Ferill 678. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
122. löggjafarþing 1997–98.
Þskj. 1171 – 678. mál.
Skýrsla
um ríkisfjármál árið 1997.
(Lögð fyrir Alþingi á 122. löggjafarþingi 1997–98.)
1 Helstu niðurstöður skýrslunnar.
Í skýrslunni eru kynntar niðurstöðutölur um afkomu ríkissjóðs á árinu 1997. Raktir eru helstu þættir efnahagsþróunar á árinu. Jafnframt er fjallað um einstök atriði á tekju-, gjalda- og lánahlið ríkissjóðs. Einnig er fjallað um umsvif annarra opinberra aðila á lánamarkaði. Loks er ítarlegur töfluviðauki með margvíslegum upplýsingum um ríkisfjármál og helstu þjóðhagsstærðir.
. Afgangur á ríkissjóði í fyrsta sinn síðan 1984. Niðurstöðutölur um afkomu ríkissjóðs á árinu 1997 eru athyglisverðar fyrir þá sök að þær sýna að ríkissjóður hefur verið rekinn með afgangi, í fyrsta sinn síðan árið 1984. Afgangurinn nam rúmlega 1.200 milljónum króna, samanborið við rúmlega 100 milljón króna afgang í fjárlögum. Reyndar er afkomu
. Á undanförnum árum hefur afkoma ríkissjóðs batnað verulega. Árið 1991 var ríkissjóður rekinn með halla sem nemur 15 milljörðum króna á núgildandi verðlagi, en árið 1997 varð hins vegar afgangur á rekstri ríkissjóðs (miðað við greiðslugrunn bæði árin).
. Ríkisfjármál treysta efnahagslífið. Batnandi afkoma ríkissjóðs á drjúgan þátt í því að íslenskt efnahagslíf hefur styrkst verulega að undanförnu. Vextir hafa farið lækkandi, atvinnuleysi minnkað, verðlag verið stöðugt og hagvöxtur mikill. Hagvöxtur nam 5% á árinu 1997 og hefur numið að meðaltali 3¾% undanfarin fjögur ár.
. Kaupmáttur heimilanna hefur aukist. Gerð nýrra kjarasamninga, lækkun tekjuskatts og lág verðbólga hafa lagst á eitt til að auka kaupmátt heimilanna, en hann hefur nú aukist ár frá ári frá árinu 1993, eða sem nemur 13½% og spáð er 5½% aukningu til viðbótar á árinu 1998. Samanlagt nemur kaupmáttaraukningin því tæplega 20% frá árinu 1993.
. Aukinn kaupmáttur skilar meiri tekjum í ríkissjóð. Heildartekjur ríkissjóðs námu 132 milljörðum króna, eða 5,8 milljörðum meira en áætlað var í fjárlögum. Þessi tekjuauki stafar fyrst og fremst af meiri umsvifum í efnahagslífinu en ráð var fyrir gert, meðal annars vegna aukins kaupmáttar heimilanna í kjölfar nýrra kjarasamninga, lækkunar tekjuskatts og minna atvinnuleysis. Nær helming tekjuaukans má rekja til meiri launa- og tekjubreytinga en forsendur fjárlaga gerðu ráð fyrir. Auk þess jukust tekjur af vöru
. Hlutfall ríkisútgjalda með lægsta móti. Heildarútgjöld ríkissjóðs námu 130,8 milljörðum króna, eða 4,7 milljörðum meira en í fjárlögum. Þar af stafa 3,5 milljarðar af auknum vaxtaútgjöldum vegna sérstakrar innlausnar spariskírteina. Það sem eftir stendur má einkum rekja til aukinna útgjalda til heilbrigðis- og menntamála. Hlutfall útgjalda af landsframleiðslu var með lægsta móti árinu og hefur þá verið tekið tillit til áhrifa flutn
Afkoma ríkissjóðs 1994-1997
| Í milljónum króna á verðlagi hvers árs |
1994 |
1995 |
1996 |
Fjárlög 1997 |
Útkoma 1997 |
Frávik frá fjárlögum |
| Tekjur | 109.602 | 114.413 | 127.735 | 126.224 | 131.990 | 5.766 |
| Gjöld | 116.986 | 123.344 | 139.730 | 126.100 | 130.753 | 4.653 |
| Rekstrarafkoma | -7.384 | -8.931 | -11.994 | 124 | 1.236 | 1.112 |
| Hlutfall af landsframleiðslu, % | -1,7 | -2,0 | -2,5 | 0,0 | 0,2 | 0,2 |
| Rekstrarafkoma án innlausnar | -7.384 | -8.931 | -1.981 | 124 | 4.724 | 4.600 |
| Hlutfall án vaxtagjalda v/innlausnar | -1,7 | -2,0 | -0,4 | 0,0 | 0,9 | 0,9 |
| Lánveitingar, nettó | -7.387 | -9.659 | -713 | 1.670 | -1.862 | -3.532 |
| Hrein lánsfjárþörf | 14.771 1 | 18.590 1 | 12.707 1 | -1.794 | 627 | 2.420 |
| Hlutfall af landsframleiðslu, % | 3,4 | 4,1 | 2,6 | -0,3 | 0,1 | 0,4 |
| Lántökur nettó | 14.729 | 17.806 | 12.755 | -1.740 | 402 | 2.142 |
| Innlend lántaka-afborganir | 3.568 | 2.192 | 5.485 | - | 6.859 | - |
| Erlend lántaka-afborganir | 11.161 | 15.614 | 7.270 | - | -6.457 | - |
| Greiðsluafkoma | -42 | -784 | 48 | 54 | -225 | -279 |
| 1 Þ.a. endurlán til Húsnæðisstofnunar | 6.550 | 8.000 | 2.300 | 2.640 | 2.600 | -40 |
. Erlendar skuldir ríkissjóðs lækka. Betri rekstrarafkoma ríkissjóðs og minnkandi lánsfjárþörf sköpuðu svigrúm til þess að greiða niður skuldir ríkissjóðs. Þannig lækkuðu erlendar skuldir ríkissjóðs um 4 milljarða króna árið 1997. Ennfremur hefur verðbréfa
. Lánsfjárþörf opinberra aðila minnkar. Bætt afkoma ríkissjóðs á mikinn þátt í því að lánsfjárþörf hins opinbera, þ.e. að viðbættum lántökum opinberra fyrirtækja og sjóða í eigu ríkisins, minnkaði verulega á árinu 1997. Árið 1996 nam lánsfjárþörfin 23,5 millj
. Samanburður við fjárlög 1998. Árið 1997 er afkoma ríkissjóðs í síðasta sinn gerð upp samkvæmt eldri uppgjörsreglum (á svokölluðum greiðslugrunni). Frá og með fjárlaga
2 Framvinda efnahagsmála.
Framvinda efnahagsmála árið 1997 einkenndist helst af miklum vexti í fjárfestingu og einkaneyslu. Þótt fjárfesting í atvinnulífinu væri almennt mikil, risu stóriðjuframkvæmdir hæst. Stækkun álversins í Straumsvík lauk á árinu og byggingarframkvæmdir hófust við álver á Grundartanga. Kaupmáttur heimilanna jókst einnig talsvert á árinu, bæði vegna nýrra kjarasamninga og lækkunar tekjuskatts einstaklinga. Kaupmáttaraukningin kom ekki síst fram í vexti einkaneyslu, bæði almennri neyslu og kaupum á varanlegum neysluvörum eins og bifreiðum og heimilistækjum.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
[ Hagvöxtur á mann ]
Síðustu tíu árin hafa orðið umskipti í íslensku efnahags
2.1 Efnahagsþróun í nágrannaríkjunum
Efnahagur OECD-ríkjanna einkennist af áframhaldandi uppsveiflu eftir erfiðleika á fyrri hluta áratugarins. Á árinu 1996 nam hagvöxtur að meðaltali 2½% og búist er við að hag
Efnahagshorfur í nokkrum OECD-ríkjum
| Afkoma hins opinbera1 |
Verðbólga |
Atvinnuleysi |
Hagvöxtur |
||||||||
| 1997 | 1998 | 1997 | 1998 | 1997 | 1998 | 1997 | 1998 | ||||
| Ísland | -0,1 | 0,1 | 1,8 | 2,7 | 3,9 | 3,6 | 5,0 | 4,6 | |||
| Danmörk | 0,5 | 1,6 | 2,3 | 2,6 | 7,9 | 7,3 | 3,4 | 2,8 | |||
| Finnland | -1,3 | -0,2 | 1,5 | 2,2 | 14,6 | 13,4 | 4,6 | 3,9 | |||
| Noregur | 7,3 | 8,0 | 2,6 | 2,8 | 3,9 | 3,6 | 4,0 | 4,7 | |||
| Svíþjóð | -1,5 | 0,2 | 2,1 | 2,2 | 8,1 | 7,3 | 1,8 | 2,6 | |||
| Norðurlönd, alls | 0,9 | 1,8 | 2,1 | 2,6 | 7,8 | 7,0 | 3,7 | 3,5 | |||
| Bretland | -2,3 | -1,1 | 2,0 | 2,3 | 6,9 | 6,5 | 3,4 | 2,2 | |||
| Frakkland | -3,1 | -3,0 | 1,3 | 1,4 | 12,4 | 12,0 | 2,3 | 2,9 | |||
| Ítalía | -3,0 | -3,0 | 2,2 | 2,4 | 12,3 | 12,2 | 1,3 | 2,1 | |||
| Þýskaland | -3,0 | -2,6 | 2,0 | 1,9 | 11,4 | 11,4 | 2,4 | 3,0 | |||
| Evrópusambandið | -2,7 | -2,3 | 2,0 | 2,1 | 11,3 | 10,9 | 2,6 | 2,8 | |||
| Bandaríkin | 0,0 | 0,1 | 2,1 | 2,0 | 5,0 | 4,7 | 3,8 | 2,7 | |||
| Japan | -2,8 | -2,6 | 1,7 | 1,0 | 3,4 | 3,4 | 0,5 | 1,7 | |||
| Kanada | 0,4 | 1,0 | 1,5 | 1,4 | 9,2 | 8,8 | 3,6 | 3,5 | |||
| OECD-ríkin | -1,4 | -1,1 | 2,0 | 1,9 | 7,3 | 7,0 | 3,0 | 2,9 | |||
Heimild: OECD Economic Outlook, desember 1997, Þjóðhagsstofnun.
Á miðju ári 1997 hófust sviptingar á fjármálamörkuðum Austur-Asíu sem héldu áfram út árið. Þótt áhrif þessa hafi borist til fjármálamarkaða Evrópu og Bandaríkjanna, hafði það ekki mikil áhrif á hagvöxt í OECD-ríkjunum á árinu 1997. Óvissa ríkir hins vegar um áhrif fjármálakreppunnar á efnahag OECD-ríkjanna á árinu 1998 og má jafnvel búast við að nú
2.2 Efnahagsþróun hér á landi
Hagvöxtur. Eftir langvarandi stöðnun tók efnahagsástandið að batna á árinu 1993 og hefur hagvöxtur síðan aukist hröðum skrefum. Búist er við áframhaldandi hagvexti, þótt heldur hægi á honum á næstu árum. Á árinu 1997 er talið að hagvöxtur hafi numið 5%, sem er heldur minni hagvöxtur en á árinu 1996 þegar hann nam 5½%, en er engu að síður einn mesti hagvöxtur sem mældist meðal aðildarríkja OECD.
Þjóðhagsyfirlit
| Milljónir króna | Magnbreytingar, %1 | ||||
| 1997 | 1998 | 1996 | 1997 | 1998 | |
| Einkaneysla | 320.314 | 346.956 | 6,4 | 6,0 | 5,5 |
| Samneysla | 106.540 | 116.175 | 1,0 | 1,5 | 3,0 |
| Fjárfesting | 97.694 | 113.101 | 26,5 | 9,9 | 11,6 |
| Birgðabreytingar | -840 | 0 | -0,7 | 0,0 | 0,0 |
| Þjóðarútgjöld | 523.708 | 576.232 | 7,5 | 5,8 | 6,1 |
| Útflutningur vöru og þjónustu | 190.223 | 198.373 | 9,6 | 5,6 | 3,1 |
| Innflutningur vöru og þjónustu | 186.732 | 202.647 | 16,6 | 8,0 | 7,2 |
| Landsframleiðsla | 527.199 | 571.958 | 5,5 | 5,0 | 4,6 |
| Viðskiptajöfnuður | -8.125 | -16.853 | -1,8 | -1,5 | -2,9 |
Reiknað er með að heldur dragi úr vexti á árinu 1998 og að hagvöxtur nemi 4½%. Á árunum 1996 og 1997 var hagvöxtur aðallega til kominn vegna aukinna þjóðarútgjalda. Á næstu árum má búast við að fjárfesting nái hámarki og að heldur dragi úr neysluaukningu. Á móti kemur aukinn útflutningur vegna meiri framleiðslu stóriðju og annars iðnaðar.
Breytingar frá fjárlögum. Talsverðar breytingar urðu í efnahagslífinu á árinu 1997 frá því fjárlög voru samþykkt í lok árs 1996. Þá var gert ráð fyrir 2½% hagvexti, en nú er gert ráð fyrir að hann hafi verið tvöfalt hærri, eða 5%. Aukninguna má meðal annars rekja til meiri fjárfestingar en búist var við, aðallega vegna stóriðjuframkvæmda. Þannig var gert ráð fyrir 5½% vexti í fjárfestingu í fjárlögum, en nú er gert ráð fyrir að fjárfesting hafi vaxið um nær 10% á árinu 1997. Í fjárlögum var gert ráð fyrir að einkaneysla ykist um 3½% á árinu 1997, en nú er talið að einkaneysla hafi vaxið um 6%. Þessi aukning einkaneyslu endurspeglast einnig í meiri innflutningi en búist var við, en við samþykkt fjárlaga var búist við 5½% aukningu innflutnings, en þess í stað nam aukningin 8% á árinu.
Breytingar helstu þjóðhagsstærða
| Fjárlög 1997 % |
Útkoma 1997 % |
Frávik |
|
| Einkaneysla | 3,5 | 6,0 | 2,5 |
| Þjóðarútgjöld án birgðabreytinga | 3,5 | 5,9 | 2,4 |
| Almennur vöruinnflutningur án olíu | 4,4 | 4,8 | 0,4 |
| Útflutningur vöru og þjónustu | 2,8 | 5,6 | 2,8 |
| Landsframleiðsla | 2,5 | 5,0 | 2,5 |
| Þjóðartekjur | 2,5 | 5,9 | 3,4 |
| Ráðstöfunartekjur á mann | 3,5 | 7,9 | 4,4 |
| Kaupmáttur ráðstöfunartekna | 1,5 | 6,0 | 4,5 |
| Vísitala neysluverðs | 2,0 | 1,8 | -0,2 |
| Atvinnuleysi sem hlutfall af mannafla | 4,0 | 3,9 | -0,1 |
Þessa þróun má að stórum hluta rekja til mun meiri aukningar kaupmáttar ráðstöfunar
Samneysla. Gert er ráð fyrir að samneysluútgjöld ríkis og sveitarfélaga hafi aukist um 1½% á árinu 1997 og vaxi um 3% á árinu 1998. Gætir þar fyrst og fremst áhrifa nýgerðra kjarasamninga við opinbera starfsmenn sem í stórum dráttum eru í samræmi við samninga á almenna markaðnum, en launakostnaður er stærsti hluti samneyslu hins opinbera.
Fjárfesting. Á árunum 1991-1995 dróst fjárfesting saman um nálægt fjórðung á sama tíma og landsframleiðsla jókst um 2%. Á árinu 1996 snerist þessi þróun við þegar fjárfesting jókst um ríflega 25% og hélt sú þróun áfram á árinu 1997, en gert er ráð fyrir að fjárfesting hafi vaxið um 10% á því ári. Á árinu 1998 er gert ráð fyrir áframhaldandi vexti í fjárfestingu eða um 11½%. Á þessum þremur árum hefur fjárfesting því aukist stórum skrefum og verður meiri en hún var við upphaf samdráttartímabilsins árið 1991. Sem hlutfall af landsframleiðslu nemur fjárfesting nú nálægt 20%, en það er nálægt meðaltali fyrir ríki OECD.
Þennan vöxt í fjárfestingu má að miklu leyti rekja til mikilla stóriðjuframkvæmda að undanförnu, stækkunar álvers í Straumsvík, byggingu álvers á Grundartanga og virkjunar
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
[ Þjóðarútgjöld á mann ]
Einkaneysla. Á árunum 1996 og 1997 jókst einka
Velta neysluvörugreina jókst um 6½% að raungildi á árinu 1997. Velta í veitingarekstri jókst um 11½%, á meðan velta í persónulegri þjónustu jókst um 9%. Velta í smásöluverslun jókst minna, eða um 3½%. Einnig jókst innflutningur fólksbifreiða verulega á árinu 1997, eða um 30%.
Launaþróun. Á vordögum 1997 voru undirritaðir samningar við þorra launafólks. Gildistími þessara samninga er lengri en hingað til hefur þekkst, en flestir þeirra eru í gildi fram á árið 2000. Við undirritun samninga hækkuðu laun almennt um 4,7%, 4% hækkun varð í byrjun árs 1998 og 3,5% í ársbyrjun 1999. Þeir samningar sem gilda langt inn á árið 2000 fela einnig í sér 3% hækkun í byrjun þess árs. Þrátt fyrir að þessar launahækkanir séu töluvert háar á alþjóðamælikvarða vegur aukinn stöðugleiki á móti og minni óvissa vegna langs samn
Gerð samninga við opinbera starfsmenn lauk einnig á árinu. Samningarnir kveða flestir á um nýtt launakerfi þar sem vægi sjálfvirkra hækkana, eins og vegna aldurs, er minnkað. Á móti er svigrúm aukið fyrir forstöðumenn ríkisstofnana til að umbuna starfsmönnum eftir frammistöðu í starfi, ábyrgð og/eða breyttu vinnufyrirkomulagi.
