem barni er fyrir bestu skuli ávallt hafa for
Samkvæmt 5. gr. samningsins skuli aðildarríki virða réttindi og skyldur foreldra til að veita barni leiðsögn og handleiðslu í samræmi við þroska þess og er skilgreining frumvarpsins á inn
Samkvæmt 9. gr. 1. tölul. samningsins skuli aðildarríki tryggja, að barn sé ekki skilið frá foreldrum sínum gegn vilja þeirra, nema samkvæmt ákvörðun lögbærs stjórnvalds, enda sé sú ákvörðun háð endurmati dómstóla. Ákvæðið getur náð yfir úrlausnir um deilur foreldra um forsjá. Eins og áður hefur komið fram, er í frumvarpinu mörkuð sú stefna að beina deilum for
Í samningnum, sbr. 9. gr. 3. tölul., er ákvæði um rétt barns til að viðhalda tengslum við for
Í frumvarpinu er börnum tryggður séstakur réttur til að tjá sig, þegar foreldrar deila um for
Samkvæmt 18. gr. samningsins skulu aðildarríki gera það sem í þeirra valdi stendur til að tryggja að sú meginregla sé virt, að báðir foreldrar beri sameiginlega ábyrgð á að ala upp barn og koma því til þroska. Samkvæmt núgildandi barnalögum er foreldrum ekki heimilt að semja um sameiginlega forsjá eftir skilnað eða samvistaslit. Telja verður að það geti stangast á við þetta ákvæði samningsins og að ákvæði frumvarpsins um sameiginlega forsjá færi íslenska löggjöf nær samningnum hvað þetta varðar.
Ákvæði frumvarpsins um framfærsluskyldu foreldra eru í samræmi við hliðstæð ákvæði í 27. gr. samningsins.
Athugasemdir við einstaka kafla og greinar frumvarpsins.
Um I. kafla.
Þessi kafli er ein grein, 1. gr., og afmarkar hún gildissvið laganna. Í 1. gr. frumvarpsins er sleppt 1. gr. 3. mgr. barnalaga, nr. 9/1981, en í því felst ekki efnisbreyting. Um fósturbörn er m.a. vísað til 9. og 29. gr. frumvarpsins og um stjúpbörn til 9., 29., 30. og 31. gr.
Lög um vernd barna og ungmenna eru um margt af sömu rót runnin sem barnalög. Grunn
Sifjalaganefnd telur þörf á, að lögskrá fyllri reglur en nú eru í löggjöfinni um fósturbörn og fósturforeldra, en vegna fyrirhugaðra breytinga á barnaverndarlögum, hefur nefndin ekki að svo stöddu lagt fram tillögur þar að lútandi, enda þarf að gæta vel að tengslum barnalaga og barnaverndarlaga hvað þetta snertir.
Um II. kafla.
A.
Í greinargerð með frumvarpi til barnalaga frá 1981 er þess getið, að semjendur frumvarps
Ýmis ákvæði barnalaga fólu þó í sér breytingu á fyrri reglum um þetta efni.
1. Barnalögin breyttu reglum um faðerni barna að því er tekur til barna sambúðarfólks, sbr. 8. gr. 2. og 3. mgr. Jókst þannig til mikilla muna fjöldi þeirra barna sem feðruð eru með brýnu lagaákvæði án þess að þörf sé á sérstökum feðrunaraðgerðum, faðernisviðurkenn
2. Ákvæði IV. kafla barnalaga um framfærslu barna fjalla samfellt um öll börn og gera ekki mun á skilgetnum börnum og óskilgetnum.
3. Í 1. gr. 2. mgr. barnalaga var lögfest það mikilvæga ákvæði, að réttarstaða barna væri í hvívetna hin sama nema lög kvæðu annan veg á. Í þessu fólst bæði lögskýringarregla og eins stefnumið fyrir löggjöf og lagasetningu almennt.
