Ferill 602. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.

---

122. löggjafarþing 1997–98.
Þskj. 1337 – 602. mál.

Svar

viðskiptaráðherra við fyrirspurn Hjálmars Árnasonar um eignir og skuldir heimila.

    Eftirfarandi upplýsingar um eignir og skuldir heimila eru fengnar hjá Seðlabanka Íslands.

     1.      Hvernig hafa eignir, skuldir og hrein eign heimila þróast á árunum 1980–97?
    Um nokkurt árabil hefur Seðlabankinn tekið saman yfirlit um eignir og skuldir heimilanna. Yfirlitið byggist annars vegar á reikningum lánakerfisins og hins vegar á mati á íbúða- og bifreiðaeign landsmanna. Það er ekki tæmandi þar sem með eignum eru ekki taldir eignar hlutir í fyrirtækjum og lausafjármunir (þar með talið innbú) og skuldum heimila við aðila ut an lánakerfisins er sleppt. Ástæðan er sú að upplýsingar um þessa þætti hafa ekki legið fyrir í aðgengilegu formi. Tafla 1 sýnir þróun eigna og skulda heimilanna á árunum 1980–97. Tek ið skal fram að tölur ársins 1997 eru enn bráðabirgðatölur. Þar sést að á þessum tíma hafa eignir heimilanna að meðtöldum lífeyrissjóðum rúmlega tvöfaldast (2,2) en 1,7-faldast að frátöldum lífeyrissjóðum. Á sama tíma hafa skuldir heimilanna nær áttfaldast (7,9). Eins og sést á yfirlitinu um hreina eign heimilanna hafa skuldir aukist umfram eignir án lífeyrissjóða á hverju ári á þessu tímabili. Eiginfjárhlutfallið að meðtöldum lífeyrissjóðum hefur hins veg ar verið nokkuð stöðugt síðan 1995.
    Í framangreindum tölum er ekki talin með hlutafjáreign heimila og lausafjármunir, eins og áður segir. Lauslegt mat á hlutafjáreign heimila bendir til að hún hafi verið um 125 millj arðar kr. í árslok 1996 og er þá byggt á nafnvirði framtalins hlutafjár einstaklinga samkvæmt skattframtölum og markaðsvirði hlutafjár, reiknað út frá hlutfalli nafnverðs og markaðsverðs hlutabréfa á Verðbréfaþingi. Afar lauslegt mat á innbúi í árslok 1996, byggt á upplýsingum um vátryggt innbú og áætlun um óvátryggt innbú, bendir til að það hafi verið á bilinu 300–400 milljarðar kr. og er hér reiknað með 330 milljörðum kr. Sé þessum áætlunum bætt við mat á eignum hér að framan hækkar eiginfjárhlutfall heimilanna 1996 úr 59% án lífeyris sjóða í 73% og úr 70% með lífeyrissjóðum í 78%.