Almennar launahækkanir vegna nýgerðra kjarasamninga voru metnar á 6% á árinu 1997. Þannig hækkaði launavísitalan um 5½% frá fyrra ári. Kaupmáttur launa jókst því um 3½% á þessu ári, en meðal annars vegna lækkunar tekjuskatts snemma árs jókst kaupmáttur ráð
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
[ Verðbólga ]
Verðlagsþróun. Verðlag hefur haldist stöðugt þrátt fyrir launahækkanir og auk
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
[ Atvinnuleysi ]
Vinnumarkaður. Störfum hefur fjölgað jafnt og þétt undanfarin ár. Á árinu 1997 fjölgaði störfum um 1,7% og búist er við 1,2% fjölgun starfa á næsta ári. Skráð atvinnuleysi hefur að sama skapi farið lækkandi undan
Framleiðsla og velta atvinnugreina. Þrátt fyrir aukinn þorskafla minnkaði aflaverðmæti á föstu verði um 2% á árinu 1997 þar sem samdráttur í afla annarra tegunda vegur þyngra. Á árinu 1998 er búist við að heildaraflaverðmæti verði 0,7% lægra en á árinu 1997 þrátt fyrir að búist sé við að aflaverðmæti botnfiskafla aukist um 5,9% á föstu verði, þar sem reiknað er með að aflaverðmæti annarra tegunda dragist saman um 9%, aðallega vegna minni loðnu
Framleiðsla áls jókst töluvert á árinu 1997 vegna stækkunar álversins í Straumsvík og er aukningin frá árinu 1996 nálægt 16%. Á árinu 1998 er aukningin metin á tæplega 49%.
Talið er að framleiðsla útflutningsgreina hafi aukist um 1½% á árinu 1997 en reiknað er með töluvert meiri aukningu á árinu 1998, eða tæplega 7½%. Heildarvelta atvinnugreina jókst um 6½% að raungildi á árinu 1997. Aukning mælist í flestum greinum, utan útflutnings
Afkoma atvinnuveganna var góð á árinu 1997 eins og nokkur undanfarin ár. Þó má gera ráð fyrir að hagnaður þeirra fari minnkandi vegna mikilla launahækkana í kjölfar nýgerðra kjarasamninga. Þetta á sérstaklega við um greinar þar sem laun eru almennt lág, þar sem lægstu laun hækkuðu hlutfallslega meira en laun að meðaltali. Einnig hefur hækkun raun
Útflutningur. Á árinu 1997 jókst útflutningur vöru og þjónustu um ríflega 5½%, samanborið við 9½% aukningu á árinu 1996. Vöruútflutningur jókst um tæplega 2%. Töluverður samdráttur varð í útflutningi landbúnaðarafurða á árinu eða ríflega 15%. Á móti vegur mikil aukning í útflutningi afurða stóriðju, eða nálægt 20%. Sérstaklega munar þar um stækkun ál
Innflutningur. Á árinu 1997 jókst innflutningur vöru og þjónustu um 8% sem er töluvert minni vöxtur í innflutningi en mældist á árinu 1996 þegar hann nam 16½%. Vöruinnflutn
Mest bar á innflutningi fólksbifreiða á árinu 1997, en verðmæti innflutnings þeirra jókst um 30% milli ára. Þá jókst innflutningur flutningatækja til atvinnurekstrar annarra en skipa og flugvéla um nálægt 35% á árinu 1997. Innflutningur fjárfestingarvara jókst um nálægt 20% á meðan innflutningur varanlegra neysluvara, eins og heimilistækja ýmiss konar, jókst um 10%.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
[ Viðskiptajöfnuður ]
Viðskiptajöfnuður. Talsverður halli er nú á viðskipt
Á árinu 1997 nam halli á viðskiptum við útlönd 8 milljörðum króna sem er heldur minni halli en á fyrra ári. Afgangur var á vöruskiptajöfnuði nam 250 milljónum króna sem er minni afgangur en á fyrra ári þegar hann nam 1200 milljónum króna. Afgangur var á jöfnuði þjón
Fjármagnsmarkaður. Þróun í peninga- og lánamálum á árinu 1997 var í samræmi við aukin umsvif í efnahagslífinu. Óvissa ríkti í vaxtamálum sem olli vaxtahækkun á fyrri hluta árs þar til lokið var gerð kjarasamninga á vordögum, en þeir stuðluðu að lækkun verðbólgu
Vextir innanlands hafa haldist háir að undanförnu samanborið við önnur lönd og hefur það ýtt undir lántökur fyrirtækja erlendis. Vaxtamunurinn minnkaði þó jafnt og þétt á árinu, sem skýrðist af hækkun vaxta erlendis, eða þar til innlendir vextir hækkuðu í nóvember. Þannig minnkaði vaxtamunur á ríkisbréfum og samsvarandi erlendum bréfum úr 4½% í byrjun árs í tæplega 3% í lok júlí en fór í 3½% undir lok ársins. Þá fóru langtímavextir lækkandi á árinu þótt enn séu þeir hærri en samsvarandi vextir í nágrannaríkjunum.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
[ Erlendar skuldir þjóðarbúsins ]
Erlendar skuldir þjóðarbúsins. Erlendar skuldir þjóðarbúsins voru í hámarki árið 1993 og námu þá tæp
Greiðslubyrði afborgana af erlendum lánum hefur einnig lækkað á undanförnum árum, úr rúmlega 34% af útflutningstekjum árið 1994 í tæplega 20% á árinu 1997 og búist er við að hún fari í 18% af útflutningstekjum á árinu 1998.
Afkoma hins opinbera. Á árinu 1997 er talið að halli á rekstri hins opinbera (ríkis og sveitarfélaga) hafi lækkað úr 1,6% af landsframleiðslu í 0,1%, reiknað á rekstrargrunni og er því sem næst í jafnvægi, sem er besta afkoma síðan árið 1984. Á árinu 1998 er búist við að hið opinbera verði rekið með dálitlum afgangi, eða sem nemur 0,1% af landsframleiðslu.
Gert er ráð fyrir að halli á rekstri sveitarfélaga hafi numið um 1 milljarði króna á árinu 1997. Afkoma sveitarfélaga hefur verið mun betri síðustu ár en árin á undan, en halli á rekstri þeirra nam nær 7 milljörðum króna á árinu 1994. Með flutningi grunnskólans til sveitarfélaga eykst hlutur þeirra í rekstri hins opinbera og nemur nú um fjórðungi.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
[ Skuldir hins opinbera ]
Árangur af auknu aðhaldi og minni hallarekstri hins opinbera sést best á þróun skulda hins opinbera, en þær námu rúmlega 52% af lands
3 Tekjur ríkissjóðs.
Í þessum kafla er fyrst gerð grein fyrir þróun tekna ríkissjóðs árið 1997. Síðan er sérstak
3.1 Útkoman 1997
Samkvæmt niðurstöðutölum fyrir árið 1997 voru innheimtar tekjur ríkissjóðs tæplega 132 milljarðar króna samanborið við 127,7 milljarða króna árið 1996. Það ber að hafa það í huga að með flutningi grunnskólans til sveitarfélaga lækkuðu skatttekjur ríkissjóðs um 6 milljarða króna. Að teknu tilliti til þess hækkuðu tekjur ríkissjóðs um 10 milljarða króna milli ára eða sem nemur 8%. Í fjárlögum ársins 1997 var gert ráð fyrir að tekjurnar yrðu 126,2 milljarðar króna þannig að aukningin frá fjárlögum er tæplega 5,8 milljarðar króna.
Skipting ríkissjóðstekna
| Greiðslugrunnur |
1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útkoma 1997 m.kr. |
Frávik frá fjárlögum m.kr. | Breyting 1996-97 m.kr. |
| Tekjuskattar | 25.564 | 21.325 | 22.900 | 1.575 | -2.664 |
| Einstaklingar | 21.371 | 16.775 | 18.148 | 1.373 | -3.223 |
| Fyrirtæki | 4.193 | 4.550 | 4.752 | 202 | 559 |
| Tryggingagjöld | 13.569 | 14.185 | 14.786 | 601 | 1.217 |
| Eignarskattar | 3.799 | 3.755 | 4.143 | 388 | 344 |
| Skattar á vörur og þjónustu | 76.583 | 78.634 | 81.064 | 2.430 | 4.481 |
| Virðisaukaskattur | 45.692 | 48.550 | 49.720 | 1.170 | 4.028 |
| Innflutnings- og vörugjöld | 10.505 | 9.474 | 10.402 | 928 | -103 |
| Tekjur af sölu áfengis og tóbaks | 7.266 | 7.100 | 6.944 | -156 | -322 |
| Bifreiðagjöld | 9.224 | 9.415 | 9.875 | 460 | 651 |
| Aðrir skattar | 3.896 | 4.095 | 4.123 | 28 | 227 |
| Aðrar tekjur | 8.220 | 8.325 | 9.097 | 772 | 877 |
| Vaxtatekjur | 5.122 | 5.175 | 4.838 | -377 | -284 |
| Arðgreiðslur, sala eigna o.fl. | 3.098 | 3.150 | 4.259 | 1.109 | 1.161 |
| Heildartekjur ríkissjóðs | 127.735 | 126.224 | 131.990 | 5.766 | 4.255 |
| Þar af skatttekjur | 119.515 | 117.899 | 122.893 | 4.994 | 3.378 |
Meginskýringin á auknum tekjum á árinu 1997 felst í meiri umsvifum í efnahagslífinu en gert var ráð fyrir við afgreiðslu fjárlaga. Aukinn kaupmáttur heimilanna í kjölfar kjarasamn
Hér á eftir verður nánar fjallað um einstaka tekjuliði, helstu frávik frá áætlun fjárlaga og samanburð við árið 1996.
Tekjuskattur einstaklinga. Á árinu 1997 skilaði tekjuskattur einstaklinga rúmlega 18 milljörðum króna til ríkissjóðs, eða um 1,4 milljörðum krónum meira en reiknað hafði verið með í áætlun fjárlaga. Í forsendum fjárlaga fyrir árið 1997 var gert ráð fyrir að atvinnutekjur myndu hækka um 3½% frá fyrra ári en upplýsingar úr staðgreiðslukerfinu benda til að hækk
Tekjuskattar
| Greiðslugrunnur |
1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útkoma 1997 m.kr. |
Frávik frá fjárlögum m.kr. |
| Staðgreiðsla, brúttó | 51.078 | 54.000 | 56.671 | 2.671 |
| Útsvar sveitarfélaga | -21.379 | -29.000 | -29.650 | -650 |
| Sóknar- og kirkjugarðsgjöld | -1.486 | -1.600 | -1.610 | -10 |
| Barnabætur, barnabótaauki | -4.866 | -4.840 | -4.649 | 191 |
| Vaxtabætur | -3.486 | -3.735 | -3.644 | 91 |
| Hlutur ríkisins í staðgreiðslu, nettó | 19.861 | 14.825 | 17.118 | 2.293 |
| Fyrirframgreiðsla hátekjuskatts | 332 | 375 | 418 | 43 |
| Innheimta á eftirstöðvum fyrri ára --> | 1.178 | 1.575 | 612 | -963 |
| Tekjuskattur einstaklinga alls | 21.371 | 16.775 | 18.148 | 1.373 |
| Tekjuskattur fyrirtækja | 4.193 | 4.550 | 4.752 | 202 |
| Samtals | 25.564 | 21.325 | 22.900 | 1.575 |
Tekjuskattur fyrirtækja. Batnandi afkoma þjóðarbúsins og betri afkoma fyrirtækja hafði í för með sér að álagður tekjuskattur fyrirtækja hækkaði umtalsvert milli áranna 1996 og 1997. Innheimtur tekjuskattur jókst um 560 m.kr. á árinu 1997 sem er rúmlega 200 m.kr. meira en gert hafði verið ráð fyrir í fjárlögum.
Tryggingagjöld. Meiri tekjubreytingar en gert hafði verið ráð fyrir við afgreiðslu fjárlaga leiddu til aukinnar innheimtu á tryggingagjöldum. Þau skiluðu um 14,3 milljörðum króna í ríkissjóð á árinu 1997 sem er um 600 m.kr. umfram áætlun fjárlaga og um 1,2 milljarða aukn
Eignarskattar. Í heild skiluðu eignarskattar ríkissjóði ríflega 4,1 milljarði króna árið 1997 sem er um 400 m.kr. aukning frá fyrra ári. Álagning eignarskatta á einstaklinga hækkaði lítillega á árinu 1997 sem skilaði sér í aukinni innheimtu. Í heild skiluðu eignarskattar einstaklinga um 2,1 milljarði króna á árinu 1997. Innheimtir eignarskattar fyrirtækja voru rúmlega 2 milljarðar króna árið 1997 sem er rúmlega 300 m.kr. aukning frá áætlun fjárlaga og innheimtu á árinu 1996. Hækkunin milli ára er um 18% og skýrist bæði af hærri álagningu en gert hafði verið ráð fyrir og betri innheimtuárangri sem endurspeglar batnandi afkomu fyrirtækja.
Eignarskattar
| Greiðslugrunnur |
1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útkoma 1997 m.kr. |
Frávik frá fjárlögum m.kr. |
| Eignarskattur | 1.469 | 1.475 | 1.487 | 12 |
| Sérstakur eignarskattur | 143 | 150 | 146 | -4 |
| Erfðafjárskattur | 460 | 420 | 479 | 59 |
| Einstaklingar alls | 2.072 | 2.045 | 2.112 | 67 |
| Eignarskattur | 1.436 | 1.425 | 1.687 | 262 |
| Sérstakur eignarskattur | 291 | 285 | 344 | 59 |
| Fyrirtæki alls | 1.727 | 1.710 | 2.031 | 321 |
| Samtals | 3.799 | 3.755 | 4.143 | 388 |
Virðisaukaskattur. Innheimtur virðisaukaskattur, að frádregnum endurgreiðslum, nam um 49,7 milljörðum króna árið 1997. Aukningin frá árinu 1996 er rúmlega 4 milljarðar króna, eða tæp 9% sem er heldur meira en veltu- og verðlagsbreytingar á árinu. Það skýrist að hluta til af lægri endurgreiðslum á virðisaukaskatti vegna bygginga íbúðarhúsnæðis. Endurgreiðsluhlutfallið var lækkað úr 100% í 60% á árinu 1996 til að fjármagna tekjutap ríkissjóðs vegna lækkunar vörugjalda.
Tekjur af virðisaukaskatti
| Greiðslugrunnur |
1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útkoma 1997 m.kr. |
Frávik frá fjárlögum m.kr. |
| Virðisaukaskattur af innflutningi | 31.291 | 33.050 | 33.771 | 721 |
| Virðisaukaskattur af innlendri starfsemi | 16.815 | 17.350 | 17.728 | 378 |
| Virðisaukaskattur alls | 48.106 | 50.400 | 51.499 | 1.099 |
| - Endurgreitt vegna fjárfestinga í íbúðarhúsnæði | -1.141 | -700 | -640 | 60 |
| - Endurgreitt til opinberra aðila | -1.273 | -1.150 | -1.139 | 11 |
| Virðisaukaskattur - endurgreiðslur | 45.692 | 48.550 | 49.720 | 1.170 |
Tekjur af virðisaukaskatti voru tæplega 1,2 milljörðum króna umfram áætlun fjárlaga 1997, aðallega vegna aukinna umsvifa í efnahagslífinu. Tveir þriðju hlutar af aukningunni eru vegna innflutnings en um þriðjungurinn vegna innlendrar starfsemi.
Innflutnings- og vörugjöld. Þrátt fyrir að vöruinnflutningur hafi aukist talsvert milli áranna 1996 og 1997 voru tekjur ríkissjóðs af innflutnings- og vörugjöldum svipaðar bæði árin. Það skýrist aðallega af samdrætti í tekjum af almennum vörugjöldum í kjölfar niðurfellingar og lækkunar gjalda af nokkrum vöruflokkum. Tekjur af vörugjöldum voru hins vegar tæplega 1 milljarði króna umfram áætlun fjárlaga, fyrst og fremst vegna aukinna tekna af innflutningi bifreiða.
Tollar og innflutningsgjöld. Þessi tekjuliður skilaði ríkissjóði tæplega 1,9 milljörðum króna árið 1997 sem er svipuð upphæð og búist var við í áætlun fjárlaga.
Vörugjald af bifreiðum. Tekjur ríkissjóðs vegna vörugjalda af bifreiðum voru um 3,9 milljarðar króna. Það er rúmlega ½ milljarðs króna aukning frá árinu 1996 og tæplega 1 milljarði umfram áætlun fjárlaga. Fluttar voru inn rúmlega 13.000 bifreiðar árið 1997 sem er tæplega 25% aukning frá árinu 1996 og um 3.700 bifreiðum meira en gert var ráð fyrir í áætlun fjárlaga. Leita þarf aftur til ársins 1988 til að finna dæmi um meiri innflutning bifreiða.
Tekjur af innflutnings- og vörugjöldum
| Greiðslugrunnur |
1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útkoma 1997 m.kr. |
Frávik frá fjárlögum m.kr. |
| Tollar, innflutningsgjöld | 1.813 | 1.914 | 1.873 | -41 |
| Vörugjald af bifreiðum | 3.326 | 2.900 | 3.883 | 983 |
| Vörugjald af bensíni | 1.934 | 1.915 | 1.945 | 30 |
| Almenn vörugjöld | 3.023 | 2.590 | 2.525 | -65 |
| Álgjald | 409 | 155 | 176 | 21 |
| Samtals | 10.505 | 9.474 | 10.402 | 928 |
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
[ Innflutningur bifreiða ]
Vörugjald af bensíni. Vörugjald af bensíni nam um 1.950 m.kr. árið 1997 sem er svipuð upphæð og árið á undan og í samræmi við áætlun fjárlaga.
