[12:05]
Umhverfisráðherra (Össur Skarphéðinsson) :
Virðulegi forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til laga um dýravernd. Aðdragandi þessa frv. er orðinn æði langur eða hartnær tveir áratugir. Þar sem hann hefur verið rakinn hér í umræðum um svipuð frv. bæði í fyrra og árið þar áður þá hirði ég ekki að rekja hann en vísa um þau mál til þeirra umræðna.
Það frv. sem hér liggur fyrir var endanlega samið af nefnd sem fyrrv. umhvrh. skipaði. Í henni áttu sæti Árni M. Mathiesen alþingismaður, Margrét Haraldsdóttir menntaskólakennari, Páll Hersteinsson, veiðistjóri ríkisins, Sigurður H. Richter dýrafræðingur og Jón Gunnar Ottósson, skrifstofustjóri umhverfisráðuneytisins, sem jafnframt var formaður.
Nefndin skilaði fullbúnu frv. í nóvember 1991 sem var lagt fram á 115. löggjafarþingi en varð hins vegar ekki útrætt þá.
Frv. var síðan endurflutt á 116. löggjafarþingi með nokkrum breytingum en hlaut ekki heldur afgreiðslu og frv., virðulegi forseti, eins og það birtist er að mestu óbreytt frá þessari síðustu útgáfu. Þó þótti ástæða til að bæta við ákvæði um milliríkjasamninga m.a. vegna Evrópusamnings um vernd dýra í landbúnaði sem Ísland gerðist aðili að fyrir skömmu. Það hafa líka verið gerðar örfáar orðalagsbreytingar sem er ekki ástæða að minni hyggju til að rekja hér. Þessu frv. er ætlað að koma í stað gildandi laga um dýravernd sem eru nr. 21/1957. Helstu breytingarnar sem gerðar eru varða stjórn og skipulag dýraverndarmála og eftirlit með framkvæmd laganna.
Í fyrsta lagi er lagt til að í stað þeirrar dýraverndarnefndar sem starfar samkvæmt gildandi lögum komi dýraverndarráð sem tekur til landsins alls.
Í öðru lagi er gert ráð fyrir að settar verði á stofn dýraverndarnefndir í héruðum landsins til að auka og tryggja eftirlit með framkvæmd laganna en á því hefur verið nokkur misbrestur. Þá er opinberum aðilum fengið aukið vald til að grípa til aðgerða vegna illrar meðferðar á dýrum. Auk þessara helstu breytinga eru ýmis ákvæði gildandi laga umorðuð til að gera þau markvissari og hnitmiðaðri. Þá eru einnig mörg ný ákvæði í frv. sem ekki er að finna í gildandi lögum.
Virðulegur forseti. Í 1. gr. þessa frv. er gildissviðið skilgreint en slík skilgreining lá ekki fyrir í núgildandi lögum. Samkvæmt þeirri grein er lagt til að lög um dýravernd taki til allra hryggdýra. Það þykir hins vegar eðlilegt að leggja sérstaka áherslu á þau dýr sem eru í vörslu manna eða umsjá vegna þess hversu erfitt er að láta sum ákvæði frv. ná til villtra hryggdýra eins og t.d. fugla og fiska.
Það hefur verið nokkur ágreiningur um þetta atriði og ýmsir talsmenn dýraverndar hafa viljað ganga enn þá lengra og láta lög um dýravernd ná til allra dýra. Um þetta var mikið rætt í þeirri nefnd sem samdi þetta frv. en að mati meiri hluta hennar var það ekki framkvæmanlegt. Í athugasemd með greininni er lögð mikil áhersla á að þrátt fyrir þessa takmörkun á gildissviði beri öllum augljóslega að fara vel með öll dýr.
3. gr. frv. er sambærileg við 2. gr. gildandi laga en nokkuð ítarlegri. Áhersla er lögð á að aðbúnaður dýra og umhirða þeirra sé fullnægjandi með tilliti til tegundar viðkomandi dýrs sem og aldurs. Það er auðvitað álitamál, virðulegur forseti, hversu nákvæmur lagatextinn þarf að vera þannig að tryggt sé að hann gegni því hlutverki sem honum er ætlað. Í fyrri gerðum frv. sem dýraverndarnefnd samdi hefur textinn verið mun ítarlegri en í þessari gerð sem ég mæli hér fyrir. Þess hefur verið freistað að hafa einstakar greinar frv. stuttar í stað þess að úrskýra efnið í smáatriðum. Áherslan er lögð á að setja almennar reglur í stað þess að tíunda öll hugsanleg dæmi sem upp kunn að koma.
