Ferill 22. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
1992. – 1062 ár frá stofnun Alþingis.
116. löggjafarþing. – 22 . mál.
22. Frumvarp til laga
um breytingar á lögum um vinnumarkaðsmál vegna aðildar að samningi um Evrópskt efnahagssvæði.
(Lagt fyrir Alþingi á 116. löggjafarþingi 1992.)
I. KAFLI
Um breytingu á lögum um atvinnuréttindi útlendinga,
nr. 26/1982, með síðari breytingu.
1. gr.
Við 1. gr. laganna bætist ný málsgrein:
Lög þessi eiga ekki við um þá erlendu ríkisborgara sem falla undir reglur um Evrópska efnahagssvæðið.
2. gr.
9. gr. laganna fellur niður.
3. gr.
11. gr. laganna orðast þannig:
Ekki þarf að sækja um atvinnuleyfi fyrir:
II. KAFLI
Um breytingu á lögum um vinnumiðlun, nr. 18/1985.
4. gr.
Við 2. málsl. 4. mgr. a-liðar 11. gr. laganna bætist eftirfarandi: og þá sem falla undir samninginn um Evrópskt efnahagssvæði.
III. KAFLI
Um breytingu á lögum um starfskjör launafólks
og skyldutryggingu lífeyrisréttinda, nr. 55/1980, með síðari breytingum.
5. gr.
1. gr. laganna orðast svo:
Laun og önnur starfskjör, sem aðildarsamtök vinnumarkaðarins semja um, skulu vera lágmarkskjör, óháð kyni, þjóðerni eða ráðningartíma fyrir alla launamenn í viðkomandi starfsgrein á svæði því er samningurinn tekur til. Samningar einstakra launamanna og atvinnurekenda um lakari kjör en hinir almennu kjarasamningar ákveða skulu ógildir.
6. gr.
Í stað 2. málsl. 1. mgr. 5. gr. laganna kemur: Þó má ákveða í reglugerð endurgreiðslur til erlendra ríkisborgara sem flytja úr landi, enda sé slíkt ekki óheimilt samkvæmt milliríkjasamningum sem Ísland er aðili að. Sé það gert skal tilgreint til hvaða ríkisborgara bann við endurgreiðslum tekur. Þá er heimilt að ákveða í reglugerð endurgreiðslur á þeim iðgjöldum sem menn greiða til lífeyrissjóða eftir að þeir hafa náð 75 ára aldri, svo og þeim hluta iðgjalda sem kann að fara fram úr því sem skylt er að greiða samkvæmt lögum eða kjarasamningum.
7. gr.
Lög þessi öðlast gildi um leið og samningurinn um Evrópska efnahagssvæðið öðlast gildi að því er Ísland varðar.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Samkvæmt samningi um Evrópskt efnahagssvæði (EES) munu ríkisborgarar EFTA-ríkja og ríkisborgarar aðildarríkja EB ekki þurfa atvinnuleyfi til að starfa innan EES.
Þeim verður frjálst að dvelja í öðru landi innan EES og leita sér að atvinnu í allt að þrjá mánuði. Fái viðkomandi vinnu innan þess tímabils tryggir EES-samningurinn frelsi til að ráða sig í starfið og þarf ekki atvinnuleyfi og dvalarleyfisskilríki að fást að undangenginni umsókn. Það er því nauðsynlegt að kveða skýrt á um það í lögum um atvinnuréttindi útlendinga hvert er gildissvið þeirra. Enn fremur krefjast 28. gr. EES-samningsins og reglugerð nr. 1612/68, sem lagt er til að lögfest verði með öðru frumvarpi, þessara breytinga sem hér eru lagðar til.
Athugasemdir við einstaka kafla og greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Með breytingu á 1. gr. laganna er kveðið á um það að lögin gilda um alla þá erlendu ríkisborgara sem falla ekki undir Evrópska efnahagssvæðið, sbr. þó ákvæði 11. gr. laganna um þá sem ekki þurfa atvinnuleyfi. Ákvæði EES-samningsins gilda því um þá ríkisborgara aðildarríkja EB og EFTA-ríkja sem starfa hér á landi.