Almenn vörugjöld. Innheimta almennra vörugjalda af innflutningi og innlendri framleiðslu nam um 2½ millj
Álgjald. Tekjur ríkissjóðs af álgjaldi lækkuðu milli áranna 1996 og 1997 og skýrist það af minni hagnaði af rekstri Álversins í Straumsvík en árið á undan.
Tekjur af sölu áfengis og tóbaks. Sala á áfengi og tóbaki skilaði ríkissjóði tæplega 7 milljörðum króna. Það er um 150 m.kr. lægri upphæð en var áætluð í fjárlögum og um 300 m.kr. lægri en árið 1996. Lækkunin milli ára stafar af því að á árinu 1996 skilaði ÁTVR um 430 m.kr. vegna hagnaðar ársins 1995. Sé leiðrétt fyrir þessu jukust tekjur af sölu áfengis og tóbaks um rúmlega 100 m.kr. á árinu 1997.
Tekjur af sölu áfengis og tóbaks
| Greiðslugrunnur |
1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útkoma 1997 m.kr. |
Frávik frá fjárlögum m.kr. |
| Skil ÁTVR á hagnaði | 2.673 | 2.305 | 2.427 | 122 |
| Vörugjald af áfengi | 4.593 | 4.795 | 4.517 | -278 |
| Samtals | 7.266 | 7.100 | 6.944 | -156 |
Skil á hagnaði ÁTVR jukust um 122 m.kr. umfram áætlun fjárlaga og um 180 m.kr. frá fyrra ári. Þetta stafar af auknum tekjum af tóbaksgjaldi í kjölfar 19% hækkunar á gjaldinu síðastliðið haust. Vörugjald af áfengi nam um 4½ milljarði króna sem er um 280 m.kr. lækkun frá áætlun fjárlaga og um 80 m.kr. lækkun frá fyrra ári. Lækkunina má m.a. rekja til minni magn- og verðaukningar en reiknað hafði verið með og jafnframt hafði aukinn innflutningur á bjór á kostnað sterkra drykkja, í för með sér lækkun á innheimtu áfengisgjaldi.
Bifreiðagjöld. Í heild skilaði þessi skattstofn tæplega 10 milljörðum króna á árinu 1997. Það er tæplega ½ milljarðs króna aukning frá áætlun fjárlaga og 650 m.kr. umfram tekjur ársins 1996. Mestu munar um auknar tekjur af þungaskatti.
Tekjur af bifreiðagjöldum
| Greiðslugrunnur |
1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útkoma 1997 m.kr. |
Frávik frá fjárlögum m.kr. |
| Sérstakt vörugjald af bensíni | 4.674 | 4.780 | 4.751 | -29 |
| Þungaskattur, km-gjald | 1.879 | 1.900 | 2.126 | 226 |
| Þungaskattur, árgjald | 793 | 815 | 959 | 144 |
| Markaðar tekjur til vegagerðar | 7.346 | 7.495 | 7.836 | 341 |
| Bifreiðagjald | 1.878 | 1.920 | 2.039 | 119 |
| Samtals | 9.224 | 9.415 | 9.875 | 460 |
Innheimta á sérstöku vörugjaldi á bensíni varð nokkurn veginn í samræmi við áætlun fjárlaga. Aftur á móti jukust tekjur af þungaskatti um 370 m.kr. umfram áætlun. Þar kemur bæði til bætt innheimta og aukin umsvif í efnahagslífinu. Tekjur af bifreiðagjaldi jukust um 120 m.kr. umfram áætlun fjárlaga, aðallega vegna stækkandi bílaflota landsmanna.
Aðrir skattar. Þessir tekjustofnar námu samtals rúmlega 4,1 milljarði króna árið 1997, sem er svipað og búist var við og rúmlega 200 m.kr. umfram innheimtuna árið 1996. Tekjur af þinglýsingum og stimpilgjöldum jukust hins vegar um 157 m.kr. umfram áætlun fjárlaga og um 300 m.kr. frá fyrra ári sem endurspeglar auknar lántökur. Aukatekjur ríkissjóðs voru heldur meiri en gert var ráð fyrir í fjárlögum en ríkisábyrgðagjaldið var undir áætlun sem gæti verið merki um batnandi þjóðarhag. Innheimta á skemmtanaskatti var langt undir áætlun vegna erfiðleika við innheimtu.
Aðrir skattar
| Greiðslugrunnur |
1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útkoma 1997 m.kr. |
Frávik frá fjárlögum m.kr. |
| Þinglýsingar, stimpilgjöld | 2.453 | 2.595 | 2.752 | 157 |
| Aukatekjur | 873 | 860 | 889 | 29 |
| Ríkisábyrgðargjald | 182 | 220 | 168 | -52 |
| Aðrir skattar | 388 | 420 | 313 | -107 |
| Samtals | 3.896 | 4.095 | 4.122 | 27 |
Aðrar tekjur. Þessi tekjuliður nær til þeirra tekna ríkissjóðs sem ekki teljast skatttekjur. Á árinu 1997 námu þessar tekjur um 9,1 milljarði króna sem er um 800 m.kr. umfram áætlun og innheimtu fyrra árs. Mest munar um meiri arðgreiðslur en gert hafði verið ráð fyrir við af
Aðrar tekjur
| Greiðslugrunnur |
1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útkoma 1997 m.kr. |
Frávik frá fjárlögum m.kr. |
| Vaxtatekjur | 5.122 | 5.175 | 4.838 | -337 |
| Arðgreiðslur | 2.505 | 2.425 | 3.159 | 734 |
| Sala eigna | 246 | 350 | 619 | 269 |
| Aðrar tekjur | 347 | 375 | 481 | 106 |
| Samtals | 8.220 | 8.325 | 9.097 | 772 |
Vaxtatekjur voru rúmlega 4,8 milljarðar króna árið 1997 sem er um 300 m.kr. undir áætlun og stafar frávikið af meiri uppgreiðslum á endurlánum ríkissjóðs er gert var ráð fyrir. Arð
3.2 Breytingar á skattkerfinu 1997
Tekjuskattar og barnabætur . Um vorið 1997 samþykkti Alþingi lög um breytingar á tekjuskatti og barnabótum. Með breytingunum var stigið mikilvægt skref í átt til þess að draga úr jaðaráhrifum tekjuskatts og barnabóta sem hafa sætt vaxandi gagnrýni á undanförnum árum. Hér á eftir er gerð grein fyrir meginþáttum þessara laga.
Lækkun tekjuskatts. Tekjuskattur lækkar um 4% fram til ársins 1999. Lækkunin er í þremur áföngum:
a) Frá 1. janúar 1997 lækkaði tekjuskattur um 1,1% og kom sú lækkun til framkvæmda í staðgreiðslu frá og með 1. maí 1997. Skattalækkun fyrir mánuðina janúar til apríl kemur til endurgreiðslu við álagningu árið 1998.
b) 1. janúar 1998 lækkaði tekjuskattshlutfallið um 1,9% til viðbótar.
c) 1. janúar 1999 lækkar tekjuskattshlutfallið um 1% til viðbótar. Miðað við óbreytt útsvarshlutfall frá því sem nú er verður samanlagt skatthlutfall útsvars og tekjuskatts þá komið í 38%, en það var 42% er lögin voru sett.
Hækkun skattleysismarka. Skattleysismörk voru óbreytt á árinu 1997. Síðan hækkuðu skattleysismörk um 2,5% árið 1998 og hækka um 2,5% árið 1999 og enn um 2,5% árið 2000. Þessi hækkun er í samræmi við þær forsendur sem aðilar vinnumarkaðarins gáfu sér um verð
Hækkun annarra fjárhæðamarka. Gert er ráð fyrir að aðrar viðmiðanir í tekjuskattskerfinu taki sömu hlutfallslegu hækkunum og skattleysismörk næstu þrjú ár. Þetta tekur meðal annars til barnabóta, vaxtabóta o.fl.
Sérstakur tekjuskattur hækkar. Sérstakur tekjuskattur hækkaði úr 5% í 7% frá 1. janúar 1998. Jafnframt hækkaði tekjuviðmiðunin úr 234.000 í 260.000 krónur hjá einstaklingi og úr 468.000 í 520.000 krónur hjá hjónum. Þessi hækkun jafngildir því að hæsta skattþrep lækkar úr 47% í 45%.
Barnabætur. Almennu barnabæturnar og tekjutengdi barnabótaaukinn voru sameinuð í eitt, tekjutengt barnabótakerfi. Markmiðið með þessu var að skapa svigrúm til þess að lækka tekjuskerðingarhlutföll barnabótaaukans, úr 15% í 11% með þremur börnum eða fleiri, 11% í 9% með tveimur börnum og úr 6% í 5% með einu barni.
Áhrif breytinganna. Heildaráhrif þessara tillagna eru metin til 5,2 milljarða króna lækkunar á tekjum ríkissjóðs þegar skattalækkunin er að fullu komin til framkvæmda. Á móti þessu vega nokkur atriði svo sem sú ákvörðun Alþingis við afgreiðslu síðustu fjárlaga að halda bótafjárhæðum óbreyttum árið 1997. Einnig skilar niðurfelling hlutafjárafsláttar nokkrum tekjuauka. Þá er gert ráð fyrir að tekjur af fjármagnsskatti gangi til að mæta þessum skattalækkunum. Loks hefur verið rætt við fulltrúa sveitarfélaga um að taka þátt í kostnaði vegna þessara aðgerða, en engar ákvarðanir liggja enn fyrir. Lækkun tekjuskatts um 4% jafngildir um 2% hækkun kaupmáttar ráðstöfunartekna heimilanna. Skattalækkunin er hlutfallslega mest hjá fólki með lágar tekjur, en minni eftir því sem tekjurnar eru hærri. Ráðstöfunartekjurnar aukast hins vegar hlutfallslega meira hjá fólki með meðaltekjur, enda greiðir lágtekjufólk tiltölulega litla skatta, bæði í krónum talið og í hlutfalli við tekjur.
Heildaráhrif tekjuskattslækkunar og breyttra barnabóta. Breytingin á barnabótakerfinu felur í sér tilflutning bóta frá fólki með tekjur umfram meðaltal til fólks með tekjur um eða undir meðallagi. Samanlögð áhrif þessara breytinga eru almennt þau að ráðstöfunartekjur fólks með tekjur um eða fyrir neðan meðallag hækka hlutfallslega meira en hjá öðrum tekju
Fjármagnstekjuskattur. Á árinu 1996 samþykkti Alþingi lög um samræmda skattlagningu fjármagnstekna á árinu 1997. Í lögunum felst tvennt. Annars vegar er tekinn upp skattur á vaxtatekjur, en þær hafa verið skattfrjálsar. Hins vegar er skattlagning fjármagnstekna sam
Meginefni laganna. Í stórum dráttum eru meginatriði laganna um fjármagnstekjuskatt eftirfarandi:
. 10% skattur er lagður á allar fjármagnstekjur einstaklinga, þ.e. vexti, verðbætur, afföll, gengishagnað, tekjur af hlutdeildarskírteinum, arð, leigutekjur og söluhagnað.
. Skatturinn er innheimtur í staðgreiðslu af greiðanda fjármagnstekna og er skilað í ríkissjóð einu sinni á ári, í fyrsta sinn hinn 15. janúar 1998.
. Persónuafsláttur einstaklinga nýtist til greiðslu fjármagnstekjuskatts, en að öðru leyti er hann án frítekjumarks.
. Skatturinn er reiknaður af öllum fjármagnstekjum án frádráttar vaxtagjalda eða annars kostnaðar.
. Hámarksfjárhæð sú sem fyrirtækjum er heimilt að draga frá skattskyldum tekjum vegna greiðslu á arði er lækkuð úr 10% af nafnverði hlutafjár í 7%. Á móti kemur að ónýtt frá
Á árinu 1997 var eingöngu greiddur fjármagnstekjuskattur vegna söluhagnaðar hlutabréfa, samtals 62 m.kr., en sérákvæði þess efnis komu fyrr til framkvæmda.
4 Gjöld ríkissjóðs.
Heildaryfirlit 1997. Útgjöld A-hluta ríkissjóðs á árinu 1997 námu alls 130,8 milljörðum króna. Að frádregnum 3,6 milljarða króna vaxtagjöldum vegna sérstakrar innlausnar spari
Útgjöld ríkissjóðs
| Greiðslugrunnur |
Útgjöld 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Fjár- heimildir m.kr. |
Útgjöld 1997 m.kr. |
Frávik frá fjárlögum m.kr. |
Breyting '96 - '97 % |
| Rekstrargjöld | 52.256 | 48.130 | 49.384 | 49.439 | 1.309 | -5,4 |
| Tryggingagreiðslur, niðurgreiðslur o.fl. | 49.678 | 50.967 | 52.451 | 51.398 | 431 | 3,5 |
| Vextir | 23.832 | 13.550 | 16.570 | 15.978 | 2.428 | -33,0 |
| Viðhald | 3.936 | 3.902 | 3.926 | 4.126 | 224 | 4,8 |
| Stofnkostnaður | 10.028 | 9.551 | 11.299 | 9.812 | 261 | -2,2 |
| Samtals | 139.730 | 126.100 | 133.630 | 130.753 | 4.653 | -6,4 |
| Vextir vegna sérstakrar innlausnar | 10.013 | - | 3.520 | 3.613 | - | - |
| Grunnskólar | 6.458 | 19 | 19 | 78 | 59 | -98,8 |
Í töflunni koma fram heildargjöld A-hluta ríkissjóðs árið 1997, samanburður við útgjöld 1996, fjárlög 1997 og fjárheimildir 1997. Hafa ber í huga, að allar fjárlagatölur eru birtar með þeim millifærslum fjárheimilda milli tegunda og viðfangsefna sem gerðar eru innan ársins. Fjárheimildir ársins samanstanda af fjárlögum og fjáraukalögum og eru þar meðtaldar heimildir og umframgjöld vegna fyrra árs. Frekari sundurliðun fjárheimilda er að finna í hefti Ríkisbókhalds um greiðsluuppgjör ríkissjóðs 1997 sem gefið er út samhliða þessari skýrslu.
Í þessum kafla er fjallað um ríkisútgjöldin, samkvæmt svokallaðri hagrænni flokkun ríkisútgjalda, innan hvers ráðuneytis fyrir sig. Með því er átt við skiptingu í almenn rekstrarútgjöld stofnana ríkisins, tryggingagreiðslur og aðrar framlagsgreiðslur, vaxta
Samkvæmt fjárlögum var gert ráð fyrir að heildarútgjöld yrðu 126,1 milljarður króna, en að teknu tilliti til sérstakrar innlausnar spariskírteina 1996 og tilflutnings grunnskólans var hækkun um 2,8 milljarða króna frá útkomu ársins 1996. Þar af var hækkun rekstrar
Eins og áður sagði urðu heildarútgjöld 4,7 milljarðar króna umfram fjárlög. Rekstrarút
Helstu frávik gjalda frá fjárlögum 1997
| Í m.kr. | |
| Vaxtagjöld vegna sérstakrar innlausnar spariskírteina | 3.600 |
| Lækkun annarra vaxtagjalda (fyrir utan innlausn spariskírteina) | -1.150 |
| Umframgjöld sjúkratrygginga | 520 |
| Rekstrargjöld sjúkrahúsa og heilsugæslustöðva | 420 |
| Stofnkostnaður sendiráða | 310 |
| Rekstrargjöld framhaldsskóla | 230 |
| Lífeyristryggingar og bætur skv. lögum um félagslega aðstoð | 220 |
| Hækkun framlaga til Vegagerðar | 150 |
| Ýmis umframgjöld | 353 |
| Heildarfrávik gjalda frá fjárlögum | 4.653 |
Rekstrartilfærslur urðu rúmum 0,4 milljörðum króna umfram fjárlög. Munar þar lang
Vaxtagreiðslur urðu 2,4 milljörðum króna umfram fjárlög. Eins og komið hefur fram urðu vaxtagjöld vegna sérstakrar innköllunar spariskírteina 3,6 milljarðar króna. Önnur vaxtagjöld voru þannig um 1,1 milljarði innan marka og koma fram bæði á innlendum og erlendum lánum. Viðhald og stofnkostnaður nam samtals 13,9 milljörðum króna og er það 0,5 milljörðum umfram fjárlög, en 1,5 milljörðum innan fjárheimilda. Frávik frá fjárlögum skýrast einkum af kaupum og endurbótum á húsnæði sendiráða, auk þess sem framlög til Vegagerðarinnar hækkuðu um 150 m.kr. Framlög til Jarðeigna ríkisins hækkuðu um 100 m.kr. vegna lögbundinna kaupa á húsnæði á ríkisjörðum.