Tafla 1. Efnahagur heimila árin 1980–97.*
	Milljarðar króna						Magnvísitölur (1980=100)						Hundraðshluti (%) af eignum
	Eignir alls			Eigið fé			Eignir alls			Eigið fé
Ár	án lífeyris- sjóða	með lífeyris- sjóðum	Skuldir	án lífeyris- sjóða	með lífeyris- sjóðum		án lífeyris- sjóða	með lífeyris- sjóðum	Skuldir	án lífeyris- sjóða	með lífeyris- sjóðum		Án lífeyrissjóða Skuldir Eigið fé		Með lífeyrissjóðum Skuldir Eigið fé
1980	33,2	35,1	2,7	30,4	32,3		100	100	100	100	100		1,8	0,1	105,6	91,7
1981	51,2	54,6	5,0	46,2	49,6		105	106	123	103	104		9,7	90,3	9,1	90,9
1982	90,9	97,5	9,3	81,7	88,2		108	110	142	105	108		10,2	89,8	9,5	90,5
1983	132,6	145,2	18,7	113,9	126,5		109	112	163	104	107		14,1	85,9	12,9	87,1
1984	167,1	184,4	26,3	140,8	158,1		111	116	197	103	108		15,7	84,3	14,2	85,8
1985	220,1	246,8	41,5	178,5	205,2		114	120	226	103	110		18,9	81,1	16,8	83,2
1986	271,8	306,9	55,8	216,0	251,1		120	127	264	106	114		20,5	79,5	18,2	81,8
1987	337,1	387,4	77,0	260,1	310,4		128	137	298	111	122		22,8	77,2	19,9	80,1
1988	431,8	503,7	101,4	330,3	402,3		133	145	328	115	129		23,5	76,5	20,1	79,9
1989	532,5	634,6	135,7	396,8	498,9		137	152	364	115	133		25,5	74,5	21,4	78,6
1990	613,3	738,9	170,7	442,6	568,2		141	159	424	114	135		27,8	72,2	23,1	76,9
1991	670,4	824,4	211,3	459,2	613,1		146	167	486	113	138		31,5	68,5	25,6	74,4
1992	702,5	879,9	237,4	463,4	640,9		150	175	538	112	141		33,8	66,0	27,0	72,8
1993	732,6	937,2	262,8	468,8	673,4		152	181	577	110	145		35,9	64,0	28,0	71,9
1994	751,2	980,9	289,0	459,5	689,2		154	187	628	108	146		38,5	61,2	29,5	70,3
1995	780,9	1.039,0	317,9	464,6	722,7		156	194	680	106	150		40,7	59,5	30,6	69,6
1996	850,6	1.152,6	350,7	499,9	801,9		159	203	731	104	155		41,2	58,8	30,4	69,6
1997 (áætlun)	920,9	1.262,4	385,7	535,2	876,7		167	215	788	106	163		41,9	58,1	30,6	69,4
* Sjá fyrirvara í svari við 1. lið.

     2.      Hvernig skiptust eignir og skuldir heimila árin 1980, 1990, 1995 og 1997?
    Í töflu 2 er sýnd skipting eigna og skulda við lánakerfið fyrrgreind ár í milljónum króna á verðlagi hvers árs ásamt hlutfalli (%) af heild. Gera verður fyrirvara við mat á fjáreignum heimila sem byggist í sumum efnum á áætlunum og ágiskunum. Íbúðaeign er enn stærsti eignaflokkurinn en hefur þó minnkað hlutfallslega á undanförnum árum. Nokkur aukning varð á hlut bifreiða í heildareignum heimila. Mesta athygli vekur mikill og stöðugur vöxtur lífeyrissjóðseignar heimila árin 1980–97, en hún hefur aukist úr 5,3% árið 1980 í 27,1% árið 1997. Aðrar fjáreignir heimila, sem eru innstæður í innlánsstofnunum, skuldabréfaeign og aðrar kröfur á lánakerfið, hafa aukist að vægi úr 12,8% í 19,1% á árunum á árunum 1980–97.
    Skuldir heimilanna eru mestar við húsnæðislánasjóði og hefur hlutdeild þeirra farið vax andi. Skuldir við lífeyrissjóði hafa hins vegar farið hlutfallslega lækkandi á sama tíma og námslánaskuldir eru að verða jafnmiklar og þær.

Tafla 2. Eignir og skuldir heimila árin 1980, 1990, 1995 og 1997.