4. Í forsjárreglum VIII. kafla barnalaga er að vísu gerður munur á forsjá eftir því hvort barn er skilgetið eða óskilgetið, en börn sambúðarfólks hlíta sömu reglum og skilgetin börn. Þetta varðar þó aðeins hverjir séu forsjáraðilar, en inntak forsjár og foreldraskyldur horfa lagalega við á sama hátt um öll börn.
5. Feðrunarreglur eru hins vegar mismunandi eftir því hvort móðir barns er gift eða í sambúð, þegar barn fæðist, eða giftist síðar eða stofnar til sambúðar við lýstan barnsföður, eða hins vegar að hvorugu þessu sé til að dreifa, sbr. II., III. og IX. kafla, og mismuninn á barnsfaðernismáli og vefengingarmáli.
B.
Réttarþróun hér á landi og annars staðar á Norðurlöndunum hefur æ meir færst í þá átt að draga úr mismuninum á skilgetnum börnum og óskilgetnum. Raunar má segja, að barnalögin íslensku hafi myndað þriðja flokkinn, börn sambúðarforeldra. Hin gamalgróna tvígreining er því ekki lengur fullnægjandi lagalegt greinimark. Réttarstaða barna samkvæmt barnalögum veltur ekki gagngert á því hvort barn er skilgetið eða óskilgetið heldur miklu fremur á því hvort barn sé feðrað eða ekki. Þessi hugtök gegna því takmörkuðu hlutverki svo sem nú er komið þróun á vettvangi barnaréttar. Naumast verður hjá því komist að feðrunarreglur verði aðrar um börn giftra foreldra og sambúðarforeldra en annarra foreldra. Unnt er að skrá þær reglur án þess að nota hugtökin skilgetin börn og óskilgetin. Sama er að sínu leyti um forsjárreglur.
Hugtökin skilgetin (skírgetin) börn og óskilgetin (óskírgetin) eru forn í íslensku lagamáli. Þeim tengjast lagaviðhorf og lagareglur liðins tíma. Afnám þeirra í barnalögum áréttar þá fé
C.
Af þeim ástæðum er nú hafa verið greindar er hér lagt til, að hugtökin skilgetin börn og óskilgetin börn verði eigi lögð til grundvallar í ákvæðum barnalaga. Þar sem hugtök þessi eru notuð í öðrum lögum verða þau samkvæmt lögskýringarviðhorfum skýrð með sama hætti og var er viðkomandi lög voru sett, þar á meðal með hliðsjón af 2. og 7. gr. barnalaga 1981.
Faðerni barns ákvarðast ýmist af beinum lagaákvæðum án sérstakrar yfirlýsingar föður eða á hinn veg með viðurkenningu hans eða dómi. Grundvöllur beins lagaákvæðis er ýmist samkvæmt barnalögum hjúskapur foreldra, sbr. 2. gr., eða óvígð sambúð þeirra, sbr. 8. gr. Hér er við hlutlægt greinimark að styðjast að því er varðar hjúskap og óvígða sambúð.
Ef þessu er ekki til að dreifa skortir þá vísbendingu sem hjúskapur eða óvígð sambúð veita almennt um faðerni barnsins og verður þá að koma til feðrunaraðgerða. Barn verður þá sam
Frumvarpið er einnig reist á þessum grunni, sbr. 2. gr. þess annars vegar, sem miðar feðr
Um 2. gr.
Greinin geymir feðrunarreglur um börn giftra foreldra og foreldra sem í sambúð eru. Fjall
2. gr. 1. mgr. 1. málsl. er hliðstæð 2. gr. 1. mgr. og 3. gr. laganna, en 2. mgr. er sama efnis og 2. gr. 2. mgr. Er þar miðað við hjúskap foreldra sem lögmæltan grundvöll að faðerni barns.
Í 2. gr. 1. mgr. 2. málsl. er það nýmæli, að feðrunarregla 1. málsl. á ekki við um foreldra sem skildir voru að borði og sæng á getnaðartíma barnsins. Feðrunarregla upphafsákvæðis 2. gr. byggist á löglíkum, en úr þeim líkum dregur, ef komið hefur til skilnaðar þegar barn var getið. Þegar svona hagar til verður barn feðrað samkvæmt almennum ákvæðum í 4.–6. gr. frumvarpsins. Ákvæðið er bundið við að formlegur skilnaður að borði og sæng sé fenginn og á ekki við, þótt hjón hafi slitið samvistir þegar barn var getið.