Um 2. gr.
Með lögum um breytingar á lagaákvæðum, er varða fjárfestingar erlendra aðila, nr. 23/1991, var m.a. gerð breyting á 1. mgr. 9. gr. og var hún á þá leið að útlendingur, sem átt hefði lögheimili skemur en eitt ár á Íslandi, skyldi sækja um atvinnurekstrarleyfi til félagsmálaráðuneytisins, en annars til viðskiptaráðuneytisins.
Félagsmálaráðuneyti hefur ekki veitt nein leyfi skv. 9. gr. heldur hafa sjálfstætt starfandi einstaklingar fengið leyfi sín á grundvelli 8. gr. Í ljósi þess að atvinnurekstrarmál lögaðila heyra í reynd undir viðskiptaráðuneyti en sjálfstæð atvinnuleyfi einstaklinga, sem ekki byggja á sérstakri löggildingu, heyra undir félagsmálaráðuneytið, sbr. 8. gr. laga nr. 26/1982, er hér lögð til sú breyting að 9. gr. falli alveg niður. Viðskiptaráðuneytið þarf að gera tilsvarandi breytingu. Með því móti verður ljósara hvert aðilar eiga að sækja sín leyfi eftir því hvort í hlut á einstaklingur eða fyrirtæki.
Um 3. gr.
Með þeirri breytingu á 11. gr. laganna, sem hér er lögð til, eru gömul ákvæði sem lúta að sérstöðu Dana felld niður. Samkvæmt 4. tölul. 11. gr., sem lagt er til að verði felldur niður, þurfti ekki að sækja um atvinnuleyfi fyrir útlendinga er höfðu aðsetur hér á landi er lög nr. 13 31. maí 1927 öðluðust gildi. Þessir einstaklingar verða ekki krafðir um atvinnuleyfi. Með því að fella brott 5. tölul. er sérstakt ákvæði varðandi danska ríkisborgara, sem lög um ráðstafanir í sambandi við Ísland og Danmörku taka til, numið úr gildi. Samningurinn um norrænan vinnumarkað hefur veitt þessum ríkisborgurum, sem og öðrum Norðurlandabúum, atvinnu- og búseturétt frá 1983. 7. tölul. 11. gr. tryggir ríkisborgurum annars staðar á Norðurlöndum að þeir þurfi ekki atvinnuleyfi eftir þriggja ára búsetu á Íslandi. Ákvæði samningsins um norræna vinnumarkaðinn, sjá auglýsingu C nr. 6/1982, sbr. nr. 5/1983, og samningurinn um Evrópska efnahagssvæðið fela það í sér að lögin um atvinnuréttindi útlendinga eiga ekki við um ríkisborgara frá öðrum ríkjum á Norðurlöndum.
Um 4. gr.
Með þessari viðbót er tryggt að þeir sem falla undir samninginn um Evrópskt efnahagssvæði njóti þjónustu vinnumiðlunar áður en þeir hefja störf hér á landi og enn fremur ef þeir verða atvinnulausir. Er þetta í samræmi við ákvæði reglugerðar 1612/68.
Um III. kafla.
Í tengslum við undirbúning lögfestingar á breytingum á lögum vegna samnings um Evrópskt efnahagssvæði hafa lög nr. 55/1980 um starfskjör launafólks m.a. verið athuguð. Niðurstaðan af þeirri athugun er sú að í ljósi þess hversu viðkvæmur íslenskur vinnumarkaður er fyrir innstreymi erlends vinnuafls, og þá sérstaklega erlendra verktaka, væri nauðsynlegt að hafa ákvæði 1. gr. fyllri og skýrari. Þá hefur komið í ljós að ákvæði íslenskra laga um launajafnrétti kynjanna þykja, a.m.k. að dómi þeirra er fjalla um félagsmálasáttmála Evrópu, ekki nógu afdráttarlaus. Efni tilskipana, nr. 76/207/EBE, um framkvæmd meginreglna um jafnan rétt karla og kvenna til vinnu, starfsþjálfunar, stöðuhækkana og starfsaðstæðna, og nr. 75/117/EBE, um samræmingu löggjafar aðildarríkjanna að þeirri meginreglu að konur og karlar hljóti jöfn laun, þarf að vera fyrir hendi í íslenskum lögum og þykir eðlilegra að gera það í lögum er ná til vinnumarkaðarins fremur en í lögum um jafnrétti kynjanna. Samkvæmt samningnum um Evrópskt efnahagssvæði er öll mismunun byggð á þjóðerni óheimil og þykir nauðsynlegt að árétta það í þessum lögum.