Skipting útgjalda eftir ráðuneytum
| Greiðslugrunnur |
Útgjöld 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útgjöld 1997 m.kr. |
Breyting frá fjárl. m.kr. |
Breyting frá fyrra ári m.kr. |
| Æðsta stjórn ríkisins | 1.509 | 1.432 | 1.464 | 33 | -45 |
| Forsætisráðuneyti | 788 | 604 | 648 | 44 | -139 |
| Menntamálaráðuneyti | 19.702 | 15.181 | 15.481 | 300 | -4.221 |
| Utanríkisráðuneyti | 1.992 | 2.097 | 2.497 | 400 | 505 |
| Landbúnaðarráðuneyti | 7.304 | 7.019 | 7.099 | 81 | -204 |
| Sjávarútvegsráðuneyti | 1.267 | 1.245 | 1.187 | -59 | -80 |
| Dóms- og kirkjumálaráðuneyti | 6.344 | 6.548 | 6.638 | 90 | 294 |
| Félagsmálaráðuneyti | 9.338 | 9.362 | 9.343 | -19 | 5 |
| Heilbrigðis- og tryggingam.ráðuneyti | 51.738 | 52.851 | 54.533 | 1.682 | 2.795 |
| Fjármálaráðuneyti | 4.578 | 4.849 | 4.157 | -693 | -422 |
| Samgönguráðuneyti | 8.806 | 8.745 | 8.884 | 139 | 78 |
| Iðnaðarráðuneyti | 1.174 | 1.165 | 1.259 | 94 | 85 |
| Viðskiptaráðuneyti | 207 | 264 | 322 | 58 | 115 |
| Hagstofan | 162 | 155 | 167 | 12 | 5 |
| Umhverfisráðuneyti | 991 | 1.032 | 1.097 | 65 | 107 |
| Vextir | 23.832 | 13.550 | 15.978 | 2.428 | -7.854 |
| Samtals | 139.730 | 126.100 | 130.754 | 4.654 | -8.976 |
| þ.a. vextir, innköllun spariskírteina | 10.013 | - | 3.613 | 3.613 | -6.400 |
Hér á eftir er fjallað nánar um útgjöld einstakra ráðuneyta árið 1997 í samanburði við fjárlög og útgjöld ársins 1996.
Æðsta stjórn ríkisins. Rekstrargjöldin reyndust 1.191 m.kr. eða 45 m.kr. umfram fjárlög. Greiðslur til Alþingis urðu 15 m.kr. umfram fjárlög og opinberar heimsóknir 13 m.kr., en aðrar umframgreiðslur eru lægri. Hækkun frá fyrra ári er 96 m.kr., þar af 50 m.kr. hjá Alþingi og 10 m.kr. hjá Umboðsmanni Alþingis.
| Greiðslugrunnur |
Útgjöld 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útgjöld 1997 m.kr. |
Breyting frá fjárl. m.kr. |
Breyting frá fyrra ári m.kr. |
| Embætti forseta Íslands | 62,5 | 60,1 | 61,5 | 1,4 | -1,0 |
| Alþingi | 705,9 | 740,3 | 755,7 | 15,4 | 49,8 |
| Ríkisendurskoðun og Umb. Alþingis | 192,7 | 206,3 | 211,3 | 5,0 | 18,6 |
| Ríkisstjórn | 64,6 | 73,8 | 73,8 | 0,0 | 9,2 |
| Annar rekstur | 69,5 | 66,1 | 88,9 | 22,8 | 19,4 |
| Rekstrargjöld samtals | 1.095,2 | 1.146,6 | 1.191,2 | 44,6 | 96,0 |
| Neyslu- og rekstrartilfærslur | 152,1 | 143,8 | 146,3 | 2,5 | -5,8 |
| Stofnkostnaður og viðhald | 261,8 | 141,1 | 126,5 | -14,6 | -135,3 |
| Heildarútgjöld | 1.509,1 | 1.431,5 | 1.464,0 | 32,5 | -45,1 |
Tilfærslur urðu því sem næst þær sömu og ætlað var í fjárlögum, en stærsta einstaka tilfærslan er vegna Lýðveldissjóðs, sem ráðstafaði 100 m.kr. á árinu.
Stofnkostnaður og viðhald nam 15 m.kr. lægri upphæð en gert var ráð fyrir í fjárlögum og er skýringa að leita í 29 m.kr. afgangi á framkvæmdum við Bessastaði. Á móti vega um
Forsætisráðuneyti. Rekstrargjöld urðu 228 m.kr., eða 15 m.kr. innan marka fjárlaga. Skýrist frávikið alfarið af breytingum á embætti húsameistara ríkisins, en þetta síðasta starfsár embættisins voru útgjöld aðallega biðlaun. Átak var gert í innheimtu útistandandi reikninga og var greiðslustaðan jákvæð um 22 m.kr. um áramótin. Lokauppgjöri stofnunarinnar er ólokið, m.a. að gera upp skuld á viðskiptareikningi við ríkissjóð. Rekstrargjöld annarra stofnana eru að mestu í samræmi við fjárlög, nema hvað umframgreiðslur Þjóðgarðsins á Þingvöllum námu 10 m.kr. Lækkun frá fyrra ári skýrist einnig af greiðslum til embættis húsameistara, eða 45 m.kr., en umfang annarra verkefna eykst milli ára. Þar má nefna að rekstur fasteigna ráðuneytisins, sem er nýr fjárlagaliður, er 12 m.kr. og útgjöld aðalskrifstofu aukast um 10 m.kr.
| Greiðslugrunnur |
Útgjöld 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útgjöld 1997 m.kr. |
Breyting frá fjárl. m.kr. |
Breyting frá fyrra ári m.kr. |
| Yfirstjórn | 110,0 | 104,1 | 113,2 | 9,1 | 3,2 |
| Annar rekstur | 129,6 | 137,9 | 114,3 | -23,6 | -15,3 |
| Rekstrargjöld samtals | 239,6 | 242,0 | 227,5 | -14,5 | -12,1 |
| Neyslu- og rekstrartilfærslur | 101,8 | 137,6 | 133,5 | -4,1 | 31,7 |
| Stofnkostnaður og viðhald | 446,1 | 224,8 | 287,3 | 62,5 | -158,8 |
| Heildarútgjöld | 787,5 | 604,4 | 648,3 | 43,9 | -139,2 |
Rekstrartilfærslur voru 4 m.kr. innan ramma fjárlaga. Styrkveitingar sem millifærðar voru af ráðstöfunarfé ríkisstjórnarinnar til forsætisráðuneytisins voru ekki að fullu greiddar út á árinu. Hækkun milli ára, 32 m.kr., skýrist af hærri styrkveitingum, m.a. vegna Heims
Greiðslur til viðhalds og stofnkostnaðar urðu 63 m.kr. umfram fjárlög og skýrast alfarið af endurbótum á Stjórnarráðshúsinu sem nú er lokið. Útgjöld til stofnkostnaðar lækka um 159 m.kr. milli ára, þrátt fyrir þessar umframgreiðslur. Skýringin liggur í lægri greiðslum til Byggðastofnunar, en árið 1996 voru eftirstöðvar svonefndrar Vestfjarðaaðstoðar greiddar út, auk þess sem stofnunin fékk viðbótarfé til stuðnings við atvinnuuppbyggingu á svæðum þar sem samdráttur í sauðfjárframleiðslu er hvað mestur, í samræmi við viðauka með búvörusamningi.
Menntamálaráðuneyti. Rekstrargjöld ráðuneytisins námu 8.925 m.kr. og urðu 376 m.kr. umfram fjárlög, eða 4,4%. Rekstrargjöld háskólastofnana fóru 89 m.kr. umfram fjárlög og skýrist helmingurinn af rekstri Háskóla Íslands. Tækniskólinn fór 14 m.kr. umfram fjárlög og Rannsóknarstofnun uppeldismála 10 m.kr., eða 21%. Útgjöld framhaldsskóla eru 234 m.kr. umfram fjárlög sem er 5% frávik. Greiðslustaða nokkurra skóla er mjög slæm, m.a. vegna uppsafnaðs rekstrarhalla fyrri ára. Þar má nefna Menntaskólann í Kópavogi, Verkmenntaskólann á Akureyri, Fjölbrautaskólann í Breiðholti og fleiri. Menntaskólinn við Hamrahlíð er nær eini skólinn þar sem greiðsluafkoman batnar á árinu. Nú er verið að skoða fjárhagsstöðu skólanna, m.a. með tilliti til kjarasamninga frá síðasta ári og kostnaðaráhrif samninga sem ráðuneytið gerir við framhaldsskólana. Ljóst er að ráðuneytið þarf að grípa til róttækra aðhaldsaðgerða vegna framhaldsskólanna.
Með lögum um grunnskóla nr. 66/1995 var verkaskipting ríkis og sveitarfélaga breytt þannig að sveitarfélögin tóku við nær öllum rekstri grunnskólans. Nokkur verkefni eru áfram hjá ráðuneytinu, m.a. Námsgagnastofnun, námsskrárgerð og eftirlit með framkvæmd grunnskólalaga. Umframgjöld nema 65 m.kr. og skýrast að mestu af biðlaunum og öðrum kostnaði tengdum yfirfærslunni, sem reyndist meiri en ætlað var.
Umframgjöld safna og listastofnana, eru að fjárhæð 23 m.kr. og falla að mestu til hjá Landsbókasafni - Háskólabókasafni sem nýtir stofnkostnaðarfjárveitingu til reksturs.
Á heildina litið lækka rekstrarútgjöld um 5.592 m.kr. milli ára, en tilflutningur grunn
| Greiðslugrunnur |
Útgjöld 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útgjöld 1997 m.kr. |
Breyting frá fjárl. m.kr. |
Breyting frá fyrra ári m.kr. |
| Yfirstjórn | 268,0 | 268,3 | 275,5 | 7,2 | 7,5 |
| Háskólar og rannsóknir | 2.540,5 | 2.788,7 | 2.877,5 | 88,8 | 337,0 |
| Framhaldsskólar og héraðsskólar | 4.479,1 | 4.660,5 | 4.894,0 | 233,5 | 414,9 |
| Grunnskólar og leikskólar | 6.661,0 | 262,4 | 327,5 | 65,1 | -6.333,5 |
| Söfn, listastofnanir o.fl. | 489,5 | 487,0 | 510,1 | 23,1 | 20,6 |
| Rekstrarhagræðing | - | 24,4 | - | -24,4 | 0,0 |
| Annar rekstur | 78,7 | 57,3 | 40,4 | -16,9 | -38,3 |
| Rekstrargjöld samtals | 14.516,8 | 8.548,6 | 8.925,0 | 376,4 | -5.591,8 |
| Neyslu- og rekstrartilfærslur | 3.178,7 | 4.721,7 | 4.656,0 | -65,7 | 1.477,3 |
| þ.a. uppgjör við sveitarfélög | - | 1.229,0 | 1.229,0 | 0,0 | 1.229,0 |
| þ.a. Lánasjóður ísl. námsmanna | 1.452,0 | 1.600,0 | 1.598,6 | -1,4 | 146,6 |
| þ.a. Þjóðleikhúsið | 295,1 | 318,0 | 317,7 | -0,3 | 22,6 |
| þ.a. listasjóðir, listir, framlög | 324,9 | 372,3 | 391,2 | 18,9 | 66,3 |
| Viðhald og stofnkostnaður | 2.006,5 | 1.910,4 | 1.900,3 | -10,1 | -106,2 |
| Heildarútgjöld | 19.702,0 | 15.180,7 | 15.481,3 | 300,6 | -4.220,7 |
Í heild eru rekstrartilfærslur 66 m.kr. innan fjárlaga. Þar vegur þyngst að greiðslur aðildargjalda til ESB vegna rannsóknarverkefna reyndust lægri en áætlað var, eða 56 m.kr. Flestir aðrir tilfærsluliðir eru í samræmi við fjárlög, nema hvað framlög til lista eru 19 m.kr. hærri en fjárlög sem fjármagnað er með fjárheimildum fyrri ára. Til Lánasjóðs íslenskra námsmanna fara 1.600 m.kr. og er það hækkun um 147 m.kr. frá fyrra ári. Hækkunin skýrist af nýjum lögum um sjóðinn, auk fjölgunar lántakenda. Til Þjóðleikhússins fara 318 m.kr. og 390 m.kr. til styrkja listamanna. Hækkun tilfærslna milli ára skýrist að stærstum hluta af nýjum fjárlagalið, Uppgjör við sveitarfélög, sem er vegna flutnings grunnskólans til sveitarfélaganna.
Viðhald og stofnkostnaður er 10 m.kr. innan fjárlaga. Frávikið er óverulegt og dreifist á nokkra liði.
Stofnkostnaður lækkar um 106 m.kr. frá árinu áður. Frávik koma fram í báðar áttir. Greiðslur til framhaldsskóla lækka um 250 m.kr. þar sem byggingu Borgarholtsskóla lauk að mestu árið áður. Á móti vegur að stofnkostnaður menningarbygginga hækkar um 133 m.kr., en þar vega þyngst endurbætur á Þjóðskjalasafninu og Listasafni Einars Jónssonar.
Utanríkisráðuneyti. Rekstrargjöld urðu 1.303 m.kr., eða 36 m.kr. umfram fjárlög. Umframgjöldin hjá aðalskrifstofu nema 41 m.kr. og er það svipað frávik eins og undanfarin tvö ár, en ráðuneytið fékk fjárveitingu á fjáraukalögum til að mæta ýmsum viðbótarkostnaði. Embætti sýslumannsins á Keflavíkurflugvelli reyndist 8 m.kr. innan fjárlaga og er það mun betra en á fyrra ári. Rekstur sendiráða var í samræmi við fjárlög.
Eins og fram kemur í töflunni þá hækka rekstrargjöldin milli ára, einkum hjá yfirstjórn og sendiráðum. Umfang aðalskrifstofu jókst m.a. vegna viðskiptaþjónustu sem ætlað er að aðstoða fyrirtæki í alþjóðlegum viðskiptum. Á árinu var stofnuð sendiráðsskrifstofa í Hels
| Greiðslugrunnur |
Útgjöld 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útgjöld 1997 m.kr. |
Breyting frá fjárl. m.kr. |
Breyting frá fyrra ári m.kr. |
| Yfirstjórn | 414,9 | 411,4 | 457,6 | 46,2 | 42,7 |
| Sýslumaðurinn á Keflavíkurflugvelli | 183,2 | 194,9 | 187,2 | -7,7 | 4,0 |
| Sendiráð og fastanefndir | 609,5 | 660,0 | 657,8 | -2,2 | 48,3 |
| Rekstrargjöld samtals | 1.207,6 | 1.266,3 | 1.302,6 | 36,3 | 95,0 |
| Neyslu- og rekstrartilfærslur | 662,5 | 749,5 | 811,1 | 61,6 | 148,6 |
| Stofnkostnaður og viðhald | 121,7 | 81,0 | 383,3 | 302,3 | 261,6 |
| Heildarútgjöld | 1.991,8 | 2.096,8 | 2.497,0 | 400,2 | 505,2 |
Rekstrartilfærslurnar eru framlög til þróunarmála, greiðslur aðildargjalda til ýmissa alþjóðastofnana og samningsbundin framlög til verkefna á vegum Sameinuðu þjóðanna. Kostnaður reyndist 62 m.kr. umfram fjárlög, en árin þar á undan söfnuðust upp inneignir sem voru að hluta nýttar árið 1997 og skýrir það greiðslur umfram fjárlög og hækkun milli ára.
Stofnkostnaður varð 303 m.kr. hærri en áætlað var í fjárlögum og 262 m.kr. hærri en árið áður. Keypt var húsnæði fyrir sendiráðið í London fyrir 216 m.kr., þá var sendiherrabústaður í Washington endurbyggður fyrir 75 m.kr. Á móti var dregið úr framkvæmdum við sendiráð í Berlín.
Landbúnaðarráðuneyti. Rekstrargjöld ráðuneytisins urðu 1.000 m.kr., eða 47 m.kr. umfram fjárlög. Umframgreiðslur eru langmestar hjá embætti yfirdýralæknis, eða 32 m.kr. og grípa þarf til sparnaðaraðgerða á þessu ári til þess að vinna á greiðsluhallanum. Þá er rekstur Veiðimálastofnunar 9 m.kr. umfram fjárlög, en útgjöld annarra stofnana eru að mestu í samræmi við fjárlögin. Hækkun frá fyrra ári er mest vegna 27 m.kr. viðbótarframlags til landgræðslu og skógræktar, auk þess sem ýmis verkefni ráðuneytisins hækka um 15 m.kr. og útgjöld Yfirdýralæknis um 33 m.kr. Kostnaður stofnunarinnar vegna viðhalds á girðingum og heilbrigðiseftirlits með sláturhúsum hækka samtals um 22 m.kr.
| Greiðslugrunnur |
Útgjöld 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útgjöld 1997 m.kr. |
Breyting frá fjárl. m.kr |
Breyting frá fyrra ári m.kr. |
| Yfirstjórn | 112,4 | 131,7 | 132,8 | 1,1 | 20,4 |
| Landbúnaðarstofnanir | 443,8 | 446,7 | 485,1 | 38,4 | 41,3 |
| Skógrækt og landgræðsla | 304,7 | 349,3 | 357,2 | 7,9 | 52,5 |
| Sérstakar greiðslur í landbúnaði | 25,0 | 25,0 | 25,0 | 0,0 | 0,0 |
| Rekstrargjöld samtals | 885,9 | 952,7 | 1.000,1 | 47,4 | 114,2 |
| Rekstrar- og neyslutilfærslur | 6.188,7 | 5.903,8 | 5.820,0 | -83,8 | -368,7 |
| þ.a. greiðslur v/ mjólkurframleiðslu | 2.673,4 | 2.743,0 | 2.784,8 | 41,8 | 111,4 |
| þ.a. greiðslur v/ sauðfjárframleiðslu | 2.954,8 | 2.497,0 | 2.373,7 | -123,3 | -581,1 |
| Stofnkostnaður og viðhald | 229,2 | 162,3 | 279,2 | 116,9 | 50,0 |
| Heildarútgjöld | 7.303,8 | 7.018,8 | 7.099,3 | 80,5 | -204,5 |
Af rekstrartilfærslum ráðuneytisins vega þyngst greiðslur til bænda vegna mjólkur- og sauðfjárframleiðslu. Greiðslur vegna mjólkurframleiðslu urðu 2.785 m.kr. og voru 41 m.kr. umfram fjárlög sem skýrist af verðlagsbreytingum á árinu. Greiðslur vegna sauðfjárfram
Stofnkostnaður og viðhald var 117 m.kr. umfram fjárlög og skýrast 100 m.kr. af við
Hækkun frá fyrra ári nemur 50 m.kr. Framkvæmdir við Bændaskólann á Hólum dragast saman en á móti vegur áðurnefnt framlag til Jarðeigna ríkisins.