Samkvæmt 3. mgr. er maður sem bjó með móður á þeim tíma er barn fæddist talinn faðir þess, enda hafi hún lýst hann föður barnsins. Feðrunarregla 1. mgr. á hér efnislega við, og um vefengingu á faðerni fer skv. 52. gr. Þetta er breyting frá því sem greinir í 8. gr. 2. og 3. mgr. barnalaga, en samkvæmt þeim ákvæðum jafngildir sambúðin á þessu tímamarki faðernisviður
Um óvígða sambúð er áskilið, að hennar sé getið í þjóðskrá eða ótvíræð gögn séu að öðru leyti um, að foreldrar búi saman. Þetta greinimark 8. gr. barnalaga hefur ekki valdið vand
Ekki þykir þörf á ákvæði 2. gr. 3. mgr. barnalaga um að ógilding hjúskapar raski ekki rétt
Um 3. gr.
Þess er getið í almennu athugasemdunum, að umboð sifjalaganefndar tók ekki til að semja frumvarp til laga um tæknifrjóvgun. Nefndin taldi þó brýna nauðsyn bera til þess nú þegar að kveða svo á í lögum, að barn sem getið er með tæknifrjóvgun á eiginkonu manns með sam
Um 4. gr.
Greinin er eins konar inngangsákvæði að þeim reglum um feðrun barna sem greinir í 5. og 6. gr. og á að gegna leiðsöguhlutverki. Í fyrirsögn kemur fram, að hér er talað um börn sem 2. gr og 3. gr. taka ekki til og eru ákvæði 5. og 6. gr. einskorðuð við þau.
Um 5. gr.
1. og 2. mgr. er sama efnis og 8. gr. 1. mgr. barnalaga, en 3. og 4. mgr. samsvara 9. gr. lag
Í 8. gr. barnalaga er greint milli faðernisviðurkenningar fyrir presti eða valdsmanni annars vegar og hins vegar yfirlýsingar um þetta efni endranær. Í síðara tilviki er áskilið, að viður
Æskilegt er, að menn njóti leiðbeininga um réttaráhrif faðernisviðurkenningar sem fram fer fyrir presti eða sýslumanni. Í því sambandi kemur til greina, að dómsmálaráðuneyti mæli svo fyrir, að sérstök eyðublöð verði notuð við þessar yfirlýsingar. Ekki þykir þörf á sérstöku ákvæði í lagatexta um það efni.
Löggerningur þessi er mjög mikilvægur og miklu skiptir, að réttilega sé frá honum gengið og hann tryggilega varðveittur. Breyting sú sem hér er lögð til er í samræmi við norrænu barnalögin.
Um dómsvald til ógildingar faðernisviðurkenningar er ákvæði í 53. gr. frumvarpsins. Tekur hún að efni til m.a. til þess, er yfirlýsing er haldin annmörkum þeim, er greinir í 10. gr. barna
Um 6. gr.
Greinin er óbreytt 11. gr. barnalaga.
Um 7. gr.
Greinin samsvarar 48. gr. barnalaga, en betur þykir fara á að skipa henni í II. kafla frum
Í 2. málsl. felst m.a., að ekki má skrá mann föður barns, nema lögmælt viðurkenning hans liggi fyrir eða önnur úrlausn um faðerni. Er því óheimilt að skrá mann föður barns samkvæmt einhliða skýrslu barnsmóður. Er að slíku fundið í ýmsum dómum Hæstaréttar, sbr. t.d. dóma
Benda má hér einnig á hrd. 1968:422, þar sem stúlka var skráð dóttir stjúpföður síns, en slíkt stóðst ekki þar sem móðirin ól barnið áður en slitið var hjúskap hennar og fyrri eigin
Örugg skráning á þeim atriðum, er greinir í ákvæðinu er mikilvæg, m.a. vegna ákvörðunar á faðerni síðar meir.
