Ferill 327. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.

---

123. löggjafarþing 1998–99.
Þskj. 404  —  327. mál.

Tillaga til þingsályktunar

um kortlagningu ósnortinna víðerna á Íslandi.

Flm.: Kristín Halldórsdóttir, Guðný Guðbjörnsdóttir.

    Alþingi ályktar að fela umhverfisráðherra að láta kortleggja ósnortin víðerni á Íslandi. Gerð verði áætlun um verkefnið, umfang þess og kostnað, og nauðsynleg framlög mörkuð í fjárlögum.

Greinargerð.

    Vaxandi skilningur er nú hér á landi sem og um allan heim á þeirri staðreynd að ósnortið land og villt náttúra er auðlind sem virða ber og varðveita. Í mörgum löndum er nú unnið að verndun slíkra svæða, en fáar þjóðir eiga jafnmikla möguleika og við Íslendingar í þeim efn­um. Sérstaða Íslands felst fyrst og fremst í einstæðri náttúru og því hve strjálbýlt landið er og stórir hlutar þess enn óbyggðir og lausir við mannvirki og rask. Þessi sérstaða er stærsti þátturinn í þeirri ímynd sem flestir vilja að landið hafi og sem er í æ ríkari mæli notuð sem grunnur undir uppbyggingu og eflingu atvinnuvega. Má þar nefna bæði ferðaþjónustu og matvælavinnslu, en í rauninni mætti nýta þessa sérstöðu á miklu víðtækari og markvissari hátt. Rétt er að leggja áherslu á að hér er alls ekki verið að tala um að fylla þessi ósnortnu svæði af ferðamönnum heldur að benda á þann stóra þátt sem þau eiga í ímynd lands og þjóð­ar. Nýlegar rannsóknir benda til að þessir möguleikar séu vannýttir, og helsta ástæðan er væntanlega sú að ímyndin er ekki nægilega afmörkuð og skilgreind. Stórbrotið landslag, sér­stæð náttúra og hreinleiki er engan veginn jafneinfalt og augljóst ímyndarmerki og t.d. Frels­isstyttan í New York eða Eiffelturninn í París sem allir tengja umsvifalaust við viðkomandi lönd. Öðru máli gegndi t.d. um „stærsta ósnortna víðerni í Evrópu“ sem flestir telja að sé að finna hér á landi. Hins vegar skortir skjalfestan grunn undir slíka fullyrðingu og er tillagan leið til þess að bæta úr því.
    Vorið 1997 ályktaði Alþingi að fela umhverfisráðherra að móta stefnu um varðveislu ósnortinna víðerna landsins og að stofnaður yrði starfshópur sem fengi það hlutverk að skil­greina hugtakið ósnortið víðerni. Starfshópurinn skilaði niðurstöðu í febrúar 1998 og er hún birt hér sem fylgiskjal ásamt greinargerð og nánari skýringum. Starfshópinn skipuðu dr. Jón Gunnar Ottósson, tilnefndur af Náttúrufræðistofnun Íslands, dr. Kristján Geirsson, tilnefndur af Náttúruvernd ríkisins, Kristján Guðjónsson, tilnefndur af Landmælingum Íslands, Þórodd­ur Fr. Þóroddsson, tilnefndur af Skipulagi ríkisins, og Kristín Halldórsdóttir alþingiskona sem var formaður. Verkefnið bauð upp á miklar athuganir og umræður, enda ljóst að í raun er vart lófastór blettur á landinu sem talist gæti ósnortinn nema helst þegar hann er hulinn nýföllnum snjó. Óhugsandi er því að nota orðið „ósnortið“ bókstaflega í þessu samhengi heldur verður að taka tillit til núverandi ástands landsins þar sem beinna og óbeinna áhrifa meira en 1100 ára byggðar gætir um allt land. Að öðru leyti vísast til meðfylgjandi fylgi­skjals.
    Í tillögunni um varðveislu ósnortinna víðerna sem fyrrgreind ályktun Alþingis byggðist á var ekki aðeins kveðið á um skilgreiningu hugtaksins og mótun stefnu um varðveislu ósnortinna víðerna heldur var þar einnig gert ráð fyrir að slík svæði yrðu kortlögð. Sá þáttur tillögunnar var felldur brott í meðförum þingnefndar, fyrst og fremst vegna kostnaðar við slíkt verk. Þess skal getið að í tengslum við störf skilgreiningarhópsins var unnið gróft yfir­litskort sem gefur vísbendingar um þau svæði sem talist gætu ósnortin víðerni samkvæmt til­lögu starfshópsins. Ljóst er hins vegar að ekki verður hjá því komist að kortleggja þessi svæði nákvæmlega til þess að styrkja varðveislu þeirra og leggja grunn að nýtingu þeirra sem mikilvægs þáttar í ímynd Íslands.



Fylgiskjal.

Niðurstaða starfshóps um hugtakið ósnortið víðerni.

    Skilgreining hugtaksins ósnortið víðerni:
    Ósnortið víðerni er landsvæði
     —      þar sem ekki gætir beinna ummerkja mannsins og náttúran fær að þróast án álags vegna mannlegra umsvifa,
     —      sem er í a.m.k. 5 km fjarlægð frá mannvirkjum og öðrum tæknilegum ummerkjum, svo sem raflínum, orkuverum, miðlunarlónum og þjóðvegum (sbr. vegalög),
     —      sem er a.m.k. 25 km² að stærð eða þannig að hægt sé að njóta þar einveru og náttúrunnar án truflunar af mannvirkjum eða umferð vélknúinna farartækja á jörðu.

Greinargerð og nánari skýringar.