Ég vek athygli á því, virðulegur forseti, að í 4. gr. frv. eru ný ákvæði sem ég tel afar mikilvæg. Þau varða tæknivæddan stórbúskap. Verksmiðjubúskap svokallaður þar sem störf eru vélvædd hefur færst mjög í vöxt hér á landi hin síðari ár. Þetta á helst við um búskap með hænsnfugla, svín, kálfa, loðdýr en einnig fiska. Eftir því sem vélvæðingin er meiri þeim mun meiri hætta er á að virkt eftirlit með líðan einstakra dýra minnki. Vegna þessa þótti sérstaklega mikilvægt að setja bein fyrirmæli í lög um eftirlit með dýrum á verksmiðjubúum. Í 2. mgr. er kveðið sérstaklega á um það að héraðsdýralæknir eða fulltrúi yfirdýralæknis skoði og samþykki vistarverur sem ætlaðar eru dýrum á tæknivæddum stórbúum. Með þessu er skotið brandi fyrir þá gagnrýni sem hefur komið fram á síðustu árum frá dýraverndarsinnum og samtökum sem varða einmitt þessi atriði.
Í 5. gr. er fjallað um þarfir og meðferð búfjár sem gengur úti, er haldið til beitar eða látið liggja við opið að vetrarlagi. Í þeim tilvikum er skylt að hafa á staðnum vistarverur við hæfi, að teknu tilliti til ólíkra þarfa hinna ýmsu tegunda, og áherslan er lögð á að dýrin hafi öruggt og hentugt skjól. Orðalag greinarinnar ber þess merki að þarfir hinna ýmsu dýrategunda eru vitanlega mjög misjafnar. Hugtökin ,,vistarverur`` og ,,öruggt og hentugt skjól`` fela þannig eðlilega í sér mjög ólíkar kröfur eftir dýrategundum.
Það er ekki kveðið á um daglegt eftirlit með dýrum sem eru látin liggja við opið að vetrarlagi eins og var í því frv. sem lagt var fyrir 115. löggjafarþing og var ekki síst tilkomið vegna einstakra þekktra dæma um slæma meðferð á hrossum. Þess í stað er kveðið á um reglubundið eftirlit.
Í 6. gr. er kveðið á um að umhvrh. setji í reglugerð nánari fyrirmæli um aðbúnað dýra og um umhirðu dýra. Slíkar reglur eru settar í samráði við landbrn. samkvæmt lögum um búfjárhald nr. 46/1991.
Í 7. gr. frv., sem er raunar samsvarandi 3. gr. gildandi laga um dýravernd, er fjallað um umgengni við dýr. Þar er skýrt kveðið á um að þeim skal sýna vægð og nærgætni í brúkun og þar er kveðið á um að einungis sé heimilt að nota í keppni dýr sem eru heilbrigð og vel þjálfuð. Þar er einnig að finna það nýmæli að óheimilt er að nota örvandi efni til þess að hafa áhrif á afkastagetu dýra í keppni, en því miður hefur þróunin erlendis verið sú að menn hafa freistast til þess að grípa til slíkra bragða til þess að láta keppnisdýr ná frekari árangri en ella.
Í 9. gr. frv. er að finna nýmæli. Greinin er tilkomin vegna þess hversu algengt það er að skepnur verði fyrir ökutækjum á vegum úti. Þar er tekið fram, virðulegi forseti, að ef dýr verði fyrir ökutæki, þá beri stjórnanda þess skylda til þess að stöðva ökutækið og ganga úr skugga um hversu alvarlegt slysið er. Þetta ákvæði er raunar hliðstætt ákvæði sem er í 1. mgr. 10. gr. umferðarlaga nr. 50/1987.
Í 11. gr. er einnig það nýmæli að sú skylda er lögð á herðar eigenda og umsjónarmanna dýra að þeir geri ráðstafanir til þess að hafa upp á dýrum sem villast eða strjúka frá heimkynnum sínum. Jafnframt er löggæslumönnum heimilt, samkvæmt greininni, að taka þessi dýr í sína vörslu og þar er áréttað að sérreglur um skil á sauðfé samkvæmt lögum um afréttarmál og fjallskil ganga framar þessu ákvæði.
Þar er líka minnt sérstaklega á lög um varnir gegn smitandi búfjársjúkdómum þegar búfé á í hlut.