Sjávarútvegsráðuneyti. Rekstrargjöld voru 959 m.kr., eða 53 m.kr. innan fjárlaga. Frávikið kemur nær alfarið fram hjá Fiskistofu, eða sem nemur 52 m.kr. Þar af skýrast 18 m.kr. af frestun verkefnis um landamærastöðvar, þ.e. skoðun á innfluttu sjávarfangi. Að öðru leyti skýrist inneignin af innheimtu sértekna umfram áætlanir, en bæði leyfis- og tilkynningargjöld voru hækkuð í byrjun fiskveiðiárs í september s.l. Eins og undanfarin ár voru útgjöld annarra stofnana að mestu í samræmi við fjárlög.
Lækkun frá fyrra ári kemur nær alfarið fram hjá Fiskistofu, eða 78 m.kr., en innheimta sértekna hækkar um 41 m.kr. eins og áður var nefnt, auk þess sem útgjöld lækka þar sem veiðieftirlit á Flæmingjagrunni dregst saman milli ára.
| Greiðslugrunnur |
Greiðslur 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Greiðslur 1997 m.kr. |
Breyting frá fjárl. m.kr. |
Breyting frá fyrra ári m.kr. |
| Yfirstjórn | 122,7 | 119,1 | 114,5 | -4,6 | -8,2 |
| Rannsókna- og eftirlitsstofnanir | 917,9 | 893,0 | 844,6 | -48,4 | -73,3 |
| Rekstrargjöld samtals | 1.040,6 | 1.012,1 | 959,1 | -53,0 | -81,5 |
| Neyslu- og rekstrartilfærslur | 123,9 | 119,6 | 108,8 | -10,8 | -15,1 |
| Stofnkostnaður og viðhald | 102,2 | 110,7 | 118,8 | 8,1 | 16,6 |
| Heildarútgjöld | 1.266,7 | 1.242,4 | 1.186,7 | -55,7 | -80,0 |
Tilfærslur reyndust 11 m.kr. innan fjárlaga, sem skýrist af lægri greiðslum til alþjóða
Stofnkostnaður og viðhald varð 8 m.kr. umfram fjárlög og hækkar um 15 m.kr. frá fyrra ári. Frávikin skýrast af sveiflum í viðhaldskostnaði skipastóls Hafrannsóknastofnunar og aukinni tölvuvæðingu hjá Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins.
Dóms- og kirkjumálaráðuneyti. Rekstrargjöld ráðuneytisins urðu 6.144 m.kr. eða 131 m.kr. umfram fjárlög. Útgjöld yfirstjórnar eru í samræmi við fjárlög, en frávik eru í báðar áttir. Umframgjöld aðalskrifstofu nema 20 m.kr. en á móti vegur inneign örorkumatsnefndar um sömu fjárhæð og Stjórnartíðinda að fjárhæð 10 m.kr. Greiðslur til dómsmálastofnana urðu 38 m.kr. umfram fjárlög, eða 7,5%, og skýrast að mestu af 22 m.kr. rekstrarhalla vegna opinberrar réttaraðstoðar. Greiðslur til löggæslustofnana urðu 56 m.kr. umfram fjárlög og af þeirri fjárhæð eru 40 m.kr. hjá Lögreglustjóranum í Reykjavík. Þá eru greiðslur til Umferðarráðs 13 m.kr. umfram fjárlög þar sem inneignir fyrri ára voru nýttar að fullu. Útgjöld sýslumannsembætta nema 2.256 m.kr. og er málaflokkurinn í heild 141 m.kr. umfram fjárlög, en það er um 100 m.kr. lakari staða en árið áður. Umframgreiðslur eru mestar hjá embættunum á Akranesi og Selfossi, um 8 m.kr. hjá hvoru, en dreifast annars nokkuð jafnt á embættin. Rekstrarútgjöld vegna fangelsismála eru í samræmi við fjárlög, eins og undanfarin ár. Þá er málaflokkurinn kirkjumál 24 m.kr. umfram fjárlög og vegur þar þyngst 17 m.kr. halli á launalið presta og 7 m.kr. umframgreiðslur yfirstjórnar.
Miðað við fyrra ár hækka útgjöld yfirstjórnar um 17 m.kr. þrátt fyrir að útgjöld vegna kosninga falla niður. Hækkunin er vegna Schengen-samstarfsins. Útgjöld til dómsmála, lög
| Greiðslugrunnur |
Útgjöld 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útgjöld 1997 m.kr. |
Breyting frá fjárl. m.kr. |
Breyting frá fyrra ári m.kr. |
| Yfirstjórn | 131,4 | 148,2 | 147,9 | -0,3 | 16,5 |
| Dómsmál | 509,0 | 507,7 | 545,3 | 37,6 | 36,3 |
| Löggæslustofnanir og öryggismál | 2.114,3 | 2.199,3 | 2.255,6 | 56,3 | 141,3 |
| Sýslumenn | 2.158,9 | 2.256,7 | 2.301,6 | 44,9 | 142,7 |
| Fangelsismál | 386,7 | 378,5 | 374,8 | -3,7 | -11,9 |
| Kirkjumál | 469,3 | 495,2 | 519,2 | 24,0 | 49,9 |
| Rekstrarhagræðing | - | 28,0 | - | -28,0 | 0,0 |
| Rekstrargjöld samtals | 5.769,6 | 6.013,6 | 6.144,4 | 130,8 | 374,8 |
| Neyslu- og rekstrartilfærslur | 95,7 | 177,6 | 157,6 | -20,0 | 61,9 |
| Viðhald og stofnkostnaður | 478,3 | 357,0 | 335,9 | -21,1 | -142,4 |
| Heildarútgjöld | 6.343,6 | 6.548,2 | 6.637,9 | 89,7 | 294,3 |
Tilfærslur urðu 158 m.kr. eða 20 m.kr. innan fjárlaga. Réttaraðstoð við einstaklinga til að leita nauðasaminga og bætur til þolenda afbrota voru samtals 11 m.kr. innan fjárlaga, en greiðslur samkvæmt samningi við Neyðarlínuna hf. vegna samræmdrar neyðarsímsvörunar reyndust 8 m.kr. hærri en fjárlög. Þá frestuðust greiðslur vegna Schengen um 7 m.kr. Hækkun frá fyrra ári skiptist milli bóta til brotaþola, 17 m.kr. og greiðslur vegna neyðarsímsvörunar 30 m.kr. en á árinu 1997 greiddi ríkissjóður rekstrarkostnað að fullu í stað helmingshlutar á móti sveitarfélögunum 1966.
Viðhald og stofnkostnaður varð 336 m.kr., eða 21 m.kr. innan fjárlaga. Tækjakaupum vegna Schengen-verkefnisins var frestað og skýrir það 10 m.kr. Þá var stofnkostnaður sýslu
Félagsmálaráðuneyti. Rekstrargjöld voru 2.181 m.kr., eða 50 m.kr. umfram fjárlög. Gjöld aðalskrifstofunnar eru lítillega innan ramma fjárlaga og stjórnsýslustofnanir eru 16 m.kr. innan fjárlaga, sem skýrist alfarið af 35 m.kr. inneign Brunamálastofnunar. Tekjur stofnunarinnar, sem skv. lögum eru 0,045 af vátryggingarfjárhæð brunatrygginga, hafa reynst verulega hærri en útgjöld stofnunarinnar á undanförnum árum. Á móti vegur að ríkis
| Greiðslugrunnur |
Útgjöld 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útgjöld 1997 m.kr. |
Breyting frá fjárl. m.kr. |
Breyting frá fyrra ári m.kr. |
| Yfirstjórn | 107,6 | 109,7 | 103,8 | -5,9 | -3,8 |
| Stjórnsýslustofnanir | 144,1 | 163,5 | 147,5 | -16,0 | 3,4 |
| Málefni barna og ungmenna | 147,5 | 145,3 | 118,3 | -27,0 | -29,2 |
| Málefni fatlaðra | 1.598,9 | 1.669,0 | 1.702,4 | 33,4 | 103,5 |
| Vinnumál | 23,3 | 21,2 | 93,3 | 72,1 | 70,0 |
| Annað | 17,1 | 22,5 | 15,9 | -6,6 | -1,2 |
| Rekstrargjöld samtals | 2.038,5 | 2.131,2 | 2.181,2 | 50,0 | 142,7 |
| Neyslu- og rekstrartilfærslur | 6.474,1 | 6.550,5 | 6.423,0 | -127,5 | -51,1 |
| þ.a. Atvinnuleysistryggingasjóður | 3.065,6 | 2.918,0 | 2.860,0 | -58,0 | -205,6 |
| þ.a. Jöfnunarsjóður sveitarfélaga | 2.221,4 | 2.390,0 | 2.475,7 | 85,7 | 254,3 |
| Stofnkostnaður og viðhald | 825,5 | 738,5 | 738,9 | 0,4 | -86,6 |
| Heildarútgjöld | 9.338,1 | 9.420,2 | 9.343,1 | -77,1 | 5,0 |
Rekstrartilfærslur lækka um 51 m.kr. frá fyrra ári, þrátt fyrir 254 m.kr. hærri framlög til Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga. Á móti vegur að greiðslur atvinnuleysisbóta lækka um 206 m.kr. þar sem atvinnuleysi lækkar úr 4,3% niður í 3,9% á s.l. ári og hefur ekki verið lægra síðan árið 1992. Þá lækka greiðslur til Ábyrgðasjóðs launa um 82 m.kr. og hafa aldrei verið lægri.
Stofnkostnaður var 739 m.kr. og er það í samræmi við fjárlög. Ekki er heldur um að ræða frávik á einstökum liðum. Stofnkostnaður lækkar um 87 m.kr. frá fyrra ári. Þar vegur þyngst 100 m.kr. lækkun hjá Framkvæmdasjóði fatlaðra, en uppbyggingu sambýla á Norðurlandi eystra lauk árið 1996, auk þess sem dró úr framkvæmdum í Reykjavík og Reykjanesi. Þá lækkuðu greiðslur til Byggingarsjóðs verkamanna um 170 m.kr., þar sem eftirspurn eftir félagslegu húsnæði hefur farið minnkandi. Á móti vegur að ríkið styrkir framkvæmdir sveitarfélaganna við grunnskólabyggingar til og með ársins 2001 og leiðir það til 265 m.kr. stofnkostnaðarauka hjá Jöfnunarsjóði sveitarfélaga.
Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneyti. Rekstrargjöld voru 22.289 m.kr., eða 453 m.kr. umfram fjárlög. Yfirstjórn er í samræmi við fjárlög. Tryggingamál eru 22 m.kr. innan ramma, þar sem greiðslur til Eftirlaunasjóðs aldraðra eru taldar til rekstrargjalda og eru 50 m.kr. innan fjárlaga. Á móti vega 28 m.kr. umframgjöld Tryggingastofnunar. Stjórnsýslu
| Greiðslugrunnur |
Útgjöld 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útgjöld 1997 m.kr. |
Breyting frá fjárl. m.kr. |
Breyting frá fyrra ári m.kr. |
| Yfirstjórn | 140,5 | 162,5 | 164,7 | 2,2 | 24,2 |
| Tryggingamál | 820,2 | 763,8 | 741,4 | -22,4 | -78,8 |
| Eftirlits- og stjórnsýslustofnanir | 177,4 | 153,1 | 162,5 | 9,4 | -14,9 |
| Sjúkrastofnanir | 18.499,4 | 19.048,3 | 19.346,9 | 298,6 | 847,5 |
| Heilsugæsla | 1.621,8 | 1.674,5 | 1.798,5 | 124,0 | 176,7 |
| Annað --> | 70,0 | 69,4 | 63,9 | -5,5 | -6,1 |
| Rekstrarhagræðing | - | -36,8 | - | 36,8 | 0,0 |
| Rekstrargjöld samtals | 21.329,3 | 21.834,8 | 22.277,9 | 443,1 | 948,6 |
| Neyslu- og rekstrartilfærslur | 29.444,9 | 30.242,4 | 30.980,7 | 738,3 | 1.535,8 |
| þ.a. lífeyristr. og lög um fél. aðstoð | 17.565,0 | 18.443,0 | 18.660,0 | 217,0 | 1.095,0 |
| þ.a. sjúkratryggingar | 10.324,8 | 10.338,0 | 10.860,0 | 522,0 | 535,2 |
| Viðhald og stofnkostnaður | 963,6 | 1.135,8 | 1.274,3 | 138,5 | 310,7 |
| Heildarútgjöld | 51.737,8 | 53.213,0 | 54.532,9 | 1.319,9 | 2.795,1 |
Hækkun rekstrargjalda frá fyrra ári, að fjárhæð 949 m.kr., skýrist af sömu málefnaflokkum, þ.e. sjúkrahúsin 848 m.kr. og heilsugæslan 177 m.kr. Þar af hækka útgjöld ríkis
Tilfærslur námu 30.980 m.kr. sem er 738 m.kr. umfram fjárlög. Eins og undanfarin ár er stærsta frávikið hjá sjúkratryggingum, eða 522 m.kr. Greiðslur ríkissjóðs til sjúkratrygginga nema 10.860 m.kr. og þar af eru 3.655 m.kr. vegna lyfja, 2.906 m.kr. vegna daggjalda sjúkrastofnana og 1.759 m.kr. vegna lækniskostnaðar, en aðrir liðir vega minna. Umframgreiðslur eru rúmar 200 m.kr. vegna daggjalda sjúkrastofnana. Í forsendum fjárlaga var gert ráð fyrir 97% nýtingu rúma, en hún hefur reynst nær 100%. Þá skýrast 90 m.kr. með lækkun sértekna frá fjárlögum, en sértekjurnar fólust einkum í afslætti af lyfjum sem er ekki lengur fyrir hendi. Umframgreiðslur annarra liða sjúkratrygginga eru mun lægri, t.d. eru lyfjaútgjöld nánast í samræmi við fjárlög.
Greiðslur til lífeyristrygginga og bóta samkvæmt lögum um félagslega aðstoð námu 18.660 m.kr. Bætur hækkuðu 1. janúar um 2%, 1. mars um 4% og aftur 1. ágúst um 2,5% til samræmis við hækkanir í kjarasamningum á almennum markaði. Þar með varð hækkunin umfram verðlagsforsendur fjárlaga. Þá var niðurfellingu afnotagjalda Ríkisútvarpsins og hækkun á fastagjaldi af síma mætt með hækkun á heimilisuppbót, sem skýrir 217 m.kr. um
Hækkun frá fyrra ári er langmest hjá lífeyristryggingum, eða 1.050 m.kr. af 1.536 m.kr. heildarhækkun tilfærslna. Kemur þar ýmislegt til, innbyggð hækkun vegna fjölgunar bóta
Viðhald og stofnkostnaður varð 1.274 m.kr., eða 139 m.kr. umfram fjárlög. Frávikið skýrist að mestu af viðbótargreiðslum á liðnum sjúkrahús og læknisbústaðir, eða 97 m.kr., en ákveðið var að nýta að fullu heimildir fyrri ára, auk þess að nýta fjárveitingar ársins 1998. Þá er stofnkostnaður Framkvæmdasjóðs aldraðra 61 m.kr. umfram fjárlög og skýrist af greiðslum til Sjúkrahúss Reykjavíkur í samræmi við samkomulag ráðuneyta og Reykja
Fjármálaráðuneyti. Rekstrargjöld, án vaxtagjalda, námu 2.820 m.kr. og er það í samræmi við heimildir fjárlaga. Frávik eru þó í báðar áttir. Rekstur yfirstjórnar var 13 m.kr. innan áætlunar og kemur alfarið fram hjá Ríkisbókhaldi. Stofnunin fékk auknar fjárveitingar vegna kostnaðar er tengist nýrri framsetningu ríkisreiknings. Skatta- og tollamál eru 55 m.kr umfram fjárlög. Þar vegur Ríkisskattstjóri þyngst, eða 22 m.kr., en embættið hefur nýtt hluta af stofnkostnaðarfjárveitingu til reksturs. Þá eru ýmis innheimtukostnaður og Gjaldheimtan í Reykjavík samtals 14 m.kr. umfram fjárlög. Gjaldheimtan hefur nú verið lögð niður og tók Tollstjórinn í Reykjavík við verkefnum hennar. Annar rekstur ráðuneytisins er 79 m.kr. um
| Greiðslugrunnur |
Útgjöld 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útgjöld 1997 m.kr. |
Breyting frá fjárl. m.kr. |
Breyting frá fyrra ári m.kr. |
| Yfirstjórn | 468,5 | 486,5 | 473,6 | -12,9 | 5,1 |
| Skatta og tollamál | 1.593,0 | 1.661,7 | 1.716,8 | 55,1 | 123,8 |
| Verðlagsmál og rekstrarhagræðing | - | 121,6 | - | -121,6 | 0,0 |
| Annar rekstur | 620,8 | 550,5 | 629,5 | 79,0 | 8,7 |
| Rekstrargjöld samtals | 2.682,3 | 2.820,3 | 2.819,9 | -0,4 | 137,6 |
| Vextir af innlendum skammtímalánum | 1.232,7 | 1.100,0 | 1.075,7 | -24,3 | -157,0 |
| Vextir af spariskírteinum | 13.177,0 | 2.950,0 | 6.552,0 | 3.602,0 | -6.625,0 |
| Vextir af öðrum innlendum lánum | 898,3 | 340,0 | 314,5 | -25,5 | -583,8 |
| Vextir af erlendum lánum | 8.524,0 | 9.160,0 | 8.036,0 | -1.124,0 | -488,0 |
| Vaxtagjöld samtals | 23.832,0 | 13.550,0 | 15.978,2 | 2.428,2 | -7.853,8 |
| Neyslu- og rekstrartilfærslur | 1.540,0 | 1.116,2 | 1.001,1 | -115,1 | -538,9 |
| þ.a. uppbætur á lífeyri | 1.001,5 | 725,0 | 674,8 | -50,2 | -326,7 |
| Stofnkostnaður og viðhald | 356,0 | 492,8 | 335,6 | -157,2 | -20,4 |
| Heildarútgjöld | 28.410,3 | 17.979,3 | 20.134,8 | 2.155,5 | -8.275,5 |
Vaxtagreiðslur ríkissjóðs námu 15.978 m.kr. eða 2.428 m.kr. umfram fjárlög. Af þeirri fjárhæð skýrast 3.613 m.kr. vegna sérstakrar innlausnar spariskírteina sem gerð var til að fækka útistandandi flokkum spariskírteina. Á móti því vegur að önnur vaxtagjöld eru 1.185 m.kr. lægri en áætlað var í fjárlögum. Skýrist það af minni fjárþörf vegna bættrar afkomu ríkissjóðs og af hagstæðari lánskjörum en ætlað var. Lækkunin kemur einkum fram á vöxtum erlendra lána, eða um 1.124 m.kr.