Um 8. gr.
Í 12. gr. barnalaga eru ákvæði um úrslit barnsfaðernismáls og m.a. mat á sönnunargögnum. Heppilegra þykir að skipa því ákvæði í VII. kafla, þar sem fjallað er um réttarfar í þessum málum, sbr. 50. gr. Hér er því eingöngu vísað til VII. kafla A um dómsmál til feðrunar barns.
Í 4.–6. gr. barnalaga eru ákvæði um vefengingarmál. Heppilegra þykir, að þau ákvæði séu í VII. kafla B frumvarpsins sem fjallar um réttarfar í slíkum málum. Í 8. gr. frumvarpsins er samkvæmt þessu eingöngu vísað til VII. kafla B um dómsmál þessi.
Um III. kafla.
Samkvæmt IV. kafla barnalaga fjallar valdsmaður um málefni er þar greinir. Þessu er breytt í ákvæðum III. kafla frumvarpsins og víðar, og kemur sýslumaður í stað valdsmanns. Er hér miðað við skipulag laga nr. 92/1989, um aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds í héraði, enda er gert ráð fyrir því í 76. gr. þessa frumvarps, að lögin, ef samþykkt verða, taki gildi 1. júlí 1992, svo sem einnig er um lög nr. 92/1989.
Í þessum kafla og víðar í frumvarpinu eru tilvitnanir til laga almenns efnis, sbr. t.d. al
Um 9. gr.
1. og 2. mgr. eru óbreyttar 1. og 2. mgr. 14. gr. barnalaga.
Í 3. mgr. er breyting á því er varðar skyldu fósturforeldra til að framfæra fósturbarn. Er framfærsluskylda lögð á fósturforeldra. Vafalaust telja þeir sem taka að sér barn til umönnun
Um 10. gr.
Greinin er að mestu sama efnis og 15. gr. barnalaga.
Í 1. mgr. 2. málsl. er lagt til, að settar verði skorður við því, hversu langt aftur í tímann framlög samkvæmt upphafsákvæði greinarinnar verði ákvörðuð. Er mikilvægt að stuðla að því, að kröfur um framfærslueyri komi fram hið fyrsta. Þykir eitt ár hæfilegur tími einkum vegna hagsmuna hins framfærsluskylda.
Um 11. gr.
Greinin er óbreytt 16. gr. barnalaga. nema hér er lagt til, að orðinu „nafnnúmer“ verði breytt í „kennitölu“ í samræmi við hið nýja kerfi Hagstofu Íslands um tölugreiningu manna.
Enn fremur fellur 16. gr. 3. mgr. niður, sbr. 74. gr. frv.
Um 12. gr.
Sú grein heimilar sýslumanni samkvæmt kröfu rétts aðila að kveða upp bráðabirgðaúr
Bráðabirgðaúrskurður skv. 12. gr. gildir uns endanlegur úrskurður er kveðinn upp á hendur hinu meðlagsskylda foreldri. Gengið er út frá því, að forsjárforeldri setji fram kröfu á hendur hinu meðlagsskylda foreldri áður eða samtímis því, að krafa er uppi höfð samkvæmt þessari grein og að hún sé að efni til miðuð við sama upphafstíma.
Um 13. gr.
Greinin samsvarar 17. gr. barnalaga. Sú breyting er gerð á ákvæðinu, að í lok 1. mgr. er vísað til tímamarka skv. 10. gr. 1. mgr. 2. málsl.
Vafi hefur leikið á um það, hver eigi aðild að kröfugerð skv. 17. gr. 1. mgr. barnalaga að því er varðar framlög til menntunar eða starfsþjálfunar. Ætlunin var, að ungmenni það, sem í hlut ætti gerði kröfuna, og er hér lagt til, að þetta verði lögfest. Ef unglingurinn er sviptur fjárræði, gerir lögráðamaður kröfuna. Kröfu gagnvart Tryggingastofnun getur viðkomandi ungmenni haft uppi, svo sem lagt er til í 26. gr. 2. mgr. frumvarpsins.