III. kaflinn, virðulegi forseti, fjallar um sérstakt dýrahald í atvinnuskyni, annað en í landbúnaði. Þar er í 13. gr. kveðið á um að það þurfi sérstakt leyfi til hvers konar ræktunar, verslunar, þjálfunar, tamningar, geymslu og leigu dýra í atvinnuskyni sem ekki fellur undir búfjárhald. Þá þurfi sömuleiðis sérstakt leyfi til að setja á stofn dýragarða, dýrasýningar eða dýrahappdrætti og jafnframt sérstakt leyfi til þess að veiða villt dýr fyrir dýragarða eða önnur söfn lifandi dýra. Þessi grein samsvarar 4. gr. gildandi laga, en er eigi að síður talsvert ítarlegri.
Menn geta velt því fyrir sér hvað felst í hugtakinu ,,dýrahald í atvinnuskyni.`` Hér hefur sú leiðin verið valin að miða við að tekjur af viðkomandi starfsemi nái lágmarki virðisaukaskattslaga, en þessi mörk þurfa að vera skýr svo að það sé hægt að framfylgja lögum. Hér er hugsað til ýmiss konar starfsemi. Þar má nefna ræktun hunda til sölu, tamningu hrossa og er gert ráð fyrir að umhvrh. setji nánari fyrirmæli um leyfisveitingar af þessum toga í sérstakri reglugerð.
IV. kafli frv. er um aðgerðir á dýrum og aflífun. 14. gr. samsvarar í rauninni 10. og 11. gr. gildandi laga, en þar er kveðið á um að dýralæknum einum sé heimilt að framkvæma læknisaðgerðir á dýrum, en þó eru lyfjagjafir undanþegnar þessu ákvæði. Það er jafnframt gert ráð fyrir því, til þess að skýra þetta frekar, að umhvrh. setji nánari fyrirmæli í reglugerð varðandi aðgerðir á dýrum sem framkvæmdar eru án læknisfræðilegra ástæðna.
Í 15. gr. getur umhvrh. samkvæmt frv. sett nánari reglur um það hvernig eigi að standa að aflífun dýra við slátrun.
V. kafli frv. fjallar um veiðar á dýrum. Í honum er aðeins ein grein, 16. gr. Þessi grein er nýmæli. Hún er sett inn í frv. til þess að árétta að ávallt skuli staðið þannig að veiðum á dýrum að þær valdi sem minnstum sársauka og er líka kveðið á um að veiðimönnum sé skylt að gera allt sem í þeirra valdi stendur til þess að aflífa dýr sem þeir hafa veitt áverka. Því miður er of algengt að veiðimenn særi dýr og láti þar við sitja.
Þá er jafnframt minnt þar á lög um vernd, friðun og veiðar dýra en hér er m.a. átt við frv. til laga sem ég mun leggja fram hér á Alþingi á næstunni. Í því frv. eru settar nákvæmar reglur um veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum. Hins vegar vek ég athygli á því, virðulegi forseti, að orðalag greinarinnar er með þeim hætti að það þótti ekki ástæða til að breyta því þótt umrætt frv. um veiðar, vernd og friðun dýra nái ekki fram að ganga á þessu þingi. Það tel ég mikilvægt að komi fram.
Í VI. kafla, í 17. gr., er kveðið á um tilraunir á dýrum. Hér er um afskaplega viðkvæmt mál að ræða sem hefur vakið heiftúðugar deilur erlendis. Það hefur verið fallið frá því, virðulegi forseti, að banna tilraunir með dýr sem þó var kveðið á um í því frv. sem lagt var fyrir 115. löggjafarþingið. Þess í stað er gert ráð fyrir að sérstök nefnd geti veitt leyfi til slíkra tilrauna. Eins og ég sagði, hér er um að ræða sérhæfð og viðkvæm mál sem geta valdið bitrum deilum hér á landi eins og dæmin sýna erlendis og þess vegna tel ég eðlilegt að lögfesta ákvæði þess efnis að nefndin skuli skipuð sérfróðum mönnum. Með þessari breytingu frá eldri gerð frv. er bæði verið að taka tillit til þess að efnislega voru ákvæði greinarinnar ekki í samræmi við núv. stöðu og framkvæmd mála, sem hefur reynst nokkuð vel, né heldur í fullu samræmi við Evrópusamning um vernd dýra, sem tók gildi að því er Ísland varðar árið 1990.
Ég vil vekja á því athygli að þessi grein heimilar einungis tilraunir á lifandi dýrum ef ekki eru þekktar aðrar leiðir til þess að ná sambærilegum árangri.