Að frátöldum áhrifum af innköllun árin 1996 og 1997, þá lækka vaxtagjöldin um 1.454 m.kr. frá fyrra ári. Innlendar vaxtagreiðslur lækka um 761 m.kr. sem skýrist af minni skammtíma fjármögnun og lægri vaxtagreiðslum af öðrum innlendum lánum. Þá lækka erlendir vextir um 488 m.kr. sem endurspeglar hagstæðari lánskjör ríkissjóðs miðað við fyrri ár.
Tilfærslur reyndust vera 1.001 m.kr. eða 115 m.kr. innan fjárlaga. Mestu munar um uppbætur á lífeyri sem greiddar eru til Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins, eða 50 m.kr. Þá námu greiðslur til Lífeyrissjóðs bænda 106 m.kr. og er það 33 m.kr. innan fjárlaga. Aðrar tilfærslur voru að mestu í samræmi við fjárlög. Tilfærslur lækka um 539 m.kr. frá fyrra ári og á það sér tvær meginskýringar. Annars vegar lækka greiðslur uppbóta á lífeyri um 327 m.kr. þar sem sveitarfélögin fullnusta skuldbindingar vegna lífeyrisréttinda kennara. Þær greiðslur koma til frádráttar á greiðslum ríkisins til Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins. Hins vegar féll niður kostnaður ríkisins vegna snjóðflóðanna í Súðavík og á Flateyri, en hann nam 232 m.kr. árið áður.
Stofnkostnaður nam 336 m.kr. og var 157 m.kr. innan heimilda fjárlaga. Greiðsluaf
Samgönguráðuneyti. Rekstrargjöld voru 639 m.kr. eða 57 m.kr. umfram fjárlög sem skiptast á flestar stofnanir ráðuneytisins. Veitt var fé til viðbótarverkefna á sviðum vega
| Greiðslugrunnur |
Útgjöld 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útgjöld 1997 m.kr. |
Breyting frá fjárl. m.kr. |
Breyting frá fyrra ári m.kr. |
| Yfirstjórn | 142,2 | 128,5 | 139,0 | 10,5 | -3,2 |
| Vegamál | 271,2 | 273,2 | 283,2 | 10,0 | 12,0 |
| Siglingamál | 81,2 | 91,1 | 121,3 | 30,2 | 40,1 |
| Flugmál | 205,7 | 44,9 | 36,8 | -8,1 | -168,9 |
| Ferðamál | 39,4 | 42,5 | 42,8 | 0,3 | 3,4 |
| Annar rekstur | -5,3 | 2,3 | 15,9 | 13,6 | 21,2 |
| Rekstrargjöld samtals | 734,4 | 582,5 | 639,0 | 56,5 | -95,4 |
| Neyslu- og rekstrartilfærslur | 217,7 | 273,6 | 258,1 | -15,5 | 40,4 |
| Stofnkostnaður og viðhald | 7.854,1 | 7.889,8 | 7.986,8 | 97,0 | 132,7 |
| þ.a. Vegagerðin | 6.773,5 | 6.803,0 | 6.949,0 | 146,0 | 175,5 |
| Heildarútgjöld | 8.806,2 | 8.745,9 | 8.883,9 | 138,0 | 77,7 |
Rekstrartilfærslur eru 258 m.kr. sem er 16 m.kr. innan ramma fjárlaga. Mestu munar um að 9 m.kr. framlag til verkefnis um sjálfvirka tilkynningaskyldu skipa hefur nær ekkert verið nýtt, frekar en árið áður. Þá er 5 m.kr. framlag til björgunarskóla á Gufuskálum ekki nýtt á árinu. Tilfærslur hækka um 40 m.kr. milli ára og skýrast 46 m.kr. af aukningu á verkefnum ráðuneytisins í ferðamálum. Þar er um að ræða greiðslur til Flugleiða vegna kynningarmála, til Ferðamálaráðs vegna sérverkefna, styrkir til hótela á landsbyggðinni, o.fl.
Stofnkostnaður og viðhald nam 6.949 m.kr., eða 97 m.kr. umfram fjárlög. Veigamesti hluti heildarkostnaðar og umframgreiðslna kemur fram hjá Vegagerðinni. Skýringa er að leita til 305 m.kr. viðbótarheimildar til Vegagerðarinnar m.a. vegna hækkunar á mörkuðum tekjustofnum stofnunarinnar. Á móti vegur að Vegagerðin nýtir ekki 175 m.kr. framlag, heldur er það fé notað til þess að greiða niður smíðalán vegna ferjunnar Herjólfs.
Stofnkostnaður hækkar um 133 m.kr. milli ára, þar af um 175 m.kr. hjá Vegagerðinni. Auk þess hækka framkvæmdir við flugvelli um 179 m.kr. sem fjármagnaðar eru með auknum tekjum af flugvallar- og eldsneytisgjaldi. Hækkun stofnkostnaðar málaflokksins milli ára er þó lægri, eða 92 m.kr. þar sem Flugmálastjórn endurnýjaði flugvél sína árið 1996. Þá lækka greiðslur til hafnaframkvæmda um 105 m.kr.
Iðnaðarráðuneyti. Rekstrargjöld voru 413 m.kr., eða 22 m.kr. umfram fjárlög. Umframgjöldin skýrast nær eingöngu af liðnum Iðnaðarrannsóknir, þar sem veitt var 34 m.kr. framlag til þess að byggja veg að verksmiðjulóð við álbræðslu á Grundartanga, í samræmi við samning um álbræðsluna. Á móti vegur að gjöld Einkaleyfastofunnar eru 15 m.kr. innan ramma. Önnur frávik eru minni. Gjöldin lækka um 50 m.kr. milli ára og skýrast af því að Rafmagnseftirlit ríkisins er lagt niður og starfsemi þess flyst til Löggildingarstofu sem vistuð er hjá viðskiptaráðuneyti. Þessi tilfærsla skýrir 56 m.kr. lækkun. Þá lækka einnig framlög til Iðntæknistofnunar og Orkustofnunar, en á móti vegur áðurnefnt framlag til vegalagningar á Grundartanga.
| Greiðslugrunnur |
Útgjöld 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útgjöld 1997 m.kr. |
Breyting frá fjárl. m.kr. |
Breyting frá fyrra ári m.kr. |
| Yfirstjórn | 49,5 | 57,2 | 45,9 | -11,3 | -3,6 |
| Iðnaðarmál | 172,2 | 160,3 | 190,2 | 29,9 | 18,0 |
| Orkumál | 240,8 | 172,7 | 176,5 | 3,8 | -64,3 |
| Rekstrargjöld samtals | 462,5 | 390,2 | 412,6 | 22,4 | -49,9 |
| Neyslu- og rekstrartilfærslur | 663,4 | 717,5 | 785,3 | 67,8 | 121,9 |
| Stofnkostnaður og viðhald | 47,8 | 57,3 | 60,7 | 3,4 | 12,9 |
| Heildarútgjöld | 1.173,7 | 1.165,0 | 1.258,6 | 93,6 | 84,9 |
Rekstrartilfærslur urðu 785 m.kr. eða 68 m.kr. umfram fjárlög. Þar vegur þyngst að niðurgreiðsla á rafhitun fór 59 m.kr. fram úr fjárlögum. Þá urðu framlög til iðnaðarmála 9 m.kr. umfram áætlun fjárlaga. Tilfærslur hækka um 122 m.kr. milli ára, eða 18%. Þarf af eru 78 m.kr. styrkveitingar til verkefna á sviði atvinnuþróunar og nýsköpunar á svæðum sem ekki njóta góðs af uppbyggingu stóriðju. Þá hækka niðurgreiðslur rafhitunar um 90 m.kr. milli ára. Reglum um niðurgreiðslur hefur ekki verið breytt, en gjaldskrár rafveitna hafa hækkað á árinu.
Stofnkostnaður er 61 m.kr. og nánast í samræmi við fjárlög. Öll frávik eru óveruleg. Hækkun er 13 m.kr. milli ára, einkum vegna meiri eignakaupa stofnana.
Viðskiptaráðuneyti. Rekstrargjöld urðu 290 m.kr. og er það 55 m.kr. umfram fjárlög. Skýrist frávikið af sameiningu Löggildingarstofunnar og Rafmagnseftirlits ríkisins. Umfang nýrrar stofnunar umfram fjárlög nemur 51 m.kr. Önnur frávik eru óveruleg. Hækkun frá fyrra ári er 115 m.kr. og áðurnefnd sameining stofnana hækkar gjöld ráðuneytisins um 105 m.kr. á móti 56 m.kr. lækkun hjá iðnaðarráðuneyti. Gjöld annarra stofnana hækka lítillega, nema hjá Hlutafélagaskrá, en hún var lögð niður á seinni hluta ársins og Hagstofan yfirtók starfsemina.
Rekstrartilfærslur nema 27 m.kr., 3 m.kr. umfram fjárlög. Fastanefndir ráðuneytisins reyndust heldur fjárfrekari en gert var ráð fyrir. Stofnkostnaður ráðuneytisins er óverulegur.
| Greiðslugrunnur |
Útgjöld 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útgjöld 1997 m.kr. |
Breyting frá fjárl. m.kr. |
Breyting frá fyrra ári m.kr. |
| Yfirstjórn | 76,2 | 82,7 | 83,7 | 1,0 | 7,5 |
| Viðskiptamál | 98,8 | 151,4 | 205,8 | 54,4 | 107,0 |
| Rekstrargjöld samtals | 175,0 | 234,1 | 289,5 | 55,4 | 114,5 |
| Neyslu- og rekstrartilfærslur | 27,6 | 23,8 | 27,0 | 3,2 | -0,6 |
| Stofnkostnaður og viðhald | 4,0 | 5,5 | 5,5 | 0,0 | 1,5 |
| Heildarútgjöld | 206,6 | 263,4 | 322,0 | 58,6 | 115,4 |
Hagstofa Íslands. Rekstrargjöld voru 147 m.kr. og 5 m.kr. umfram fjárlög. Lækkun frá fyrra ári er 5 m.kr., en fjárveitingar lækkuðu vegna 4 m.kr. tímabundins verkefnis til að ljúka við neyslukönnun árið 1996. Á móti þessum umframgjöldum standa óinnheimtar tekjur, þannig að á rekstrargrunni er afkoma Hagstofunnar vel viðunandi.
| Greiðslugrunnur |
Útgjöld 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útgjöld 1997 m.kr. |
Breyting frá fjárl. m.kr. |
Breyting frá fyrra ári m.kr. |
| Aðalskrifstofa | 151,7 | 142,5 | 147,2 | 4,7 | -4,5 |
| Rekstrargjöld samtals | 151,7 | 142,5 | 147,2 | 4,7 | -4,5 |
| Neyslu- og rekstrartilfærslur | 2,5 | 3,8 | 3,8 | 0,0 | 1,3 |
| Stofnkostnaður og viðhald | 7,8 | 8,5 | 15,5 | 7,0 | 7,7 |
| Heildarútgjöld | 162,0 | 154,8 | 166,5 | 11,7 | 4,5 |
Tilfærslur eru óverulegar. Stofnkostnaður er 7 m.kr. umfram fjárlög og skýrist það af útgjöldum til tölvuvæðingar.
Umhverfisráðuneyti. Rekstrargjöld urðu 866 m.kr. sem er 57 m.kr. umfram fjárlög, eða 7%. Yfirstjórn er í samræmi við fjárlög, en frávik á ýmsum verkefnum ráðuneytisins eru þó í báðar áttir. Umframgjöld á liðnum ýmis umhverfisverkefni nema 8 m.kr. en á móti vegur samsvarandi inneign hjá verkefni um umhverfisvöktun. Umhverfisvernd er 6 m.kr. umfram fjárlög og kemur frávikið alfarið fram hjá Náttúruvernd ríkisins og er 13% af rekstrarheimild stofnunarinnar. Grípa verður til aðgerða til þess að stofnunin geti staðið við fjárlög þessa árs. Skipulagsmál eru 9 m.kr. umfram og frávik eru í báðar áttir. Eins og undanfarin ár er rekstur Skipulagsstjóra ríkisins innan marka fjárlaga, en á móti vegur að Spilliefnanefnd kostar um 14 m.kr. í rekstrargjöld á fyrsta starfsári sínu, en ekki var gert ráð fyrir tilvist stofnunarinnar í fjárlögum. Rannsóknir eru 43 m.kr. umfram fjárlög, eða 11%, og skiptast þannig að 22 m.kr. eru vegna Veðurstofunnar og 21 m.kr. vegna Náttúrufræði-stofnunar. Hlutfallslega vega þó umframgjöld Náttúrufræðistofnunar þyngra, eða 24%. Útistandandi kröfur stofnunarinnar eru þó verulegar, þannig að rekstrarhalli á greiðslugrunni er áætlaður um 12 m.kr.
| Greiðslugrunnur |
Útgjöld 1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útgjöld 1997 m.kr. |
Breyting frá fjárl. m.kr. |
Breyting frá fyrra ári m.kr. |
| Yfirstjórn | 143,9 | 157,9 | 157,6 | -0,3 | 13,7 |
| Umhverfisvernd | 176,7 | 184,6 | 190,7 | 6,1 | 14,0 |
| Skipulagsmál | 109,8 | 93,0 | 101,5 | 8,5 | -8,3 |
| Rannsóknir | 332,2 | 373,7 | 416,6 | 42,9 | 84,4 |
| Rekstrargjöld samtals | 762,6 | 809,2 | 866,4 | 57,2 | 103,8 |
| Neyslu- og rekstrartilfærslur | 89,8 | 85,4 | 102,8 | 17,4 | 13,0 |
| Stofnkostnaður og viðhald | 138,0 | 137,5 | 128,0 | -9,5 | -10,0 |
| Heildarútgjöld | 990,4 | 1.032,1 | 1.097,2 | 65,1 | 106,8 |
Rekstrargjöldin hækka um 104 m.kr. frá fyrra ári, mest hjá rannsóknastofnunum eða 84 m.kr. Þar af eru 35 m.kr. hjá Náttúrufræðistofnun og 50 m.kr. hjá Veðurstofunni.
Tilfærslur eru 17 m.kr. umfram fjárlög og skýrist það af tilkomu Spilliefnanefndar, en tilfærsluframlag til eyðingar á spilliefnum nemur 22 m.kr. á árinu. Hækkun frá fyrra ári, að fjárhæð 13 m.kr. skýrist einnig af greiðslum til Spilliefnanefndar, en á móti vega heldur lægri greiðslur Veiðistjóra vegna framlags til refaveiða og endurgreiðslur Skipulagsstjóra til sveitarfélaga vegna skipulagsgjalds.
Stofnkostnaður er 10 m.kr. innan ramma fjárlaga, þar sem styrkir til sveitarfélaga vegna fráveitumála námu 76 m.kr. meðan að áætlun fjárlaga var 100 m.kr. Á móti vegur viðhald hjá aðalskrifstofu og eignakaup Náttúrufræðistofnunar. Lækkun frá fyrra ári skýrist nær alfarið af því að verulega dró úr endurbótum á húsnæði Veðurstofu Íslands miðað við árið áður.
Ársverk. Áætlað er að launagjöld ríkisstofnana í A-hluta hafi numið 39,5 milljörðum króna á árinu 1997, samanborið við 41,4 milljarða króna árið 1996. Þrátt fyrir hækkanir samkvæmt kjarasamningum, þá lækka heildarlaunagreiðslur ríkisins, en það skýrist af tilflutningi grunnskólans til sveitarfélaganna. Sú tilfærsla skýrir um 3,7 milljarða króna, þannig að teknu tilliti til þess hækka launin um 1½ milljarð króna milli ára. Á síðastliðnum árum hefur fjármálaráðuneytið lagt mat á vinnumagn einstakra stofnana með því að umreikna tegundir launagreiðslna sem greidd eru gegnum launakerfi ríkisins í svokölluð ársverk. Öll sjúkrahús og heilsugæslustöðvar í starfstengslum við sjúkrahús (nema ríkisspítalar) greiða laun í gegnum önnur kerfi og koma því ekki fram. Þá eru hjúkrunarheimili utan launakerfisins.