Um 14. og 15. gr.
Greinarnar eru efnislegar óbreyttar 18. og 19. gr. barnalaga.
Lokaákvæði 15. gr. á einkum við greiðslu vegna þjónustu er tekur yfir alllangan tíma, svo sem tannréttingar, en gert er ráð fyrir, að því verði þó einungis beitt í undantekningartilvikum.
Um 16. gr.
Greinin er efnislega óbreytt 20. gr. barnalaga, nema lagt er til, að í 2. mgr. verði fellt niður ákvæði um hve langt aftur í tímann breyta megi ákvörðun um eindagaðan framfærslueyri. Á sýslumaður að meta það. Er um að ræða þrengri heimild til að breyta ákvörðun en skv. 20. gr. 2. mgr. barnalaga. Aðilar að kröfu samkvæmt þessari grein eru meðlagsgreiðandi og meðlags
Um 17. gr.
Greinin er efnislega óbreytt 21. gr. barnalaga.
Um 18. gr.
Greinin samsvarar 22. gr. barnalaga.
Hér er lagt til, að sömu takmarkanir verði lögmæltar um kröfu samkvæmt þessu ákvæði sem skv. 2. mgr. 16. gr. Aðilar samnings geta sett fram kröfu samkvæmt þessari grein.
Um 19. gr.
Greinin er hliðstæð 23. gr. barnalaga.
1. mgr. er óbreytt 23. gr. 1. mgr.
Samkvæmt 2. mgr. er meginreglan sú, að sá sem hefur forsjá barns getur krafist þess, að framfærslueyrir sé ákveðinn og innheimtur, enda standi hann straum af útgjöldum vegna fram
Um 20. gr.
Greinin fjallar um staðfestingu samkomulags foreldra um framfærslueyri með börnum við skilnað, og getur þá ýmist sýslumaður eða dómstóll staðfest samkomulagið. Ef dómstóll fjall
Um IV. kafla.
Ákvæði þessa kafla, 21.–23. gr., eru efnislega óbreyttar 25.–27. gr. barnalaga.
Um V. kafla.
Ákvæði þessa kafla, 24.–28. gr., eru að mestu óbreyttar 28.–32. gr. barnalaga.
Um 24. gr.
Greinin samsvarar 28. gr. barnalaga.
Hér er lagt til, að úrskurðuð framlög skv. 13. gr. frumvarpsins verði fjárnámskræf, svo sem er um ýmis önnur úrskurðuð framlög samkvæmt barnalögum. Er það nýmæli.
Um 25. gr.
Í 29. gr. barnalaga er allvíða vísað til einstakra ákvæða í lögum um almannatryggingar. Hér er hins vegar vísað til laganna í heild sinni, sbr. athugasemd hér fyrr.
2. og 3. málsl. 2. mgr. 29. gr. barnalaga hafa verið felldir niður. Þeir fela í sér tilvísun til almannatryggingalaga og hafa því ekki sjálfstætt gildi.
Breyting er fyrirhuguð á 73. gr. almannatryggingalaga, þannig að barnsmóðir geti fengið meðlag með barni eftir að hún hefur snúið sér til sýslumanns með beiðni um öflun faðernisvið
Ákvæði 3. mgr. 29. gr. var bætt við greinina með lögum nr. 44/1985. Ákvæðið er einskorð
Um 26. gr.
Í 1. mgr. er lagt til, að sams konar breyting verði gerð að því er varðar tilvísun til almanna
Í 2. mgr. er einnig um hið sama að tefla, en þar er enn fremur ákvæði um aðgang að Trygg
Í 3. mgr. er lagt til, að þargreind reglugerð verði sett af heilbrigðis- og tryggingamálaráðu
Um 27. og 28. gr.
Greinarnar eru efnislega óbreyttar 31. og 32. gr. barnalaga.
