Ferill 475. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
122. löggjafarþing 1997–98.
Þskj. 808 – 475. mál.
Frumvarp til laga
um umboðsmann aldraðra.
Flm.: Ólafur Þ. Þórðarson, Guðni Ágústsson.
1. gr.
Með hugtakinu aldraðir er í lögum þessum átt við þá þegna þjóðfélagsins sem komnir eru á eftirlaun.
2. gr.
Kjaradómur ákveður laun og starfskjör umboðsmannsins. Umboðsmanninum er óheimilt að hafa með höndum önnur launuð störf.
3. gr.
Hann skal einkum:
1. hafa frumkvæði að upplýsingaöflun um vilja aldraðra,
2. hafa frumkvæði að stefnumarkandi umræðu í samfélaginu um málefni aldraðra,
3. koma á framfæri tillögum um úrbætur á réttarreglum og tilskipunum stjórnsýsluhafa er varða aldraða,
4. stuðla að því að þjóðréttarsamningar, er varða réttindi og velferð aldraðra og fullgiltir hafa verið af Íslands hálfu, séu virtir,
5. bregðast við telji hann að stjórnsýsluhafar, einstaklingar, félög eða samtök einstaklinga hafi með athöfnum sínum eða athafnaleysi brotið gegn réttindum, þörfum eða hagsmunum aldraðra.
4. gr.
Umboðsmaðurinn tekur mál til meðferðar að eigin frumkvæði eða eftir ábendingum. Hann ákveður hvort ábendingin gefur tilefni til meðferðar af hans hálfu. Umboðsmaðurinn tekur ekki til meðferðar ágreining milli einstaklinga en honum ber að leiðbeina þeim sem til hans leita með slík mál um leiðir sem færar eru innan stjórnsýslunnar og hjá dómstólum.
5. gr.
Umboðsmaðurinn skal einnig, er hann telur nauðsyn bera til, hafa óheftan aðgang að öll-um stofnunum sem vista aldraða eða hafa afskipti af öldruðum á einn eða annan hátt í starf
Komi upp ágreiningur vegna ákvæða 1. og 2. mgr. er umboðsmanninum heimilt að leita atbeina dómstóla. Um málsmeðferð fer eftir reglum einkamálalaga.
6. gr.
Þagnarskylda helst þótt látið sé af starfi.
Að öðru leyti fer um þagnarskyldu umboðsmannsins og starfsmanna hans samkvæmt al
7. gr.
8. gr.
Umboðsmaðurinn skal gefa forsætisráðherra árlega skýrslu um starfsemi sína á liðnu alm
Að öðru leyti er umboðsmaður aldraðra sjálfstæður og óháður fyrirmælum framkvæmdar
Forsætisráðherra setur nánari reglur um starfshætti umboðsmanns aldraðra í reglugerð.
9. gr.
Greinargerð.
Sú staðreynd blasir við að á næstu áratugum mun öldruðum á Íslandi fjölga mjög sem hlutfalli af fólki á vinnumarkaði. Á undanförnum árum hafa orðið miklar umræður um hag aldraðra og með hvaða hætti unnt sé að tryggja öldruðum viðunandi lífskjör þegar starfs
Á undanförnum árum hefur orðið vart misræmis í túlkun ýmissa atriða er varða hagsmuni aldraðra, sérstaklega fjárhagslega hagsmuni, enda eru aldraðir mjög misjafnlega staddir fjár
Í framhaldi af því sem að ofan er rakið hefur að undanförnu verið talsverð umræða um að aldraða skorti talsmann sem njóti virðingar og gæti hagsmuna þeirra gagnvart stjórnvöldum, tryggi að vilji aldraðra komi fram áður en teknar eru ákvarðanir sem varða þá, fylgist með því að þjóðréttarsamningar, lög og stjórnsýslureglur séu í heiðri höfð og bregðist við ef talið er að með athöfnum eða athafnaleysi sé brotið gegn réttindum, þörfum eða hagsmunum aldr
Til þess að koma til móts við þarfir þær sem að ofan er lýst er lagt til í frumvarpi þessu að komið verði á fót embætti umboðsmanns aldraðra til þess að tryggja og bæta hag aldraðra í samfélaginu og reyna að sjá til þess að stefna stjórnvalda í málefnum aldraðra sé í samræmi við vilja þeirra. Um fyrirmynd að þessari skipan má líta til embættis umboðsmanns Alþingis og umboðsmanns barna. Bæði þessi embætti hafa sannað gildi sitt, umboðsmaður Alþingis hefur á þeim áratug sem hann hefur starfað, hlotið fastan sess í þjóðfélaginu, og umboðs
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Í 1. mgr. kemur fram að tilgangur laganna sé að tryggja og bæta hag aldraðra í sam
Í 2. mgr. eru aldraðir skilgreindir svo að um sé að ræða þá þjóðfélagsþegna sem komnir eru á eftirlaun. Þannig er annars vegar vísað til að um sé að ræða íslenska þegna og verður í því efni að miða við skilgreiningar sem eru í öðrum lögum, svo sem um lögheimili og skilyrði almannatryggingakerfisins um bótagreiðslur. Hins vegar er vísað til eftirlaunaaldurs sem er mismunandi, m.a. eftir stéttum og starfsaldri. Rétt þykir að miða við að þeir einstak
Um 2. gr.
Í 1. mgr. er lagt til að umboðsmaður aldraðra verði skipaður til sex ára í senn af forseta Íslands, samkvæmt tillögu forsætisráðherra. Einungis er sett það hæfisskilyrði að umboðs
Í 2. mgr. er kveðið á um að Kjaradómur skuli ákveða laun og starfskjör umboðsmanns og er það í samræmi við þann hátt sem á er hafður varðandi aðra æðstu embættismenn landsins. Jafnframt er til áréttingar kveðið á um að umboðsmanninum sé óheimilt að hafa með höndum önnur launuð störf, enda alls ófært að einstaklingur sem gegnir jafn mikilvægu embætti kunni að vera öðrum háður um fjárhagslega afkomu sína.