Heildarfjöldi ársverka á síðasta ári var rúmlega 16.200 og jafngildir það fjölgun um tæplega 1% frá árinu 1996. Hjá flestum ráðuneytum er vinnumagn mjög svipað árin 1996 og 1997 en helstu frávikin eru eftirfarandi: Ársverkum forsætisráðuneytis fækkar um 15 vegna niðurlagningar embættis Húsameistara. Í menntamálaráðuneyti fjölgaði ársverkum um rúm 150, að mestu af fjölgun ársverka í framhaldsskólum m.a. vegna nýs Borgarholtsskóla. Ársverkum fjölgar einnig á háskólastigi sem að hluta má rekja til Íslenska menntanetsins. Í sjávarútvegsráðuneyti fækkar ársverkum um tæplega 30, aðallega vegna minni eftirlitsstarfa á Flæmska hattinum. Ársverkum dómsmálaráðuneytis fjölgar um rúm 20 og dreifist fjölgunin á sýslumannsembætti landsins. Að lokum fjölgar ársverkum í umhverfisráðuneyti um 20 og er skýringa að leita hjá Náttúrufræðistofnun Íslands og Veðurstofu Íslands en hjá þeim stofnunum eykst vinnumagn sem kostað er af innlendum og erlendum rannsóknasjóðum.
5 Lánahreyfingar ríkissjóðs
5.1 Markaðsaðgerðir ríkisins
Í byrjun árs í kynnti fjármálaráðherra áætlun um endurskipulagningu á innlendri skulda
Ákveðið var í upphafi ársins að bæta upplýsingagjöf til fjármagnsmarkaðarins um fjárþörf ríkissjóðs innan ársins og þá um leið fyrirætlanir fjármálaráðuneytisins um fjáröflun. Í því skyni er ársþriðjungslega gefinn út fjórblöðungur sem sýnir lánsfjárþörf ríkissjóðs á komandi ársþriðjungi, ásamt samanburði við fyrra ár. Ástæðan fyrir því að árinu er skipt í þriðjunga liggur í tekjusveiflum ríkissjóðs þar sem hver sveifla nær yfir 2 mánuði í senn. Jafnframt eru haldnir fundir með markaðsaðilum tvisvar á ári, þar sem þeim eru kynntar fyrirætlanir ríkis
Gott jafnvægi var á milli framboðs og eftirspurnar á innlendum lánsfjármarkaði á árinu sem kom m.a. fram í því að ríkissjóði gekk greiðlega að endurfjármagna eldri gjalddaga ríkis
Heildarsala verðbréfafyrirtækja
og ríkissjóðs í skuldabréfaútboðum
| Markaðsverð í milljónum króna |
Spari- skírteini |
Ríkis- bréf |
Hús- bréf |
Húsn. bréf |
Sveitar- félög |
Lána- stofnanir |
Atvinnu- fyrirtæki |
Alls |
| Samtals 1997 --> | 18.536 | 2.656 | 15.353 | 3.016 | 1.463 | 10.548 | 3.403 | 54.975 |
| Samtals 1996 --> | 20.155 | 5.264 | 13.183 | 5.379 | 1.524 | 12.381 | 2.045 | 59.931 |
| Samtals 1995 --> | 9.268 | 2.205 | 11.097 | - | 3.661 | 8.891 | 2.681 | 37.803 |
| Samtals 1994 --> | 9.469 | 3.446 | 14.070 | 2.379 | 5.908 | 5.320 | 2.908 | 43.500 |
| Samtals 1993 --> | 8.200 | 2.105 | 10.796 | 4.408 | .. | .. | .. | .. |
Framboð á skuldabréfum í útboðum innanlands dróst saman um tæpa 5 milljarða króna frá árinu 1996. Lækkunin kemur að stærstum hluta fram í 4,3 milljarða króna minni útgáfu ríkisverðbréfa og um 2,3 milljarða króna minni útgáfu Húsnæðisstofnunar á húsnæðisbréfum. Þá drógu lánastofnanir úr útgáfum sínum á lengri lánum um 1,8 milljarða króna. Á móti kemur að húsbréfaútgáfan er um 2,2 milljörðum króna hærri og útgáfur atvinnufyrirtækja eru um 1,4 milljörðum króna hærri. Lánsfjárútgáfur sveitarfélaga eru nánast óbreyttar milli ára.
Alls nam verðbréfasala hjá öðrum en ríki og húsbréfadeild Húsnæðisstofnunar um 15,4 milljörðum króna sem er um 0,4 milljörðum minna en á árinu 1996. Af þessum verðbréfum voru 8 milljarðar króna seldir í lokuðum útboðum, en 7,4 milljarðar í almennum útboðum. Þetta er mun hagstæðara hlutfall en verið hefur undanfarin ár og virðast útgefendur nú frekar en áður sjá sér hag í því að selja bréf sín í opnum útboðum en það gerir verðmyndun og umsvif á markaði gegnsærri. Þessa þróun má að mestu rekja til þess að útgáfa bankabréfa var því sem næst öll í opnum útboðum öfugt við það sem áður var. Aðrar lánastofnanir virðast hins vegar enn sjá sér hag í því að selja áfram í lokuðum útboðum. Öll verðbréfaútgáfa ríkissjóðs, húsnæðisbréfa og húsbréfa er seld samkvæmt skilmálum almenns útboðs. Loks má geta þess að fyrirtæki seldu nýtt hlutafé fyrir einungis um 0,8 milljarð króna og er það lækkun um 7,8 milljarða króna frá fyrra ári. Líklega má rekja minni útgáfu að hluta til þess að verð hlutabréfa lækkaði almennt á árinu.
Erlend verðbréfakaup innlendra aðila námu um 14,4 milljörðum króna nettó á árinu 1997, sem er hækkun frá 1996 en þá námu þau 2,1 milljarði króna. Stór hluti aukningarinnar kemur fram í kaupum á hlutdeildarskírteinum í erlendum verðbréfasjóðum eða 10,7 milljarðar króna í stað 4,2 milljarða árið á undan. Þá voru keypt hlutabréf fyrir 2,1 milljarð nettó sem er aukning um 1,8 milljarða króna frá fyrra ári.
5.2 Lánsfjárþörf ríkissjóðs 1997
Í fjárlögum 1997 var heildarlánsfjárþörf ríkissjóðs, þ.e. sú fjárhæð sem ríkissjóður þarf að afla með lántöku til að mæta útstreymi á lánahreyfingum, greiddum afborgunum á teknum lánum og að frádregnum tekjuafgangi, áætluð um 12,4 milljarðar króna. Samkvæmt greiðslu
Greiðsluafkoma ríkissjóðs
|
Greiðslugrunnur |
1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útkoma 1997 m.kr. |
Frávik frá fjárlögum m.kr. |
| Rekstrarafkoma --> | -11.994 | 124 | 1.236 | 1.112 |
| Veitt lán, nettó --> | 41 | 2.470 | -530 | -3.000 |
| Eignfærð framlög --> | -208 | -400 | -83 | 317 |
| Viðskiptareikningur --> | -546 | -400 | -1.249 | -849 |
| Hrein lánsfjárþörf --> | -12.707 | 1.794 | -626 | -2.420 |
| Afborganir af teknum lánum --> | -28.740 | -14.240 | -18.582 | -4.342 |
| Verg lánsfjárþörf --> | -41.447 | -12.446 | -19.208 | -6.762 |
| Tekin ný lán --> | 41.495 | 12.500 | 18.983 | 6.483 |
| Greiðsluafkoma --> | 41 | 54 | -225 | -279 |
Alls námu afborganir umfram áætlun um 4,3 milljörðum króna. Ríkissjóður fjármagnaði einnig að fullu Byggingarsjóð ríkisins og nam lánveiting til hans 2,6 milljörðum króna. Í báðum þessum tilfellum er því ekki um að ræða nýja fjárþörf heldur annars vegar skuldbreyt
Hér á eftir eru einstakir þættir lánsfjárþarfar A-hluta ríkissjóðs skýrðir nánar. Fyrst er yfirlit um innheimtar afborganir og helstu lánveitingar. Þá er gerð grein fyrir ýmsum eign
Veitt lán, nettó. Þessi liður sýnir hreyfingar á veittum lánum ríkissjóðs til lengri tíma en eins árs. Á árinu 1997 voru veitt ný lán fyrir 8,9 milljarða króna eða 0,5 milljarða króna hærri fjárhæð en nam innheimtum afborgunum. Samkvæmt fjárlögum var hins vegar gert ráð fyrir að innheimtar afborganir yrðu 2,5 milljörðum krónum hærri. Frávik frá fjárlögum stafar nær alfarið af lánveitingum til Húsnæðisstofnunar að fjárhæð 2,6 milljarðar króna. Hér á eftir verður nánar gerð grein fyrir sundurliðun á innheimtum afborgunum og veittum lánum.
Innheimtar afborganir. Innheimtar afborganir voru áætlaðar 8.460 m.kr. í fjárlögum en urðu 111 m.kr. lægri eða 8.349 m.kr. Afborganir hjá Byggingarsjóðum ríkisins urðu 118 m.kr. minni en ráð var fyrir gert og afborganir ýmissa smærri aðila 191 m.kr. lægri. Á móti kemur að Lánasjóður íslenskra námsmanna greiddi fyrir gjalddaga 150 m.kr. aukaafborgun og að afborganir af lánum Flugstöðvar Leifs Eiríkssonar voru 67 m.kr. hærri en áætlað var. Skýringin á mismun milli ára hjá öðrum opinberum aðilum, sbr. töflu hér á eftir, liggur í uppgjöri eldri lána vegna raðsmíðaskipa að fjárhæð 1,4 milljarðar króna.
Veitt lán. Lánveitingum ríkissjóðs má skipta í fernt. Í fyrsta lagi eru almenn lán veitt skv. 1. gr. fjárlaga. Í öðru lagi eru lán sem eru veitt skv. 4. og 5. gr. lánsfjárlaga, en í 5. gr. laga um Lánasýslu ríkisins er ríkissjóði heimilt að endurlána til sveitarfélaga og fyrirtækja í stað þess að veita ríkisábyrgð. Í þriðja lagi eru lánveitingar skv. 7. gr. lánsfjárlaga. Loks eru lán veitt samkvæmt ákvæðum 6. gr. fjárlaga eða annarra sérlaga. Einungis lánveitingar skv. 1. gr. fjár
Í fjárlögum voru lánveitingar ríkissjóðs áætlaðar alls 5.990 m.kr. en urðu í reynd 8.879 m.kr. Lánveitingar samkvæmt 1. gr. fjárlaga urðu alls 5.508 m.kr. eða 482 m.kr. lægri en heimildir í fjárlögum gerðu ráð fyrir. Þannig urðu lánveitingar til Lánasjóðs íslenskra náms
Lánveitingar ríkissjóðs skv. 4. og 5. gr. lánsfjárlaga urðu 3.062 m.kr. Það skýrist að stærstum hluta af 2.640 m.kr. lánveitingu til Húsnæðisstofnunar, en ákveðið var að hafa sama hátt á við lánsfjáröflun hennar og síðustu ár þegar ríkissjóður hefur fjármagnað fjárþörf Byggingarsjóðs ríkisins en stofnunin annast sjálf fjármögnun Byggingarsjóðs verkamanna með útboðum húsnæðisbréfa. Til Spalar ehf. voru veittar samtals 222 m.kr. vegna framkvæmda við vegagerð að Hvalfjarðargöngum, en um er að ræða nýtingu á eftirstöðvum heimildar frá árinu 1996.
Innheimtar afborganir og veitt lán ríkissjóðs
| Greiðslugrunnur |
1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útkoma 1997 m.kr. |
Frávik frá fjárlögum m.kr. |
| Innheimtar afborganir af veittum lánum | 8.275 | 8.460 | 8.349 | -111 |
| Lánasjóður íslenskra námsmanna | 2.928 | 2.578 | 2.754 | 176 |
| Byggingarsjóðir | 1.319 | 2.029 | 1.911 | -118 |
| Flugstöð Leifs Eiríkssonar | - | 1.541 | 1.608 | 67 |
| Aðrir opinberir sjóðir og fyrirtæki | 1.634 | 1.130 | 1.122 | -8 |
| Sveitarfélög | 352 | 320 | 283 | -37 |
| Aðrir aðilar | 2.042 | 862 | 671 | -191 |
| Veitt ný lán | 8.234 | 5.990 | 8.879 | -2.889 |
| Samkvæmt 1. gr. fjárlaga | 4.630 | 5.990 | 5.508 | 482 |
| Lánasjóður íslenskra námsmanna | 3.930 | 3.800 | 3.700 | 100 |
| Alþjóðaflugþjónustan | - | 100 | 200 | -100 |
| Þróunarsjóður sjávarútvegsins | 700 | 130 | 7 | 130 |
| Flugstöð Leifs Eiríkssonar | - | 1.420 | 1.608 | -188 |
| Bæjarveita Vestmannaeyja | - | 33 | - | 33 |
| Iðnaðarsvæði Grundartanga | - | 500 | - | 500 |
| Aðrir aðilar | 7 | 7 | ||
| Samkvæmt 4. og 5. gr. lánsfjárlaga | 2.642 | - | 3.062 | -3.062 |
| Húsnæðisstofnun ríkisins | 2.300 | - | 2.640 | -2.640 |
| Byggðastofnun | - | - | 200 | -200 |
| Spölur ehf | 342 | - | 222 | -222 |
| Samkvæmt 7. gr. lánsfjárlaga. | 320 | - | 176 | -176 |
| Landsvirkjun | 283 | - | 176 | -176 |
| Vinnslustöðin hf. | 37 | - | - | |
| Ýmsar heimildir | 642 | - | 133 | 133 |
| Skýrr hf. | 116 | - | - | - |
| Ofanflóðasjóður | 301 | - | - | - |
| Reykjavíkurhöfn | - | - | 29 | -29 |
| Fasteignaviðskipti og eignasala | 101 | - | 50 | -50 |
| Aðrir aðilar | 124 | - | 54 | 54 |
| Veitt lán, nettó | 41 | 2.470 | 530 | -3.000 |
Lánveitingar skv. 7. gr. lánsfjárlaga urðu 176 m.kr. Þar er um að ræða lánveitingu til Landsvirkjunar að fjárhæð 176 m.kr. sem er vegna uppgjörs á vöxtum sem hafa fallið á víkj
Lánveitingar skv. 6. gr. fjárlaga og öðrum heimildum urðu 133 m.kr. Þar af nema lán vegna fasteignaviðskipta um 79 m.kr.
Viðskiptareikningar, nettó. Útborganir umfram innborganir af viðskiptareikningum voru áætlaðar 500 m.kr. í fjárlögum. Niðurstaða ársins er að útgreiðslur á viðskiptareikn
Eignfærð framlög. Í fjárlögum voru eignfærð framlög áætluð 400 m.kr. en þau urðu í reynd 83 m.kr. að frádregnu sölu á hlutafé. Framlög til alþjóðastofnana námu 166 m.kr. og er það 38 m.kr. lægra en áætlað var í fjárlögum. Til innlendra framlaga voru áætlaðar 196 m.kr. Í reynd urðu framlögin óveruleg en hins vegar voru seld hlutabréf í tveimur fyrirtækjum í eigu ríkisins, þ.e. Bifreiðaskoðun Íslands hf. og Skýrr hf., samtals að fjárhæð 85 m.kr.
Hlutafjárframlög og stofnframlög
| Greiðslugrunnur |
1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útkoma 1997 m.kr. |
Frávik frá fjárlögum m.kr. |
| Hlutafjárframlög og innlend stofnfjárframlög | 84 | 196 | -83 | 279 |
| Bifreiðaskoðun Íslands hf. | - | - | -34 | 34 |
| Skýrr hf. | - | - | -51 | 51 |
| Jarðboranir hf. | -68 | - | - | - |
| Þörungaverksmiðjan | -28 | - | - | - |
| Hitaveita Akraness og Borgarfjarðar | 180 | - | - | - |
| Annað | 196 | 2 | 194 | |
| Alþjóðafjármálastofnanir | 125 | 204 | 166 | 38 |
| Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn, IMF, Washington | - | 19 | 20 | -1 |
| Alþjóðabankinn, IBRD og IDA, Washington | 90 | 85 | 82 | 3 |
| Norræna umhverfisfjármögnunarfélagið, NEFCO | 6 | 6 | 6 | - |
| Norræni þróunarsjóðurinn, NDF, Kaupmannahöfn | - | 53 | 27 | 26 |
| Evrópubankinn, EBRD, Lundúnum | - | 8 | - | 8 |
| Norræn fjárfestingaráætlun fyrir Eystrasaltsríkin | 7 | 5 | 5 | - |
| Norræni fjárfestingabankinn, NIB | 24 | 28 | 28 | - |
| Annað | -2 | - | -2 | 2 |
| Eignfærð framlög alls | 209 | 400 | 83 | 317 |
Greiddar afborganir. Afborganir ríkissjóðs voru áætlaðar 14.240 m.kr. í fjárlögum en urðu 4.342 m.kr. hærri. Mismunurinn skýrist af innköllun á nokkrum flokkum spariskírteina ríkissjóðs og námu afborganir þeirra um 3,7 milljörðum króna. Þá var eigendum flokka spari
Greiddar afborganir ríkissjóðs
| Greiðslugrunnur |
1996 m.kr. |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útkoma 1997 m.kr. |
Frávik frá fjárlögum m.kr. |
| Innlausn spariskírteina. --> | 14.465 | 5.400 | 9.060 | -3.660 |
| Ríkisbréf --> | 3.447 | - | 594 | -594 |
| Önnur innlend lán --> | 1.628 | 1.152 | 1.165 | -13 |
| Erlend lán --> | 9.200 | 7.688 | 7.763 | -75 |
| Afborganir alls --> | 28.740 | 14.240 | 18.582 | -4.342 |
5.3 Lántökur ríkissjóðs
Heildarlánsfjárþörf ríkissjóðs nam 19 milljörðum króna á árinu eða svipuð fjárhæð og afborganir eldri lána. Hrein lánsfjárþörf ríkissjóðs var því sem næst engin. Alls var aflað á innlendum markaði lána að fjárhæð 17,7 milljarðar króna. Sala ríkisverðbréfa til langs tíma nam alls 21,2 milljörðum króna en á móti voru innleystir ríkisvíxlar að fjárhæð 3,5 milljarðar króna umfram sölu. Á sama tíma voru afborganir innlendra lána um 6,9 milljörðum króna lægri en innlendar lántökur. Þetta aukna svigrúm sem skapaðist á innlenda lánamarkaðnum var notað til að greiða niður erlendar skuldir um 6,5 milljarða króna. Þannig voru einungis tekin lán erlendis fyrir 1,3 milljarða króna á meðan erlendar afborganir voru 7,8 milljarðar króna.