    Meginmarkmið með skilgreiningu og afmörkun ósnortinna víðerna er að varðveita svæði þar sem náttúran ræður ríkjum og maðurinn kemur þangað eingöngu sem gestur. Í þeim til­gangi er nauðsynlegt að draga úr ummerkjum um mannvist eins og kostur er. Takmarka þarf vélknúna umferð og stefna markvisst að fækkun slóða og skála á svæðinu. Til að byrja með telur þó starfshópurinn að slóðar og skálar eigi ekki að koma í veg fyrir að svæði verði lýst ósnortið víðerni. Hins vegar er lagt til að gerð verði áætlun um fækkun slóða og skála, þegar svæði verða nánar afmörkuð og settar reglur um umgengni þar.
    Ljóst er að ósnortin víðerni þurfa að uppfylla ákveðin skilyrði og tilgangur með svæðunum og stýring þeirra verða að falla að ákveðnum markmiðum.

    Skilyrði:
     —      Maðurinn hefur ekki bein áhrif á ásýnd lands eða lífríki, býr ekki þar eða nytjar beint.
     —      Dreifing plantna og lífvera er óheft og ræðst ekki af athöfnum mannsins.
     —      Umferð er haldið innan þeirra marka að skaðleg áhrif verði sem minnst, t.d. með einfaldri merkingu göngu-, reið- og/eða akleiða — eftir eðli, stærð og staðsetningu svæða.
     —      Framkvæmdum og/eða mannvirkjum er haldið utan svæða, nema hugsanlega í þeim tilgangi að halda áhrifum umferðar í lágmarki.

    Markmið með varðveislu ósnortinna víðerna:
     —      Að taka frá samfelld ósnortin svæði fyrir komandi kynslóðir.
     —      Að tryggja óhefta þróun náttúru samkvæmt eigin lögmálum um ókomin ár.
     —      Að viðhalda samfelldum og ósnortnum svæðum til útivistar, rannsókna og fræðslu.
     —      Að tryggja og treysta ímynd Íslands sem óspillts lands með óspillta náttúru.

    Starfshópurinn bendir á eftirfarandi leiðir sem næstu skref í afmörkun og verndun ósnort­inna víðerna:

    Leiðir:
     —      Afmörkuð verði landsvæði, sem eru einkennandi fyrir íslenskt landslag og náttúrufar og eru enn lítt snortin eða óröskuð, sbr. skilyrði hér að ofan.
     —      Settar verði reglur um verndun þeirra, er miða að stýringu í átt að settum markmiðum.
     —      Aflað verði upplýsinga um svæðin, jarðfræði, lífríki og núverandi nýtingu, og þær upplýsingar nýttar til stýringar, rannsókna og fræðslu.

    Nánari skýringar um hvað má og hvað ekki innan ósnortins víðernis:
     1.      Mannvirki, sem leyfð eru innan ósnortinna víðerna, skulu vera þannig gerð að mögulegt sé að fjarlægja þau og afmá ummerki eftir þau. Rústir og fornminjar, þar sem mjög lítil ummerki eru um mannvist, þurfa ekki að koma í veg fyrir að svæði sé skilgreint sem ósnortið víðerni. Gangnamannakofar og sæluhús, sem eru innan svæðis þegar það er lýst ósnortið víðerni, geta fengið að vera, en slík hús ber að mála í jarðlitum. Skálar í einka­eign, sem heimild er fyrir, eiga heldur ekki að koma í veg fyrir að svæði verði skilgreint sem ósnortið víðerni, en eigendur þeirra verða skilyrðislaust að lúta reglum um stærð, útlit, umgengni og umferð. Ekki á að leyfa nýja skála nema þá sæluhús fyrir göngufólk og þá ekki á áberandi stöðum eða þar sem um sérstakar náttúruperlur er að ræða.
     2.      Akstur verði takmarkaður um ósnortin víðerni eins og frekast er kostur. Gangnamönnum verði heimill akstur að sæluhúsum og gangnamannakofum meðan á göngum stendur. Heimilt verði að veita undanþágur vegna viðhaldsverkefna og rannsókna, ef flytja þarf efnivið og tæki á vettvang. Sérstakar reglur verður að setja um akstur á snjó. Umferð vegna veiðiskapar skal miðuð við brýnustu nauðsyn vegna flutninga með afla eða bráð, t.d. við hreindýraveiðar.
     3.      Fara ber varlega í að merkja göngustíga. Leggja skal áherslu á útgáfu góðra korta um svæðin og hafa vegvísa einfalda og lítt áberandi. Skilti með upplýsingum skulu vera ein­föld og á vel völdum stöðum.
     4.      Ef nauðsynlegt er vegna öryggis að hafa göngubrýr skal hafa þær eins einfaldar og kostur er.
     5.      Girðingar verði fjarlægðar.
     6.      Raflínur mega ekki sjást og fjarlægja ber leifar af símalínum.
     7.      Fjarskiptaloftnet á fjöllum verður að leyfa vegna öryggismála, en þau á að hafa eins lítið áberandi og frekast er kostur.
     8.      Lendingarstaðir flugvéla eiga ekki að vera merktir eða valtaðir innan þessara svæða. Af öryggisástæðum þurfa þeir þó að vera kunnir flugmönnum og leyfilegt að lenda, ef nauðsyn ber til.
     9.      Gamlir reiðvegir fá að halda sér, en gæta skal varúðar ef þörf er talin á mörkun nýrra leiða.
     10.      Sérstækar reglur í anda sjálfbærrar þróunar eiga að gilda um hvers konar nytjar, svo sem beit eða veiðiskap.
     11.      Fiskirækt í ám og vötnum er óheimil innan ósnortinna víðerna.
     12.      Landgræðsla og gróðursetning eiga ekki heima innan ósnortinna víðerna. Þó er heimilt að veita undanþágu vegna aðgerða sem miða að því að hefta jarðvegseyðingu.