Lög nr. 55/1980 gilda um öll störf óháð tímalengd ráðningarsamnings. Slíkt er hins vegar ekki tekið fram beinum orðum í 1. gr. laganna. Í ljósi þess að vinnuafl kann að koma erlendis frá til að inna af hendi verkefni hérlendis um skamma hríð má ætla að tryggara sé að hafa ákvæði í lögum þessa efnis. Kjarasamningar aðila vinnumarkaðarins munu því gilda óháð því hvort ráðningartími er lengri eða skemmri.
Með ofangreindri breytingu er í reynd ekki verið að koma með nein nýmæli heldur verið að undirstrika hvað felst í ákvæðum um lágmarkskjör sem giltu alveg óháð kyni, þjóðerni eða ráðningartíma.
Með ákvæðum 6. gr. er stefnt að því að íslensk löggjöf er fjallar um starfsemi lífeyrissjóða brjóti ekki í bága við almannatryggingareglur þær sem gilda munu á hinu Evrópska efnahagssvæði.
Samkvæmt VI. viðauka samningsins um Evrópska efnahagssvæðið er gert ráð fyrir því að reglugerð EB nr. 1408/71 gildi á hinu Evrópska efnahagssvæði. Samkvæmt 10. gr. reglugerðarinnar ber að líta svo á að þegar endurgreiðsla iðgjalda er háð því skilyrði að sjóðfélagi heyri ekki lengur undir skyldutryggingu samkvæmt löggjöf samningsríkis telst þessu skilyrði ekki fullnægt á meðan hann heyrir undir skyldutryggingu launþega samkvæmt löggjöf annars samningsríkis. Það ber þannig að líta á hið Evrópska efnahagssvæði sem eina heild, sbr. 29. gr. EES-samningsins, og þó svo að hlutaðeigandi flytjist milli landa á það ekki að leiða til þess að hann fái iðgjöld þau, sem hann hefur greitt í lífeyrissjóð, endurgreidd, enda mundi sjóðfélaginn síðar eignast rétt til lífeyris úr viðkomandi lífeyrissjóði með sömu reglum og íslenskir sjóðfélagar.
Í samræmdri reglugerð Sambands almennra lífeyrissjóða er ekki heimild til að endurgreiða erlendum ríkisborgurum, er flytjast af landi brott, greidd iðgjöld. Hins vegar er slík heimild í reglugerðum nokkurra sjóða innan Landssambands lífeyrissjóða, t.d. í reglugerð Lífeyrissjóðs verslunarmanna.
Um 5. gr.
Eins og fram hefur komið í athugasemdum hér á undan er með þessu frumvarpi verið að undirstrika það að kjarasamningar gilda sem lágmarkskjör hvort sem í hlut á karl eða kona, Íslendingur eða erlendur ríkisborgari eða hvort ráðningarsamningur sé til lengri eða skemmri tíma. Að öðru leyti þarfnast greinin ekki skýringa. Hér er stuðst við 28. gr. og 69. gr. samnings um EES og reglugerð 1612/68/EBE.
Um 6. gr.
Ákvæði þessi eru efnislega óbreytt frá núgildandi lagaákvæðum nema hvað lagt er til að ólögmætt verði að endurgreiða iðgjöld ef það telst bannað samkvæmt milliríkjasamningum sem Ísland er aðili að. Ákvæðin munu hafa almennt gildi þannig að þau geta ekki aðeins tekið til ríkisborgara þeirra landa sem tilheyra hinu Evrópska efnahagssvæði heldur einnig ríkisborgara annarra landa sem Ísland hefur eða mun hugsanlega síðar gera milliríkjasamninga við.
Um 7. gr.
Greinin þarfnast ekki skýringa.