Lántökur ríkissjóðs
| Greiðslugrunnur |
1996 m.kr |
Fjárlög 1997 m.kr. |
Útkoma 1997 m.kr. |
Frávik frá fjárlögum m.kr. |
| Innlend lán --> | 25.025 | - | 17.677 | - |
| Sala verðtryggðra spariskírteina ríkissjóðs --> | 20.155 | - | 18.536 | - |
| Sala ríkisbréfa með gjalddaga 1998 --> | 1.484 | - | - | - |
| Sala ríkisbréfa með gjalddaga 2000 --> | 3.780 | - | 2.656 | - |
| Sala 3ja mán. ríkisvíxla, nettó. --> | -1.295 | - | -2.442 | - |
| Sala 6 mán. ríkisvíxla, nettó --> | -537 | - | 645 | - |
| Sala 12 mán. ríkisvíxla, nettó --> | 1.248 | - | -1.720 | - |
| Önnur innlend lántaka --> | 195 | - | 2 | - |
| Erlend lán --> | 16.470 | - | 1.305 | - |
| Löng erlend lán --> | 19.003 | - | 6.646 | - |
| Erlend veltilán --> | -2.533 | - | -5.341 | - |
| - | ||||
| Tekin lán, alls --> | 41.495 | 12.500 | 18.982 | 6.482 |
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
[ Ávöxtun spariskírteina í útboðum 1997 ]
Spariskírteini ríkissjóðs. Á árinu 1997 voru seld ný spariskírteini fyrir um 18,5 milljarða króna. Eins og undanfarin ár fór sala fram með þrennum hætti. Sala í útboðum nam samtals 10,5 milljörðum króna. Þá var nýjum spariskírteinum skipt fyrir eldri fyrir um 6,8 milljarða króna á sérstökum skiptikjörum. Loks voru seld spariskírteini í áskrift fyrir 1 milljarð króna. Samtals komu til innlausnar um 15,4 millj
Sala spariskírteina skiptist þannig að seld voru 5 ára verðtryggð spariskírteini fyrir 7,7 milljarða króna, 8 ára bréf fyrir 10,5 milljarða króna og árgreiðsluskírteini fyrir 0,2 milljarða króna.
Ávöxtunarkrafa 8 ára bréfa var í fyrsta útboði ársins 5,69% en fór hækkandi í næstu tveimur útboðum og var í mars 5,78% sem var hæsta ávöxtun á árinu. Þegar leið á árið fór ávöxtun lækkandi og var lægst 5,27 % í september, en í lok ársins hafði hún hækkað í 5,37%. Ávöxtunarkrafa 5 ára skírteina var í byrjun árs um 5,73% og hélst nánast óbreytt fram í lok maí, en fór svo lækkandi. Í útboði í nóvember, sem var síðasta útboð þar sem tilboðum var tekið, var hún 5,34%. Á árinu var aðeins þrisvar tekið tilboðum í útboðum árgreiðsluskírteina. Í janúar, þar sem ávöxtun var 5,77%, í maí, þar sem tekið var tilboðum við kröfuna 6,0% og í nóvember, þar sem ávöxtunarkrafan var 5,48%.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
[ Ávöxtun ríkisbréfa í útboðum 1997 ]
Ríkisbréf. Á árinu var einungis boðinn til sölu einn flokkur ríkisbréfa sem gefinn var út 1995 og var upphaflega til fimm ára en er nú til þriggja ára. Heildarsala ríkis
Verðmyndun á þessum óverðtryggðu bréfum er mjög háð væntingum um breytingar í efna
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
[ Ávöxtun ríkisvíxla í útboðum 1997 ]
Ríkisvíxlar. Á árinu gekk sala ríkisvíxla vel og var öll skammtímafjárþörf ríkissjóðs að fullu leyst með sölu þeirra í reglubundnum útboðum. Sú breyting sem gerð var á söludögum ríkisvíxla 1996, að tengja lánstíma og söludaga við fjárþörf ríkissjóðs hefur ótvírætt sannað gildi sitt við greiðslustýringu ríkissjóðs.
Heildarsala ríkisvíxla á árinu nam 64,2 milljörðum króna en útistandandi víxlar í árslok voru 12,3 milljarðar króna en það er lækkun um 3,5 milljarða á árinu. Þar af lækkuðu þriggja mánaða víxlar um 2,4 milljarða og 12 mánaða um 1,7 milljarða en 6 mánaða víxlar hækkuðu um 0,6 milljarða króna. Á fyrri hluta ársins og fram til hausts var mikil eftirspurn eftir ríkis
Meðalávöxtun þriggja mánaða ríkisvíxla í útboðum var 7,11% í ársbyrjun og hélst nánast óbreytt þar til í júní að hún lækkaði í 6,96%. Ávöxtunarkrafan fór síðan hægt sígandi í næstu útboðum og var lægst í ágúst 6,79%. Frá þeim tíma tók ávöxtunarkrafan að stíga hægt upp á við og var í árslok 7,21%. Skýring hækkunar ávöxtunarkröfu í lok árs má rekja til slæmrar lausafjárstöðu lánastofnana og aukinnar eftirspurnar þeirra eftir lánsfé. Sala þriggja mánaða ríkisvíxla var á árinu 58,2 milljarðar króna eða 91% af heildarsölu ríkisvíxla.
Í fyrsta útboði ársins á 6 mánaða víxlum var ávöxtunarkrafan 7,32%. Hún steig hægt upp fram til maí, lækkað síðan um mitt ár og var lægst 6,88% í september, en hækkaði svo aftur og var í lok árs 7,40%. Samtals seldust 6 mánaða ríkisvíxlar fyrir 4,7 milljarða króna sem er um 7% af heildarsölu ríkisvíxla. Salan var sveiflukennd innan ársins en var minnst um mitt ár.
Í fyrsta útboði á 12 mánaða víxlum var meðalávöxtunarkrafan 7,85% sem hélst óbreytt í næstu tveim útboðum í febrúar. Víxlar til 12 mánaða seldust síðan ekki fyrr en í júní á kröf
Erlend lán. Á árinu 1997 voru tekin tvö erlend langtímalán, samtals að fjárhæð 6,6 milljarðar króna, en á móti vegur að útistandandi erlendir víxlar á Evrópumarkaði lækkuðu um 5,3 milljarða króna og að greiddar afborganir langra lána námu 7,8 milljörðum króna. Lækkun erlendra lána nam því um 6,4 milljörðum króna. Heildarfjárhæð erlendra lána ríkissjóðs voru um 127 milljarðar og nemur þessi lækkun því um 5% af heildarlánum ríkissjóðs erlendis.
Ríkissjóður gaf út skuldabréf á Evrópumarkaði í lok febrúar 1997. Skuldabréfaútboðið var að fjárhæð 150 milljónir þýskra marka, en það samsvarar um 6,3 milljörðum króna. Skuldabréfin bera breytilega vexti og miðast við millibankavexti í Lundúnum í þýskum mörkum að frádregnum 12,5 punktum. Útgáfugengi var 99,847 og nam þóknun umsjónar
Verðbréfafyrirtækin Credit Suisse First Boston og Salomon Brothers höfðu forystu um útgáfuna, en auk þeirra tók þátt fjöldi annarra verðbréfafyrirtækja. Þessi skuldabréfaútgáfa er sú fyrsta sem ríkissjóður stendur fyrir á erlendum markaði með kjörum þar sem viðmiðun er lægri en millibankavextir.
Í september var samið við Norræna fjárfestingarbankann um lánsheimild fyrir ríkissjóð, sem tengist verklegum framkvæmdum á vegum ríkisins. Lánsheimildin nemur 2.240 m.kr. og gildir hún allt að 15 árum. Á þessu tímabili getur ríkissjóður dregið á heimildina og greitt upp eftir þörfum. Lánsheimildin var notuð í fyrsta sinn þegar dregið var á lánið 4,5 milljónir Bandaríkjadala, sem svarar til 320 m.kr. Þessi ádráttur endurgreiðist í einu lagi 13 mánuðum síðar, í janúar 1999. Af þessu fé greiðir ríkissjóður millibankavexti í Lundúnum, í Banda
Á árinu voru uppsagnarákvæði nýtt til að segja upp tveimur lánum. Greitt var upp lán frá Meiji Life frá árinu 1992 að fjárhæð 3 milljarðar japanskra jena. Ennfremur var greitt upp lán frá útflutningslánasjóði Kanada að fjárhæð 1,4 milljónir Bandaríkjadala. Samtals námu þessar uppgreiðslur um 1,9 milljörðum króna.
Víxlaútgáfa ríkissjóðs á Evrópumarkaði hefur á síðustu misserum reynst ríkissjóði hag
6 Lánsfjármál ríkisins, ríkisfyrirtækja og sjóða.
Í þessum kafla verður fjallað um lánsfjármál ríkisins, ríkisfyrirtækja og sjóða með víðtækari hætti en í kaflanum hér á undan. Gerð er grein fyrir lántökum, afborgunum og lánsfjárþörf sem og helstu frávikum frá upphaflegri lánsfjáráætlun, þ.e. fjárlögum og lánsfjárlögum fyrir árið 1997.
Skilgreining á lánsfjárþörf ríkisins er ekki einhlít. Þannig er í alþjóðlegum samanburði almennt miðað við mun þrengri skilgreiningu en hér er gert. Ýmis fyrirtæki og sjóðir sem hér flokkast sem ríkisfyrirtæki eru í alþjóðlegum samanburði flokkuð sem einkafyrirtæki. Hins vegar eru fjármálastofnanir og fyrirtæki í ríkari mæli í eigu ríkisins hér á landi en t.d. í öðrum aðildarríkjum OECD.
Til að draga fram samanburðarhæfar stærðir og auðvelda yfirsýn, er lánum, afborgunum og lánsfjárþörf skipt milli ríkisins annars vegar og ríkisfyrirtækja og sjóða hins vegar. Undir hina síðartöldu fellur sú starfsemi sem víða er í einkaeigu í aðildarríkjum OECD, s.s. Lands
Lánsfjárþörf 1997
| Lánsfjáráætlun 1997 | Útkoma 1997 | ||||||
| Í milljörðum króna | Innlent | Erlent | Alls | Innlent | Erlent | Alls | |
| Lántökur --> | - | - | 52,5 | 40,8 | 13,4 | 54,1 | |
| Ríki --> | - | - | 20,0 | 23,3 | 1,3 | 24,6 | |
| Ríkissjóður A-hluti --> | - | - | 12,5 | 17,7 | 1,3 | 19,0 | |
| Byggingarsjóðir --> | - | - | 7,6 | 5,6 | - | 5,6 | |
| Ríkisfyrirtæki og sjóðir --> | - | - | 32,4 | 17,5 | 12,1 | 29,6 | |
| Ríkisfyrirtæki --> | - | - | 9,0 | 1,0 | 2,9 | 3,9 | |
| Húsbréf --> | - | - | 14,0 | 14,3 | 0,0 | 14,3 | |
| Fjárfestingarlánasjóðir --> | - | - | 9,4 | 2,1 | 9,2 | 11,3 | |
| Afborganir --> | 21,4 | 14,6 | 36,0 | 22,4 | 14,1 | 36,5 | |
| Ríki --> | 12,4 | 7,6 | 20,0 | 13,8 | 7,8 | 21,5 | |
| Ríkissjóður A-hluti --> | 6,6 | 7,6 | 14,2 | 10,8 | 7,8 | 18,6 | |
| Byggingarsjóðir --> | 5,8 | - | 5,8 | 2,9 | - | 2,9 | |
| Ríkisfyrirtæki og sjóðir --> | 9,0 | 7,0 | 16,0 | 8,6 | 6,4 | 15,0 | |
| Ríkisfyrirtæki --> | - | 2,3 | 2,3 | 0,3 | 1,7 | 2,0 | |
| Húsbréf --> | 5,7 | - | 5,7 | 5,8 | - | 5,8 | |
| Fjárfestingarlánasjóðir --> | 3,3 | 4,7 | 8,0 | 2,6 | 4,7 | 7,2 | |
| Hrein lánsfjárþörf --> | - | - | 16,5 | 18,4 | (0,8) | 17,6 | |
| Hlutfall af landsframleiðslu, % --> | - | - | 3,1 | 3,5 | (0,2) | 3,3 | |
Heildaryfirlit. Í lánsfjáráætlun fyrir árið 1997 voru heildarlántökur ríkisins, fyrirtækja þess og sjóða áætlaðar 52,5 milljarðar króna. Þessari fjárhæð var ekki skipt fyrirfram á milli innlendra og erlendra lána. Vegna aukins frelsis í fjármagnsflutningum milli landa er greinar
Nú liggja fyrir bráðabirgðatölur um lántökur þessara aðila árið 1997. Samkvæmt þeim námu heildarlántökur 54,1 milljarði króna, eða 1,6 milljörðum króna yfir áætlun. Af þessari fjárhæð var 40,8 milljarða króna aflað á innlendum markaði og 13,4 milljarða króna erlendis. Heildarafborganir eldri lána námu 36,5 milljörðum króna. Hrein lánsfjáröflun, þ.e. ný lán að frádregnum afborgunum eldri lána, nam því 17,6 milljörðum króna, eða 1,1 milljarði króna yfir áætlun. Þessi fjárhæð svarar til 3,3% af landsframleiðslu, samanborið við 3,1% á árinu 1996. Frávikið frá áætlun má að stærstum hluta rekja til aukinnar lánsfjárþarfar ríkissjóðs vegna endurskipulagningar á verðbréfaútgáfu ríkissjóðs sem hafði það að markmið að bæta vaxtamyndun á eftirmarkaði.
Lántökur 1997
| Milljónir króna |
Sala ríkis- verðbréfa |
Önnur innlend lántaka |
Innlend lántaka alls |
Erlend lán |
Heildar- lántökur |
| Ríki --> | 17.677 | 5.584 | 23.261 | 1.305 | 24.566 |
| Ríkissjóður A-hluti --> | 17.677 | - | 17.677 | 1.305 | 18.982 |
| Byggingarsjóðir ríkisins --> | - | 5.584 | 5.584 | - | 5.584 |
| Ríkisfyrirtæki og sjóðir --> | 14.346 | 3.149 | 17.495 | 8.464 | 25.959 |
| Húsbréfadeild Húsnæðisst. ríkisins --> | 14.346 | - | 14.346 | - | 14.346 |
| Landsvirkjun --> | - | 1.000 | 1.000 | 2.900 | 3.900 |
| Byggðastofnun --> | - | 525 | 525 | 525 | 525 |
| Ferðamálasjóður --> | - | 74 | 74 | - | 74 |
| Fiskveiðasjóður --> | - | - | - | 4.260 | 4.260 |
| Iðnlánasjóður --> | - | 450 | 450 | 1.304 | 1.754 |
| Lánasjóður landbúnaðarins --> | - | 1.100 | 1.100 | - | 1.100 |
| Heildarlántökur --> | 32.023 | 8.733 | 40.756 | 9.769 | 50.525 |
Ríki. Heildarlántökur ríkisins voru áætlaðar 20 milljarðar króna, en urðu 24,6 milljarðar króna. Hrein lántaka nam um 3,1 milljarði króna, en var ekki ráðgerð í lánsfjáráætlun. Lán
Sala húsnæðisbréfa til fjármögnunar á Byggingarsjóði verkamanna gekk vel á árinu og tókst að mæta 5,6 milljarða króna fjárþörf sjóðsins.
Ríkisfyrirtæki og sjóðir. Heildarlántökur ríkisfyrirtækja og sjóða voru áætlaðar 32,4 milljarðar króna, en þær urðu 29,6 milljarðar króna. Hrein lántaka þessara aðila nam 14,6 milljörðum króna, samanborið við 16,4 milljarða króna í lánsfjáráætlun. Frávikið skýrist fyrst og fremst af því að Landsvirkjun tók 5,1 milljarði kr. minna að láni en til stóð. Þá varð húsbréfaútgáfan 0,3 milljörðum króna meiri en til stóð og var til þess nýttur afgangur af heimild frá fyrra ári. Útgáfa húsbréfa var umfram áætlun á árinu 1997. Eftirspurn eftir hús
Miklar breytingar hafa orðið á starfsumhverfi fjárfestingarlánasjóða atvinnuveganna á umliðnum árum. Fram að þeim tíma höfðu sjóðirnir, ásamt bankakerfinu, tekið lán á inn
Sveitarfélög. Eins og fyrr segir nær lánsfjáráætlun ekki til lánastarfsemi sveitarfélaga. Á árunum 1993 og 1994 jókst hallarekstur sveitarfélaganna og þar með lánsfjárþörf þeirra. Þeirri þróun var hrundið milli áranna 1994 og 1995. Á síðasta ári dró lítillega úr lánsfjárþörf sveitarfélaga. Þannig er talið að sveitarfélög hafi gefið út skuldabréf fyrir um 1,3 milljarða króna í lokuðum útboðum á vegum verðbréfafyrirtækja á árinu 1997 samanborið við um 1,5 milljarða króna á árinu 1996. Lánsfjárþörf hefur verið mætt með lántökum í bankakerfinu annars vegar og útgáfu skuldabréfa hins vegar. Af þessu má ráða að umsvif sveitarfélaga á lánamarkaði fara minnkandi og um leið áhrif þeirra á fjármagnsmarkað og vexti.
(Töflur 1-23 – tölvutexti ekki tiltækur.)
(Súlurit ein síða.)