	Milljónir króna					Hlutfall af heild
Ár	1980	1990	1995	1997		1980	1990	1995	1997
Eignir:
Bifreiðar	2.038	60.051	73.957	90.479		5,8%	8,1%	7,1%	7,2%
Íbúðir	26.649	422.000	506.763	589.237		76,0%	57,1%	48,8%	46,7%
Fjáreignir án lífeyris sjóða	4.502	131.285	200.154	241.219		12,8%	17,8%	19,3%	19,1%
Lífeyrissjóðir	1.865	125.569	258.090	341.506		5,3%	17,0%	24,8%	27,1%
Eignir alls, með líf eyrissjóðum	35.054	738.905	1.038.964	1.262.441		100,0%	100,0%	100,0%	100,0%
Skuldir:
Innlánsstofnanir	703	37.883	60.575	79.618		25,6%	22,2%	19,2%	20,6%
Húsnæðislánasjóðir	1.044	78.966	180.117	217.163		38,0%	46,3%	57,0%	56,3%
Lífeyrissjóðir	756	27.961	37.609	39.480		27,5%	16,4%	11,9%	10,2%
LÍN	168	22.133	33.597	37.674		6,1%	13,0%	10,6%	9,8%
Tryggingarfélög	75	1.075	4.043	7.948		2,7%	0,6%	1,3%	2,1%
Verðbréfasjóðir	0	2.708	287	115		0,0%	1,6%	0,1%	0,0%
Eignarleigur	0	0	0	3.738		0,0%	0,0%	0,0%	1,0%
Alls	2.746	170.726	316.228	385.736		100,0%	100,0%	100,0%	100,0%

     3.      Hvernig hafa skuldir þróast sem hlutfall af ráðstöfunartekjum á árunum 1980–97?
    Tafla 3 sýnir þróun skulda heimila við lánakerfið sem hlutfall (%) af ráðstöfunartekjum heimila árin 1980–97. Samkvæmt henni hefur hlutfall skulda af ráðstöfunartekjum aukist úr 20,7% árið 1980 í 135,3% 1997.

Tafla 3. Skuldir sem hlutfall af ráðstöfunartekjum heimila árin 1980–97.

Ár	%	Ár	%
1980	20,7	1989	72,6
1981	24,8	1990	80,2
1982	27,8	1991	92,8
1983	41,9	1992	106,6
1984	46,0	1993	117,7
1985	54,2	1994	124,8
1986	54,6	1995	128,9
1987	55,1	1996	133,0
1988	61,8	1997 (áætlun)	135,3

     4.      Hver er hrein eign íslenskra heimila í alþjóðlegu samhengi?
    Það er ýmsum annmörkum bundið að bera saman hreina eign heimila á milli landa, bæði af því að upplýsingar skortir í mörgum tilvikum og þar sem þær eru tiltækar eru skilgreining ar oft mismunandi. Á vegum OECD hefur verið tekið saman yfirlit sem sýnir skuldir og hreina eign heimila sem hlutfall af ráðstöfunartekjum í nokkrum löndum. Þessar tölur eru birtar í töflu 4 ásamt áætlun fyrir Ísland. Tölurnar miðast yfirleitt við árið 1996, nema hrein eign á Ítalíu sem miðast við 1992 og tölur fyrir Japan eru frá 1995. Varðandi hreina eign verður að hafa í huga að hlutafjáreign er alls staðar talin með og bætt hefur verið við áætlun fyrir Ísland, sbr. svar við spurningu 1. Eign í lausamunum og varanlegum neysluvarningi telst með í Bandaríkjunum, Ítalíu, Bretlandi og Kanada og bætt hefur verið við lauslegri áætlun fyrir Ísland. Eignir í lífeyrissjóðum eru taldar með í tilviki Íslands. Ísland hefur hæst hlutfall skulda í töflunni og lægst hlutfall hreinnar eignar að Frakklandi slepptu. Þá verður að hafa í huga að lífeyrissjóðaeign er talin með í tilfelli Íslands en annars konar kerfi er á þeim mál um í Frakklandi og eign í lausamunum er ekki talin með í tölunum fyrir Frakkland. Án líf eyrissjóða verður hlutfallið fyrir Ísland 362%.

Tafla 4. Skuldir og hrein eign í nokkrum löndum.
Hundraðshluti (%) af ráðstöfunartekjum.

	Skuldir	Hrein eign
Bandaríkin	100	548
Japan	113	663
Frakkland	69	449
Ítalía	34	651
Bretland	109	556
Kanada	109	502
Ísland	133	478
Tölur um hreina eign fyrir Japan eru frá árinu 1995 og Ítalíu frá árinu 1992. Upplýsingar um önnur ríki eru frá árinu 1996. Tölur um skuldir eru frá 1996 nema fyrir Japan frá ár inu 1995. Heimild: OECD Economic Outlook, desember 1997.