Svo sem áður greinir, er VII. kafli barnalaga ekki tekinn með í frumvarpið. 41. gr. þess fjallar um sama efni og 33. gr. hans, og að því er 34. gr. hans varðar er vísað til 12. gr. frum
Um VI. kafla.
Í þessum kafla eru fólgnar meginbreytingar frumvarpsins, og vísast um þær til almennra athugasemda í upphafi greinargerðar. Nokkur meginatriði skulu áréttuð:
1. Í fyrsta lagi er að geta ákvæða frumvarpsins um samninga foreldra um sameiginlega forsjá, sbr. 32. gr. 3. mgr. um gifta foreldra eða foreldra sem í sambúð hafa verið og slíta samvistir, og 33. gr. 1. mgr. um samninga ógiftra foreldra sem ekki fara sameiginlega með forsjá barns.
2. Í öðru lagi eru lagðar til breytingar á úrlausnarvaldi í forsjármálum. Eins og áður greinir segir í frumvarpinu, að aðilar geti lagt ágreining annaðhvort fyrir dómstól eða dómsmála
3. Þá er lögð til breyting á úrlausnum um ágreining út af umgengni við barn, þannig að frumúrlausn verði hjá sýslumanni, en aðilar geti skotið úrlausn hans til dómsmálaráðuneytis til fullnaðarákvörðunar. Er þá unnt að fjalla um mál á tveimur stjórnvaldsstigum í stað eins nú. Horfir það til réttaröryggis og auk þess má benda á, að sýslumenn búa oft yfir staðarþekkingu og þekkingu á högum manna sem hér getur komið að haldi. Ekki er unnt að leggja efnislegan ágreining út af þessum málum til dómstóla, nema innan marka 60. gr. stjórnarskrár, og er áður vikið að því.
Um 29. gr.
Greinin er sama efnis og 35. gr. barnalaga og lítið breytt. Í 2. mgr. er nýmæli, þar sem lagt er til, að foreldri, sem fer með forsjá barns, sé skylt að stuðla að því, að barn njóti umgengni við hitt foreldri sitt, nema umgengni sé andstæð hag og þörfum barns að mati stjórnvalds. Samkvæmt 37. gr. 1. mgr. á barn rétt á að njóta umgengni við það foreldri sem hefur ekki for
Um 6. mgr. skal bent á, að hún er óbreytt 35. gr. 6. mgr. barnalaga. Fyllri ákvæða er þörf um fósturbörn og fósturforeldra, en rétt hefur þótt að bíða með breytingartillögur í því efni eft
Um 30. gr.
1. mgr. er sama efnis og 36. gr. 1. mgr. og 37. gr. 1. mgr. barnalaga. Eru forsjárreglur greindar hér samfellt um ósjálfráða börn. Ekki felur þessi málsgrein í sér efnisbreytingar.
2. mgr. samsvarar að nokkru 37. gr. 2. mgr. barnalaga. Mælir hún fyrir um forsjá móður, ef foreldrar barns voru hvorki í hjúskap né bjuggu saman við fæðingu barnsins.
3. mgr. kveður á um forsjá stjúpforeldris og sambúðarforeldris, sbr. 37. gr. 2. mgr. barna
Bent er á, að skv. 33. gr. 1. mgr. geta foreldrar sem ekki fara sameiginlega með forsjá barns, samið um, að forsjá verði sameiginleg. Þá er einnig bent á ákvæði 35. gr. 3. mgr.
Um 31. gr.
Greinin fjallar um skipan forsjár við andlát forsjárforeldris. Þykir gleggra að kveða á um það í sérstakri grein, en um þetta er mælt í ýmsum greinum barnalaga.
1. mgr. á við þá aðstöðu, er foreldrar hafa farið sameiginlega með forsjá barns og annað þeirra andast. Um skipan forsjár eru þá svipuð ákvæði og í 36. gr. 4. mgr. barnalaga. Af ákvæðinu leiðir, að hafi foreldrar samið um sameiginlega forsjá, fer eftirlifandi kynforeldri áfram með forsjána eftir andlátið, en hins vegar ekki eftirlifandi maki eða sambúðaraðili hins látna foreldris.