Í VII. kafla frv. er fjallað um skipan og stjórn dýraverndarmála. Í 18. gr., sem svarar til þeirrar 17. í gildandi lögum, er frá því greint að umhvrh. fari með yfirstjórn allra mála er varða dýravernd. Honum til aðstoðar er hins vegar dýraverndarráð sem hann skipar til fjögurra ára í senn. Í því ráði eiga sæti fimm menn, einn tilnefndur af Búnaðarfélagi Íslands, einn af Hinu íslenska náttúrufræðifélagi, einn af Dýralæknafélagi Íslands og einn af Sambandi dýraverndarfélags Íslands. Umhvrh. er síðan, samkvæmt þessari grein, falið það mikilvæga vald að skipa formann ráðsins.
Dýraverndarráð kemur í stað dýraverndarnefndar sem starfar samkvæmt gildandi lögum og hlutverk þeirra er sambærilegt. Nafnbreytingin er gerð til þess að aðgreina dýraverndarráðið frá dýraverndarnefndum sem áformað er að skipa samkvæmt 19. gr. frv. Þar er kveðið á um að við setningu reglugerða, við leyfisveitingar og við önnur stjórnvaldsfyrirmæli er varða dýravernd skuli ætíð leita eftir tillögum eða umsögnum frá dýraverndarráði. Jafnframt skal ráðið láta dýraverndarnefndum, héraðsdýralæknum, löggæslumönnum, ákæruvaldi og dómstólum í té umsagnir um nýmæli og málefni er varða dýravernd. Kostnaður vegna þessarar starfsemi dýraverndarráðs greiðist úr ríkissjóði.
Í 19. gr., virðulegi forseti, er síðan kveðið á um það að í hverju umdæmi héraðsdómstóls skuli skipa sérstaka dýraverndarnefnd. Umhvrh. er gert að setja í reglugerð nánari fyrirmæli um skipan þessara nefnda og hlutverk. Stofnun slíkra dýraverndarnefnda er nýmæli og meginástæðan fyrir því að þær fylgja umdæmum héraðsdómstóla er að nauðsynlegt er talið að náið samstarf verði með dýraverndarnefndum og dómsvaldi, en það hefur verið töluverður misbrestur á því að lögum um dýravernd hafi verið framfylgt á undanförnum árum.
VIII. kafli frv. fjallar um eftirlit með framkvæmd laganna og viðurlög. 20. gr. frv. svarar í raun til 14. gr. gildandi laga, en þar er m.a. kveðið á um skyldu þeirra sem verða varir við illa meðferð á dýrum að tilkynna það til viðkomandi aðila og í 3. og 4. mgr. eru heimildir til handa dýraverndarnefndum, héraðsdýralæknum og löggæslumönnum að grípa til aðgerða vegna brota á þessum lögum. Og í þeim tveimur greinum sem á eftir koma, 21. og 22. gr., eru ákvæði þess efnis að brot á lögunum varði sektum eða varðhaldi. Jafnframt mun, ef frv. hlýtur hér jákvæða afgreiðslu, verða heimilt með dómi að svipta mann leyfi til að hafa dýr í sinni umsjá hafi viðkomandi gerst sekur um stórfellt eða ítrekað brot á lögunum eða reglum sem settar verða með stoð í þeim.
Virðulegi forseti. Ég hef nú lokið við að fara yfir þetta frv. Ég tel að hér hafi vel tekist til með endurskoðun og gerð tillagna um breytingar á gildandi lögum um dýravernd sem eru löngu orðnar tímabærar. Gildandi lög eru að mörgu leyti úrelt og það er nauðsynlegt að breyta þeim í samræmi við breytt þjóðfélag og breytta tíma. Og það er vert að greina frá því að ráðuneytinu hafa borist tilmæli víða að um að endurskoða lögin og leggja frv. að breyttum lögum fyrir þingið. Má geta þess sérstaklega að 22. kirkjuþingið, sem haldið var í Bústaðakirkju árið 1991, skoraði á umhvrh. að leggja endurskoðað frv. til laga um dýravernd hið fyrsta fyrir þingið.
Það er von mín, virðulegi forseti, að frv. fái hér jákvæðar undirtektir á þinginu og það fái afgreiðslu nægilega fljótt til þess að það geti gengið í gildi snemma á næsta ári.
Ég legg til, virðulegi forseti, að málinu verði vísað til 2. umr. og hv. umhvn.