Um 3. gr.
Í þessari grein er fjallað um verkefni og starfsskyldur umboðsmannsins. Í 1. mgr. er sett fram sú meginregla að umboðsmaðurinn skuli vinna að því að stjórnsýsluhafar, einstakling
Í 2. mgr. eru talin upp nokkur meginverkefni umboðsmanns aldraðra í fimm töluliðum. Þó að hér sé ekki um tæmandi upptalningu að ræða verður að ætla að meginverkefni umboðs
Í 1. tölul. er lagt til að umboðsmaður hafi frumkvæði að því að afla upplýsinga um vilja aldraðra. Er hér bæði um að ræða að safna saman og greina þær upplýsingar sem fyrir liggja hjá ýmsum aðilum og stofnunum í þjóðfélaginu um vilja aldraðra og stöðu þeirra, en jafn
Í 2. tölul. er sú skylda lögð á herðar umboðsmanns að hafa frumkvæði að stefnumarkandi umræðu í samfélaginu um málefni aldraðra. Umboðsmaður hefur að sjálfsögðu ýmsar leiðir til að uppfylla þessa skyldu, m.a. með því að taka þátt í opinberri umræðu, standa fyrir mál
Í 3. tölul. er áskilið að umboðsmaður komi á framfæri tillögum til úrbóta á réttarreglum og tilskipunum stjórnsýsluhafa er varða aldraða og miðar það að því að leitast við að tryggja að reglur þessar séu ávallt í sem bestu samræmi við hag og vilja aldraðra.
Í 4. tölul. er lagt til að umboðsmaður stuðli að því að virtir séu þjóðréttarsamningar sem Ísland hefur fullgilt og varða réttindi og velferð aldraðra, og Ísland uppfylli þær skyldur sem samningar þessir kveða á um.
Í 5 tölul. er loks kveðið á um að umboðsmaður bregðist við ef hann telur að stjórnsýslu
Um 4. gr.
Samkvæmt 1. mgr. er öllum heimilt að leita til umboðsmanns með erindi. Þannig er ekki gert ráð fyrir að einungis aldraðir eða þeir sem sérstaklega fjalla um mál þeirra geti leitað til umboðsmanns, það er heimilt hverjum einstaklingi, félagi eða stofnun.
Í 2. mgr. er lagt til að umboðsmaður geti hvort sem er tekið mál til meðferðar að fenginni ábendingu eða að eigin frumkvæði en lagt er í hans vald að ákveða hvort ábending gefi tilefni til meðferðar. Þá er áskilið að umboðsmaður taki ekki til meðferðar ágreining milli einstak
Um 5. gr.
Í þessari grein er kveðið á um aðgang umboðsmanns að upplýsingum um málefni einstak
Í 1. og 2. mgr. er kveðið á um víðtækan rétt umboðsmanns til að fá upplýsingar og aðgang að stofnunum sem í einstökum tilvikum kann að ganga lengra en áskilið er samkvæmt almennum reglum. Ákvæðinu er ætlað að tryggja að umboðsmaðurinn geti sinnt starfi sínu, t.d. með því að fá upplýsingar um málefni einstaklinga sem til hans leita og kanna hvort af
Samkvæmt 3. mgr. er umboðsmanni heimilt að leita atbeina dómstóla til að fá afhent gögn sem hann telur nauðsynleg og fer um málsmeðferð eftir ákvæðum laga um meðferð einka
Um 6. gr.
Hér er kveðið á um þagnarskyldu umboðsmanns um atkvik sem honum verða kunn í starfi og leynt eiga að fara vegna lögmætra almanna- eða einkahagsmuna. Áskilið er að þagnar
Í 3. mgr. er kveðið á um að um þagnarskyldu umboðsmanns og starfsmanna hans fari að öðru leyti eftir almennum reglum um ríkisstarfsmenn.
Um 7. gr.
Í þessari grein er fjallað um starfsmannamál embættis umboðsmanns og í samræmi við almennar reglur er lagt til að umboðsmaður ráði starfsmenn auk þess sem honum er heimilt að ráða sérfræðinga til að vinna að einstökum verkefnum. Slík heimild er umboðsmanni nauðsynleg og líkleg til að vera hagkvæm fyrir embættið á tímum aukinnar sérþekkingar.
Um 8. gr.
Í 1. mgr. er lagt til að eftirlit með fjárreiðum embættisins sé á hendi forsætisráðuneytis, auk þess sem ríkisendurskoðun fer að sjálfsögðu með endurskoðun samkvæmt almennum reglum. Þá er áréttuð sú sjálfsagða regla að yfirmaður embættisins, umboðsmaður, beri ábyrgð á að eyðsla sé innan ramma fjárlaga.
Í 2. mgr. er sú skylda lögð á umboðsmann að gefa forsætisráðherra skýrslu árlega um starfsemi sína á liðnu ári og skal prenta hana og birta opinberlega fyrir 1. október ár hvert.
Í 3. mgr. er áskilnaður um sjálfstæði embættis umboðsmanns og að hann skuli, að öðru leyti en um rekstrarþætti, vera óháður fyrirmælum framkvæmdarvalds. Slík regla er óhjá
Samkvæmt 4. mgr. er forsætisráðherra heimilað að setja nánari ákvæði í reglugerð um starfshætti umboðsmanns.
Um 9. gr.
Greinin þarfnast ekki skýringa.