2. mgr. fjallar um þau tilvik er kynforeldrar hafa ekki farið með sameiginlega forsjá, þegar annað þeirra andast, sbr. hér 36. gr. 4. mgr. barnalaga. Fer þá stjúpforeldri eða sambúðarfor
Í 3. mgr. er kveðið á um forsjárskipan, þegar annað foreldrið andast, sem hefur farið eitt með forsjá barns, sbr. 30. gr. 2. mgr., 32. gr. 1. mgr. og 34. frv. Hér er hvorki stjúpforeldri né sambúðarforeldri til að dreifa, svo sem er skv. 2. mgr. Hverfur þá forsjá til hins foreldrisins (kynforeldrisins), en fela má þó öðrum forsjána, ef ósk kemur fram um það og slíkt verður tal
Í 4. mgr. segir, að um skipan mála skv. 1.–3. mgr. fari eftir 33. gr. um samninga og 34. gr. og 36. gr. um úrlausn ágreiningsmála.
Í 5. mgr. segir að lokum, að verði barn forsjárlaust vegna andláts forsjárforeldris, hverfi forsjá þess til barnaverndarnefndar samkvæmt ákvæðum barnaverndarlaga.
Um 32. gr.
Þessi grein samsvarar 38. gr. 1. og 2. mgr. barnalaga og 47. og 48. gr. laga nr. 60/1972, en felur í sér mörg nýmæli. Telja má, að veigamestu breytingar frumvarpsins séu fólgnar í þessari grein.
Um 1. mgr.
Þegar foreldrar, sem giftir eru, slíta samvistir, getur verið heppilegt að þeir semji um forsjá barna þegar á því stigi. Í 1. mgr. er kveðið á um þetta efni, sbr. hér upphaf 38. gr. barnalaga. Sá samningur verður þó jafnaðarlega til bráðabirgða, þ.e. uns fullnaðarskipun er á gerð. Dæmi eru þess samt, að slík skipan verði viðvarandi og foreldrar leiti ekki eftir formlegum skilnaði. Samningurinn er háður staðfestingu sýslumanns skv. 33. gr. 4. mgr. frumvarpsins. Ef ágrein
Tekið skal fram, að forsjá giftra foreldra sem slíta samvistir, er sameiginleg uns forsjár
Um 2. mgr.
2. mgr. er hliðstæð 38. gr. 2. mgr. barnalaga. Hér er þó svo fyrir mælt, að sú skipan forsjár sem á hefur komist við skilnað að borði og sæng skuli haldast óbreytt við lögskilnað. Breyting getur samt orðið á henni skv. 35. gr. 1. mgr. frv. Meginregla 2. mgr. tekur mið af því, að það sé barni fyrir bestu að stöðugleiki ríki um forsjárskipan þess. Heppilegast sé fyrir það, að eigi sé hróflað við forsjárskipaninni, sem mótuð var við skilnað að borði og sæng, nema að upp
Um 3. mgr.
Hér eru tekin upp nýmæli sem fólgin voru í frumvarpinu 1987 um, að foreldrum verði heim
Sameiginleg forsjá verður ekki viðhöfð skv. 32. gr. 3. mgr., nema foreldrar séu sammála um þá skipan að öllu leyti. Vísast um rök í því efni til almennu greinargerðarinnar um þessa forsjárskipan. Ef foreldrar geta ekki komið sér saman um sameiginlega forsjá og ekki heldur um, að forsjá verði í höndum annars þeirra óskipt, þá verður dómstóll eða dómsmálaráðuneyti að leysa úr ágreiningnum, sbr. 32. gr. 4. mgr. og 34. gr. Ráðuneytið þó því aðeins að foreldrar séu á eitt sátt um það. Við þá úrlausn er aðeins hægt að kveða svo á um, að forsjá verði í hönd
Með sameiginlegri forsjá er foreldrum boðið upp á sérstakan úrkost til viðbótar við þá for